Medycyna Wet. 2007, 63 (3) 333
Praca oryginalna Original paper
Coraz czêciej publikowane s¹ wyniki badañ nad zale¿noci¹ wskaników p³odnoci krów od poziomu ich wydajnoci mlecznej, zw³aszcza w odniesieniu do krów wysoko wydajnych. Przewa¿aj¹ pogl¹dy o nega-tywnym wp³ywie wzrastaj¹cej wydajnoci mlecznej na rozród krów. Krzy¿ewski i Reklewski (8) wymieniaj¹ takie negatywne zjawiska u krów wysoko wydajnych, jak: brak objawów rui, zmniejszaj¹c¹ siê skutecznoæ zacieleñ po pierwszym unasiennianiu, ja³owoæ. Od-zwierciedleniem tych zjawisk s¹ wyd³u¿aj¹ce siê okre-sy miêdzyci¹¿owe i w konsekwencji miêdzywyciele-niowe. Przeprowadzona analiza danych dotycz¹cych 6000 laktacji krów wysoko wydajnych wykaza³a, ¿e d³ugoæ okresu miêdzywycieleniowego wynosi³a 417 dni u krów pierwiastek i 423 dni u krów starszych (8). Oznacza³o to, ¿e skuteczne pokrycie krów nastêpowa³o dopiero po up³ywie oko³o 130 dni od ocielenia. Pösö i Mäntysaari (12) stwierdzili wyd³u¿enie siê okresu miêdzywycieleniowego o 4,2 dnia przy wzrocie wy-dajnoci mlecznej o 500 kg.
Z jednej strony, obserwuje siê spontanicznie wyd³u-¿one okresy miêdzyci¹¿owe u krów wysoko wydaj-nych, z drugiej za podejmowane s¹ celowe dzia³a-nia hodowców zmierzaj¹ce do wyd³u¿adzia³a-nia tych okre-sów. Zdania co do celowoci wyd³u¿ania okresów miê-dzyci¹¿owych s¹ podzielone. Zwolennicy takiego
po-stêpowania (5, 9, 15) upatruj¹ korzyci p³yn¹cych z po-prawy wskaników p³odnoci i zdrowia krów, a tak¿e ze zwiêkszenia wydajnoci mlecznej. Stwierdzono mniej przypadków zapalenia wymion i schorzeñ me-tabolicznych u grupy krów, u których celowo wyd³u-¿ano okres miêdzyci¹¿owy w porównaniu z krowami z krótszym okresem miêdzyci¹¿owym (9). Wskaniki zacieleñ po pierwszym zabiegu inseminacyjnym kszta³-towa³y siê najkorzystniej u krów z najd³u¿szym (120-150 dni) okresem miêdzyci¹¿owym (15). Wykazano dodatni¹ zale¿noæ pomiêdzy wyd³u¿onymi okresami miêdzyci¹¿owymi a wydajnoci¹ mleczn¹ krów w nastêpnej laktacji. Przeciwnicy wyd³u¿ania okresów miêdzywycieleniowych, a zarazem zwolennicy utrzy-mania tych okresów w granicach oko³o 12 miesiêcy twierdz¹, ¿e jest to bardziej op³acalne z ekonomiczne-go punktu widzenia, je¿eli uwzglêdni siê koszty ¿y-wienia i utrzymania oraz liczbê ciel¹t urodzonych od jednej krowy (2, 3). Istniej¹ równie¿ takie pogl¹dy, ¿e wzrost wydajnoci mleka nie tylko rekompensuje, ale z nadwy¿k¹ pokrywa ewentualne koszty leczenia krów. Uwa¿a siê tak¿e, ¿e mo¿na po³¹czyæ wysok¹ wydaj-noæ mleczn¹ ze stosunkowo dobr¹ p³odnoci¹ krów (11). Dotychczas podejmowane badania nad zale¿-noci¹ wyników rozrodu od poziomu wydajnoci mlecznej dotyczy³y g³ównie krów wysoko wydajnych.
Zale¿noæ miêdzy wydajnoci¹ mleczn¹
a wskanikami p³odnoci krów
ZYGMUNT GIL, ANDRZEJ FELENCZAK, JUSTYNA ¯YCHLIÑSKA-BUCZEK, KINGA SIATKA
Katedra Hodowli Byd³a Wydzia³u Hodowli i Biologii Zwierz¹t AR, Al. Mickiewicza 24/28, 30-059 Kraków
Gil Z., Felenczak A., ¯ychliñska-Buczek J., Siatka K.
Interaction between the milk yield and reproductive traits in cows Summary
The aim of the study was to evaluate the influence of the milk yield of a milk cow on the length of its calving interval. The studies were carried out on 104 crossbred cows (Black-and White x HF). On the basis of the breeding data the length of calving interval (OMC) as well as the insemination index, number of milking days and the milk yield of consecutive lactations, were analyzed. Only cows having at least three consecutive lactations were studied. Milk yield data were divided into three groups: lower than 5000 kg of milk per lactation, between 5000 to 7000 kg and more than 7000 kg per lactation.
The results indicate the significant influence of the milk yield and the consecutive lactation period on the length of OMC. It was noted that the greater milk yield observed the longer the interval of OMC was. Some reproductive traits that were mentioned before were not as satisfactory as we expected them to be for the studied herd. We assume that other factors like insemination failure can influence the length of OMC and milk yield, which is indicated by the high value of the insemination index.
Medycyna Wet. 2007, 63 (3) 334
Celem niniejszych badañ by³a analiza wp³ywu po-ziomu wydajnoci mlecznej na d³ugoæ okresu miê-dzyci¹¿owego w stadzie krów o redniej wydajnoci mlecznej.
Materia³ i metody
Badania przeprowadzono na 104 krowach mieszañcach rasy czarno-bia³ej z byd³em holsztyñsko-fryzyjskim (hf), o ró¿nym udziale krwi byd³a hf. Charakterystykê badanych zwierz¹t podano w tab. 1. Analiz¹ objêto wy³¹cznie krowy, które mia³y ukoñczone co najmniej 3 pe³ne laktacje. Kro-wy objête badaniami u¿ytkowane by³y w gospodarstwie znajduj¹cym siê na terenie Ma³opolski. Utrzymywane by³y w oborze uwiêziowej, na stanowiskach krótkich. ¯ywienie krów by³o tradycyjne, oparte w okresie letnim na pastwi-sku, a w zimowym na kiszonce z kukurydzy i sianokiszon-ce. Pasza treciwa by³a normowana w zale¿noci od wy-dajnoci mlecznej. Krowy by³y dojone dwukrotnie w ci¹-gu dnia, na stanowiskach, przy u¿yciu dojarki ruroci¹go-wej H310. Na podstawie dokumentacji hodowlanej kart ja³ówek krów i wykazu unasiennianych krów wyliczono dla poszczególnych krów d³ugoæ okresów miêdzyci¹¿o-wych (OMC) oraz indeks inseminacyjny. W zale¿noci od liczby ukoñczonych laktacji (3, 4 lub 5) wyliczono dla
po-szczególnych krów d³ugoæ 2, 3 lub 4 OMC. W sumie wy-liczono d³ugoci 294 OMC. Z tabulogramów wynikowych kontroli u¿ytkowoci mlecznej krów odnotowano liczbê dni doju oraz wydajnoæ mleka w kolejnych laktacjach. Przy-jêto 3 przedzia³y wydajnoci mlecznej krów: poni¿ej 5000 kg mleka za laktacjê rzeczywist¹, od 5000 do 7000 kg, po-wy¿ej 7000 kg mleka. Wydajnoci¹ popo-wy¿ej 7000 kg mle-ka za laktacjê charakteryzowa³y siê g³ównie krowy o geno-typie z udzia³em ponad 50% genów byd³a rasy hf. Uzyska-ne wyniki poddano obliczeniom statystycznym. Przy po-mocy dwuczynnikowej analizy wariancji okrelono wp³yw poziomu wydajnoci mlecznej oraz kolejnej laktacji krów na wartoæ wskaników reprodukcyjnych tj. okresu miê-dzyci¹¿owego i indeksu inseminacyjnego.
Wyniki i omówienie
Wykazano istotny wp³yw poziomu wydajnoci mlecznej oraz kolejnej laktacji na d³ugoæ okresu miê-dzyci¹¿owego, o czym wiadcz¹ wyniki zamieszczo-ne w tab. 2. Wraz ze wzrostem wydajnoci mleczzamieszczo-nej krów wyd³u¿a³ siê okres miêdzyci¹¿owy, co szczegól-nie mia³o miejsce w przypadku I i III OMC. III okres miêdzyci¹¿owy by³ u krów o wydajnoci powy¿ej 7000 kg o ponad 100 dni d³u¿szy w porównaniu z krowami o wydajnoci poni¿ej 5000 kg mleka za laktacjê. Je¿e-li chodzi o wp³yw kolejnej laktacji, to stwierdzono istotne ró¿nice pomiêdzy d³ugoci¹ kolejnych okresów, choæ nie by³a to zale¿noæ prostolinijna. D³u¿szymi okaza³y siê I i III OMC w porównaniu z okresami II i IV. Wyniki badañ w³asnych s¹ zbie¿ne z wynikami uzyskanymi przez innych autorów. Stwierdzono po-gorszenie wskaników rozp³odu u krów pierwiastek o wydajnoci przekraczaj¹cej 6000 kg mleka (4). W badaniach innych autorów (7, 13, 14) równie¿ wy-kazano pogorszenie tych wskaników u krów o wyso-kiej wydajnoci mlecznej, a zw³aszcza przy wydaj-noci przekraczaj¹cej 8000 kg. U krów czerwono-bia-³ych z wydajnoci¹ powy¿ej 5000 kg mleka I okres miêdzyci¹¿owy przekracza³ o 10 dni przyjêty za opty-malny 85-90-dniowy okres i o 37 dni u krów z wydajnoci¹ powy¿ej 6000 kg mle-ka (17). Analizuj¹c dane tab. 2 dotycz¹ce okresów miêdzyci¹¿owych nale¿y stwier-dziæ, ¿e by³y one zbyt d³ugie, zw³aszcza u krów o wydajnoci poni¿ej 5000 i po-miêdzy 5000 a 7000 kg mleka za laktacjê. Najkrótszy okres miêdzyci¹¿owy w gru-pie krów o wydajnoci poni¿ej 5000 kg mleka wynosi³ rednio 90,54 dnia, a naj-d³u¿szy 175,16 dnia. rednia d³ugoæ okresu miêdzyci¹¿owego, wyliczona na podstawie czterech kolejnych okresów wynios³a w badanym stadzie 151 dni. Sto-sunkowo d³ugi okres miêdzyci¹¿owy 151 dni, w stadzie krów objêtym niniej-szymi badaniami, móg³, miêdzy innymi przyczynami, wi¹zaæ siê z wystêpowaniem schorzeñ uk³adu rozrodczego oraz nóg.
Objanienia: Tabela przedstawia porównania ró¿nych poziomów wydajnoci (wier-sze) oraz kolejnych okresów miêdzyci¹¿owego (kolumny):
1) istotnoæ ró¿nic w obrêbie danego OMC dla ró¿nych poziomów wydajnoci zaznaczono przy pomocy indeksów górnych;
2) istotnoæ ró¿nic pomiêdzy kolejnymi OMC w obrêbie danego poziomu wydaj-noci zaznaczono indeksami dolnymi;
3) wartoci w poszczególnych wierszach, wzglêdnie kolumnach, oznaczone ró¿-nymi literami ró¿ni¹ siê od siebie istotnie (ma³e litery p < 0,05), wzglêdnie wyso-ko istotnie (du¿e litery p < 0,01).
Tab. 2. D³ugoæ okresu miêdzyci¹¿owego krów w zale¿noci od poziomu wydajnoci mlecznej i kolejnej laktacji (x ± s)
a h c e C Poizomwydajnocimlecznejkrów(kg) 0 0 0 5 < 5000-7000 >7000 C M O I 97,40DA (60,47) 152,92 dB (68,86) C M O II 123,70DgA (66,15) 129,70aa (72,11) 154,55Bb (79,84) C M O II I 90,54DA (39,80) 149,36Ba (99,05) 198,61Cb (129,24) C M O V I 175,16FgA (97,22) 123,40 eB (63,27) 153,62cb (98,92) j e i k s j y z y rf -o k s ñ y tz s l o h y s a r a ³ d y b w ó n e g ³ a iz d U e i p y t o n e g w Liczbakrów % 5 2 < 14 % 0 5 -5 2 45 % 5 , 2 6 -0 5 15 % 5 7 -5 , 2 6 20 % 5 7 > 10 ij c a t k a l h c y n o z c ñ o k u a b z c i L 5 29 4 28 3 47
Medycyna Wet. 2007, 63 (3) 335
U 19% badanych krów wykryto cysty jajnikowe, u 21% krów przewlek³y nie¿yt b³ony luzowej macicy, a u 17% kulawizny. Zdaniem Twardonia i wsp. (16), u krów ze schorzeniami palców ponad dwukrotnie ronie czês-totliwoæ zapalenia b³ony luzowej macicy, wzrasta ry-zyko cyst jajnikowych, a ból towarzysz¹cy temu scho-rzeniu t³umi objawy rui. U zwierz¹t z ogniskami za-palnymi w palcach okres miêdzyci¹¿owy wyd³u¿y³ siê z 84 do 140 dni w porównaniu ze zwierzêtami zdro-wymi. Niektórzy autorzy (1, 6, 10) zwracaj¹ uwagê na fakt, ¿e wyd³u¿one okresy miêdzyci¹¿owe czêsto nie s¹ spowodowane celowym dzia³aniem hodowcy, ale b³êdami w obs³udze zwierz¹t. Do najczêstszych z nich nale¿¹: niezbilansowane dawki pokarmowe, zw³asz-cza pod wzglêdem energetycznym w okresie oko³o-porodowym, przekarmianie (zbytnie ot³uszczanie) krów w okresie zasuszenia, s³aba wykrywalnoæ rui, nieterminowe wykonywanie zabiegów inseminacji, brak rutynowych badañ lekarskich. Bronicki i Dem-biñski (1) cytuj¹ wyniki amerykañskich badañ nad popraw¹ p³odnoci krów poprzez w³aciwe zarz¹dnie stadem. Przed rozpoczêciem badañ wskanik za-cieleñ po pierwszym zabiegu inseminacji wynosi³ 42% a okres miêdzyci¹¿owy 120 dni. Wprowadzaj¹c bada-nia rektalne i podaj¹c prostaglandyny krowom z prze-trwa³ym cia³kiem ¿ó³tym, wskanik zacieleñ wzrós³ do 60%, a okres miêdzyci¹¿owy skróci³ siê do 98 dni. W tab. 3 zamieszczono wartoci indeksu insemina-cyjnego w zale¿noci od poziomu wydajnoci mlecz-nej krów. Najwiêksz¹ wartoæ tego indeksu (2,77) wyliczono dla krów o wydajnoci powy¿ej 7000 kg. Nie potwierdzono jednak¿e statystycznie istotnoci ró¿nic pomiêdzy wartociami poszczególnych indek-sów. rednia wartoæ indeksu inseminacyjnego dla ca³ego stada krów wynios³a 2,27, co wiadczy o nis-kiej skutecznoci zabiegów inseminacyjnych. Wska-nik ten nale¿y uznaæ za zbyt wysoki. Sawa i wsp. (14) wykazali, ¿e wartoæ indeksu inseminacyjnego wyno-si³a 2,00 dopiero po przekroczeniu wydajnoci 8000 kg mleka za laktacjê.
Reasumuj¹c nale¿y stwierdziæ, ¿e w badanym sta-dzie krów poziom wydajnoci mlecznej istotnie wp³y-wa³ na d³ugoæ okresów miêdzyci¹¿owych. Wraz ze wzrostem wydajnoci nastêpowa³o wyd³u¿anie siê tych okresów. Jednak¿e ich d³ugoæ mog³a byæ zale¿na nie tylko od poziomu wydajnoci mlecznej krów. Wp³yw na ni¹ mog³y mieæ równie¿ inne czynniki, np. b³êdy w inseminacji, o czym wiadczy chocia¿by wysoka wartoæ indeksu inseminacyjnego.
Tab. 3.Wartoæ indeksu inseminacyjnego z uwzglêdnieniem poziomu wydajnoci mlecznej
i c o n j a d y w m o iz o P ) g k ( w ó r k j e n z c e l m Watroæindeksuinseminacyjnego(x±s) 0 0 0 5 < 2,10 1,21 0 0 0 7 -0 0 0 5 2,10 1,31 0 0 0 7 > 2,77 1,69 Pimiennictwo
1.Bronicki M., Dembiñski Z.: Ocena, kontrola i próba poprawy p³odnoci krów mlecznych. ¯ycie Wet. 1997, 10, 385-387.
2.Cichocki M., Kijak Z., Wielgosz-Groth Z., Wroñski M.: D³ugoæ okresu miê-dzywycieleniowego i jego wp³yw na mlecznoæ krów u¿ytkowanych w re-gionie pó³nocno-wschodniej Polski. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 1999, 44, 91--100.
3.Dekkers J. C. M., Ten Hag J. H., Weersink A.: Economic aspects of persisten-cy of lactation in dairy cattle. Liv. Prod. Sci. 1998, 53, 237-252.
4.Gnyp J., Ma³yska T., Kamieniecki K., Kowalski P.: Wp³yw wydajnoci mle-ka pierwiastek czarno-bia³ych na ich u¿ytkowoæ mleczn¹, p³odnoæ i d³u-goæ u¿ytkowania w kolejnych latach. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 1999, 44, 117-123.
5.Guliñski P.: Wspó³zale¿noæ miêdzy d³ugoci¹ okresów miêdzywycielenio-wych a u¿ytkowoci¹ mleczn¹ krów w nastêpnych laktacjach. Rocz. Nauk Zoot. 1996, 23, 11-21.
6.Guliñski P., Litwiñczuk Z., M³ynek K.: Wp³yw wybranych czynników gene-tycznych i rodowiskowych na zwi¹zek pomiêdzy d³ugoci¹ okresu miêdzy-wycieleniowego a u¿ytkowoci¹ mleczn¹ krów. Rocz. Nauk. Zoot. 1996, 23, 9-19.
7.Juszczak J., Hibner A., Zachwieja A., Tomaszewski A., Krzysków S.: Prob-lem wysokich wydajnoci mlecznych. Przegl. Hod. 1994, 4, 3-5.
8.Krzy¿ewski J., Reklewski Z.: Wp³yw przed³u¿onych laktacji krów na wydaj-noæ, sk³ad chemiczny i jakoæ mleka oraz wskaniki reprodukcji. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 2003, 67, 7-20.
9.Krzy¿ewski J., Strza³kowska N., Reklewski Z., Dymnicki E., Ryniewicz Z.: Wp³yw d³ugoci okresów miêdzyci¹¿owych u krów rasy hf na wydajnoæ, sk³ad chemiczny mleka oraz wybrane wskaniki reprodukcji. Medycyna Wet. 2004, 60, 76-79.
10.Ma³ecki-Tepicht J., Barañski W., Janowski T., Czaplicka M.: Procesy rozro-du oraz p³odnoæ importowanych krów rasy holsztyñsko-fryzyjskiej. Przegl. Hod. 2000, 2, 103.
11.Ouweltjes W., Smolders E. A. A., Eldik P., Elving L., Schukken Y. H.: Herd fertility parameters in relation to milk production in dairy cattle. Liv. Prod. Sci. 1996, 46, 221-227.
12.Pösö J., Mäntysaari E. A.: Genetic relationships between reproductive disor-ders, operational days open and milk yield. Liv. Prod. Sci. 1996, 46, 41-48. 13.Rosa J.: Analiza wskaników reprodukcyjnych krów mlecznych w zale¿no-ci od poziomu produkcji. Praca magisterska, maszynopis, AR Kraków 2003. 14.Sawa A., Jankowska M., Neja W., Bogucki M., Oler A.: Wysoka wydajnoæ i przebieg laktacji a p³odnoæ i brakowanie krów. Zesz. Nauk. Przegl. Hod. 2002, 62, 145-153.
15.Schindler H., Eger M., Davidson M., Ochowski D., Schermerhorne C., Foote R. H.: Factors affecting response of groups of dairy cows managed for different calving-conception intervals. Theriogenology 1991, 36, 495-503. 16.Twardoñ J., Samborski Z., Dejneka G. J., Dziêcio³ M.: Wp³yw schorzeñ
palców na zdrowotnoæ uk³adu rozrodczego i gruczo³u mlekowego u krów. Medycyna Wet. 2001, 57, 653-657.
17.Zaj¹c-Mazur M., Czaja-Bogner H.: Kszta³towanie siê wybranych wskani-ków rozrodu krów rasy czerwono-bia³ej w zale¿noci od dolewu krwi rasy holsztyñsko-fryzyjskiej i poziomu wydajnoci. Rocz. Nauk. Zoot. 2004, 19, 33-36.
Adres autora: prof. dr hab. Zygmunt Gil, ul. Teligi 12/10, 30-835 Kraków; e-mail: rzgil@cyf-kr.edu.pl
