Wstęp

(1)

UNIWERSALIZM I TRADYCJA W KULTURZE. WYBRANE ASPEKTY

5

Podejmowanie problematyki związanej z kulturą jest rzeczą niełatwą, ale jednocześnie intrygującą i poniekąd konieczną. Człowiek, który wyrasta z kultury, tworzy ją i jest jej

wyrazem, ma moralny obowiązek dzielenia się doświadczeniami w jej pojmowaniu i postrzeganiu.

Głosy w dyskursach dotyczących problematyki uniwersalizmu i tradycji w kulturze będą różne, ponieważ w wielości znajdziemy różnorodność, a w różnorodności elementarne wartości kultury. Przykładem jest tradycja jako składowa kultury, która niesie ze sobą zasób wartości oraz zachowań, tworząc płaszczyznę budowania porządku normującego życie społeczeństw.

Można mówić o kulturze w kontekście kultury dokonanej, czyli z perspektywy historycznej; kultury w stanie ustawicznej zmiany – obecnej; kultury przyszłości- obserwując jej przeobrażenia i wnioskując o następstwach pewnych zjawisk kulturowych. Można również pisać o kulturze z punktu widzenia socjologicznego, pedagogicznego, psychologicznego, politycznego, itd. Jedno jest pewne- wszelkie przybliżenia zjawisk kultury w mnogości jej kontekstów, pomagają człowiekowi poznać siebie. Chociaż nigdy zapewne nie dojdziemy do pełnej wiedzy o istocie ludzkiej, próba zrozumienia siebie i pojawiająca się w związku z tym refleksja, pozwoli być może, na świadome kreowanie nowych jakości w przestrzeni egzystencjalnej człowieka.

Publikacja Uniwersalizm i tradycja w kulturze. Wybrane aspekty, redagowana

przez zespół nauczycieli akademickich Pracowni Kulturalno- Oświatowej Akademii Podlaskiej, ma stanowić forum otwarte dla ludzi, którzy chcą na swój sposobów wypowiadać się o zjawiskach kultury, jej przeobrażeniach, zarówno sięgając w przeszłość, teraźniejszość jak i przyszłość. Liczymy na głos w dyskusji naszych zaangażowanych w sprawy kultury studentów, przedstawicieli pokolenia które enkulturowane w nowych realiach niezwykłego postępu informatycznego, może wnieść nowe spojrzenie na naszą rzeczywistość kulturową.

Na łamach cyklicznie wydawanej publikacji można się będzie pokusić o polemikę z już powstałymi teoriami, ich twórcami, różnymi myślicielami. Chcemy, w naukowy sposób pogodzić ze sobą różnorodność twórczych spostrzeżeń i postaw. Ta wielość podejść i szeroko zakrojony temat publikacji ma stanowić również swoistego rodzaju inspirację do podejmowania tematyki z różnych punktów widzenia. Kultura bowiem nie jest bytem

prostolinijnym. Składa się na nią mnogość uwarunkowań, wynikających m. in. z historycznych przeobrażeń, mentalności pokoleń różnych kultur, nieodłącznego postępu

cywilizacyjnego, w tym unifikacji kultur, wpływów ekonomicznych, przeobrażeń politycznych, ogromnego postępu technologii cyfrowej.

Można powiedzieć, że kultura jest żywą materią, która zmienia się w zależności od ogromu wielu czynników, a fascynujące jest to, że niemal nigdy nie przybiera ostatecznego kształtu, stąd wielość jej określeń i prób objaśnień. Można oczywiście mówić o gotowych jej

(2)

6

wytworach, np. plastycznych, teatralnych, filmowych, architektonicznych ale w swoim pojmowaniu jest nieuchwytna i trudna do całościowego ogarnięcia. Właśnie to zaświadcza o jej sile i magii sprawczej. Analizując rozwój kultury polskiej w ciągu zaledwie jednego

wieku, łatwo można dostrzec zmiany w języku, zwyczajach, w podejściu do sacrum i profanum.

Odkrywanie „nowego‖ w obszarze kultury lub obserwowanie zachodzących zjawisk w różnych kulturach w tym samym czasie, opisywanie tego, jest swoistego rodzaju zachowywaniem kulturowej pamięci o jej procesach. Nawiązywanie lub odnoszenie się wprost do uniwersalizmu w odniesieniu do relatywizmu kulturowego przyzwala na powstrzymanie się od jednoznacznych ocen bytowania innych cywilizacji, kultur, traktując je jako cenne same w sobie, poprzez swoją obecność. Nie chodzi o jednoznaczne negowanie lub wynoszenie na piedestał, ale o polemikę z uszanowaniem kontekstów jej przeobrażeń twórczych. Negacja w sensie polemiki mimo, że nie jest niczym złym, a czasem wręcz wskazanym, powinna być opleciona w niezbędne wyjaśnienia i próbę merytorycznego uzasadnienia swojego stanowiska. Nie można całkowicie porzucić konieczności wartościowania, co wpisane jest w rozważania aksjologiczne. Niewskazane jest jedynie rankingowanie kultur, całkowite negowanie lub odrzucanie całości poszczególnych kultur przez pryzmat ich ujemnych elementów. Dyskursy polemiki dotyczące kultury w różnych jej odsłonach uczą tolerancji i o niej zaświadczają. Nauka polega nie na mówieniu o tym, czym jest tolerancja wprost, ale objawia się raczej poprzez wypowiedzi poszczególnych autorów w ich tekstach.

Uniwersalizm kultury, chociaż to zjawisko trudne do jednoznacznego zdefiniowania czy opisania, można rozpatrywać w dwóch wymiarach: pozytywnym i negatywnym. Pierwszy implikuje jednakie odczytywanie niektórych kodów przekazu, np. z udziałem dziedzin sztuki takich, jak formy plastyczne, taneczne, muzyczne, które niosą wysokiej klasy pierwiastki wartości ogólnoludzkich, zaświadczające o wielkości umysłu ludzkiego. Pewne elementy kultury są rozumiane i podziwiane przez różnych ludzi niezależnie od wyznania, koloru skóry, pochodzenia czy nawet wykształcenia. Stanowią o dziedzictwie na skalę światową. Uniwersalności w sensie pejoratywnym można doszukiwać się w małej dbałości o kulturę rodzimą, najbliższą, regionalną, braku pielęgnowania pamięci historycznej w szerokim jej ujęciu. To także zapatrywanie się na kulturę krajów zachodnich, szczególnie tam, gdzie

rzekomo króluje ogromna swoboda i eklektyzm kulturowy, z macdonaldyzacją i homogenizacją kultury.

Niektóre miejsca na świecie są do siebie bardzo podobne, np. sklepy znanych firm czy całe sieci sklepowe, budownictwo, hotele, sposób ubierania się, taki sam dostęp do informacji z wykorzystaniem Internetu. Ślepe wpatrywanie się i przenoszenie wzorców powodować może zubażanie kultur o silnych i różnorodnych tradycjach przekazywanych, np. z pokolenia na pokolenie, głęboko zakorzenionych i wiernie odtwarzanych, unikatowych. Nie należy tego wywodu traktować jako wyższości kultury rodzimej nad inną, tradycyjnej nad współczesną, pisanej nad medialną, wysokiej nad kulturą popularną, lecz dbać o to, by to bogactwo różnorodności kulturowej, w możliwej dla współistnienia obok siebie równowadze, zachować. Zachowanie całej kolorystyki kulturowej zaświadcza nie tylko o ogromnej kulturze człowieka jako jej twórcy i odbiorcy, ale również pozwala dokonywać wyboru uczestnictwa potomnym w tym kalejdoskopie kulturowej spuścizny, zarówno duchowej, jak i materialnej. Postęp cywilizacyjny wymusza pewne rozwiązania, w tym w sferze kultury, pewnych procesów nie da się zatrzymać, np. postępu informatycznego co nie jest niczym złym w swoje istocie. Dopiero niewłaściwe użytkowanie, np. Internetu, telefonu komórkowego może przynieść więcej szkód niż pożytku.

(3)

7

Treści zawarte w książce dotyczą różnych obszarów kultury, jej prezentowania. Zagadnienia ułożone są od tych, które obejmują kulturę w szerokim kontekście, do tych rozpatrywanych w sposób bardziej zawężony, czasem szczegółowo opisujące wycinek jakiejś kulturowej rzeczywistości.

Publikacja kierowana jest do wszystkich, którzy w sposób profesjonalny lub naturalny zajmują się sprawami kultury: pedagogów, studentów, kulturoznawców, twórców i odbiorców kultury. Niech nikt, kto zachce uczestniczyć w dyskursie w jakiejkolwiek formie nie czuje się pominięty. Tym samym zapraszamy wszystkich do intelektualnego flirtu w obszarze uniwersalizmu i tradycji w kulturze.

Małgorzata Danielak-Chomać Agnieszka Roguska