Miejsce na naklejk Ċ
MBI-P1_1P-091
PRÓBNY EGZAMIN MATURALNY
Z BIOLOGII
POZIOM PODSTAWOWY
Czas pracy 120 minut
Instrukcja dla zdającego
1. SprawdĨ, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 15 stron (zadania 1 – 30). Ewentualny brak zgáoĞ przewodniczącemu zespoáu nadzorującego egzamin.
2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy kaĪdym zadaniu.
3. Pisz czytelnie. UĪywaj dáugopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem.
4. Nie uĪywaj korektora, a báĊdne zapisy wyraĨnie przekreĞl.
5. PamiĊtaj, Īe zapisy w brudnopisie nie podlegają ocenie.
6. Podczas egzaminu moĪesz korzystaü z linijki.
ĩyczymy powodzenia!
STYCZE ē ROK 2009
Za rozwiązanie wszystkich zadaĔ
moĪna otrzymaü áącznie 50 punktów
Wypeánia zdający przed rozpoczĊciem pracy
PESEL ZDAJĄCEGO KOD
ZDAJĄCEGO
Skóra jest naraĪona na dziaáanie wielu czynników Ğrodowiska zewnĊtrznego, miĊdzy innymi promieniowania sáonecznego. Są róĪne poglądy dotyczące wpáywu promieni sáonecznych na organizm czáowieka. Jedni uwaĪają, Īe mają one wpáyw pozytywny, inni – Īe negatywny.
Przedstaw po jednym argumencie uzasadniającym:
a) pozytywny wpáyw promieni sáonecznych na zdrowie czáowieka: ...
...
b) negatywny wpáyw promieni sáonecznych na zdrowie czáowieka: ...
...
Zadanie 2. (2 pkt)
Na rysunkach w sposób schematyczny przedstawiono budowĊ wáókien miĊĞnia szkieletowego (A) i miĊĞnia sercowego (B).
Rys. A Wáókna miĊĞnia szkieletowego Rys. B Wáókna miĊĞnia sercowego
Porównując informacje z przedstawionych rysunków, podaj jedną wspólną cechĊ budowy dla obu rodzajów wáókien miĊĞniowych i jedną cechĊ róĪniącą budowĊ tych wáókien.
Cecha wspólna: ...
...
Cecha róĪniąca: ...
...
Na rysunku przedstawiono szkielet koĔczyny dolnej (wraz z czĊĞcią koĞci miednicznej) i koĞü krzyĪową czáowieka.
a) Uzupeánij opis rysunku o nazwy wskazanych koĞci.
b) Wybierz z opisu rysunku i zapisz nazwĊ stawu, który umoĪliwia najwiĊkszy zakres ruchomoĞci koĔczyny dolnej.
...
Zadanie 4. (2 pkt)
Gruczoáy trawienne wystĊpujące w ukáadzie pokarmowym czáowieka moĪna pogrupowaü na leĪące w Ğcianie i poza Ğcianą przewodu pokarmowego. Do pierwszych naleĪą gruczoáy Īoáądkowe i jelitowe, do drugich – Ğlinianki, trzustka i wątroba. Wydzieliny gruczoáów wprowadzane są do okreĞlonych odcinków przewodu pokarmowego, gdzie speániają okreĞloną rolĊ biologiczną.
DokoĔcz schemat, tak aby poprawnie ilustrowaá pogrupowanie gruczoáów trawiennych przedstawionych w powyĪszym tekĞcie.
gruczoáy trawienne
Poszczególne odcinki przewodu pokarmowego swoją budową przystosowane są do peánienia okreĞlonych funkcji.
WĞród poniĪszych zdaĔ od A do E zaznacz dwa, które są prawdziwe.
A. Obecny w jamie ustnej jĊzyk uáatwia mieszanie i poáykanie przeĪutego pokarmu.
B. W przeáyku wystĊpują gruczoáy, które produkują enzymy trawiące skrobiĊ.
C. Komórki gruczoáowe Īoáądka wytwarzają kwas solny, który trawi táuszcze.
D. Gruczoáy Īoáądkowe wytwarzają enzym trawiący biaáka.
E. Liczne kosmki jelitowe uáatwiają przesuwanie pokarmu przez caáy przewód pokarmowy.
Zadanie 6. (2 pkt)
Wątroba w organizmie czáowieka peáni wiele funkcji.
Uzupeánij poniĪsze sformuáowania (A i B) dotyczące funkcji wątroby.
A. Wątroba uáatwia trawienie táuszczów, produkując ...
B. W wątrobie jest magazynowany nadmiar ... w postaci glikogenu.
Zadanie 7. (1 pkt)
Witaminy są niezbĊdne do prawidáowego funkcjonowania organizmu czáowieka. Niedobór nawet jednej z nich moĪe prowadziü do powaĪnych zaburzeĔ fizjologicznych. MoĪna tego uniknąü, stosując odpowiednie zasady racjonalnego odĪywiania.
WĞród zamieszczonych niĪej sformuáowaĔ od A do D zaznacz to, które okreĞla sposób komponowania skáadu posiáków sprzyjający dostarczeniu organizmowi róĪnych witamin.
A. Codzienne przyrządzanie surówki z marchwi.
B. Podawanie do kaĪdego posiáku warzyw lub/i owoców.
C. ZastĊpowanie táuszczów roĞlinnych táuszczami zwierzĊcymi.
D. UĪywanie produktów wysokobiaákowych.
Zadanie 8. (1 pkt)
Rytmiczną zmianĊ objĊtoĞci klatki piersiowej podczas wdechów i wydechów umoĪliwiają dwa rodzaje miĊĞni oddechowych: przepona i miĊĞnie miĊdzyĪebrowe.
Podaj nazwĊ miĊĞnia, który bĊdzie gáównie umoĪliwiaá oddech czáowiekowi z ograniczoną ruchomoĞcią klatki piersiowej (np. przez zaáoĪony na niej opatrunek gipsowy).
...
Na schemacie przedstawiono wartoĞci objĊtoĞci powietrza skáadające siĊ na caákowitą pojemnoĞü páuc.
Na podstawie informacji ze schematu:
a) podaj wartoĞü objĊtoĞci powietrza, która moĪe byü dodatkowo pobrana, ponad objĊtoĞü oddechową, w czasie maksymalnego wdechu ... ,
b) podaj wartoĞü objĊtoĞci powietrza, która moĪe byü usuniĊta z páuc w czasie maksymalnego wydechu (po wczeĞniejszym maksymalnym wdechu) ... .
Zadanie 10. (2 pkt)
Szacuje siĊ, Īe w Polsce pali papierosy co drugi mĊĪczyzna i co trzecia kobieta. Szkodliwy wpáyw dymu tytoniowego na organizm czáowieka nie podlega dyskusji.
a) Podaj nazwĊ skáadnika dymu tytoniowego, który ogranicza przenoszenie tlenu przez hemoglobinĊ.
...
b) WyjaĞnij, dlaczego ten skáadnik dymu tytoniowego ogranicza przenoszenie tlenu przez hemoglobinĊ.
...
...
PALENIE TYTONIU
Wybrane skáadniki dymu tytoniowego:
nikotyna, tlenek wĊgla, substancje draĪniące, substancje smoáowate
W tabeli przedstawiono przybliĪone dane z 2004 roku dotyczące liczby zachorowaĔ (w Polsce) na gruĨlicĊ páuc kobiet i mĊĪczyzn w wybranych trzech grupach wiekowych.
Liczba zachorowaĔ na gruĨlicĊ páuc w wybranych grupach wiekowych
Grupy wiekowe I
30-39 lat
II 40-49 lat
III 50-59 lat
kobiety 400 500 400
mĊĪczyĨni 700 1500 1500
Przedstaw, w jednym ukáadzie wspóárzĊdnych, powyĪsze dane w formie diagramu sáupkowego, porównując zachorowalnoĞü na gruĨlicĊ páuc kobiet i mĊĪczyzn w kaĪdej z podanych grup wiekowych.
Na rysunkach A, B, C przedstawiono rozmieszczenie naczyĔ krwionoĞnych i limfatycznych w wybranych strukturach organizmu czáowieka.
A. Kosmek jelitowy B. PĊcherzyki páucne C. Nefron
Uzupeánij tabelĊ okreĞleniami wybranymi spoĞród podanych niĪej (od 1 do 6) tak, Īeby poprawnie okreĞliü róĪnice miĊdzy ukáadem krwionoĞnym i limfatycznym na przykáadzie struktur przedstawionych na rysunkach.
1. – jeden rodzaj naczyĔ, 2. – dwa rodzaje naczyĔ, 3. – trzy rodzaje naczyĔ, 4. skáadniki pokarmowe, 5. – gazy oddechowe, 6. – zbĊdne produkty przemiany materii.
Cechy Ukáad krwionoĞny Ukáad limfatyczny
Liczba rodzajów naczyĔ
(ze wzglĊdu na kierunek przepáywu páynów)
Rodzaj transportowanych substancji
Zadanie 13. (2 pkt)
PoniĪej w sposób uproszczony przedstawiono przekrój przez tĊtnicĊ czáowieka zdrowego (A) i przez tĊtnicĊ czáowieka, u którego stwierdzono miaĪdĪycĊ Ğciany tĊtnicy (B).
Interpretując informacje z rysunków,
a) opisz zmianĊ w budowie tĊtnicy wywoáaną odkáadaniem siĊ w niej cholesterolu.
b) przedstaw moĪliwy wpáyw tej zmiany na krąĪenie krwi w naczyniach.
a) ...
...
b) ...
...
Krwotoki lub przebywanie na duĪych wysokoĞciach
Tworzenie okreĞlonego typu krwinek
Niskie ciĞnienie (parcjalne) tlenu
Wytworzenie w nerce erytropoetyny Wzrost dopáywu tlenu
dotkanek
Zmniejszona iloĞü tlenu dostarczanego do tkanek
W róĪnych sytuacjach zdrowotnych i zmieniających siĊ warunkach Ğrodowiskowych w zaleĪnoĞci od rodzaju pracy i aktywnoĞci ruchowej organizm czáowieka moĪe byü naraĪony na nadmierne uwodnienie lub odwodnienie.
W poniĪszej tabeli przedstawiono dobowe zestawienie Ĩródeá pobieranej wody i jej fizjologicznych strat w organizmie czáowieka.
ħródáa wody (przeciĊtnie) Straty wody (przeciĊtnie) 1200 cm3 – napoje
1000 cm3 – woda z pokarmu
300 cm3 – woda bĊdąca produktem metabolizmu
1500 cm3 – z moczem
900 cm3 – na skutek parowania przez skórĊ i z dróg oddechowych
100 cm3 – z kaáem
Podaj, czy organizm czáowieka, którego dotyczy powyĪsze zestawienie jest w stanie odwodnienia? OdpowiedĨ uzasadnij jednym argumentem.
...
...
Zadanie 15. (1 pkt)
Prawidáowy skáad krwi jest jednym z warunków dobrego funkcjonowania organizmu czáowieka. Na schemacie przedstawiono regulacjĊ iloĞci jednego ze skáadników krwi u osób po krwotokach lub przebywających na duĪych wysokoĞciach.
Podaj nazwĊ krwinek, których wytwarzanie pobudza erytropoetyna.
...
Zadanie 16. (2 pkt)
Podstawową jednostką strukturalną ukáadu nerwowego jest neuron. Na rysunkach przedstawiono kilka przykáadów tych komórek.
od 1. do 5., które odzwierciedlają zróĪnicowanie lub podobieĔstwo budowy tych komórek.
1. – ksztaát neuronu, 2. – czĊĞci skáadowe neuronu (ciaáo komórki, dwa rodzaje wypustek), 3. – obecnoĞü jądra komórkowego, 4. – dáugoĞü wypustek, 5. – liczba dendrytów.
ZróĪnicowanie budowy: ...
PodobieĔstwo budowy: ...
Zadanie 17. (2 pkt)
Ukáad nerwowy czáowieka jest zbudowany z czĊĞci oĞrodkowej (mózg i rdzeĔ krĊgowy) i obwodowej (nerwy obwodowe). W obrĊbie kaĪdej z czĊĞci wyróĪnia siĊ elementy odpowiedzialne za peánienie okreĞlonych funkcji.
Przyporządkuj okreĞlonym elementom budowy ukáadu nerwowego (od A do D) po jednej peánionej przez nie funkcji, wybranej spoĞród oznaczonych od I do V.
Element budowy Funkcja
A. Kora mózgowa I. Przewodzi impulsy z oĞrodkowego ukáadu nerwowego do miĊĞni i gruczoáów.
B. MóĪdĪek II. Odpowiada miĊdzy innymi za ĞwiadomoĞü, pamiĊü, mowĊ.
C. Nerw czuciowy III. Odpowiada za przewodzenie impulsów z mózgu i do mózgu.
D. Nerw ruchowy IV. Koordynuje záoĪone ruchy, odpowiada za postawĊ i równowagĊ ciaáa.
V. Przewodzi impulsy z narządów zmysáu do oĞrodkowego ukáadu nerwowego.
Zadanie 18. (2 pkt)
ĝciana gaáki ocznej jest trójwarstwowa. W jednej z warstw wystĊpuje obszar zwany plamką Īóátą.
a) Podaj nazwĊ warstwy gaáki ocznej, której czĊĞcią jest plamka Īóáta: ...
b) Przedstaw rolĊ plamki Īóátej w procesie widzenia.
...
Zadanie 19. (1 pkt)
Odruchy (bezwarunkowe i warunkowe) są odpowiedzią ukáadu nerwowego na bodĨce.
WĞród wymienionych niĪej cech odruchów podkreĞl dwie, które charakteryzują odruchy warunkowe.
niepowtarzane zanikają, wrodzone, uwarunkowane genetycznie, nabyte w ciągu Īycia, w ich powstawaniu nie uczestniczy mózg
Oddziaáywujące na organizm czynniki stresogenne mogą wywoáywaü róĪne reakcje.
Na grupie uczniów zaplanowano przeprowadzenie obserwacji, której celem byáo sprawdzenie sáusznoĞci stwierdzenia, Īe reakcją na niezapowiedziany sprawdzian jest przyspieszenie akcji serca.
Uzupeánij plan obserwacji, podając
a) nazwĊ parametru, który naleĪy mierzyü: ..., b) kiedy w trakcie obserwacji naleĪy dokonaü pomiarów: ...
...
Zadanie 21. (1 pkt)
Stan organizmu noworodka tuĪ po urodzeniu moĪna oceniü na przykáad wg skali Apgar.
Kryteria tej oceny zamieszczono w tabeli.
Punktacja Punktacja
opisanego noworodka
Kryteria oceny
0 1 2
... pkt CzynnoĞü serca brak poniĪej 100
uderzeĔ/min. ponad 100 uderzeĔ/min.
... pkt Oddychanie brak nieregularne,
sáaby krzyk prawidáowe, gáoĞny krzyk ... pkt NapiĊcie miĊĞni brak, wiotkie sáabe prawidáowe,
koĔczyny zgiĊte ... pkt
Reakcja na bodĨce – wprowadzenie cewnika do nosa
brak grymas krzyk, kichanie
... pkt Barwa skóry sina, blada sina barwa
koĔczyn róĪowa
Razem: ... pkt
Oblicz, ile punktów wg skali Apgar przyznano by opisanemu niĪej noworodkowi. Zapisz wszystkie punktacje w pierwszej kolumnie tabeli.
Noworodek po urodzeniu zapáakaá gáoĞno, jego oddech byá regularny, a serce biáo 95 razy na minutĊ. Grymasem twarzy zareagowaá na wprowadzenie cewnika do nosa. Na zgiĊtych rĊkach i nogach skóra byáa koloru róĪowego.
Zadanie 22. (1 pkt)
Niektóre ukáady narządów w organizmie czáowieka (ze wzglĊdu na strukturĊ i sposób funkcjonowania) poza rolą związaną z okreĞlonym procesem Īyciowym oddziaáywują teĪ na inne ukáady, peániąc przez to w organizmie funkcjĊ koordynującą, regulującą lub integrującą (scalającą).
UwzglĊdniając powyĪsze informacje, zaznacz wĞród zestawów ukáadów od A do D ten, który zawiera wyáącznie nazwy ukáadów, z których kaĪdy peáni przynajmniej jedną spoĞród wymienionych funkcji (koordynującą, regulującą, integrującą).
B. Ukáady: oddechowy, nerwowy, hormonalny.
C. Ukáady: wydalniczy, nerwowy, krwionoĞny.
D. Ukáady: nerwowy, hormonalny, krwionoĞny.
Zadanie 23. (2 pkt)
Na schemacie przedstawiono dwa etapy ekspresji informacji genetycznej.
Podaj nazwy etapów oznaczonych cyframi 1 i 2.
1. ..., 2. ...
PoniĪej przedstawiono zespoáy chromosomów (kariotypy) trzech osób. Literą A oznaczono kariotyp prawidáowy, B – kariotyp osoby z zespoáem Turnera, C – kariotyp osoby z zespoáem Downa.
Porównaj przedstawione na rysunkach zespoáy chromosomów i podaj po jednej róĪnicy miĊdzy kariotypem prawidáowym a kariotypami osób:
a) z zespoáem Turnera: ...
b) z zespoáem Downa: ...
Zadanie 25. (2 pkt)
ZaáóĪmy, Īe wrodzone bielactwo, inaczej albinizm, (objawiający siĊ brakiem barwnika gáównie w skórze, wáosach i tĊczówce oka) jest warunkowane recesywnym allelem genu niesprzĊĪonego z pácią i dziedziczy siĊ wedáug praw Mendla. Heterozygoty nie wykazują albinizmu. Cecha ta wystĊpuje tylko u homozygot recesywnych.
Zapisz genotypy rodziców i dziecka, jeĪeli wiadomo, Īe u dziecka wystąpiáy objawy albinizmu, chociaĪ jego rodzice nie byli albinotyczni.
Genotypy rodziców: ..., genotyp dziecka: ...
U ludzi, metody inĪynierii genetycznej w ramach terapii genowej, ze wzglĊdów etycznych są wykorzystywane tylko do modyfikowania genomów komórek somatycznych (budujących ciaáo). Z terapią genową duĪe nadzieje wiąĪą lekarze, poniewaĪ dziĊki niej bĊdzie moĪna na przykáad naprawiü defekty komórkowe. Zwolennicy tej metody leczenia uwaĪają, Īe w przyszáoĞci bĊdzie ona coraz czĊĞciej stosowana w medycynie. Są juĪ na Ğwiecie oĞrodki naukowe, w których podjĊto badania z udziaáem chĊtnych osób.
Sformuáuj argument uzasadniający celowoĞü prowadzenia badaĔ nad stosowaniem w medycynie terapii genowej.
...
...
Zadanie 27. (1 pkt)
Na rysunku w uproszczony sposób zobrazowano pogoĔ okoni za páociami.
páocie okonie
Podaj nazwĊ miĊdzypopulacyjnej zaleĪnoĞci antagonistycznej zilustrowanej rysunkiem.
...
Zadanie 28. (1 pkt)
Skutki oddziaáywaĔ miĊdzypopulacyjnych mogą byü róĪne. Na przykáad w Ameryce Póánocnej jedną z granic wystĊpowania áosia kanadyjskiego wyznacza granica wystĊpowania jelenia wirginijskiego, mimo Īe nie ma Īadnego bezpoĞredniego oddziaáywania miĊdzy áosiem i jeleniem. Caáa populacja jelenia jest zaraĪona drobnym, pasoĪytniczym nicieniem.
Jaja nicieni są usuwane na zewnątrz i po zjedzeniu przez roĞlinoĪercĊ rozwijają siĊ w jego organizmie. PasoĪyt ten dla jeleni jest nieszkodliwy, a dla áosi Ğmiertelny.
Na podstawie informacji z powyĪszego tekstu, wĞród zdaĔ od A do D zaznacz to, które w sposób prawidáowy przedstawia ciąg zdarzeĔ, prowadzący do ograniczenia wystĊpowania populacji áosia kanadyjskiego na terenie zasiĊgu populacji jelenia wirginijskiego.
A. ZaraĪone nicieniem jelenie wydalają na zewnątrz jaja pasoĪyta, które są zjadane przez áosie.
B. àosie zjadają jaja nicieni wraz z pokarmem, którym siĊ odĪywiają i dlatego teren ich wystĊpowania w Ameryce Póánocnej jest ograniczony.
C. Zjedzenie przez áosie, z trawą, jaj nicieni wydalonych przez jelenie prowadzi do Ğmierci áosi spowodowanej rozwojem w ich organizmie tych pasoĪytów.
D. Usuwanie jaj pasoĪytniczych nicieni na zewnątrz i ich zjedzenie przez roĞlinoĪercĊ wpáywa na zasiĊg áosi.
PoniĪszy schemat ilustruje przykáadowe zaleĪnoĞci pokarmowe w biocenozie wodnej.
ZaáóĪmy, Īe wskutek nieprzemyĞlanej dziaáalnoĞci czáowieka w krótkim czasie wyginĊáy w tej biocenozie ryby planktonoĪerne. Przykáady nastĊpstw wyginiĊcia tych ryb dla populacji wiĊkszych zwierząt bezkrĊgowych (wraz z uzasadnieniem) przedstawiono w poniĪszej tabeli.
OceĔ prawdziwoĞü sformuáowaĔ (w odniesieniu do podanych wyĪej informacji), wpisując w wolną kratkĊ tabeli literĊ P, jeĪeli obie czĊĞci sformuáowania są prawdziwe, literĊ F – jeĪeli nawet jedna z czĊĞci jest faászywa.
Lp.
MoĪliwe nastĊpstwa dla populacji wiĊkszych zwierząt bezkrĊgowych wkrótce
po wyginiĊciu ryb planktonoĪernych Uzasadnienie P lub F 1. MoĪe wzrosnąü liczebnoĞü wiĊkszych
zwierząt bezkrĊgowych,
poniewaĪ bĊdą miaáy dostĊp do wiĊkszych zasobów pokarmu.
2. MoĪe wzrosnąü liczebnoĞü wiĊkszych zwierząt bezkrĊgowych,
poniewaĪ ryby drapieĪne nie mają wpáywu na liczebnoĞü tych bezkrĊgowców.
3.
WyginiĊcie ryb planktonoĪernych nie bĊdzie miaáo Īadnego wpáywu na liczebnoĞü wiĊkszych zwierząt bezkrĊgowych,
poniewaĪ nie ulegáa zmianie ich baza pokarmowa.
4. MoĪe zmniejszyü siĊ liczebnoĞü wiĊkszych
zwierząt bezkrĊgowych, poniewaĪ bĊdą jedynym
pokarmem dla ryb drapieĪnych.
Zadanie 30. (2 pkt)
Makulatura jest gáównym skáadnikiem Ğmieci na Ğwiecie. W Stanach Zjednoczonych juĪ w 1990 roku stanowiáa 50% ogóáu Ğmieci. NaleĪy sądziü, Īe i u nas skáadowanie makulatury zacznie urastaü do rangi problemu. Tymczasem sposób jej wykorzystania do produkcji papieru jest dobrze znany od dawna i nie trzeba opracowywaü Īadnych nowych technologii.
UĪycie makulatury do produkcji papieru zmniejsza zapotrzebowanie na drewno.
Na podstawie informacji zawartych w tekĞcie, podaj dwa powody związane z ochroną Ğrodowiska przyrodniczego, dla których warto rozwijaü sprawną organizacjĊ skupu i przetwarzania makulatury.
1. ...
2. ...
ryby drapieĪne ryby planktonoĪerne
plankton zwierzĊcy
plankton roĞlinny
wiĊksze zwierzĊta bezkrĊgowe
