K
R
O
N
I
K
A
Z Z A G R A N IC Y
X V I M I Ę D Z Y N A R O D O W Y K O N G R E S H IS T O R II N A U K I ' B U K A R E S Z T 26 S IE R P N IA — 3 W R Z E Ś N IA 1981 R.
P o k o n g re sac h h isto ry k ó w n a u k i w W arszaw ie (1965 r.), P a ry ż u (1968 r.), M o sk w ie (1971 r.), T o k io (1974 r.) i E d y n b u rg u (1977 r.) ko lejn y X V I M ię d zy n a ro d o w y K o n g re s H isto rii N a u k i o d był się w stolicy R u m u n ii, B u kareszcie. Z g ro m a d z iło się o k o ło 1000 u czestn ik ó w z 48 p a ń stw i był o b o k k o n g re su m o sk iew sk ieg o najliczniejszym z d o ty c h c z a s o w y c h !. N ajw iększe delegacje p rz y b y ły z Z S R R (p o n a d 70 o só b ) o ra z ze S ta n ó w Z je d n o c zo n y ch , F ra n c ji, R F N , W ielkiej B ry tan ii i N R D (k a żd a z n ich liczyła p o n a d 20 o só b ). M niej więcej ró w n e liczbow o były g ru p y h isto ry k ó w n a u k i z B ułgarii. C zechosłow acji. W ęgier i P olski. D o ś ć liczna rów nież g ru p a p rzy b y ła z J a p o n ii i p o raz pierw szy uczestn ic ząca w o b ra d a c h k o n g reso w y ch d elegacja C h iń sk iej R ep u b lik i L udow ej. K o n ty n e n t azjaty ck i rep rezen to w ali p o n a d to p rzedstaw iciele In d ii, Ira k u , P a k is ta n u , K u w ejtu , A ra b ii S au d y jsk iej, Iz ra e la , L ib a n u , Syrii o ra z o b u K o r e i; a fry k a ń sk i zaś — m ałe liczebnie delegacje E g ip tu , M a ro k a , T u n ezji, W y b rzeża K o ści Słoniow ej, K o n g a , N ig e rii, S u d a n u , Z airu . K ilk a z w ym ie n io n y ch p a ń stw a zjaty c k ic h i a fry k a ń sk ic h — p o p rz ez p rz y słan ie sw ych prz ed staw icieli d o B u k aresztu — z a d e b iu to w a ło w o b ra d a c h m ięd z y n aro d o w y ch k o n g re só w h isto rii n a u k i.
1 P o r. s p ra w o z d an ia z p o p rz ed n ich k o n g resó w , zam ieszczo n e w „ K w a rta ln ik u H isto rii N a u k i i T ech n ik i” : 1966 s. 157— 169; 1968 s. 851— 852; 1969 s. 173— 191; 1971 s. 729— 732;
1972 s. 403— 4 4 2 ; 1975 s. 169— 185; 1978 s. 544— 546.
214 K ronika
N iew iele o só b p rz y b y ło z p a ń stw A m eryki Ł aciń sk iej (A rg en ty n y , K o lu m b ii, K u b y , M ek sy k u ) i — c o m o że dziw ić — ze S k a n d y n a w ii; F in la n d ia n p . re p re z en to w a n a b y ła przez jed n e g o p rzed staw iciela, a N o rw eg ia w o góle nie w zięła u d z ia łu w tym K on g resie.
G r u p a p o lsk a s k ła d ała się z 18 o só b , re p re z en tu jąc y ch o p ró c z W arszaw y także K ra k ó w i W ro cław . W sk ła d jej w eszli; Jó z e f B abicz, Jerzy B u rc h a rd t, S tan isław C zarn ieck i, P aw eł C z arto ry sk i, Jerzy D o b rz y ck i, M a łg o rz a ta G o liń sk a -G iery c h , B o h d a n Jaczew ski, Z bigniew K w aśn y , Ignacy M ałec k i, M ieczysław M a rk o w s k i, Jó z e f M ią so , E ugeniusz O lszew ski, Bolesław O rło w sk i, W ald em ar R o lb ie ck i, G ra ż y n a R o siń sk a , Jerzy R óziew icz, R y szard S roczyński, L ech Z ac h er. O d 1971 r. (k o n g resu w M oskw ie) b y ła to n ajliczniejsza g ru p a z P olski, ja k a u czestniczyła w m ięd zy n aro d o w y ch k o n g re sa c h histo rii n a u k i 2.
K o n g re s o d byw ał się p o d egidą M ięd zy n ard o w ej U nii H isto rii i F ilozofii N a u k i o raz A k a d em ii N a u k R u m u ń sk iej R e p u b lik i Socjalistycznej. P a tr o n a t n ad nim sp ra w o w ała żo n a p re z y d e n ta R e p u b lik i, pierw szy w iceprem ier rz ąd u , p rzew o d n icząca N a ro d o w e j R a d y N a u k i i T ech n ik i, starszy a k a d e m ik , E lena C eau sescu . W łaśnie j ą p o p ro s z o n o o w ygłoszenie referatu n a ro zp o czy n ającej o b ra d y uroczystej sesji p len a rn ej, ja k a o d b y ła się w W ielkiej Sali P ałacu R u m u ń sk iej R ep u b lik i Socjalistycznej. K ró tk ie okoliczn o ścio w e p rzem ó w ien ia wygłosili rów nież prezes R u m u ń sk iej A k ad em ii N a u k o ra z d o ty ch c zaso w y p rzew odniczący M ięd zy n aro d o w ej U n ii H isto rii i F ilozofii N a u k i. Sesję tę uśw ietn iła specjalnie i sta ra n n ie p rzy g o to w an a część a rty sty c zn a , w k tó re j szczególnie p o d o b a ły się w idow ni w ystępy zespołów fo lk lo rystycznych.
W tym sam ym d n iu , 27 sierp n ia p o p o łu d n iu , rozp o częły się o b ra d y w n iek tó ry ch sek cjach o ra z n a sy m p o zjach . N iem al w szystkie p o sied zen ia sekcyjne, sy m p o zjaln e o raz p o sied zen ia tem aty czn e i pośw ięcone jub ileu szo w y m ro czn ico m o dbyw ały się w gm achu U n iw ersy tetu B u k areszteń sk ie g o , gdzie rów nież zn ajd o w a ło się B iuro S e k re ta ria tu K o n g resu . S k u p ie n ie o b ra d k o n g re so w y ch i służb in fo rm a cy jn y ch n iem al w jed n y m m iejscu było b a rd z o w y g o d n e d la u czestn ik ó w i p o z w ala ło w d u ży m s to p n iu n a w ysłuchanie p rzez poszczególne o so b y in teresu jący ch re fe ra tó w , w ygłaszanych nieraz w k ró tk ic h o d stęp ach czasu n a ró żn y ch sy m p o z ja ch i w ró ż n y ch sekcjach.
O b ra d y sekcyjne, o b ejm u jące re fe ra ty i d y skusje, p ro w a d z o n e były w c z te rn a stu n astę p u jąc y ch sek cjach : I. N a u k a i tech n ik a w sta ro ż y tn o śc i; II. N a u k a i tec h n ik a o d sta ro ż y tn o ści d o 1600 ro k u ; III. M a te m a ty k a i m ec h an ik a ; IV. F izy k a i a s tro n o m ia ; V. C h e m ia ; V I. N a u k i b io lo g iczn e; V II. N a u k i m edyczne i fa rm a ce u ty c z n e; V III. N a u k i rolnicze; IX . N a u k i o Z iem i; X. T ech n ik a i in ży n ieria; X I. H isto ria n au k o czło w iek u ; X II. N a u k a i sp o łeczeń stw o ; X III. P ro b lem y m eto d o lo g iczn e w h isto rii i filozofii n a u k i; X IV . T ra n s p o rt i tele k o m u n ik a c ja w X IX i X X w. Sekcje I I I — X I zajm ow ały się d ziejam i n au k od 1600 r.
N a o b rad y sekcyjne zg ło szo n o p o n a d 600 k o m u n ik a tó w , z czego w ygłoszono o k o ło 500. T em aty k a ich b y ła b a rd z o ró ż n o ro d n a . Tę ró ż n o ro d n o ś ć p o d k re ślał jeszcze w yraźniej f a k t p rzy jęcia p rzez o rg a n iz ato ró w p o rz ą d k u w y stęp o w an ia re fe re n tó w w k o lejn o ści alfabetycznej nazw isk , c o p o w o d o w ało najczęściej p o w staw an ie tru d n ej d o słu ch an ia „ sieczki” tem atycznej. N iew iele też — ja k się w ydaje — było k o m u n ik a tó w w ybiegających p o n a d przeciętność. P rze w ażnie re la cjo n o w a n o w n ich ju ż d aw niejsze u stalen ia, .n ie je d n o k ro tn ie p u b lik o w an e. M a ło też b y ło dyskusji p o stu laty w n y c h , głosów , k tó re ujm o w ały b y głębiej z ag a d n ie n ia i k tó re fo rm o w ały b y jak ieś w n io sk i, choćby w sensie o rg an izacy jn y m . D y sk u sja, jeśli w ogóle by ła, z am y k ała się zw ykle w kilk u p y ta n ia c h , m ający ch c h a ra k te r m arg in aln y , sk iero w an y ch p o d ad resem re fe re n ta lu b u z u p ełn iała pew nym i szczegółam i jeg o w ystąpienie.
W Sekcji I d o m in o w ały k o m u n ik a ty R u m u n ó w , k tó r e głów nie d otyczyły rzym skich w p ływ ów k u ltu ra ln y c h n a tery to riu m D acji, stan o w iącej z n aczn ą część dzisiejszej R u m u n ii, a w staro ży tn o śc i będącej p ro w in cją rzy m sk ą. P o k ilk a re fe ra tó w p o św ię co n o pew nym z ag a d n ie n io m z z a k re su n a u k i i k u ltu ry m ate rialn ej sta ro ży tn y ch C h in i In d ii. W Sekcji
- W ko n g resie m o skiew skim w zięło u dział o k o ło 2000 o só b z 41 k ra jó w . G ru p a p o lsk a liczyła 42 osoby.
K ranika 215
tej P olacy nie uczestniczyli, z głoszony bow iem re fe ra t Je rzeg o P iask o w sk ieg o n ie zo stał w ygłoszony z p o w o d u n iep rz y b y cia n a K o n g re s re feren ta.
W Sekcji II przew ażały re fe ra ty z zak resu m ate m a ty k i i a stro n o m ii o k re su X I— X V w ieku. K ilk a d o ty czy ło techniki średniow iecznej. Z d o ść żyw ym za in tere so w a n iem w y słu c h a n o re fe ra tu S hia Seiki z Ja p o n ii, k tó ry z ak w estio n o w ał istn ien ie w spółczesnej rew olucji n a u k o w o - technicznej, w y ró żn iając w dziejac h lu d zk o ści dw ie w ielkie rew o lu cje n a u k o w e, m ian o w icie p rzejście od życia ko czo w n iczeg o d o o sia d łe g o o ra z tzw . rew olucję g reck ą, to je s t p o w s ta n ie n a u k i. R e feren t przypuszczał, że trzecia w ielka rew o lu cja n a stą p i d o p ie ro w ok resie m iędzy 2400— 2700 ro k iem i b ęd zie p o p rz e d z o n a k ilk u s e t la t trw a ją cą rew o lu cją tec h n o lo g ic zn ą , p o d o b n ie ja k nim i p o p rz e d z o n e były dw ie w cześniejsze rew olucje n au k o w e. W S ekcji tej d w a re fe ra ty zostały w ygłoszone p rzez c zło n k ó w delegacji p o lskiej. G ra ż y n a R o siń sk a m ó w iła n a te m a t tablic a stro n o m ic zn y c h w K ra k o w ie w X V w ., u k a zu jąc a stro n o m ię p o ls k ą te g o o k re su n a tle eu ro p ejsk im i p o d k re ślają c w a rto ści rę k o p iśm ie n n y ch zb io ró w w K ra k o w ie d la p o z n a n ia ro zw o ju .astronom ii p rz e d k o p e rn ik a ń sk ie j. R y sz a rd S roczyński z aś om ó w ił p o lsk ie o sią gnięcia w z ak resie b a d a ń n a d m ag n ety zm em w w iek ach X V I i X V II, a k c e n tu ją c , iż n a u k a p o lsk a p o w in n a m ieć p rio ry te t w o d k ry ciu zm ian d z ie n n y ch i stu le tn ic h d ek lin acji m ag n e tycznych. T ezę tą w ysu n ął re fe re n t n a p o d sta w ie p rz eb a d an y c h , n ie o p u b lik o w a n y c h p ra c H ew eliusza.
W S ekcjach III, IV i V, p o św ięco n y ch d ziejom n a u k m a tem a ty czn o -fizy cz n o -ch e m iczn y ch , p rz ed sta w io n o p raw ie 150 k o m u n ik a tó w . Z o b ra d w y n ik ało b y , iż n a s tą p ił w y raźn y w zro st zain tere so w a n ia h isto rią n a jn o w sz ą tych dyscyplin, szczególnie fizyki i chem ii. P o la cy nie w ystąpili tu ta j z żad n y m re fe ra te m . P o lsk ie ak ce n ty zn aleźć m o ż n a b y ło n a to m ia s t w k o m u n ik a ta c h S w ietłany P ietrow ej z Z S R R (L es series fo u ctio n n elles e t la serie uniw erselle
de W ronsky) o ra z G á b o ra P alló z W ęgier (M a rie C urie's Influence on the C h em istrv in H ungary at the Beginm ing o f the C entury).
P olacy nie wygłosili ró w n ież re fe ra tó w w S ek cjach VI (n au k i bio lo g iczn e), X I (h isto ria n a u k o człow ieku), b a rd z o o b szern ej X III (p ro b lem y m eto d o lo g ic zn e h isto rii i filozofii n a u k i) o ra z — w y jątk o w o sk ro m n ie się przed sta w iającej — V III (n au k i ro ln icze), w ra m a c h k tó rej o d b y ło się je d n o ty lk o p o sie d zen ie z k ilk o m a re fe ra ta m i — głów nie g o s p o d a rz y ć .
N a Sekcję V II (n au k i m ed y c zn e i fa rm aceu ty czn e) z g ło szo n o aż 60 k o m u n ik a tó w w tym 31 z R u m u n ii. Z n ac zn a część ich nie b y ła w yg ło szo n a, głów nie z p o w o d u n iep rzy b y cia na o b r a d y 'r e f e r e n tó w , jak ch o ćb y zn an ej p ro fe so r g ero n to lo g ii - A n y A slan z R u m u n ii. W Sekcji tej w iele k o m u n ik a tó w d o ty czy ło okresó w sprzed 1600 r., fo rm a ln ie więc p o w in n y się o n e znaleźć n a sek cjach I i II. D o tak ic h n a leżało w y stąp ien ie m .in . B en Y a h ia B o u b a k e ra z T unezji, k tó ry m iał p rzed staw ić m edycynę sp o łeczn ą w sw ym k ra ju w X stuleciu, a w łaściw ie m ów ił o rę k o p is ac h Ib n al — D ż a z z a ra i o p rz e k ła d a c h je g o d zieł p rzez K o n s ta n ty n a A fry k a n in a (X I w .). W Sekcji tej Jerzy B u rc h a rd t z P olski p rzed sta w ił re fe ra t, k tó ry d o ty czy ł teo rii p sy ch o p ato lo g icz n ej i k lasy fik acji złu d zeń , j a k a z o stała w y ło żo n a w liście W itelo n a d o L u d w ik a w e L w ów ku Śląskim (1267 lub 1268 r.). D alsze ro z p ra c o w anie tej teo rii, a szczególnie k lasy fik acja złu d zeń , n a stą p iła d o p ie ro w X V III w.
W Sekcji N a u k o Z iem i p rzedstaw iciele delegacji p olskiej w ygłosili d w a k o m u n ik a ty . Jó z e f B abicz ro z p atry w a ł n a p o d sta w ie an alizy m a te ria łó w z m ię d z y n aro d o w y c h k o n g re só w geograficznych i geologicznych n a ra s ta ją c ą od p o c z ą tk ó w n aszeg o stu lecia specjalizację i id ąc ą z a tym d ezin teg rację w n a u k a c h o Z iem i. A n alo g iczn y p ro c es d o strz eg ł o n ró w n ież w u p ra w ian iu b a d a ń h isto ry cz n y ch n a d tym i n a u k am i. R eferen t w y p ro w ad z ał stą d w nioski idące w k ie ru n k u u sta la n ia p rio ry te to w y ch tem a tó w w zak resie h isto rii n a u k o Z iem i. S tan isław C zarn ieck i z kolei p rz ed sta w ił p ra c e geologiczne W aw rzy ń ca T eisseyre n a teren ie R u m u n ii, p ro w a d z o n e p rzez g eo lo g a w la ta c h 1896— 1910. T eisseyre in tereso w ał się p ro b lem a ty k ą g eologiczną R u m u n ii i p óźniej, p o p o w ro c ie d o P o lsk i. U trz y m y w ał o n o ra z jeg o
Z głoszony re fe ra t S tan isław a B rzozow skiego, A n te il Polen an der E n tw icklu n g der P flanzenzucht b is 1918, nie zo stał w ygłoszony,
216 K ro n ika
uczn io w ie i w sp ó łp raco w n ic y o w o cn e k o n ta k ty z geologam i ru m u ń sk im i (szczególnie z L u d o - w icem M ra ze c em , głów nie w zak resie p ro b lem ó w ro p y n afto w ej i g azu n a tu ra ln e g o ). O b ydw a w y stąp ien ia p o lsk ie sp o tk a ły się ze zn aczn y m z a in te re so w a n ie m : B ab icza — głów nie ze stro n y h isto ry k ó w n a u k o Z iem i z N iem iec, C zarn ieck ieg o zaś ze s tro n y g o sp o d arzy .
W S ekcji N a u k o Z iem i n ależy rów nież o d n o to w a ć k ilk a in n y ch k o m u n ik a tó w ; in tere sujące w ydaw ały się m .in . w ypow iedzi M a rtin a G u n ta u ’a z N R D o w pływ ach idei ew olucji n a rozw ój w iedzy geologicznej w X IX w .; Jo sefa H a u b e lta z C zechosłow acji o m iejscu Ig n a ce g o B o
r n a w ro z w o ju n a u k geo lo g iczn y ch ; H e rib e rta N o b isa z R F N o A lbercie M ag n u sie i je g o o d d ziały w an iu sięgającym aż p o X IX w . ; D a w id a O ld ro y d a z A u stra lii — o k an to w - skiej teo rii Z ie m i; w reszcie nieco b ulw ersujący k o m u n ik a t R o y a S. P o rte ra z W ielkiej B ry tan ii o życiu p ry w a tn y m i pu b liczn y m w ielkiego re fo rm a to ra n ow oczesnej geologii — C h arlesa Lyella.
B a rd zo zró żn ico w an e tem a ty czn ie były k o m u n ik a ty w o bszernej Sekcji X — p o św ięconej d ziejom n a u k tech n iczn y ch i tech n ice (p ro b lem y m eto d o lo g ic zn e ; dzieje po szczeg ó ln y ch n au k i z a g a d n ie ń tech n iczn y ch , głów nie w a spekcie re g io n a ln y m ; p ro b lem y ro z w o ju p rz em y słu ; d zia łaln o ść u czo n y c h i k o n stru k to ró w ). Z d ecy d o w an ie p rzew ażała p ro b le m a ty k a X IX i X X w ieków , ch o ć i w tej S ekcji n iek tó re w y stąp ien ia do ty czy ły staro ży tn o śc i. S p o śró d P o la k ó w w ygłosili k o m u n ik a ty ; B olesław O rło w sk i i L ech Z ac h er. Pierw szy z n ich u k a za ł u dział P o lak ó w w ro z p rz e strze n ia n iu cyw ilizacji tech n iczn y ch n a całym św iecie w o k resie W ielkiej E m igracji, d ru g i n a to m ia s t p rz ed staw ił w u jęciu h isto ry czn y m k ry te ria p o stę p u technicznego w k o n tek ście p raw id ło w o ści rozw o jo w y ch n a u k i i techniki.
N ie b y ło n a to m ia s t a k ce n tó w p o lsk ich w Sekcji h isto rii n a u k o człow ieku (X I-tej), w k tó re j głów nie z a jm o w an o się sp raw am i w ch o d zący m i w zak res dziejów psychologii, szero k o p o jętej a n tro p o lo g ii, e k o n o m ii. In n e n a u k i sp o łeczn e rep re z e n to w a n e tam były sp o rad y czn ie.
Z S ek cją X I k o re sp o n d o w a ła w ja k im ś sto p n iu tem aty czn ie Sekcja X II — N a u k a i sp o łeczeń stw o , w k tó rej p rz ed sta w io n o k ilk a re fe ra tó w z z ak re su socjologii, ek o n o m ii, filozofii n a u k i. W Sekcji tej je d n a k p rzew aż ały k o m u n ik a ty d o ty czące org a n izacji n a u k i i p o lity k i n a u k o w ej, o p ra co w a n e p rzed e w szystkim w ujęciu histo ry czn y m i o p eru jące p rz y k ła d am i z p o szczególnych p ań stw . D o ść d u ż o o sto w arzy szen iac h n au k o w y ch i z ach o d zący ch w n ich p rz e m ia n a c h w sp o so b ie u p ra w ia n ia n a u k i i jej p ro fesjo n alizacji. D w a k o m u n ik a ty , o b y d w a z N R D (C. G r a u o ra z D . B iesold i J. R ich ter), p o św ięco n o istniejącej w latach 1899— 1914 M ięd zy n a ro d o w ej A socjacji A k a d e m ii. P ro b lem y m ięd zy n aro d o w ej w sp ó łp racy n a u k o w ej w ystępow ały t a k ż e — oczyw iście m a rg in aln ie — w in n y ch re fe ra ta c h .
W Sekcji X II z z ain tereso w an iem w y słu ch a n o d w ó ch k o m u n ik a tó w p o lsk ich . B o h d an Jaczew ski p o ró w n y w ał w a ru n k i rozw o ju n a u k i w p ań stw ach E u ro p y środkow ej i w schodniej w lata ch 1918— 1939, a W ald em a r R o lb ieck i — p recy zu jąc o g ó ln e pojęcie sp ołecznego ru c h u n a u k o w eg o — o d p o w ia d a ł n a p o staw io n e p rzez siebie p y tan ie : czy tak ż e w k ra ja c h socjalistycz n y c h społeczny ru c h n a u k o w y m o że p o z o sta w ać w opozycji d o p o lity k i n au k o w ej p ań stw a. W dysk u sji n a d k o m u n ik a te m Jaczew skiego p o d n iesio n o p o s tu la t p ro w a d ze n ia w spólnych b a d a ń p o ró w n aw c zy c h n a d ro z p atry w a n y m tery to riu m (głosy z N R D i R u m u n ii).
R ó w n o leg le z o b ra d a m i — p ro w a d zo n y m i w sek cjach — o dbyw ały się sy m p o zja, k tó r e m iały b a rd ziej specjalistyczny c h a ra k te r i k tó re m iały g ru p o w ać re fe ra ty zbliżone tem aty czn ie, czego w p ra k ty c e, n iestety, nie u d a ło się zrealizow ać. N a sy m p o z ja zg ło szo n o p o n a d 200 re fe ra tó w i k o m u n ik a tó w . S y m p o zju m b y ło łącznie d w a n aście : I. R o la jed n o ste k standary zacyjnych w historii n a u ki i tech n iki: II. T echnika, hum anizm i p o k ó j: III. N a u k a , technika i p ro b lem y rozw oju społecznego — porów nanie i p e rsp e kty w y h isto ry czn e ; IV . N a u ka i uniw ersytet w okresie O d rodzenia: V. T w órczość naukow a i p ro b lem y p o stę p u : V I. R ola k o b ie t w rozwoju n a u k i i tech n iki: V II. R o la instrum entów naukow ych w rozw oju n a u k i; V III. Rewolucja w biologii X X w .; IX . Popieranie badań naukow ych i w ykszta łcen ia w za kresie historii n a u ki i te c h n ik i; X . O chrona i opanowanie dzied zictw a kulturalnego i p rzyro d n ic ze g o ; X I. P u blika cje z za kresu historii n a u k i i tec h n iki; X II. H istoria a k u s ty k i m uzycznej.
K ronika 217
N ie sp o só b o m ów ić szerzej b o g atej i ró ż n o ro d n e j te m a ty k i o b ra d sy m p o z ja ln y ch . P o ś w ięcim y w ięc w niniejszym sp ra w o z d a n iu nieco w ięcej u w ag i ty m sy m p o zju m , w k tó ry c h u d z ia ł czło n k ó w delegacji p o lsk iej był b a rd ziej znaczący.
N a S y m p o zju m II w y stąp ił z re fe ra te m E ugeniusz O lszew ski, k tó ry p o d n o sił sp raw y „pełnej a u to m a ty z ac ji ja k o śro d k a p ełnej h u m an iz ac ji” . W zw iąz k u z ty m o m a w ia ł też zm ian y pozycji ro b o tn ik a w p ro cesie tec h n iczn y m . Z g ło szo n y n a to S y m p o zju m k o m u n ik a t A lfred a W iślickiego (Z m ia n a roli człow ieka w sy stem ie czlo w iek-m a szyn a ) n ie był w ygłoszony. N a to m ia s t w z m ia n k o w a n y ju ż . E. O lszew ski uczestniczył w d y sk u s ja c h n a d — m ają cy m d u ż ą w arto ść in fo rm a cy jn ą — re fe ra te m R o b e rta A . B u c h a n a n a (W ielk a B ry tan ia ) o ro z w o ju s to w arzyszeń in ży n iersk ich w ró ż n y ch k ra ja c h o ra z n a d — m o że z b y t o g ó ln y m — re fe ra te m Technika i s z tu k a M a lv in a K ra n z b e rg a ze S ta n ó w Z jed n o czo n y c h . In tere su jąc y m też był re fe ra t M ih a l D rá g á n e sc u z R u m u n ii p t. Technika, h um anizm i cyw ilizacja.
N a S y m p o zju m III Ig n acy M ałecki w ygłosił re fe ra t, w k tó ry m an alizo w ał rela cje m iędzy p o lity k ą n a u k o w ą a ro zw o jem społecznym w przeszłym trzy d ziesto leciu . R e fe re n t w iele uw agi pośw ięcił tym relacjo m , z ach o d zący m w P olsce w o s ta tn ic h k ilk u la ta c h (co n ie b y ło zaz n ac zo n e w w y d ru k o w an y m d o ść o b sze rn y m streszczeniu), i co — ja k m o ż n a b y ło sąd zić — w yw ołało z n ac zn e z ain tereso w an ie. N ie stety , nie d o sz ło p o tym referacie d o sp o d ziew an ej d y sk u sji, gdyż n iezw łocznie p o w y stąp ien iu M a łeck ieg o p rz e rw a n o o b ra d y , u m o żliw iając tym sam y m u czestn ik o m S y m p o zju m w y słu ch an ie w ygłaszanego w tym czasie n a tzw . K o n feren cji G łów nej re fe ra tu E rn sta B ro d y z A u s trii p t. The In teraction o f B oltzm ann with M ach.
O stw ald a n d P lanck, and H is Influence on N ern st and E instein.
K o le jn e S y m p o zju m IV , k tó re g o p rzew o d n iczący m i o rg a n iz a to re m b ył Jerzy D o b rz y ck i, p o św ię c o n o w z asad zie u n iw ersy teto m w epoce O d ro d z en ia . P iszem y — w za sad z ie , gdyż d w a re fe ra ty z p rz ed sta w io n y ch je d e n a s tu nie m ieściły się tem aty czn ie w ty m z ak resie. B a rd zo d u ż e zain tere so w a n ie w yw ołał re fe ra t Career P aterns o f A stronom ers in E arly M o d ern U niversities, m ający c h a ra k te r sp ra w o z d a n ia ze s ta n u b a d a ń , p rz ed sta w io n y p rzez R o b e rta S. W e s tm a n a ze S ta n ó w Z jed n o czo n y c h . D o b rz e też p rz y ję te z o stały m .in . re fe ra ty M a rie B oas H all z W ielkiej B ry tan ii o ro li u n iw e rsy tetó w — głów nie w zak resie n a u k ścisłych i m edycznych o ra z S te fan a B ársán esc u z R u m u n ii o p ró b a c h org an izacji szk ó ł w yższych n a te ry to riu m dzisiejszej R u m u n ii. W referacie B á rsán escu z n a la z ło się w iele a k c e n tó w p o lsk ich , m .in . w e frag m en cie d o ty czący m u fu n d o w a n eg o p rzez k ró la p o lsk ieg o — £ te fa n a B a to re g o — w 1581 r. u n iw ersy tetu k a to lic k ieg o w C lu j. N a S y m p o zju m ty m re fe ra t w ygłosił tak że M ieczysław M ark o w sk i z P o lsk i. D o k o n a ł w n im p o ró w n a n ia w y k ła d an y c h p rz ed m io tó w m ate m a ty c z n o -p rz y ro d n icz y c h n a p iętn asto w ieczn y ch u n iw e rsy tetac h śro d k o w o e u ro p e js k ic h (P ra ga, K ra k ó w , W iedeń, E rfu rt, H eid elb erg , L ipsk).
S y m p o zju m IX , z o rg an izo w a n e p rzez K o m isję N a u c z a n ia H isto rii N a u k i, cieszyło się d o ść dużym z ain tereso w an iem i g ro m a d z iło w ielu słuchaczy. Z n a c z n a je d n a k liczba re fe ra tó w , szczególnie g o sp o d a rzy , n ie m ieściła się w w y znaczonym ty tu łe m z ak resie, n iera z n a w e t ra ż ą c o od te m a tu o d b ieg ała. Z ciekaw szych w y stąp ień n a le ża ło b y c h y b a w ym ienić o p a rte n a w łasn y ch d o św ia d c ze n ia c h d y d a k ty c zn y c h ro z w a ż a n ia R o y M . M a c L e o d a z W ielkiej B ry tan ii o sp o so b ie w y k ła d an ia h isto rii n a u k i. R e fe re n t — n aw iąz u ją c d o p ra c sp rzed p ó ł w ieku G . S a rto n a i pó źn iejszy ch h isto ry k ó w i teo re ty k ó w n a u k i — su g ero w ał, iż w y k ład y z h isto rii n a u k i p o w in n y być p rz ek a zy w an e stu d e n to m w szerszym k o n tek ście d ziejów k u ltu ry . D o d a jm y , iż p o d o b n ie z ag a d n ie n ie to u jm o w ali liczni w y k ład o w cy po sz czeg ó ln y ch d y scyplin n a u k o w y c h w Polsce ju ż w o k resie d w u d ziesto lecia m ięd zy w o jen n eg o . N a S y m p o zju m IX re fe ra t z P o lsk i p t. H istoria n a u k i i historia ośw iaty w ygłosił J ó z e f M ią so . Z w ró cił o n uw agę n a m ożliw ości w y k o rzy stan ia h isto rii ośw iaty d la k sz tałcen ia z a ró w n o h isto ry k ó w n a u k i, ja k i w y k ład o w có w tego p rz e d m io tu . W y su n ął też trzy n a stęp u ją c e tezy: 1) k ra j, nie m ający d o b ry c h p u b lik a c ji z z ak re su h isto rii n a u k i, nie będzie m ia ł d o b ry c h w y k ład o w có w tego p rz e d m io tu ; 2) o d rę b n e w y k ład y z h isto rii n a u k i n ie m o g ą być w p ro w a d z o n e d o szk ó ł śre d n ic h ; 3) w y k ład o w ca h isto rii n a u k i p o w in ien z ara ze m p ro w a d zić b a d a n ia n a u k o w e w z ak re sie w y k ład an ej dyscypliny.
218 K ronika
N a S y m p o zju m IX z a p re z e n to w a n o rów nież św ieżo w y d a n ą k siążk ę , p o św ię c o n ą d ziejom n a u c z a n ia h isto rii n a u k i w Polsce i C z echosłow acji o ra z o g ó ln y m p ro b le m o m m eto d o lo g iczn y m h isto rii n a u k i i tech n ik i ja k o p rz e d m io tu w y k ła d an e g o w w yższych u c ze ln ia ch ró ż n eg o typ u . P u b lik ac ja ta, n o sz ą c a ty tu ł P roblem s o f Teaching the H isto ry o f S cien ce, licząca p o n a d 550 s tro n i sta n o w iąc a to m 11 w y d a w n ictw a p ra sk ieg o „ A c ta R e ru m N a tu ra liu m nec n o n T ec h n ic a ru m ” , p rz y g o to w a n a z o sta ła specjalnie n a K o n g re s p rzez zesp ó ł a u to ró w z C zech o słow acji i P olski. R e d a k to ra m i teg o w ydaw n ictw a — i zara z e m w s p ó ła u to ra m i — są LuboS N o v y i Ire n a S tasiew icz-Jasiu k o w a.
N a S y m p o zju m X k o m u n ik a t o wpływ ie, p rzem y słu n a śro d o w is k o p rz y ro d n ic ze Ś ląsk a w pierw szej p o ło w ie X IX w. w ygłosił Z bigniew K w aśn y , zg łoszony n a to m ia s t k o m u n ik a t A n d rz e ja B iern ack ie g o z z a k re su sto su n k ó w k u ltu ra ln y c h ru m u ń sk o -p o lsk ic h , p o św ięcony p rz ed e w szystkim p ra co m T ad e u sza Z ieliń sk ieg o o w y g n a n iu O w idiusza, nie z o sta ł w ygłoszony.
N a p o zo stały ch sy m p o z ja ch P o lacy nie p rzed staw ili referató w . W p raw d z ie n a S y m p o zju m V, k tó re d o ty czy ło głów nie p sychologii tw órczości n a u k o w e j, był p rz ew id zian y re fe ra t B o g d a n a S u c h o d o lsk ieg o P lanification e t création, ale nie przy b y ł o n n a K o n g re s i re fe ra t sp ad ł z p o rz ą d k u o b ra d . W ielka sz k o d a , że nie zo stał p rz y g o to w an y ż ad e n re fe ra t z P olski n a S y m p o zju m V I, je d n o z obszerniejszych (zg ło szo n o n a nie 26 re fe ra tó w i k o m u n ik a tó w ), p o św ięco n e roli k o b ie t w ro zw o ju n a u k i i tec h n ik i. M yślę, że osiągnięcia P olek w n au ce , z d o b y w an ie p rzez nie — w p o ró w n a n iu z p rzed staw icielk am i in n y ch n a ro d ó w — ju ż d o ść w cześnie s to p n i i w ażnych sta n o w isk n a u k o w y ch zasłu g iw ało b y ze wszech m ia r n a p rezen tację i p rz y p o m n ien ie.
C o najm niej k ilk a in teresu jący ch re fe ra tó w w y g ło szo n o n a S ym pozjum V II, k tó re z ajm o w ało się ro lą in stru m e n tó w n au k o w y c h w ro zw o ju n a u k i (m .in. a stro n o m ii, chem ii, geofizyki, fizyki jąd ro w ej, geodezji).
P o d o b n ie też, ja k n a p o p rz e d n ic h k o n g re sac h , i n a tym k o n g resie p o św ięco n o w iele u w agi w yd aw n ictw o m z z ak re su h isto rii n a u k i i tec h n ik i, p rzy czym w B ukareszcie z o rg a n i z o w an o n a ten te m a t specjalne S y m p o zju m X I. P re z en to w a n o n a n im p oszczególne w y d a w n ictw a p erio d y czn e (m .in. „ A m b ix ” , „ H isto ria M a th e m a tic a ” , „B erich te zu r W issenschaft- g esch ich te” , „ H isto ry o f Science”) o ra z z ajm o w an o się sp ra w am i d o k u m e n ta c ji i bib lio g rafii w zak resie h isto rii n a u k i. D o m a g a n o się — nie p o ra z z resztą pierw szy — o b o w iązk o w eg o w p ro w ad zen ia w e w szystkich w ażniejszych c za so p ism ac h streszczeń obco języ czn y ch ; u n o w o cześ n ien ia m eto d ich re d a g o w a n ia ; u jed n o licen ia i z m o d e rn iz o w a n ia istn iejący ch n o rm o pisów b ib lio g raficzn y ch itp.
K o ń c zą c o m aw ian ie p ro b lem aty k i o b ra d sy m p o zjaln y ch należy p rz y p o m n ieć, iż w iele sy m p o zjó w k o n g reso w y ch zo rg an izo w ały po szczeg ó ln e ko m isje i k o m ite ty , działające przy M ięd zy n aro d o w ej U n ii H isto rii i Filozofii N a u k i. T ak więc K o m ite t M ięd zy n aro d o w ej W sp ó łp racy w Z ak re sie H isto rii T ec h n ik i (IC O H T E C ) zo rg an izo w ał S y m p o zju m I I ; K o m isja N a u k i O d ro d z en ia — S ym pozjum I V ; K o m isja In stru m e n tó w N a u k o w y c h — V II ; K o m isja N a u c za n ia H isto rii N a u k i — IX ; K o m isja W y daw nictw — X I. S y m p o zju m III zaś zo rg an izo w ała M ię d zy n a ro d o w a R a d a B ad ań S tu d ió w n a d P o lity k ą N a u k o w ą .
U zu p ełn ien iem o b ra d w sek cjach i n a sy m p o z jach b y ło siedem tzw . z eb ra ń n a tem aty specjalne. O to o n e ; I. P roblem y współdziałania nauk p rzyro d n iczych , technicznych i sp o łeczn ych ; II. K onieczność i p rzyp a d e k w o dkryciu na u ko w ym ; III. W zajem ne sto su n k i m ięd zy m a te m a tyk ą i f iz y k ą od X V I I I w .; IV . R o zw ó j n a u ki i tech n iki na D alekim W schodzie; V. N a u k i m a tem a tyczn e i fiz y c z n e w kra ja ch arabskich w średniow ieczu ; V I. P odstaw ow e źródła dla h istorii n a u ki i tech n iki; V II. H isto ria n a u ki i tech n iki w A fryce.
N a p o sied zen ia tem aty c zn e z g ło szo n o n iem al 100 re fe ra tó w i k o m u n ik a tó w . P olacy w y stąpili z d w o m a re fe ra ta m i. N a zeb ra n iu I Ig n acy M ałeck i z as ta n a w ia ł się n a d w ięzam i m eto d o lo g iczn y m i, łączącym i ró ż n e g ru p y d y scyplin n a u k o w y ch . P o ru s z a n a w refera cie p ro b lem a ty k a , ja k i z ajęte p rzez re fe re n ta s ta n o w isk o w obec w zm o cn ien ia in teg racji n a u k sp o łecznych z p rzy ro d n iczy m i i tech n iczn y m i, b y ła p o k re w n a z treścią re fe ra tu trzech a u to ró w rad zieck ich (B. M . K ie d ro w a, P. W . S m irn o w a, B. G . Ju d in a).
K ronika 219
D ru g i re fe ra t z P olski w ygłoszony zo stał n a z eb ra n iu V I, zo rg an izo w an y m p rz ez K o m isję B ib lio g raficzn ą U n ii, a p o św ięconym głów nie ź ró d ło m rę k o p iśm ie n n y m . P aw eł C z a rto ry s k i p rzed staw ił tu m ian o w icie p ra cę filologiczną n a d rę k o p isa m i tek s tó w m o n e ta rn y c h K o p e rn ik a , a M a łg o rz a ta G o liń sk a -G ie ry c h — w yniki sw ych b a d a ń n ad re cep tam i lek arsk im i K o p e rn ik a . O b ra d y te, k iero w an e p rzez w ielce zasłu ż o n ą T h erése D ’A lverny, przy n io sły p o n a d to k ilk a w ażnych re fe ra tó w , ja k ch o ćb y V a len tin a B ossa z K a n a d y o Isa ac u N e w to n ie w św ietle no w y ch m ateriałó w , czy też G u y B e au jo u a n a z F ra n cji n a te m a t ty p ologii ź ró d eł (referat n ie uw zg lęd nio n y w d ru k o w a n y m p ro g ram ie).
Podczas K o n g re su odbyły się rów nież specjaln e k o lo k w ia, p o św ięco n e p rz y p ad a ją c y m ju b ileu szo w y m ro c zn ico m u ro d z in : 1000-leciu A w ic en n y ; 200-leciu S im eo n a D en isa P o is s o n a ; 100-leciu G e o rg a C o n sta n tin e sc u i 200-leciu G e o rg a S te p h en s o n a. P o la cy nie p rz ed staw ili n a ty ch k o lo k w iac h żad n e g o refe ratu .
N a to m ia s t w ygłosili aż trzy referaty n a p o sied zen iu tzw . O k rą g łeg o S to łu , im p rezie z o rg an izo w an ej z o kazji K o n g re su głów nie p rzez b u k a re sz te ń s k ą A k a d em ię N a u k S p o łeczn o - -P o lity czn y ch (o rg a n iz a to ra m i były w sum ie cztery in sty tu cje) i p o św ięconej przyszłościow ym ten d en cjo m w n a u ce i technice, zm ierzający m d o ro z w o ju sp ołecznego i h u m an isty czn eg o . P o d czas o b ra d O k rą g łeg o S to łu Ig n a cy M ałeck i m ów ił o ro zw o ju b a d a ń n a u k o w y ch z p u n k tu w idzenia z a s p o k o je n ia p o trz e b lu d zk ic h , ja k ró w n ież o ' ro li w tym zak resie ró ż n y c h unii i in n y ch m ię d z y n aro d o w y c h sto w arzy szeń n a u k o w y ch . E ugeniusz O lszew ski ro z p a try w a ł n a to m ia st ro lę czy n n ik ó w sp o łeczn y ch i śro d o w isk o w y c h w p ro g n o z o w a n iu tech n ik i w k ra jc h so cjalistycznych n a p rz y k ła d a c h p ra c K o m ite tu „ P o ls k a — 2000” , L ech Z ac h er zaś w referacie L u d zko ść a p o stęp techniczny d a ł p ró b ę oceny d e fo rm a cji p o stę p u tech n iczn eg o w o b ec s p o łecznych i k u ltu ro w y c h p o trz e b człow ieka n a p rz estrz en i dziejów . P rze d staw ił też k o n cep cję tzw. ro zw o ju a ltern aty w n eg o .
Z o k azji K o n g re su z o rg a n iz o w an o rów nież k ilk a w ystaw . W g łów nym g m ac h u uniw er- steckim czy n n e były dw ie: je d n a — p o św ięc o n a h isto rii U n iw ersy tetu B u k a reszteń sk ie g o (z ało
żo n eg o w 1864 r.), d ru g a zaś, d o ść s k ro m n a , s k ła d a ją c a się jed y n ie z fo to g rafii i p o d p isó w , p rzed staw iała dzieje n a u k i i techniki ru m u ń sk iej od czasów n ajd aw n iejszy ch p o w spółczesne.
In tere su jąc ą i b o g a tą w ystaw ę sta ry c h d ru k ó w n au k o w y ch , w y d an y ch d o 1700 r., a tak że w m ałym w ym iarze p u b lik a cji k a rto g ra fic z n y ch i sztychów , z o rg an izo w ała ze sw oich z aso b ó w B ib lio tek a C e n tra ln a R u m u ń sk iej A k a d em ii N a u k . Z p o lo n ik ó w w y staw io n o m .in . w ydanie bazy lejsk ie dzieła K o p e rn ik a . Z w raca ł uw agę z n a k o m ity sta n ek sp o n o w a n y ch ksiąg.
U rz ą d z o n o ró w n ież m ię d z y n aro d o w ą w ystaw ę p u b lik acji z z ak re su h isto rii n a u k i i tech n ik i, jak ie u k a za ły się w o sta tn ic h la ta c h w k ilk u n a stu k ra ja c h e u ro p ejsk ich , a tak ż e w S ta n a c h Z jed n o czo n y ch , Syrii, Izrae lu . E k sp o n o w an e w y d aw n ictw a p rzesłały d o B u k aresztu p laców ki n a u k o w e z ty ch p a ń stw , k tó ry c h delegacje uczestniczyły w o b ra d a c h k o n g reso w y ch . W iele tak że z ag ra n ic z n y ch firm w ydaw niczych, ja k rów nież po szczeg ó ln y ch re d ak cji czaso p ism z his to rii n a u k i, n a d es ła ło p rz eró ż n e p ro sp e k ty , re k la m ó w k i, k a ta lo g i, n o ty in fo rm acy jn e itp. W w ystaw ie tej w p raw d zie p rz y d zielo n o Polsce g ab lo tę , ale znalazły się w niej jed y n ie dw ie (!!!) k siążk i o tem atyce k o p ern ik ań sk ięj. Był to d z ia ł zd ecy d o w an ie naju b o ższy z p re zen to w a n y ch ; w yw ierał w p ro st żen u jące w rażenie. W ysłane z W arszaw y p rzez In s ty tu t H isto rii N a u k i, O św iaty i T ech n ik i w k o ń c u lip ca p o c ztą lo tn ic zą p aczk i, zaw ierające k ilk a d z ie siąt w o lu m in ó w w yd aw n ictw , nie d o ta rły d o B u k aresztu i — siłą rzeczy — nie m ogły być w y staw io n e. T akże nasze firm y w ydaw nicze, ja k i in sty tu cje p o lsk ie p o w o ła n e d o szerzenia p olskiej k u ltu ry i n a u k i za g ra n ic ą, nie w y korzystały n a d arz a ją ce j się m ożliw ości d o z a p re ze n to w an ia d o ść przecież zn acząceg o p o lsk ieg o d o ro b k u w ydaw niczego z zak resu histo rii n au k i i tec h n ik i.
T rad y cy jn ie w czasie o b ra d K o n g re su o d b y ło się w iele z e b ra ń o c h a ra k te rz e o rg a n iz a cyjno-w yborczym . D o najw ażniejszych z nich n a leżało Z g ro m a d ze n ie O g ó ln e Sekcji H isto rii N au k i M ięd zy n aro d o w ej U nii H isto rii i F ilozofii N a u k i. D o k o n a n o n a nim m .in . w y b o ru now ych w ładz w sk ład zie: p rz e w o d n ic z ą c y — E rw in N . H ie b ert (S tan y Z je d n o cz o n e ); w ice p rz e w o d n ic z ą c y — O la f Ped ersen (D a n ia) i E rie G . F o rb e s (W ielk a B ry tan ia): s e k re ta rz —
2 2 0 K ro n ika
W illiam S h ea (K a n a d a ); z astęp ca se k reta rza — H a n s W ussing (N R D ) ; sk a rb n ik — J u lio S am so (H isz p an ia ); czło n k o w ie — S tefan B alan (R u m u n ia ) i B. V. S u b b a ra y a p p a (In d ia). U s ta lo n o też, iż n a stęp n y X V II M ięd z y n a ro d o w y K o n g re s H isto rii N a u k i o d b ęd zie się w Berkeley w S ta n ac h Z jed n o czo n y ch (k a n d y d o w ał rów nież M o n tre al).
O b ra d o w a ło ta k ż e Z g ro m a d ze n ie O g ó ln e M ięd zy n aro d o w ej A k a d em ii H isto rii N a u k i. W y b ra n o n o w eg o p rzew o d n icząceg o A k ad em ii, k tó ry m zo stał d łu g o le tn i se k re ta rz a d m in i stracy jn y — M irk o G rm e k z F ra n c ji. O g ło szo n o też d o k o n a n y w cześniej w y b ó r d o ty ch c za so w ego c zło n k a k o re s p o n d e n ta — E. O lszew skiego z P olski — n a c z ło n k a rzeczyw istego A k a d em ii. O b ecn ie więc P o lsk a m a w A k a d em ii 4 cz ło n k ó w rzeczyw istych (B. S u ch o d o lsk ieg o , W. V oise, H . B arycza i E. O lszew skiego) i k ilk u czło n k ó w k o re sp o n d e n tó w (m .in. z In sty tu tu H isto rii N a u k i, O św iaty i T ech n ik i P A N : P. C zarto ry sk ie g o i J. D ob rzy ck ieg o ).
N o w e w ładze w y b ra n o ró w n ież n a Z g ro m a d ze n iu O gólnym K o m ite tu M ięd zy n aro d o w ej W sp ó łp racy w Z ak re sie H isto rii T ech n ik i (IC O H T E C -u ). P rzew odniczącym Z a rz ą d u K o m ite tu zo stał S tefan B alan z R u m u n ii, a sek retarzem g en eraln y m R o b e rt A . B u ch an an z W ielkiej B rytanii. W sk ład Z a rz ą d u weszli p o n a d to z P o lsk i: E ugeniusz O lszew ski i B olesław O r łow ski. U s ta lo n o , że najbliższe sy m p o zju m K o m ite tu , pośw ięcone ź ró d ło m d o histo rii tech n ik i, o d b ęd zie się w S m o len icach n a S łow acji w czerw cu 1982 r.
N a p o siedzeniu p len arn y m M ięd zy n aro d o w ej R ad y B adań n a d P o lity k ą N a u k o w ą p o s ta n o w io n o , że w e w rześniu 1982 r. o d b ęd zie się w P rad ze sy m p o z ju m : N a u k a , rozw ój i cele społeczne, a n a p rz eło m ie la t 1982— 1983 w In d ia c h — k o n fe re n c ja p o św ięco n a roli n a u k p o d staw o w y ch d la k ra jó w rozw ijających się o ra z W alne Z g ro m a d ze n ie R ady. W stępnie u z g o d n io n o ró w n ież, iż n a n a stęp n y m K o n g resie H isto rii N a u k i R a d a z o rg an izu je sy m p o zju m n a te m a t: K olonializm a k ra je rozw ijające się. P rze sz ło ś ć — teraźniejszość — przyszłość.
P o n a d to o b ra d o w a ły m ię d z y n aro d o w e k o m isje: H isto rii N a u k G eo lo g iczn y ch (o m ó w io n o m .in . stan p rz y g o to w a n ia d o sy m p o zju m n a te m a t dziejów k a rto g ra fii geologicznej, ja k ie m a się o dbyć w B u dapeszcie w sie rp n iu 1982 r.); H isto rii M yśli G eo g raficzn ej (K o m isja w najbliższych p ra ca ch będzie k o n c e n tro w a ć uw agę głów nie n a p ro b le m ie w pływ ów p rzy ro d n iczo -sp o łeczn y ch n a rozw ój m yśli g eo g raficzn ej); H isto rii M a te m a ty k i; H isto rii Fizyki N o w o ży tn ej o ra z K o m isja B ibliograficzna. N a p o sied zen iach trzech o sta tn ic h K om isji z ło żo n o m .in . s p ra w o z d an ia z ich d ziałaln o ści w o s ta tn ic h latach . W K o m isji B ibliograficznej, zajm ującej się głów nie w y m ian ą in fo rm acji n a u k o w ej o raz ź ró d ła m i (p rzed e w szystkim rę k o piśm ien n y m i) d o histo rii n a u k i, su g e ro w a n o m iędzy innym i p o szerzenie tem a ty k i p rzez bliższe zajęcie się dziejam i n a u k i arab sk ie j o ra z stw o rzen ie d ru g ieg o o śro d k a in fo rm a cy jn o -d o k u m e n ta - cyjnego, ściśle zw iązan eg o z o śro d k iem p ary sk im , kiero w an y m przez T. D 'A lv e rn y . O śro d ek tak i m a p o w stać w H a rv ard z ie p o d k ieru n k iem J o h n a M u rd o c h a . N a z eb ra n iu K o m isji N a u cza n ia H isto rii N a u k i n a w niosek deleg ató w z C zechosłow acji w y b ra n o członkiem tej K om isji n ieo b ecn ą n a K o n g re sie J. S tasiew icz-Jasiu k o w ą.
XV I M ię d zy n a ro d o w e m u K o n g reso w i H isto rii N a u k i n a d a n o w R u m u n ii w yso k ą rangę. G o s p o d a rz e zd o łali K o n g res o d p o w ie d n io i w szerokiej skali ro z p ro p a g o w a ć , i to nie ty lk o w śro d o w isk u uczonych ru m u ń sk ic h , ale rów nież w szerszych w a rstw ach społeczeństw a. Z okazji K o n g re su w y d a n o w iele p u b lik acji n a u k o w y ch , głów nie z z ak re su h isto rii n au k i i techniki w R u m u n ii, o raz d ru k ó w in fo rm acy jn y ch . Im p rezie tej p o św ię co n o w iele m iejsca w p rasie, ra d io i telew izji. P o cz ta ru m u ń sk a w y d ała znaczek p rzed staw iający p rzech o w y w an ą w b u k a resz tań sk im M uzeum H isto ry czn y m rzeźbę n eo lity czn ą p rz y ję tą ja k o em b le m a t k o n gresow y.
O sie m n asto o so b o w a g ru p a p o lsk a — jak ju ż w wielu m iejscach niniejszego s p ra w o z d an ia zaznaczyliśm y — w zięła a k ty w n y udział w o b ra d a c ' k o n g reso w y ch , p rzed staw iając w sum ie 19 k o m u n ik a tó w b ąd ź re fe ra tó w ; poszczególni czło n k o w ie gru p y uczestniczyli rów nież w dys k u sja ch o ra z w im p rezac h to w arzy szą cy ch K o n g reso w i, ą tak że p ełn iąc fu n k cje p rz ew o d n iczą cych i w sp ó łp rzew o d n ic zący ch o b ra d k ilk u sy m p o zjó w (E. O lszew ski, I. M ałecki, J. D o b rzy ck i, J. M iąso). W reszcie d y skusje k u lu a ro w e i sp o tk a n ia p ry w atn e pozw oliły w ielu uczestn ik o m
K ronika 2 2 1
K o n g re su n a w ym ianę z d ań , n iera z cen n iejszą niż n a sa lac h o b ra d , n a n a w iązan ie now y ch k o n ta k tó w n au k o w y ch i odśw ieżenie s ta r y c h 4.
J e r zy R ó ziew ic z
(W arszawa)
IX SY M PO ZJU M ICO HTEC-u, B U KA RESZT 31 V III— 1 IX 1981
P o d czas X V I M ięd zy n a ro d o w e g o K o n g re su H isto rii N a u k i w B ukareszcie o d b y ło się w d n ia c h 31 s ie r p n ia — 1 w rześn ia 1981 r. IX sy m p o z ju m IC O H T E C -u (K p m ite tu M ięd zy n a ro d o w ej W sp ó łp racy w Z a k re sie H isto rii T echniki) p o d h asłem „ T e ch n ik a a h u m an iz m i p o k ó j — a sp e k ty h isto ry cz n e ” . R e fera t p o d tym ty tu łem , n ieja k o p ro g ram o w y , p rz y g o to w ał se k reta rz g en eraln y IC O H T E C -u Jo h n W . A b ra m s (K a n a d a ); re fe ra t ten z o sta ł o d czy tan y n a o tw a rciu sy m p o zju m , ch o ć a u to r jeg o z m arł n a p a rę m iesięcy p rzed K o n g resem . In n e n a to m ia s t referaty i k o m u n ik a ty a u to ró w n ieo b e cn y ch nie były p re z e n to w a n e : w śród n ich z n alazł się k o m u n ik a t A lfre d a W iślickiego Z m ia n a roli czło w ieka >r sy ste m ie czlow iek-m a- szyna. T e m a ty k a sy m p o zju m sp rz y jała ró ż n o ro d n y m p o d e jścio m : o d z d ecy d o w an ie o g ó ln ik o w y ch d o b ard ziej szczegółow ych, d o ty czący c h m .in . w pływ u ro zw o ju po szczeg ó ln y ch d zied zin techniki n a n ie k tó re elem enty p o stę p u sp o łecz n o -p o lity czn eg o . Z reguły je d n a k w y stąp ien ia były m a ło k o n k re tn e , c h o ć n iek tó re niew ątp liw ie in teresu jące, a n a w et b ły sk o tliw e. W części re fe ra tó w p o św ięco n o sp o ro uw agi przyszłości, czyli p rz ew id y w a n iu re z u lta tó w sp o d z iew an e g o ro zw o ju tech n ik i. W iele z n ich było silnie z a b a rw io n y ch ideologicznie.
N a tle teg o o b ra zu w y ró ż n iał się d u ż y m ła d u n k ie m in fo rm a cy jn y m re fe ra t R o b e rta A . B u c h a n a n a z W ielkiej B ry tan ii o ro zw o ju sto w arzy szeń in ży n iersk ich w ro z m a ity c h k ra ja c h . W a rto też w spom nieć o ciekaw ym , c h o ć z pew n o ścią z b y t o g ó ln y m , w y stąp ien iu M elv in a K ra n z b e rg a ze S ta n ó w Z je d n o cz o n y c h Technika a sz tu k a . T y lk o jed e n czło n ek polsk iej delegacji w ystąpił n a sy m p o zju m : E ugeniusz O lszew ski w referacie Technika a praca człow ieka w krajach so cjalistycznych zajął się n a d ziejam i n a h u m an iz ację p ra c y w iązan y m i z a u to m a tyzacją.
W B u k areszcie o d b y ła się ró w n ież (2 w rześnia) sesja Z g ro m a d z e n ia O g ó ln eg o IC O H T E C -u . W zw iązk u z n a d e s ła n ą rezy g n acją n ieo b ecn eg o n a K o n g re sie C a r la M a c ca n ie g o (W łochy), d o k o n a n o w y b o ru n o w eg o p re ze sa K o m ite tu — zo sta ł nim S te fan B alan z R u m u n ii. N o w y m S ek retarzem g en eraln y m z o sta ł w ym ieniony wyżej R . A . B u c h an a n , a jeg o z astę p cą L u b o ś N o v ÿ (C zech o sło w acja). N o w y m w iceprezesem (p o śm ierci S ie m io n a S z u c h a rd in a w 1980 r.) z o stał J u rij W o ro n k o w (Z S R R ), d ru g im zaś w iceprezesem p o z o sta ł M . K ra n z b e rg (trad y cy jn ie przed staw iciele o b u „ su p e rm o c a rs tw ” o b sa d z ają sta n o w isk a w iceprezesów IC O H T E C -u , nie a sp iru ją c d o prezesu ry ). P o lacy u trzy m ali d w a m iejsca w Z a rz ąd z ie K o m ite tu — o b o k w sp ó ł założyciela i byłego p r e z e s a — E. O lszew skiego d ru g ie m iejsce zajął (w obec rezygnacji nad esłan ej p rzez n ieo b ecn ą w B ukareszcie Iren ę P ie trz ak -P aw ło w sk ą ) B olesław O rło w sk i.
U s ta lo n o , że n a stęp n e sy m p o zju m IC O H T E C -u , p o św ięcone ź ró d ło m d o h isto rii tech n ik i, o d b ęd zie się w S m o len icach w Słow acji w czerw cu 1982 ro k u . B liskość m iejsca sy m p o zju m um ożliw i u d ział większej d elegacji polskiej. D a lsze sy m p o zja m a ją być z o rg an izo w a n e : w 1984 r. w H a m b u rg u i w 1985 r. w B erkeley, gdzie zb ierze się X V II M ię d zy n a ro d o w y K o n g re s H isto rii N a u k i.
Bolesław O rłow ski
(Warszawa)
4 N iniejsze sp ra w o z d an ie o p ra co w a n e z o stało n a p o d staw ie relacji cząstk o w y ch czło n k ó w gru p y p o lskiej, sp o strzeżeń niżej p o d p isa n e g o o raz n a stęp u jąc y c h W ydaw nictw k o n g reso w y ch : The ló th International C ongress o f the H is tory o f Science. G eneral P rogram m e, ss. 12: The I6 th In ternational C ongress o j the H isto ry o j Science. S cie n tific P ro gram m e, ss. 97; The ló th In ternational C ongress o f the H isto ry o f Science. L is t o f P articipants, ss. 38; Proceedings o f the ló th International Congress o f the H isto ry o f Science (t. 1— 4) ss 5 3 5 + 625-«- 512 - 364.
