Medycyna Wet. 2007, 63 (6) 648
Artyku³ przegl¹dowy Review
Problem enzootycznej bia³aczki byd³a wystêpuje na terenie naszego kraju od wielu lat, co spowodowane jest, miêdzy innymi, faktem, i¿ raz zaka¿one zwierzê staje siê nosicielem wirusa BLV (Bovine Leukemia Virus) przez ca³e ¿ycie. Za g³ówne drogi transmisji wirusa uznaje siê: zaka¿enia jatrogenne w czasie wy-konywania zabiegów weterynaryjnych i zootechnicz-nych, drogê kontaktow¹, zaka¿enia wewn¹trzmacicz-ne przez ³o¿ysko, bezporednie zaka¿enie przez mle-ko chorych krów oraz za porednictwem wektorów (owady k³uj¹co-ss¹ce, kleszcze, a nawet pch³y). Prze-bieg bia³aczki ma najczêciej charakter przewlek³y, w zwi¹zku z czym ujawnienie siê klinicznej postaci EBB mo¿e trwaæ miesi¹cami, a nawet latami. Aktual-ny stan zdrowotAktual-ny stada byd³a pozwalaj¹ oceniæ badania serologiczne, wykorzystuj¹ce obecnoæ swo-istych dla wirusa BLV przeciwcia³ w mleku i surowi-cy krwi. Standardowe metody diagnostyki laborato-ryjnej obejmuj¹ odczyn ELISA oraz odczyn immuno-dyfuzji w ¿elu agarowym AGID (6).
Unia Europejska wymaga od poszczególnych pañstw cz³onkowskich opracowania aktualnych pro-gramów zwalczania EBB, które pozwol¹ na stopnio-w¹ eliminacjê ze stada zaka¿onych zwierz¹t, umo¿li-wi¹ ujednolicenie statusu epizootycznego stad, a tak-¿e u³atwi¹ wolny obrót zwierzêtami pomiêdzy kraja-mi cz³onkowskikraja-mi. Wymogiem jest, kraja-miêdzy innykraja-mi, udokumentowane pochodzenie zwierzêcia ze stada wolnego od EBB. Obni¿one zostan¹ stopniowo tak¿e
koszty, wynikaj¹ce z koniecznoci wykonywania ter-minowych badañ serologicznych, bowiem wraz ze zmianami statusu stada przewiduje siê zmniejszenie czêstotliwoci pobierania próbek (2-4).
Sytuacja epizootyczna w zakresie EBB w Polsce W Polsce ustawowe zwalczanie bia³aczki rozpoczê-to w 1980 r. na podstawie rozporz¹dzenia Ministra Rolnictwa z dnia 28.03.1979 r. w sprawie obowi¹zku zg³aszania oraz zwalczania enzootycznej bia³aczki byd³a (Dz. U. Nr 8, poz. 51). W rozporz¹dzeniu tym w³¹czono postaæ guzowat¹ bia³aczki do zaraliwych chorób zwierzêcych podlegaj¹cych obowi¹zkowi zg³a-szania w myl art. 20 rozporz¹dzenia Prezydenta RP z dnia 22.08.1927 r. o zwalczaniu zaraliwych chorób zwierzêcych. Wymienione rozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa zobowi¹zywa³o do badañ histopatologicz-nych zw³ok zwierz¹t pad³ych oraz zwierz¹t podejrza-nych o guzowat¹ postaæ bia³aczki. Za dotkniête guzo-wat¹ postaci¹ bia³aczki uwa¿ano zwierzêta wykazuj¹-ce charakterystyczne objawy kliniczne lub anatomo-patologiczne, potwierdzone badaniem histopatologicz-nym. Na podstawie rozporz¹dzenia Ministra Rolnic-twa i Reform Rolnych z dnia 29.01.1929 r. o urzêdo-wym badaniu zwierz¹t rzenych i miêsa w kraju (Dz. U. Nr 32, poz. 305), miêso po uboju ze stwierdzon¹ gu-zowat¹ postaci¹ bia³aczki uznawano za niezdatne do spo¿ycia (nowotwory z³oliwe). Od 1 stycznia 1990 r. wesz³o w ¿ycie rozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa
Zwalczanie enzootycznej bia³aczki byd³a w Polsce
ANDRZEJ RUDY, KATARZYNA P£ONECZKAKatedra Epizootiologii i Administracji Weterynaryjnej z Klinik¹ Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UP, plac Grunwaldzki 45, 50-366 Wroc³aw
Rudy A., P³oneczka K.
Eradication of bovine leukaemia in Poland
Summary
Every member country of the European Union has to prepare current eradication programs of bovine leukaemia that will enable the elimination of the disease from infected herds. At the end of the year 2005 in Poland more than 20 000 cattle were infected with BLV, that were not bought and paid by Veterinary Inspec-tion because of the lack of financial resources. Such a situaInspec-tion has been observed for years. Without the realisation of the elimination from the market of serologically positive animals it makes no sense to continue the field of research and bovine leukaemia eradication programs. Furthermore it is against the rules and directives referring to BLV eradication. However there is a possibility of a partial refund of invested sources from the European Commission, under the condition of own financial sources guarantied by the Ministry Council. With a sufficient level of budgetary financial support, initially 6 of the 16 voivodeships in Poland could become free from BLV infections. With own financial support and EU funds the eradication program of bovine leukaemia in Poland can last for about 4-5 years.
Medycyna Wet. 2007, 63 (6) 649
i Gospodarki ¯ywnociowej z dnia 03.10.1989 r. w sprawie obowi¹zku zg³aszania oraz zwalczania bia-³aczki enzootycznej byd³a (Dz. U. Nr 57, poz. 341). W wietle powy¿szego rozporz¹dzenia bia³aczka byd-³a w ka¿dej postaci zostabyd-³a w³¹czona do chorób pod-legaj¹cych zwalczaniu z urzêdu.
W Polsce w 1984 r. bia³aczkê w badaniu poubojo-wym stwierdzono u 2476 sztuk byd³a, co stanowi³o 22,11 przypadków/100 tys. sztuk. Najwiêksze nasile-nie guzowatej bia³aczki byd³a notowano wówczas w województwach pó³nocnych i zachodnich. W 2004 r. wykryto i potwierdzono 12 przypadków guzowatej bia³aczki byd³a, co w porównaniu z sytuacj¹ opisywa-n¹ w latach osiemdziesi¹tych stanowi 0,34 przypad-ków/100 tys. sztuk byd³a.
Na terenie naszego kraju sytuacja jest o tyle trudna, i¿ do 2003 r. wystêpowa³y liczne rozbie¿noci pomiê-dzy kryteriami Komisji Europejskiej a wymogami kra-jowymi dla uznania stada za wolne od enzootycznej bia³aczki byd³a. Wiêkszoæ stad byd³a uznawanych dotychczas w Polsce za urzêdowo wolne od EBB, nie spe³nia³a norm unijnych, aby mog³y nadal zachowaæ
ten status. W wielu przy-padkach brak by³o rów-nie¿ odpowiedniej doku-mentacji z lat ubieg³ych (dane dotycz¹ce rejestra-cji i identyfikarejestra-cji zwie-rz¹t), która pozwala³aby zachowaæ status stada wolnego po uznaniu, je-li nawet aktualnie mo¿na by³oby uznaæ stado za fak-tycznie wolne od EBB. Wobec powy¿szej sytu-acji program zwalczania EBB mia³by na celu ra-czej uznanie za wolne od EBB kolejnych woje-wództw oraz ogóln¹ po-prawê sytuacji epizootio-logicznej w tym zakresie. Obecnie obowi¹zuj¹-cym aktem prawnym, re-guluj¹cym zwalczanie bia³aczki na terenie Pol-ski jest ustawa o ochro-nie zdrowia zwierz¹t oraz zwalczaniu chorób za-kanych zwierz¹t z dnia 11 marca 2004 r. Wydane do niej rozporz¹dzenia Ministra Rolnictwa i Roz-woju Wsi oraz instrukcja G³ównego Lekarza Wete-rynarii w zdecydowanym stopniu zaadaptowa³y w tym zakresie przepisy UE (2-5, 7-10).
Zgodnie z danymi wojewódzkich inspektoratów weterynarii na koniec 2004 r. liczbê serologicznie do-datnich sztuk, które nie zosta³y wykupione do koñca roku z powodu braku rodków finansowych przedsta-wia ryc. 1. W Polsce na koniec 2004 r. do wykupu pozostawa³o 25 355 sztuk byd³a. Najwiêkszy problem z zaleg³ymi wykupami sztuk serologicznie dodatnich dotyczy³ Wielkopolski, województwa zachodniopo-morskiego i kujawspozachodniopo-morskiego, a w dalszej ko-lejnoci województwa warmiñsko-mazurskiego i po-morskiego. Zdaniem wojewódzkich lekarzy wetery-narii likwidacja sztuk niewykupionych do koñca 2004 r. wymaga³aby zabezpieczenia na ten cel nak³a-dów finansowych rzêdu 33 mln PLN. Najlepsza sytu-acja odnonie do zaleg³ych wykupów w 2004 r. by³a w województwach: lubelskim, podkarpackim, wiê-tokrzyskim, l¹skim i ma³opolskim. Rycina 2 obrazu-je sytuacjê rok póniej. Na koniec 2005 r. w Polsce liczba sztuk byd³a przeznaczonego do wykupu z tytu-³u EBB wynosi³a 20 574. Najwiêcej serologicznie do-datnich zwierz¹t do wykupu pozostawa³o w
wojewódz-Ryc. 2. Zaleg³e wykupy byd³a zaka¿onego BLV w poszczególnych województwach do 2005 r.
383 383 2884 2884 00 110110 77 77 473473 184184 00 9696 2584 2584 20 20 33 2695 2695 7075 7075 4053 4053 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 8000 dolnoœl¹skie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie ³ódzkie ma³opolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie œl¹skie œwiêtokrzyskie warmiñsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie 914 914 4748 4748 00 216216 4545 88 1097 1097 268 268 22 173173 2739 2739 22 00 4198 4198 6016 6016 4929 4929 0 1000 2000 3000 4000 5000 6000 7000 dolnoœl¹skie kujawsko-pomorskie lubelskie lubuskie ³ódzkie ma³opolskie mazowieckie opolskie podkarpackie podlaskie pomorskie œl¹skie œwiêtokrzyskie warmiñsko-mazurskie wielkopolskie zachodniopomorskie Ryc. 1. Zaleg³e wykupy byd³a zaka¿onego BLV w poszczególnych województwach do 2004 r.
Medycyna Wet. 2007, 63 (6) 650
twach: wielkopolskim (7075 szt.), zachodniopomor-skim (4053 szt.), kujawsko-pomorzachodniopomor-skim (2884 szt.) oraz mazowieckim (2584 szt.). Wed³ug szacunków woje-wódzkich lekarzy weterynarii, na wykup zaka¿onego byd³a potrzebna jest suma oko³o 26 mln PLN. Najlep-sza sytuacja odnonie do zaleg³ych wykupów na ko-niec 2005 r. mia³a miejsce w województwach: lubel-skim, podkarpackim, wiêtokrzylubel-skim, ma³opollubel-skim, ³ódzkim, l¹skim oraz podlaskim.
W tab. 1 podano udzia³ procentowy stad uznanych za wolne od EBB w poszczególnych województwach do koñca 2005 r.
Warunkiem uznania stada byd³a za urzêdowo wol-ne od bia³aczki jest niestwierdzenie choroby przez okres 2 lat, uzyskanie dwóch ujemnych wyników tes-tów serologicznych przeprowadzonych w okresie ostat-nich 12 miesiêcy w odstêpach nie krótszych ni¿ cztery miesi¹ce, w których wszystkie zwierzêta powy¿ej 24. miesi¹ca ¿ycia reagowa³y w stadzie ujemnie. Wed³ug przyjêtych za³o¿eñ powiat (region, województwo) klasyfikowany bêdzie jako urzêdowo wolny od EBB, je¿eli 99,8% stad znajduj¹cych siê na tym obszarze mo¿na bêdzie uznaæ za urzêdowo wolne. Status stada uznanego za urzêdowo wolne od EBB zostaje nadany przez powiatowego lekarza weterynarii w drodze de-cyzji administracyjnej. W zwi¹zku z tym nale¿y prze-prowadziæ dwukrotne badania w ci¹gu 12 miesiêcy w odstêpach co najmniej czteromiesiêcznych u zwie-rz¹t powy¿ej 24. miesi¹ca ¿ycia w województwie lu-belskim, wiêtokrzyskim, podkarpackim, a w dalszej kolejnoci ma³opolskim i l¹skim, w celu uznania tych województw zgodnie z przepisami UE za regiony wolne od enzootycznej bia³aczki byd³a. Niezale¿nie od tego nale¿y wprowadziæ program zwalczania en-zootycznej bia³aczki byd³a w Polsce rozporz¹dzeniem Rady Ministrów i zg³osiæ go do Komisji Europejskiej w celu uzyskania rodków Unii Europejskiej na uwal-nianie stad od EBB (1, 10). Przedstawiaj¹c program uwalniania stad od EBB niezbêdne jest zabezpiecze-nie krajowych rodków finansowych. Nie mo¿na przedstawiaæ Komisji Europejskiej programów, z któ-rych realizacji nie bêdzie mo¿na siê wywi¹zaæ ze wzglêdu na brak zabezpieczenia rodków w³asnych w bud¿ecie pañstwa. Je¿eli w bud¿ecie pañstwa
bra-kuje rodków na wykup zwierz¹t zaka¿onych, to wdra-¿anie programu zwalczania EBB nie ma sensu.
Podsumowanie
Du¿ym utrudnieniem w zwalczaniu EBB w Polsce jest ci¹g³y wzrost liczby niewykupionych zwierz¹t, u których stwierdzono zaka¿enie. W Polsce pod ko-niec 2005 r. by³o ponad 20 tys. sztuk byd³a zaka¿one-go bia³aczk¹, które nie zosta³y wykupione z powodu braku rodków bud¿etowych przeznaczonych dla Inspekcji Weterynaryjnej na ten cel. Sytuacja taka ma miejsce od wielu lat. Brak realizacji wykupu zwierz¹t serologicznie dodatnich na EBB podwa¿a sens pro-wadzenia badañ oraz programów uwalniania stad od tej choroby. Ponadto oznacza to nie realizowanie po-stanowieñ ustawy oraz rozporz¹dzeñ dotycz¹cych uwalniania stad od bia³aczki. Istnieje mo¿liwoæ re-fundacji czêci nak³adów finansowych ponoszonych przez Polskê na zwalczanie EBB z Komisji Europej-skiej, pod warunkiem zagwarantowania w³asnych rod-ków w ramach opracowanego programu zwalczania tej choroby, zatwierdzonego przez Radê Ministrów. Przy zaanga¿owaniu w³asnych i unijnych rodków fi-nansowych proces uwalniania stad od EBB w Polsce mo¿e trwaæ 4-5 lat.
Pimiennictwo
1.Decyzja Komisji 2004/450/WE z dnia 29 kwietnia 2004 roku ustanawiaj¹ca przepisy wspólne maj¹ce zastosowanie do zawartoci wniosku o wspólnoto-we finansowanie dla programu zwalczania i nadzoru dotycz¹cych chorób zwierz¹t.
2.Dyrektywa Rady 64/432/EWG z dnia 26.06.1964 r. w sprawie problemów zdrowotnych zwierz¹t wp³ywaj¹cych na handel wewnêtrzny wspólnotowy byd³a i trzody chlewnej (OJ No L 121, 29.07.1964).
3.Dyrektywa Rady 77/391/EWG z dnia 17.05 1977 r. wprowadzaj¹c¹ dzia³a-nia wspólnotowe w celu eliminacji brucelozy, grulicy i bia³aczki byd³a (OJ No L 145, 13.06.1977).
4.Dyrektywa Rady 78/52/EWG z 13.12 1977 r. ustanawiaj¹c¹ w odniesieniu do planów krajowych wspólnotowe kryteria przypieszonej eliminacji gru-licy i enzootycznej bia³aczki byd³a (OJ No L 015, 19.01.1978).
5.Instrukcja G³ównego Lekarza Weterynarii z dnia 05.12.2003 r. Nr GIWz. VIII. 410/EBB-2/2003 w sprawie postêpowania przy zg³aszaniu i zwalcza-niu enzootycznej bia³aczki byd³a.
6.£osieczka K., Klimentowski S.: Rola mleka w szerzeniu siê enzootycznej bia-³aczki byd³a EBB. Medycyna Wet. 1988, 44, 213-214.
7.Rozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 07.02.2005 roku w sprawie zwalczania enzootycznej bia³aczki byd³a (Dz. U. Nr 30, poz. 260). 8.Rozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 17.12.2004 roku w sprawie okrelania jednostek chorobowych, sposobu prowadzenia kontro-li oraz zakresu badañ kontrolnych zaka¿eñ zwierz¹t (Dz. U. z 2004 r. Nr 282, poz. 2813).
9.Rozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 27.06.2005 roku w sprawie szczegó³owych wymagañ weterynaryjnych niezbêdnych do uzys-kania i zachowania uznania stad lub gospodarstw za urzêdowo wolne lub wolne od chorób zakanych zwierz¹t (Dz. U. Nr 126, poz. 1058). 10.Ustawa o ochronie zdrowia zwierz¹t oraz zwalczaniu chorób zakanych
zwie-rz¹t z dnia 11 marca 2004 roku (Dz. U. Nr 69, poz. 625 z pón. zm.). Adres autora: dr Andrzej Rudy, pl. Grunwaldzki 45, 50-366 Wroc³aw; e-mail: ploneczka@poczta.onet.pl
Tab. 1. Procentowy udzia³ stad uznanych za wolne od EBB w 2005 r. w poszczególnych województwach (dane woj. ins-pektoratów wet.) % 0 0 1 -8 9 , 9 9 99,90-99,97% 99,0-99,89% pon¿iej99,0% e i k s l e b u l ma³opolskie dolnol¹skie wielkopolskie e i k s y z r k o t ê i w l¹skie opolskie zachodniopomorskie e i k c a p r a k d o p ³ódzkie kujawsko-pomorskie e i k c e i w o z a m pomorskie e i k s a l d o p warmiñsko-mazurskie e i k s u b u l
