GEOGRAFIJA STAROŻYTNA
D L A U Ż Y T K UP O L S K I E J M Ł O D Z I E Ż Y
K R Ó T K O Z E B R A N A P R Z E ZL u d w i k a G r z i u i e l e w s k i e g o
-Wa r s z a w a ,w Drukam i Karola Kowalewskiego przy Ulicy Królewskiej Nr. 1065.
Wolno drukować pod warunkiem złożenia w Komitecie Cen zury, po wydrukowaniu, prawem przepisanćj liczby exemplarzy,
tu Warszawie dnia 9 (2 1 ) Stycznia 1 8 6 2 roku.
247354
OD AUTORA.
L u b o mi w ia d o m o że G e o g r a f ija S ta r o ż y t n a bez A t l a su trudną, jćst do s p a m ię ta n ia , j e d n a k o w o ż w z g lą d n a wielkie koszta n a k ł a d o w e m a p , — a ksią ż k a nin ie jsza m a się o d z n a c z a ć t a n o ś c i ą — z p o w o d o w a ł m nie b r a k m a p z a s tą p ić s ż c z e g ó ło w e m i opisa m i p ołożenia k r a jó w i n a r o d ó w S t a r o ż y t n y c h . T y m c z a s e m m o g ą s łu ż y ć z a p o m o c nicze dosyć u p o w s z e c h n i o n e u n as A t l a s y nie m ie c k ie S p r u n e r a z r. 18 5 0 i K i e p e r t a z r. 1862 a n a w e t w o s ta tn im raz ie m a p k a s t a r o ż y t n a d o łą c z o n a do H i s t o r y i w y dan e j p r z e z p. S k rz y p iń s k ie g o . P ó ź n ie j z a b io r ę się s a m do w y d a n i a b a r d z o ta n ie g o A t l a s u S t a r o ż y t n e g o w j ę z y k u polskim.
WSTĘP.
N a u k a o p isu jąc a ziemię, sto s o w n ie d o w iadom ości ja k ą o nićj m ia ły d a w n e n a r o d y d o u p a d k u z a c h o d n ie g o c e s a rs tw a R z y m s k ie g o , zowie się G eografiją S tarożytn ą.
N a jw c z e ś n ie j s z e w ia d o m o śc i św iata s ta ro ż y tn e g o , tak j a k dzieje p ie r w s z y c h lu d ó w są, n ie p e w n e . U t r u d n i o n a m ię d z y kr a ja m i k o m m u n i k a c y j a i n ie ro z w in ię te j e s z c z e s to s u n k i h a n d l o w e b y ł y te g o p r z y c z y n ą . K a ż d y z l u d ó w ó w cz esn y c h , z n a ją c ty lk o k raj swój, p r z e z d u m ę n a r o d o w ą mieścił go w ś r o d k u św iata, k t ó r y n a k r a ń c a c h u w a ż a ł za otoczony o c e a n e m .
Z czasem j e d n a k w iad o m o ści g e o g ra fic zn e n a b i e r a ł y większój pew ności. M ojż esz u m ie s z c z a d r u g ą k o le b k ę r o d u lu d z k ie g o u p o d n o ż a g ó r y A r a r a t w A r m e n ii , m ó wi o r o z p r o s z e n iu lu d ó w z p o w o d u p o m ie s z a n ia j ę z y k ó w n a dolinie S sinear. W sz eść w ieków p ó ź n i j , H o m e r sz cz egółow o j u ż op isu je m ia sto T r o j ę , g ó r ę Id ę , krain y :
L ic yję , D a rd a n iję, C ylicyję, n a r o d y P ela zg ó w i F ryg ijc zy - ków. N ie s ą m u ob cy m i Fenicyjanie i ich d u c h h a n d l o w y ,
sta ro ż y tn i E gipcyjanie, s t u b r a m n e m ia sto Teby n a d N ilem . W s p o m i n a ta k ż e o E ty jo p ii i s łu p a c h H erkulesa czyli cieśninie G ib r a lt a r s k ie j . Z a k ł a d a n e p o te m p r z e z G r c
k ó w o sa dy, z n a cz n ie r o z s z e r z y ł y o b r ę b w ia d o m o ś c i g e o graficz n y ch . H e r o d o t, ojciec h is t o ry k ó w , ż y ją c y w 5 w. p r z e d C h r . w p o d r ó ż a c h sw o ic h z w ie d ził liczne o s a d y g r e c k ie n a d m o r z e m С г а г п ё т o d B o sp o ru (cieś. K o n s ta n t y n o p o l i t a ń s k i e j ) d o rze k : P h a sis ( R i o n ) , H y p a nis ( K u b a ń ) i B orysthenes ( D n i e p r ) ; n a W s c h o d z i e d o t a r ł do m ia st B a b ilo n u i S u zy , n a r e s z c i e b y ł w I ta lii,
Cyrenaice i W yższym E gipcie. G e o g r a f ic z n e w iadom ości
je g o r o z c i ą g a ł y się w A z y i d o rz. In d u s; w E u r o p i e za c z ąw sz y o d m o r z a K a s p i js k ie g o d o ujśc ia W i s ł y ; n a oce an ie A tla n ty c k i m d o w ysp p o ło ż o n y c h n a p o ł u d n i o w o - z a c h o d n ic h b r z e g a c h W i e l k i ś j B r y ta n ii; w A fr y c e d o g ó r A bisyńskich i p u s ty n i Sahara. N ie t r z e b a j e d n a k p r z y p u s z c z a ć , a b y w iadom ości H e r o d o t a co do k r a jó w o sta tn ic h b y ły d o k ł a d n e . A ra b iję, Ib e ryję G a l- liję ś r o d k o w ą i A lbijon z n a ł ty lko z naz w iska .
M astępnie m o r s k ie p o d r ó ż e F e n i c y j a n k o ło A f r y k i i K a r t a g i ń c z y k a H an n on a n a oceanie o d s ł u p ó w H e r
kulesa d o z w r o tn ik a R a k a \ w y p r a w a A l e k s a n d r a
W . do A z y i; p o d r ó ż P y th e a sza , M a r s y l c z y k a , d o w y s p y
u ltim a Thule, k t ó r ą L e l e w e l liczy d o w y sp S z o t -
la n d zk ic h ; z w y c ię z tw a R z y m i a n w B r y t a n i i i G e r m a n i i n ie m a ł o p r z y c z y n i ł y d o ro z w in ię c ia tej n au k i. N a r e s z c i e sła w ni g e o g r a fo w ie S trabon i K la u d y ju s z P tolom eu sz, pie rw sz y z a c e s a r z a A u g u s t a , d r u g i za M a r k a A u r e l i j u s z a w 2 w ieku po C h r . ży jąc y , s p o r z ą d z e n ie m m a p k r a jó w n a ó w c z a s z n a n y c h , d a li n a m z a o k r ą g lo n ą całość G eografii S ta ro ży tn i] .
PODZIAŁ ŚWIATA STAROŻYTNEGO.
Ś w ia t s ta r o ż y tn y dz ie lił się n a tr z y części: E u r o p ę , A z y j ę i A fr y k ę ; A m e r y k a i O c e a n ij a nie b y ły je s z c z e zn a n e. A Z Y J A . A z y j a j e s t k o le b k ą r o d u lu d z k ie g o , o g n isk ie m całój s ta r o ż y tn e j cywilizacyi, p o c z ą t k ie m n a j d a w n ie js z y c h l u d ó w i m o c a r s tw , n a j p ie r w s z y c h g r o d ó w i c u d ó w sz tuki. G r e c y i R z y m ia n ie n a z w isk o A z y i n ad a li p ó łw y s p o w i m ię d z y C z a r n e m i S r ó d z i e m n e m m o r z a m i, a n a s tę p n i e r o z c ią g n ę li j e d o c a łe g o o b s z e r n e g o lądu.
G r a n i c e A z y i, S ta r o ż y t n y m znanój, n a p ó łn o c i w sc h ó d ściśle o zna cz yć się nie d ają. G d y sobie w y o b r a z i m y li- n iję p o p r o w a d z o n ą od p ó łn o c n y c h b r z e g ó w m o r z a K a sp ijsk ieg o do k o ń c a p ó ł w y s p u M alakka z w a n e g o p rz e z P to lo m e u s z a ChryseChersonesus (p ó iw y s e p Z łoty), ta mniój- więcój b ęd z ie g r a n ic ą ich wiadomości. O d c z a s u w sza kże w y p r a w A l e k s a n d r a W . i z p ó źn ie js z y c h p o d a ń S t r a b o - n a i P t o l o m e u s z a , w iedzieli s ta ro ż y tn i, że ta część ziemi o b la n a j e s t t r z e m a oceanam i. Z ty c h o c e a n P ó ł n o c n y
z w a ł się Septentrionalis czyli H yperboreu s albo Scyticus; W s c h o d n i , Oceanus Eous-, I n d y js k i, Oceanus Indicus. Z a c h o d n i ą g r a n i c ę A z y i sta now iły: Sinus A rabicu s ( m o rze C z e r w o n e ) , m i ę d z y m o r z e A rsin oe ( S u e z ) , M a re
Internum ( m o rz e Ś r ó d z i e m n e ) , M a r e A egaeum ( A r c h i
p elag), H ellespontus ( c ie ś n in a D a r d a n e l s k a ) , P ro p o n tis (m. M a r m a r a ) , B o sp o ru s 7'hracicus (c. K o n s t a n t y n o p o litańska); P o n tu s E u xin u s (m . C z a r n e ) , B o sp o ru s Cim-
mericus (с. T a u r y c k a ) , P alu sM aeotis (m. A z o w s k ie ), Tanais (rz . D o n ) i g ó r y H ypcrborejskie ( U r a l s k ie ).
G óry. Taurus i A n tita u ru s w A z y i M n ie jsz ej, g ó r a A r a ra t w A r m e n i i , IA banon i A n tiliban on w F e n i c y i , Caucasus ( K a u k a z k i e ) ; w A z y i ś r o d k o w ć j E m odu s ( H i
m a lajsk ie), z k t ó r y c h w y c h o d z ą c e p a s m a g ó r z w a ł y się
Caucasus In dicu s i P a ro p a m isu s ( H i n d u k u s c h ) .
R z e k i znaczniejsze. W p a d a j ą c e d o o c e a n u In d y js k ie g o : In du s i Ganges; do z a to k i P e r s k i e j : E u fr a t i T ygrys; d o
P o n t u s E u x i n u s : H a ly s (dziś K i z i l - I r m a k ) P h asis ( R io n ); do m. K asp ijsk ie g o : z p ó łn o c y R h a ( W o ł g a ) , ze w s c h o d u Oxus ( D ż i h o n albo A rn u ), k t ó r a t e ra z p ły n i e do j e zio ra A r a l , J a x a rte s ( S i h o n albo S i r ) w p a d a j ą c a d o j e z i o r a A r a ls k ie g o .
G łó w n ie j s z e części A zy i s t a r o ż y t n i b y ł y n a s tę p u j ą c e : 1. P a lestyn a czyli Z iem ia Święta. 2. Fenicyja. 3. S yry ja . 4. B a b ilo n ija z A s sy ry ją i M e zo p o ta m ią . 5. M edyja.
6. P ersyja. 7. A z y j a M niejsza. 8. A rm enija. 9. K r a je
K au kazkie. 10. In d yje i Seryka'. 11. S c y ty ja г Sarrnacyją.
12. A ra b ija .
Palestyna czyli Ziemia Święta.
Granice, rzeki, góry. P a l e s t y n a g r a n i c z y ł a n a p ó łn o c z F e n i c y j ą i S y r y j ą , n a z a c h ó d z m. S r ó d z i e m n ź m , n a p o
ł u d n i e z A r a b i j ą P e t r e j s k ą , n a w sc h ó d z p u s t y n i ą A r a b sk ą. R z e k a J o rd a n , m a ją c a ź r ó d ł o n a g ó r z e H erm on , p r z e c h o d z i p r z e z je z io ro Genezaret, z w a n e ta k ż e Tibe-
ria s albo m orze G alilejskie, i p ł y n ą c n a p o ł u d n i e w p a d a
d o m o r z a M artw ego czyli je zio ra A sph altides.
G ó r y znaczniejsze: T habor na z a c h ó d j e z i o r a G e n e z a ret, 1 7 5 0 stóp w y s o k a w ksz ta łc ie o s tr o k r ę g u , s ła w n a p r z e m ie n i e n ie m J . C h r y s t u s a ; lesisty'iTarmeZ n a k t ó r y m p r z e b y w a ł E lij a s z p r o ro k ; n a w sch ó d J o r d a n u N ebo g d z i e n a s tą p i ła śm ie rć M ojżesza. W o b r ę b ie J e r o z o l i m y w zg ó rza : Sion, n a k tó r e m b y ł p a ł a c D a w i d a i M o n a , n a k tó r ó in S a l o m o n z b u d o w a ł św ią ty n ię , a p o d a
n ie u t r z y m u j e , że A b r a h a m m ia ł spe łnić ofiarę bolesną. N a w schód J e r o z o l i m y z a p o to k ie m K id ro n , n a d k tó r y m z n a jd u je się d o lin a J ó z e f a t a , j e s t g ó r a O liw na, a n a z a c h ó d g ó r a K a lw a r y ja czyli G olgota, n a której s p e łn iła się w ielka ofiara k rz y ż o w a .
P o d zia ł. P r z e d w t a r g n ię c ie m Iz r a e litó w do ziemi obie ca nej zam ieszkiw ali j ą C h a n a n e jc z y k o w ie , p o d z i e l e ni n a ró ż n e d r o b n e n a r o d y . M ię d z y niemi byli: P h ere-
zeowie n a p o ł u d n i e g ó r K a r m e l i T a b o r , H etitow ie n a
z a c h ó d m o r z a M a r t w e g o , Jebuzeow ie n a p ó ł n o c H e ti tó w w okolicy J e r o z o l i m y , A m o ryc i i Gergezeowie z o b u str o n J o r d a n u , i P h ilisty n i n a d m o r z e m S r ó d z i e m n e m m ie sz ka j ą c y , k tó r z y z w y sp y K r e ty p r z y b y ć mieli. O d o sta tn ic h
k r a j ca ły z w a ł się później P a le s ty n ą . J o z u e p o d b iw s z y z iem ię o b ie c a n ą p o d z i e li ł j ą p o m ię d z y p o to m k ó w J a k ó - ba, tw o r z ą c y c h 12 p o k o le ń . Z ty c h p o k ole nia: J u d a ,
B enijam in, Sim eon, D a n , E p h ra im , p o ło w a M anassesa, Izach ar, Z abulon, N e p h ta li i A ser o s ia d ły na zachodzie
J o r d a n u , a p o k o le n ia R u b e n , G a d i d r u g a połow a M a n a s s e s a o sia d ły n a w schodniej stro n ie tej rzeki.
W P a le s ty n ie m ia sta b y ł y tr o ja k ie: k r ó le w sk ie , le wi- tyckie, i ta k z w a n e m ia sta p r z y t u ł k u d la w in n y ch
nie-ro z m y ś l n e g o m o r d e r s tw a . L e w i t y c k i c h m ia s t b y ło 48, p r z y t u ł k u 6, w k t ó r y c h p r z e s t ę p c y z o s ta w a ć m u sie li do śmierci a r c y k a p ł a n a .
Z a p a n o w a n ia D a w i d a i S a l o m o n a g r a n i c e te g o k r a j u b y ł y n ajo b sze rn iejsz e, s ię g a ł y bow iem do E u f r a t u i m o r z a C z e rw o n e g o . P o ś m ie r c i o sta tn ie g o k r ó la P a l e s t y n a p o dzieliła się n a d w a k r ó le s tw a . D z ie s ię ć p o k o le ń n ie c a ł y c h u tw o r z y ło k r ó le s tw o Izraelskie ze stolicą, n a j p r z ó d w S i
chem p o te m w S am aryi, a p o k o le n ia J u d a , S im e o n i p o
ł o w a D a n i B e n i j a m i n a s ta n o w iły k r ó le s tw o J u d zk ie ze stolicą wr Jerozolim ie.
Z p o d b ic iem k r ó le s t w a I z r a e l s k i e g o w r o k u 7 2 0 p r z e z A s s y r y j c z y k ó w , a k r ó le s t w a J u d z k i e g o w r. 58 6 p rz e z N a b u c h o d o n o z o r a , i po z a p r o w a d z e n i u części m i e s z k a ń ców do A s s y r y i i B a b i l o n u , p o d z i a ł k r a j u n a 12 p o k o le ń usta ł. P o z o s ta li w k r a j u I z r a e lic i, p o m ię sz a w sz y się z p r z e sie d lo n y m i d o n ic h A s s y r y j c z y k a m i , stanow ili n a ród, k t ó r y o d stolicy ich S a m a r y i p r z y b r a ł n a z w ę S a m a - r y t a n ó w . W J u d e i zaś m ie s z k a ń c y je j, r a z e m z u w o l nionym i p r z e z C y r u s a z niewoli B a b ilo ń s k iź j ż y d a m i, o d d z ie ln e u tw o r z y li k r ó le s tw o . P o d p a n o w a n i e m P e r - в к і ё т P a l e s t y n a r a z e m z S y r y j ą b y ł a j e d n ą z sa tra p ij p e rs k ic h , n a s tę p n i e p o śm ierci A l e k s a n d r a W . , b ę d ą c p r z e d m io te m p o d b o jó w e g ip s k ic h i s y r y js k ic h k rólów , u le g ł a w ła d z y o s ta tn ic h . P o r o k u 167 p rz e d C h r . J u d e j c z y c y w p o łą c z e n iu z S a m a r y t a n a m i i I d u m e j c z y k a m i stanowili p a ń s tw o nie z a le ż n e ; w k r o t c e j e d n a k dostali się po d o p ie k ę R z y m i a n , k t ó r z y J e r o z o l i m ę z b u r z y li i k ró le stw o J u d z k i e zamienili w p r o w i n c y ję r z y m s k ą .
P a l e s t y n a z a k r ó la H e r o d a d zieliła się n a 4 p r o w i n - cyje: G alileję, S am aryję, J u d eję z p r a w e j i P ereję z l e w ^ s tr o n y J o r d a n u .
1. G alileja o b e j m o w a ła p o k o le n ia N e p h ta li, A s e r , I z a -
-z a r a ) g d -z i e m ie s -z k a ła m a t k a O d k u p ic i e la ; Сапа i Caper-
naum s ł y n n e c u d a m i J . C h r y s t u s a ; G enezaret n a d j e z io
r e m te g o imienin a lb o Tiberias ( T a b a r i e h ) , B eth saida albo J u lia s o jc z y z n a S S . P i o t r a i A n d r z e j a A p o s to łó w .
2. S a m a ryja s k ł a d a ł a się z p o k o le ń E p h r a i i n a , p o ł o w y M a n a s s e s a i części D a n i B e n ija m m . M ia s ta z n a c z niejsze: Sichem p o te m z w a n e N ea p o lis (d ziś N a b lu s), n ie d a le k o te g o m ia sta T u r c y p o k a z u j e j e s z c z e sz cz otki g r o b o w c a J ó z e f a ; S a m a ria p o te m Sebasie (dziś S c h e m - r u n ) ; Cesarea P a la estin a , sto lica r z ą d c ó w r z y m s k i c h ; S i
ło ( S e l u n ) , g d z i e J o z u e z r o b ił p o d z i a ł ziem i C h a n a n e j -
skiźj; J o p p e ( J a f f a ) n a d m o r z e m , je st p o d a n ie , że tu N o e b u d o w a ł a r k ę .
3. J u d e ja z a w i e r a ł a p o k o le n ia D a n , S im e o n , J u d a i B e n ija m in . M ia s to g łó w n e J eru za lem , z a S a lo m o n a 1 2 0 ,0 0 0 m. liczące, po z b u r z e n i u k t ó r e g o w r. 70 p o C h r . p r z e z T y t u s a , c e sa rz A d r y j a n n a g r u z a c h w y b u d o w a ł o s a d ę r z y m s k ą , A elia C apitolina; B etleem ( B e i t el H a m ) r o d z i n n e m ia sto J . C h r y s tu s a i k r ó la D a w i d a ; J e -
richo ( E r i h o ) , p r z e z J o z u e g o z b u r z o n e , a p r z e z D a w i d a
na n o w o o d b u d o w a n e , b y ło sie dliskiem s z k o ły p r o r o ków; E m m au s a lb o N ico p o lis ( A m v a s ) ; H ebron ( C h a lil) z g r o b a m i p a t r y j a r c h ó w A b r a h a m a , I z a a k a i J a k ó b a ;
B erseba (w r u in a c h ) na p o łu d n io w e j g r a n i c y P a le s ty n y .
4. W p r o w i n c j i P era e a b y ł y miasta: G a d a ra n ie d a l e k o rz e c z k i H ie ro m a x i H esbon n a w sch ó d g ó r y N eb o . P r z y opisie P a l e s t y n y p o m in ą ć nie m o ż n a k r a jó w i lu d ó w , k tó r e d o niój c z a s o w o n ależ ały . I tak: n a d m o r z e m S ró d z i e m n e m kraj P hilistynów z m ia sta m i: G aza,
Ascalon, A sdod; n a p o ł u d n i e ziem ie A m alekitów i I d u - m ejczyków; M oabici zaś i A m m onici miesxkali na w s c h ó d
m o r z a M artw ego. W p ó ł n o c n o w s c h o d n i ^ str o n ie kraj
II.
Fenicyja.
N a p ó łn o c P a l e s t y n y b y ł a F e n i c y j a , s z c z u p ł a k rain o , r o z c ią g a ją c a się n a 25 mil n a d b r z e g ie m m o r z a Ś r ó d z i e m n e g o , o p a r t a n a w sch ó d o p a s m o g ó r L ib a n o n , w sp a n ia łe m i p o k r y t y c h c e d r a m i. P o s i a d a ł a miasta: A r a -
dus ( R u a d albo A r w a d ) n a wyspie, n a lą d z ie z a ś A n ta - ra d u s ( T a r t u s ) , T ń p o lis ( T a r a b l u s ) , B y b lu s (d ziś D s c h e -
bail), B erythu s ( B e y r u t ) , S ydon ( S a i d a ) n a j d a w n ie js z e z m iast fenickich, S a rep ta , T yru s ( T u r albo S u r ) po k t ó r e g o z b u r z e n i u p rz e z N a b u c h o d o n o z o r a , w y b u d o w a n o n o w y T y r n a w y s p ie sąsiedniej; Akko w czasie w ojen k r z y ż o w y c h z w a n e P tolem ais (dziś St. J e a n d ’A c re ) .
F e n i c y j a p o s ia d a ł a lic z n e o sa dy, n a j z n a c z n ie js z e b y ły: na C yprze miasta: Citium i Amatus-, w y sp ę Thasus z k o pa ln ia m i złota; w S y c y lii P an orm u s ( P a l e r m o ) , w H i sz panii Gades ( K a d y x ) i Tartessus; w A f r y c e miasta: U ti
ca, H ip p o , K a r ta g in a i b a r d z o wiele in n y c h . G d y F e - nicyję p o d b i ł C y r u s , a p o te m A l e k s a n d e r W . n o w y T yr z b u r z y ł , w te d y h a n d e l i p r z e m y s ł F e n i c y j a n p r z e n i o s ły się d o K a r t a g i n y , n ajp o tęż n ie jsze j o s a d y f e n i c k i ^ w A fry c e .
III.
Syryja.
ś y r y j a , g r a n i c z ą c a n a p ó łn o c z g ó r a m i T a u r u s , n a z a c h ó d z m o r z e m S r ó d z i e m n e m , m a p o ł u d n i e z F e n i c y j ą , P a l e s t y n ą i A ra biją , n a w sch ó d z M e z o p o ta m iją , m a d w a r ó w n o l e g łe p a s m a g ó r L ib a n o n i A n tilibanon i r z e k ę Orontes ( E l Asy). S t a r o ż y t n i m i e s z k a ń c y S y r y i p o c h o d z e n i a A ra ra ejsk ieg o , j a k k o l w i e k z a A b r a h a m a osiedlij u ż w m ia sta ch, nie sta now ili j e d n a k p a ń s tw a , d l a te go ich p óźniej D a w i d z ła tw o ścią zaw ojow ał. P o śm ierci S a lo m o n a S y r y j a b y ł a k r ó le s t w e m ze stolicą. D am aszek. S y r y j ę następnie podbijali kolejno, A s s y r y jc z y k o w ie , C y r u s , A l e k s a n d e r W . , a po śm ierci o sta tn ie g o d o s t a ł a się w udziale S e le u c y d o r a , k t ó r y m o d e b r a li j ą R z y m i a nie w r. 64 p r z e d C h r.
P o d zia ł. S y r y j ę d zielono n a tr z y p ro w in cy je : 1. K o -
magienę le ż ą c ą na p ó łn o c , 2. S yryją W yższą w ś r o d k u ,
i 3. Celesyryję na p o ł u d n i e .
1. W K om agienie b y ł y miasta: Sam osata n a d E u f r a te m i Germ anicia.
2. W S y ry i W yższij: b a r d z o d a w n e m iasto 1. M abog a lb o S ta ra JSiiniica, o s a d a a s s y ry js k a , później zwtina H ie -
rapolis, ( k tó re g o r u i n y dziś zow ią eię M e m b i d s c h ) ; 2. Chalibon (A le p p o ), 3. Tapsacus n a d E u f r a t e m , 4. A le-
xan d ria a d Issu m ( I s k e n d e r u n ) , 5. Seleucia P ieria, 6. A n tiochia ( A n t a k ia ) sto lica całej S y ry i; 7. L a o d icea ( L a t a -
k ie h ), 8. A pam ea, 9. E p ip h a n ia ( H a m a ) , 10. E m essa (Hom s), g d z i e c e sa rz H e l i j o g a b a l p r z e d w stą pieniem n a tr o n b y ł k a p ł a n e m św ią tyni słońca. W ś r ó d p u s ty n i b y ł a 11. P a lm y r a czyli T adm or, z b u d o w a n a p r z e z S a lo m o na; w 3 w ie k u po C h r . była sto licą u d z i e ln e g o k ró le s t w a . 3. W Celesyryi miasta:
1
.
D am aszek, je d n o z n ajp ię k n ie jsz ych w A z y i , 2. H e lio p o lis ( B n lb e k ) ze w sp a n ia łe m i r u i n a m i ś w ią ty n i słońc a.
O b e c n i e P a lestyn a , F enicyja i S y ry ją s ta n o w ią p o d o g ó ln ą n a z w ą S y r y i j e d n ę z p r o w i n c y j T u r c y i A z y j a - tyckiej.
к
IV.
Babilonija, Assjrvja, Mczopotamija.
T e trz y s ta r o ż y tn e k r a j e s k ła d a j ą dziś M e z o p o ta m iję j e d n ą z c z te re c h p r o w i n c y j T u r c y i a z y ja ty c k i e j i z o s ta j ą
p o d r z ą d e m p ię c iu p as zó w w D i a r b e r k i r , R a k k a , M ossul, B a g d a d i B assora. P i s m o S. tw ie rd z i, że N em ro d z a ł o ż y ł m ia sto B a b ilo n n a d E u f r a t e m w k r a ju , g d z i e b y ł a wieża B a b el. W sto la t później A ssu r w y s z e d łs z y z B a bilonu, w y b u d o w a ł n a d rzeką. T y g r y s m iasto Niniwę. O b a te m ia sta b y ł y sto licam i d w ó c h k r ó le s tw . P o m i ę d z y E u f r a t e m i T y g r e m n a wielkiej i w p a s tw is k a b o g a t y ró w n in ie , k u p ó łn o c y , b y ł a w łaś ciw a M ezopotam ija czyli M ię d z y r z e c z e , a k u p o łu d n io w i Chaldea, k t ó r a po t e m w e s z ła w s k ł a d k r ó le s t w a B a b ilo ń s k i e g o .
1. B a b ilo n ija z C haldeją (d ziś I r a k A r a b i ) g r a n i c z y ł a n a p ó ł n o c z M e z o p o t a m i j a i A s s y r y j ą , n a w s c h ó d z T y - g r e m , n a z a c h ó d z p u s t y n i ą A ra b i i , a n a p o ł u d n i e z o d n o g ą P e r s k ą . M ia s ta zna c z n ie jsz e : 1. B a b ilo n ( k t ó r e g o r u i n y dziś w id a ć p r z y H i l l a h ) , j e d n o z n a j s ta r o ż y tn ie j- sz ych m ia st n a ziemi, s ła w n e z b o g a c tw , p r z e p y c h u i ś w ią ty n i B e lu s a , b o ż k a sło ń c a , z b u d o w a n e w k w a d r a t m ia ło 12 mil o b w o d u ; 2. Seleucia z a ł o ż o n a n a d T y g r e m p r z e z S e l e u k u s a I lic z y ł a o k o ło 6 0 0,000 m ie s z k a ń c ó w ; 3. Cunaxa, b itw a r. 4 0 1 .
2. A ssyry ją ( K u r d i s t a n p o ł u d n i o w y ) g r a n i c z y ł a n a p ó ł n o c z A r m e n i j ą i S u z y j a n ą , n a z a c h ó d z M e z o p o t a - miją. Z n a c z n ie js z e miasta: 1. N in iw a , w c z a s a c h n a jśw ie tn ie jsz y ch lic zą ca o k o ło m il ijona m ie s z k a ń c ó w , 606 r. p r z e d C h r . z b u r z o n a , i jój z w a lis k a o b e c n ie o d k r y w a j ą się p o d w ioska m i N u n ia i K h o rsa b a d n a p r z e c i w k o d z i siejszego m ia sta M o s s u l , l e ż ą c e g o n a z a chodnidj stro n ie
T y g r u ; 2. A rbela ( E r b i l ) , 3 . G augam ela; 4. Ctesiphon, k tó re pó źn iej b y ło sto licą p o tę ż n e g o k r ó l e s t w a P a r t ó w , a n a stę p n ie w 3 w ieku p o C h r . z a dy n as ty ! pe rsk ie j S a s s a n i- d ó w z w a ł o się M adain .
3. M ezopotam ija ( A l - D ż e z i r e ) z miastami: 1, U r albo Orrhoe p o te m E d essa (d ziś U r f a z w a n e ) m iejsce u r o d z e
P a r t ó w z a b ity został, 3. N icephorium ( R a k k a ) , 4. Circe-
sium ( K i r k c s i a w biblii K a r c h e m i s c h ) , 5. N isibis, 6. S in- gara. W ś r o d k u p u sty n i M e z o p o ta m ii było m iasto b a r d z o b a n d l o w n e 7. H a tra .
V.
Medyja.
K r a j ten, o d p o w i a d a j ą c y w dzisiejszej półn ocnój P e r - syi p r ow iric yjom I r a k A d ż e m i , A z e rb e id ż a n , G ila n i z a c h o d n i m częścio m M a z a n d e r a n u i T a b e r i s t a n u , p o ło ż o n y b y ł na w s c h ó d A ssyryi i p o ł u d n i e m o r z a K a s p i j s k ie g o , na z a c h ó d wielkiej pu sty n i, a n a p ó łn o c S u z y j a - ny i P e r s y d y . D ł u g o zo s ta w a ł p o d w ł a d z ą k r ó ló w as- sy ry js k ic h , lecz za A i b a c e s s a o d e r w a ł się od A s s y r y i i sta n o w ił blizko p r z e z 3 wieki do czasów A s t y j a g e s a o d d z ie ln e k ró lestw o . Z ie m ia b a r d z o u ro d z a jn a , z całe! w ó w cza s A z y i najlepiej u p r a w io n a i b ę d ą c a w klim acie n a j p rz y je m n ie j s z y m , d o s ta r c z a ła w y b o r n y c h owoców.
M ia s ta z na cz nie jsze : 1. E cbatan a ( H a m a d a n ) b y ła o to c z o n a s ic d m io r a k i m m u r e m , m ie sz k ań cy ta m o b e c n ie p o k a z u j ą g r o b y E s t e r y i M a r d o c h c u s z a ; 2. R a g a e ( R a i ) , k tó r e S e le u c y d z i po w ięk s zy li i p rze zw ali E u ropu s, 3. A r
sacia, 4. A sp a d a n a ( I s p a b a n ) .
VI.
Pcrsyja.
P e r s y j a w łaś ciw a czyli P e r s y d a była z p o c z ą t k u p r o - w in c y ją M e d y i. C y r u s , w n u k A s ty ja g e s a , ostatniego k r ó la m e d y j s k i e g o , p o d b ił j ą i s ta ł się za ło ż y cie lem o g r o m n e j m o n a rc h ii, sk ła d a j ą c e j się ( o p ró c z wyżej o p i s a n y c h k r a j ó w : P a l e s t y n y , F e n i c y i , S y ry i, B a b ilo n ii, A s s y r y i , M e z o p o ta m ii, M e d y i , i później opisać się m a j ą cych: A zy i M niejszej, A r m e n ii i E g i p t u ) z n a s t ę p u j ą c y c h p r ow incyj:
1. P e rsy d a (F a rs i s ta n ) k r a in a g ó r z y s ta , le ż ą c a n a p ó ł n o c o d n o g i P e r s k ie j i n a wschófl S u zyja n y, m ia ła m ia sta zna cz nie jsze : P erso p o lis, g d z i e b y ł y g r o b y k ró ló w p e r skich, d o tą d w id a ć j e s z c z e zw aliska w s p a n i a ł y c h g m a chów; P a sa rg a d a (dziś p r a w d o p o d o b n i e r u i n y F a s a ) z g r o b o w c e m C y r u s a .
2. S u zyjan a ( K h u s i s t a n ) p o ło ż o n a m ię d zy P e r s y d ą , M e d y j ą i B a b ilo n iją . W niej z n a j d o w a ł a się stolica c a ł e g o p a ń s tw a p e r s k ie g o S u sa , k tó r a m ia ła t r z y mile o b w o d u , (dziś r u i n y je j z o w ią się Sus).
3. K a rm a n ija ( K e r m a n ) , n a p ó łn o c zato ki P e r s k i e j i cieśniny O r m u z , z m ia ste m K a rm a n a .
P ersyd a , S u zyjan a i K a r m d n ija sta n o w ią d z iś p o
ł u d n i o w ą P e r s y j ę .
4. G edrozyja ( B e l u d ż y s t a n ) z m ia ste m Р и г а (i dziś
ta k zwane).
5. D ra n g ija n a ( S e is ta n ) w z a c h o d n i m A fg a n is ta n ie n a p ó łn o c G e d r o z y i : z m ia sta m i Z aran ga ( Z a r a n d s c h ) n a d j e z i o r e m Z a r e , P roph łasia.
6. A rrach ozyja (dziś p o ł u d n i o w y A fg a n ista n ) , z m ia s ta m i A rrachotos, A lex a n d ria A rachoton ( K a n d a h a r ) .
7. A ryja n a ( H e r a t ) na p ó łn o o D r a n g i j a n y , z m ia ste m
A lex a n d ria A rion ( H e r a t ) .
8. P a ro p a m isu s u p o d n ó ż a g ó r te g o ż n a z w is k a ( p ó ł n o c n y A f g a n is ta n ) , z m ia s te m C abura ( C a b u l ) .
9. B a k tryja n a ( C h a n a t B a l k w T a r t a r y i ) m i ę d z y g ó ra m i P a r o p a m i s u s i r z e k ą O x u s ; sto lica B a c tra (B a l k ), siedlisko s ta r o ż y t n e j oświaty.
10. S ogdyjan a (w ielk a B u c h a r a ) m ię d z y r z e k a m i O x u s i J a x a r t e s , z m ia sta m i: M aracan da ( S a m a r k a n d a ) p ó ź nie jsz a stolica T a m e r l a n a , C yropolis, A lex a n d ria u ltim a albo escliata dziś ( K o d s c h e n d ) , d w ó c h m ia st o sta tnic h n a z w y w s k a z u ją za łoż ycie li swoich.
w P e r s y i ) , n a p o ł u d n i e g ó r a m i o d P a r t y i o d d z ie lo n a , p o s i a d a ł a miasta: Z a d ra c a rta ( S a r i) , H irca n ia .
12. P a r ty ja w łaściw a (część p ó ł n o c n o w s c h o d n i a P e r -
syi) g r a n i c z y ł a n a z a c h ó d z M e d y j ą , n a w s c h ó d z Aryją. Z a p a n o w a n ia n a s tę p c ó w A l e x a n d r a W . A r s a c e s , s a t r a pa, o d e r w a ł j ą o d p a ń s tw a S e l e u c y d ó w i p rz e z 1 0 0 la t n a s tę p n y c h ciągle r o z s z e r z a n a , s ta n o w iła m ię d z y r z e k a mi I n d e m , E u f r a t e m i O x u s e m o b s z e r n e p a ń s tw o P a r tó w , k tó r e kilk a w ie k ó w u p o r c z y w i e w a lc z y ło z p o tę g ą R z y m ia n , n a r e sz c ie w r o k u 226 po C h r . u l e g ł o n o w y m P e r s o m z d y n a s ty i S a s s a n id ó w . M ia sta zna cz nie jsze : H e-
catom pylos ( D a m g h a n ) , N isa ea z g r o b a m i k ro lo w p a r -
tyjskich.
VII.
Azyja Mniejsza.
P ó ł w y s e p , o to c z o n y m o r z a m i С г а гп ё ш , M a r m o r a , E g i e j s k i e m i S r ó d z i e m n e m , a o d w s c h o d u g ó r a m i T a u rus, G r e c y p óźniej na z y w a li A z y j ą M n ie js z ą , d | a r o z ró ż n ie n ia od A z y i W y ż s z e j , sta n o w ią c e j w ielką część świata.
A z y j a M n ie js z a w n a j d a w n ie js z y c h cz a s a c h p o d z ie lo n a n a r ó ż n e k r ó le s tw a , k tó r e za C y r u s a w e s z ły w s k ł a d m o n a rc h ii P e r s k i e j , p o tć m po d n a s tę p c a m i A l e k s a n d r a W . p o d z ie liła się z n o w u n a d r o b n e pa ń s tw a .
Z p o m ię d z y r z e k zna cz nie jsze są: I la ly s ( K i z il I r - m a k ) , S angariu s ( S a k a r y j a J , obiedw ie w p a d a ją c e d o P o n t u s E u x i n u s ; H erm u s ( K a d is ) z P aktolem ( S a r a b a t ) , i M aeander ( M e n d e r ) w p a d a ją c e d o m o r z a E g ie jsk ie g o ;
E urym edon i Cydnus do m o r z a Ś ró d z ie m n e g o .
A z y j a M n ie js z a dzieli ła się n a kilk a n a ś c ie części i te b y ł y n a s tę p u ją c e :
ie-и
s z k a ł p r z e d ś m i e r c ią H a n n i b a l ; Chalcedon ( d z iś wieś K a d i k o i ) p r z y p o łą c z e n iu B o s p o r u z P r o p o n t y d ą , s o b ó r 451 r.; n a p r z e c i w k o B y za n tiu m m ia sto C h ryzopolis (dziś S k u t a r i ) , N ice a (Isnik) p ie rw sz y s o b ó r 32 5 r. P ru sa ( B r u s s a ) sto lica k ró ló w bity ń s k ich , H eraclea P on tica ( E r c k l i ) , G ordium ( w ę z e ł g o r d y js k i).
2. Pajlagonija z m iastam i: Sinope ( S i n u b ) miejsce u r o d z e n i a D y jo g e n e s a b y ło sto licą M itry d a ta k r ó l a P o n - tUi G angra ( K a n k a r i ) i P om pejopolis.
3. P o n tu s z m ia stam i: T rapezu s ( T r e b i z o n d ) , Cerasus ( K e r a z u n ) , z k ą d L u k u l l u s wiśnie d o E u r o p y s p r o w a dził; Pliarnacia, Polaem onium , Amisus ( S a m s u n ) ; A m asia (A m a z ija ) ; S ebastia ( S iw a s ), Comana P on tica ( G u m e - nek), D io sp o lis a lb o N eocaesarea (N i k s a r ) , Z d a , p o d tóm m ia s te m C e z a r o d n ió s ł n a d F a r n a c e s e m z w v c ie z tw o (ve ni, vidi, vici)
4. M y zy ja z r z e k ą G ranicus ( G r a n i f a r a ) i g ó r ą Id a . D z i e l i ł a się n a M a łą M y zy ję z m ia sta m i; A b y d u s, L a m p
sacus ( L a m s a k i ) n a d H elle sp o n te r n . Cyzicus n a d P r o
p o n ty d ą ; i n a W ielką M y żyję, k t ó r a o b e j m o w a ła Troadę z m iastem lliu m albo T roja z b u r z o n ć m p r z e z G r e k ó w , n a d rz. S k a m a n d e r ; k u p o łu d n io w i b y ł y miasta: A lex a n -
d ria Troas d aw n ie j A n tygonia, A d ra m yttiu m ( A d r e m id ) , P ergam u m ( B e r g a m a ) , k t ó r e było później stolicą u d z i e l
n e g o k r ó le s t w a P e r g a m u . W M y z y i b y ły o sa d y E o ló w , sta n o w iąc e z w ią z e k 12 miast, z k t ó r y c h n a jg łó w n ie js z e
Cyme. ( O b a c z o s a d y g r e c k ie w A z y i M niejszej).
5. L id y ja , z r z e k a m i H erm u s, K a y ste r, M aeander, by ł a p o tę ż n ź m k ró le s tw e m , k tó r e C y r u s K r e z u s o w i o d e b r a ł. M ia sta : Sardes ( S a r t . ) n a d Paktolem ; M agnesia (M a n is s a ) p o d g ó rą S ip y lu s, b itw a 190 r.; T hyatira, P h i
ladelphia. N a p r z e c i w k o w y sp y S a m o s j e s t p r z y l ą d e k
W L i d y i n a d m o r z e m J o ń c z y k o w i e założyli osady, o k t ó r y c h b ę d z ie niżźj.
6. K a r y ja , g d z i e m ie s z k a ł l u d k o r s a r s t w u o d d a n y , z miastami: M y la sa ( M e la s s a ) sto lica d a w n y c h k r ó ló w K a r y js k ic b , Ąlagnesia ( G u s e l h i s s a r ) n a d rz. M e a d r e m , A laban da. D o te g o n a l e ż ą o s a d y D o r y j c z y k ó w . 7. L ic y ja , k tó r e j m ie s z k a ń c y t r u d n i l i się r o z b o je m m o rsk im . M ia sta : X an th u s, P a ta r a s ła w n e w y ro c z n i ą A p o llin a p a t a r e js k ie g o , o b y d w a n a d r z e k ę X a n t h u s , M y ra (M yri).
8. P am fiV ja z m ia sta m i: P erge, A spen dus p r z y rż. E u r y m e d o n i e , Side, A tta lia ( A n t a li a ) .
9. P iz y d y ja , k r a i n a g ó r z y s t a p r z e z P e r s ó w n ie p o d b i- ta. M iasta: Selge ( S e r g h ) , Cremna ( G i r r n e h ) , S a g a la s
sus ( A g l a s u n ) , Term essus.
10. C ilicyja z a m ie s z k a n a p rz e z o d w a ż n y l u d k o r s a r ski, p r z e rz n ię t a g w a łt o w n e m i p o to k a m i: Calycadnus
( G o k s u ) , w k tó r y m F r y d e r y k B a r b o r o s a u to n ą ł, Cydnus, w k t ó r y m A l e x a n d e r W . za z ię b ił się i P yra m u s ( D s c h i - h o n ) . D z ie liła się n a Cilicia Trachea i Cilicia Campestris.
W p ie rw sz ej b y ł y zna cz , miasta: Selinus (S e lin d i) , Se- leucia Tracheotis (Selefkeh); w d r u g ie j : Tarsus, miejsce
u r o d z e n ia S. P a w ł a a p o s to ła , A d a n a ( A d a n a h ) , Issu s n a d z a to k ą te g o ż imienia.
11. F ry g ija s t a n o w i ł a j e d n o z n a j d a w n i e j s z y c h k r ó le stw p ó łw y s p u . M ia s ta zn. Celaenae, t u ż o b o k n ie go b y ł a A pam ea ( K a r a h i s s a r ) , C otyaium ( K u t a h i j a ) , D o r y -
laium, Synnada, Ip su s, b itw a r. 3 0 1 , A n tiochia P isid ic a , Colossae ( C h o n o s ) .
12. Lilcaonija i I sa u ry ja z miastami: L a ra n d a (dziś K a r a m a n ) , Iconiu m ( K o n i ja ) , Isau ra.
13. G alacyja z a m i e s z k a ł a prze z G a ll ó w z z a c h o d u p r z y b y ł y c h i p o d z i e lo n y c h n a tr z y p o k o le n ia:
Tolistobo-IG
jó w г m. Pessinus-, Tectosagów z m. g ł ó w n ź m A ncyra
( A n g o r a ) , i T rokm ów z m. Tavium .
14. K a p p a d o c y ja , k tó r e j m ie sz k ań cy zwali się L e u c o - sy r o w ie , m ia ła m ia sta : М агаса p óźniej z w a n a Caesarea
a d A r g a m m ( d z iś K a i s a r i e h ) , Thyana, N finzianzus, Co- rnana, M elitene (M e la tija ).
W yspy należące do A z y i Mniejszej.
Tenedos n a p r z e c i w k o s ta ro ż y tn e j T ro i .
L esbos (M itilin i) z m. M ytilene, o jc z y z n a p o e t k i S a -
phony.
Chios (S c io); S am os ( S u s a m ) miejsce u r o d z e n i a P i t a -
g o r e s a .
Path m os, n a k tó r e j S. J a n pisał A p o k a li p s ę . Cos, o jc zy z n a A p e lle s a , H i p o k r a t a i A n a k r e o n t a . R h odu s z m. te goż im ienia.
C yprus z miastami: P aph os, S alam is i Am athus.
W ogóle w y s p y p r z y b r z e g a c h K a r y i z w a ły się S p o -
radam i, a p r z y b r z e g a c h G r e c y i C ykladam i.
VIII. Armcnija.
A r m e n i j a o b e j m o w a ła ziemie, w k t ó r y c h b iorą p o c z ą te k rzeki: E u f r a t , T y g r y s , A r a x u s i C y r u s ( K u r ) . W ty m to ż y z n y m k r a ju , p e ł n y m b o g a t y c h p a s tw isk i o cien io n y m w z g ó r z a m i b y ł E den n i e d a le k o g ó r y A r a
ra t, n a którój z a t r z y m a ł a się A r k a N o e g o . P o d p a 10- w aniem P e r s ó w s ta n o w iła s a tra p iję do A l e k s a n d r a M a c e d o ń s k ie g o , a po j e g o śm ierci tw o r z y ła c z ę ś ć k r ó le s t w a S y r y j s k i e g o d o cz as ó w A n t y j o c h a W .; potó rn m ia ła w ła s n y c h k ró ló w , n a r e s z c ie p o d b i t a p r z e z R z y m i a n , s t a ł a się p r z e d m io te m k ilk o w ie k o w d j walki m ię d z y R z y
-m ia n a -m i i P a r t a -m i . C z ę ś ć je j n a z a c h ó d E u f r a t u z w a ł a się A rm eniją. mniejszy.
M ia s ta z n a c z n ie js z e : 1° A rta x a ta ( A r d a s c l i i r ) , 2° T i
granocerta ( M a j a f a r k i n ) , 3° Sem iram ocerta ( V a n ) n a d
j e z io r e m t. i. 4° Teodosiopolis, (H a s s a n k a le ) n a d E u f r a tem , o tr z y m ile od m. E r z e r u m .
IX. K raje Kaukazkies Kolchida, Iberyja, Albaiiija.
N a p rz e strz e n i ziemi m i ę d z y m o r z a m i С г а г п ё т i K asp ijsk ió m z p o łu d n io w e j s t r o n y K a r p a t b y ł y tr z y kraje.
1° K o lch id a (d z is i e js z a g u b e r n i j a K u t a i s k a ) . M i a sta : 1° K u ta ja ( K u t a is ) n a d rz. P h a s i s (dziś R io n ); 2° Phasis p r z y u jś c iu r z e k i t. i., późni4j n a cześć c e s a rz a A u g u s t a z w a n e S ebastopolis (dziś P o ti) , 3° D io -
scurias ( I s k u r i a ) .
2° Ib e ryja n a w s c h ó d K o l c h i d y z miastami: H a r -
m ozica ( A r m a z i a ) i T b ilis (Tyflis).
3° A lban ija (d ziś g u b e r n i j e D e r b e n t s k a i S z e m a c h iń - sk a ); g ł ó w n e m ia sto A lb a n a ( D e r b e n t ) . N a przejściu m ię d z y g ó r a m i K a u k a z k i e m i i m. K a s p i js k ie m , J u s t y - nijan k a z a ł u s y p a ć w a ł i w y sta w ić 3 0 0 wież d la o b r o n y g r a n i c c e s a rs tw a W s c h o d n ie g o od n a p a d ó w dzik ich n a r o d ó w p ó łn o c n y c h .
X. Iiidyje i Seryka.
I n d y j e d o p ie r o od w y p ra w D a r y j u s z a H y s t a s p a i A l e k s a n d r a W . w za ch o d n iej swojój stro n ie lepiej p o z n a n e , o b e j m o w a ły r o z le g łe k r a j e od rz e k i I n d u s do I n d o c h in . Z apłonione z p ó łn o c y od c h ł o d n y c h w ia tr ó w ła ń c u c h e m g ó r E t n o d u s ( H i m a l a j s k i e ) z k ilk u w ie r z c h o łk a m i p r z e sz ło 2 7 ,0 0 0 stóp w ysokości inające- m i, z p o łu d n ia otoczone o c e a n e m I n d y j s k i e m ; p o ło ż o
ne w k lim ac ie g o r ą c y m i w ilg o tn y m p o sia d ają n a d z w y c z a jn ą b u jn o ś ć ziemi, j a k ą ż a d e n k r a j n a kuli ziem - s k i ^ poszczycić się nie m o ż e.
O b s z e r n y te n p ó łw y s e p 4 0 0 m il d ł u g i , 3 3 0 m. sz e r oki, z p o w o d u obfitośc i n a j r o z m a i ts z y c h i najk o szto w niejszych p ło d ó w : złota, d y ja m e n t ó w , p e re ł, r y ż u , b a w e łn y , k o r z e n i i ow oców p o łu d n io w y c h , s t a w a ł się j u ż p r z e d A l e k s a n d r e m W . cele m h a n d l u , o r a z chciw ości s ł a w n y c h z d o b y w c ó w j a k o t o : D y jo n iz y ju s z a , S e m ir a - m id y i S ezo stry sa.
P a n u j ą c y m w t y m k r a j u lu d e m s ą H i n d u s o w i e , r a sy K a u k a z k i e j , k t ó r z y w odległej sta ro ż y tn o śc i d a w n ie js z y c h j e g o m ie sz k a ń c ó w , P a r i a s ó w , m a ją c y c h c ie m n ą b a r w ę s k ó ry , p o d sw o ją w ł a d z ę p o d b ili.
R zek i znaczniejsze : 1° In d u s z w p a d a ją c e m i d o niego
pięciu r z e k a m i : H ydaspes, Acesines, H y d ra o tis, H y p h a
sis, S a ta d ru s ( S e tle d ż ) ; 2° Ganges z J a m u n ą ( D ż u m n a ) ,
3 B ram apu ira.
M i a s t a z n a c z : 1° T axila n a w s c h ó d rz. Indu, stolica k r ó le s t w a t. i. 2° N icaea i 3® B u ceph ala n a d H y d a s p e m , z a ło ż o n e prze z A l e k s a n d r a ; 4° M u lasth ana (d ziś M u l - ta n ), 5 ' L ach ora, stolica k r ó la P o r u s a , G° A ro re stolica księcia M a z y k a n u s a , w czasie w y p r a w y A l e k s a n d r a , 7° P a ta la , o b a d w a n a d I n d e m , 8° P a lib o tra (d ziś r u i n y n ie d a le k o m . P a t u a n a d G a n g ie s e m ).
N a p o ł u d n i e p ó łw y s p u I n d o s t a n u s ta ro ż y tn i z n a li w y spę Tabrobane ( C e j la n ) .
Seryka, k r a j j e d w a b i u , o d p o w ia d a ją c y d zisie jszy m
z a c h o d n im C h i n o m i m a łój B u c h a r y i.
XI. Scytyja i Sarniacjja azyjatycka.
S c y ty ja o b e j m o w a ł a ob sz ern e k r a j e od rz e k i R h a ( W o ł g i ) aż do ziem n ie z n a n y c h n a p ó łnoc y i o d le g ły m
w s c h o d z ie ; połu dnio wą, zaś g r a n ic ę s ta n o w iły m o rze K a s p i js k ie i rz. J a x a r t e s . G ó r y Im n u s dz ie liły j ą n a
S cylyję p rze d Im au sem i z a Im ausem . D o lu d ó w s c y ty js k ic h należeli M assagieci, m ie sz k a ją c y n a wschodniej s tr o n ie m. K a s p i js k ie g o i Sakowie, kocz ują cy u p o
d n ó ż a g ó r I m a u s .
S arm acyja azyjatycka p o ło ż o n a b y ł a m ię d z y W o ł g ą
i D o n e m ; p o ł u d n i o w ą je j g r a n i c ę s ta n o w iły g ó r y K a u - kazkie , a n a p ó ł n o c k ra je nieznane. O k o ł o rze k i H y
p an is ( K u b a ń ) m ie szkali A lanow ie.
XII. Arabija.
W i e lk i te n p ó łw y s e p , o b e j m u ją c y w ś r o d k u p u s t y nię pia scz y stą , w s p o m in a n y w d a w n y c h d z ie ja c h H e br a jc z y k ó w , ty lk o w p ó łnoc no zachodniój s tro n ie b y ł lepiój z n a n y G r e k o m i R z y m ia n o m . Z a m ie s z k iw a ły go l u d y pasterskie, k tó r e n ie g d y ś p r z y w ła s z c z y ły so bie w ła d z ę w E g i p c i e i B a bilonie.
A r a b i j a d zieliła s ię n a 1° P etrejską, 2° P ia szc zy stą , i 3* S zczęśliw ą.
1. A ra b ija Petrejską, p o s i a d a j ą c a g ó r y H oreb S y n a i i
H o r, g r a n i c z y ł a n a p ó łn o c z P a l e s t y n ą , n a z a c h ó d z E g i
p te m , n a p o łu d n ie z m o r z e m C z e r w o n ć m i p u s t y n i ą A r a b s k ą . W niej m ie sz kali A m elikici, M idijanici, E d o -
m ici czyli Idttm ejczykow ie. M ia s ta zna c z n ie jsz e 1° R e -
kem czyli Pelra, od k tó r e g o p ó ł n o c n a A r a b i j a z w a ła się
P e t r e j s k ą , 2° E la t, 3° E zion gabar, o b a d w a n a d m o rz e m С г е п ѵ о п ё т , o s ta tn ie z a ło ż o n e przez S a lo m o n a . N a p o ł u d n i e A r a b i i P etrejsk iĄ ' b y ł y miasta: M acoraba ( M e k k a ) , J a t h r i p p a ( M e d y n a ).
2. A ra b ija S zczęśliw a ( Y e m e n ) z m ia sta m i: A d a n a ,
i S a b a w o k o lic y w y d a ją c ź j kaw ę.
A F R Y K A .
T a część św ia ta u s ta r o ż y t n y c h G r e k ó w z w a ła się
L ib iją , n a z w isk o zaś A f r y k i d a w a n o sa m e j ziemi K a r ta -
gów. P ó ł n o c n a t y lk o część t e g o o b s z e rn e g o lą d u b y ła z n a n a s ta r o ż y t n y m , i d zieliła się na: E g ip t, E ty jo p iję , L i-
biję, Z iem ię K a r ta g ó w c z y li A fry k ę w ła ściw ą , N u m id iję M au rytan iję i W yspy.
I. Kgipt.
E g i p t w n a jd a w n ie js z y c h cz as ach u w a ż a n o za część A z y i, d o p i e r o S t r a b o n za lic z y ł g o d o A fr y k i. P o d w z g lę d e m sz tu k , cyw ilizacyi i in sty tu c y j p o lity c z n y c h u b i e g a ł się o p ie rw s z e ń s t w o ze W s c h o d e m . W E g i p cie najwcześniej w y n a le z io n o s p o s ó b w y r a ż a n i a sw ych m yśli z n a k a m i p iś m ie n n e m i. P ł o d n o ś ć s w o ją w inien c o r o c z n e m u w y le w o w i w ó d N ilu , d l a u r e g u l o w a n i a k t ó r y c h k r ó l M oeris k a z a ł w y k o p a ć j e z i o r o , a n a s tę p c y j e g o b u d o w a li k a n a ł y dla r o z p r o w a d z a n i a w ó d po k r a ju w r ó ż n y c h k ie r u n k a c h .
E g i p t , m a j ą c y s w o je naz w isk o o d r z e k i N ilu , k tó r y G r e c y zwali A ig ip to s, g r a n i c z y ł n a p ó ł n o c z m o r z e m S ró d z i e m n e m , n a w sc h ó d z m. C z e r w o n e m , n a p o łu d n ie z E t y j o p i j ą , a n a z a c h ó d z L ib iją. D zie lił się n a W yż-
szy , Średni i N iższy .
1. E g ip t W y ższy cz y li Thebais, p o d ł u g p o w s z e c h n e g o
m n ie m a n ia z a l u d n i o n y p r z e z m i e s z k a ń c ó w p r z y b y ł y c h z E t y j o p i i albo I n d y j , b y ł p o k r y t y w sp a n i a łe m i p o m n i k a m i b u d o w n ic t w a , o b u d z a j ą c e g o p o d z i w i e n ie n a w e t w sw o ic h r u in a c h . Z n a c z n ie js z e m iasta: I е Tlieby czyli
D io sp o lis magna, s t u b r a m n a stolica k r ó ló w te b a ń s k i c h ,
o b e j m u j ą c a 4 mile к w. p o w ie rz c h n i n a ob u b r z e g a c h Nilu. Z a S e z o s t ry s a u c h o d z iło z a na jw ię k sz e m iasto n a ziemi; od c z a s ó w K a m b i z e s a , k t ó r y c a ły E g i p t z a w o j o w a ł , u p a d a ć za c z ę ło , a S t r a b o p r z e d s a m ą e r ą c h rz ęść ,
w id ział j u ż ty lk o zwaliska. N a miejscu Teb stoją dziś
wioski: L u x o r i K a r n a k z praw ej str o n y , a M e d i n e t - A b u i G u r n a h , z lewej s t r o n y N ilu . W blizkośc i i n a z a c h ó d M e d i n e t - A b u z n a j d u j ą się w sp a n ia łe k a t a k o m b y k r ó lów, w y k u te w s k a ła c h p o d z i e m n y c h , g d z i e m a lo w id ła n a ś c ia n a c h , ś w ia d c z ą c e o sz tu c e u E g i p c y j a n , d o c h o w a ły się d o t ą d w z u p e ł n e j świeżości. P r z y w iosc e L u x o r widać je s z c z e szczątki w ielk ieg o p a ł a c u , p r z e d k t ó r y m s ta ły d w a obeliski, z n a jd u ją c e się dziś w P a r y ż u i L o n d y n i e . O d L u x o r d o K a r n a k u s z ła ale ja z 60 0 k o lo sa ln y c h sfinksów. 2* Syene ( A s s u a n ) n ie d a le le k o z w ro tn ik a ; 3° Elephantine i 4° P h ilae n a w y s p a c h N ilu z p ię k n e m i p o m n ik a m i sztuki, 5° Coptos ( K e f t ), 6° Ten
ty ra ( D e n d e r a ) , w k tó r e j r u in a c h o d k r y t o z o d y ja k , s p ro
w a d z o n y d o P a r y ż a . 7° P tolem ais H erm iu , z a ło ż o n e prze z P to lo m e u s z ó w , 8° Panopolis a lb o Chemmis ( d z i ś A k m i n ) ; 9° A ntaeopolis ( K a u ) z g r o b a m i m u m ij 10° L y -
kopolis ( S i u t ) .
2. E g ip t Ś redn i czyli H eptanom is. M iasto g ł ó w n e
M em phis, k tó r e m ia ło b liz ko 4 m ile o b w o d u . N a j e g o m ie jsc u stoją dziś n a le w y m b r z e g u N i l u wioski: B e n - d r e sz e in , M i t - R a h i n e i M e m f w o d le g ło śc i tr z e c h mil o d K a i r u . N a p ó ł n o c M e m p h i s , n ie d a le k o d zisie jsze g o m i a ste c z k a G iz e h stoi je sz c z e o koło 40 p ir a m id , m ię d z y k tó - rem i n ajw iększ a, z w a n a Cheops, m a 4 5 6 stóp wysokośc i. N a p o ł u d n i e od M e m p h is m. A rsinoe ( F a y u m ) , w bliz kości k t ó r e g o j e z i o r o M oeris i sła w n y p a ł a c L a b ir y n t. 3. E g ip t N iż s z y zw any D e lta , kraj najży z n iejszy i naj lu d n ie js z y . M ia s to g łó w n e : A lex a n d ria ( I s k a n d e r i e h ),
z b u d o w a n a p r z e z A l e k s a n d r a W g o , m ia ła d aw nie j 3 mile o b w o d u , a lu d n o ś c i 7 0 0 ,0 0 0 g łó w , i wysoką, ( 4 0 0 s tóp ) la ta r n ię m o r s k ą , policzoną, d o sie d m iu c u d ó w św ia ta. W r o k u 285 p r z e d C h r y . d o k o n a n o tu p ie rw s z e g o t ł u m a c z e n ia S t a r e g o T e s t a m e n t u z h e b r a j s k i e g o na j ę z y k g r e c k i. I n n e m ia sta zna c z n ie jsz e : 1° H e lio p o lis, k tó r e g o r u i n y w id a ć o 2 mile n a p ó łn o c K a i r u . 2° B u b a stis ( d z iś wieś T e l l - B u s t a h ) . 3° Tanis z w a n e w biblii Z oan ( d z i ś S a n ) g d z i e c u d a r o b ił M o jż esz . 4° S a is stolica ca łe g o E g i p t u , o d P s a m e t y k a . 5° Pelusium, ( T i n e h ) o jc z y z n a K I. P t o l o i n e u s z a , g e o g r a f a , b i t w a o sta tn ie g o k r ó l a e g i p s k ie g o P s a m e n i t a z K a m b i z e s e m ( w r. 5 2 5 ). 6° T ham i-
atis ( D a m i e t t a ) 7° Canobus n i e d a le k o dzisie jsze go A b u -
k ir 8° A rsin oe ( S u e z ); ziem ia Gosen ( G i e s s e n ), w której m ie szkali b ra c ia J ó z e f a , z n a j d o w a ł a się m ię d z y D a - miettą. i K a i r e m .
II. Etyjopija.
P o d tóm n a z w is k ie m r o z u m i a n o k r a j e n a p o ł u d n i e E g i p t u i L ib ii, a E t y j o p a m i w o g ó le z w a n o l u d y k o lo r u c z a r n e g o , k t ó r e z a j m o w a ł y p r z e s tr z e ń ziemi o d m. C z e r w on eg o aż d o o c e a n u A t l a n t y c k i e g o . S t a r o ż y t n i znali t y lk o tę cz ęść E t y j o p i i , k t ó r a o d p o w i a d a dzisiejszej N u bii i A bissynii. R z ą d p a ń s tw А х и т i М е го ё w E t y j o p i i b y ł t e o k r a t y c z n y ; ic h o g r o m n e obeliski, ko lo sa ln e z g r a n itu św ią ty n ie n o s ił y na sobie p ię tn o n ie s p o ż y te j t r w a łości.W k r a in i e S c h e n d y , g d z i e rze. A staboras ( T a k a z z e ) , w p a d a j ą c d o N ilu , t w o r z y p ó łw y s e p , b y ł o s ta r o ż y tn e p a ń s tw o М егоё z mia. te g o ż imienia, k tó r e g o r u i n y dziś zowią, się A s s u r .
m is ( A x u m ) , gdzie dziś j e s z c z e z n a j d u j ą się p ię k n e p o m
niki e g ip sk ie g o b u d o w n ic t w a . P t o l o m e u s z e za ło ż y li n a d mo. C z e r w o n e m p o r ty : A du lia, B erenice, A rsinoe, o sta tnie p r z y cieśninie B abelm an deb.
N a p o ł u d n i c tej cieśn in y późniejsi P t o l o m e u s z e e g i p s c y znali kraj B e rb erica , k t ó r e g o n a z w is k o p r z y p o m i n a dzisiejsze m ia sto B e r b e r a n a d o d n o g ą A d e n . Z a p r z y l ą d kiem G a r d a f u i b y ł k r a j A za n ia ( d z i ś A d ż a n ) , k tó r y się r o z c i ą g a ł n a p o ł u d n i e do p r z y l ą d k a P ra su m , ja k o o s ta tn ie g o p u n k t u z n a n e g o s t a r o ż y t n y m w tej części św ia ta.
III. bibija.
L i b i j ą p i e r w ia s tk o w o G r e c y n a z y w a li c a ł y l ą d A f r y ki, w .m i a r ę d o p i e r o z a p r o w a d z e n i a z p ó ł n o c n ą je j częścią sto s u n k ó w o g r a n ic z y li n a z w ę L ib ii d o k ra jó w , le ż ą c y c h n a z a c h ó d E g i p t u i z a jm u j ą c y c h p u s t y n i ę S a h a r a , aż d o o c e a n u A t l a n t y c k i e g o . C z ęść L ib ii n a d m. Ś r ó d z i e - m n ć m z w a n o N a d m o rsk ą ( L i b y a M a r i t i m a ) , a r esz tę k r a jó w p u s t y c h L ib iją środkow ą ( L i b y a I n t e r i o r ) .L Jbija N a d m o rsk a d zieliła się na 3 p r ow incyje : M a r- m arykę, le żą cą ku w schodow i, Cyrenaikę w ś r o d k u i
S yrtyk ę le ż ą c ą k u z a c h o d o w i.
1. W M arm aryce m ie s z k a ł y l u d y k o c z u ją c e ; g łó w n e ich m ia sto z w a ło się Paraetoniu m . N a p o ł u d n i e te g o k r a ju , w p u s ty n i z n a jd u je się o a z a z m. A m m onium ( S i- w a h ) gdzie b y ł a św ią ty n ia i w y r o c z n i a J o w i s z a A m m o n a .
2. W Cyrenaice z i e m ia b y ł a b a r d z o u r o d z a j n a , n a któ rej l u d y w c z e ś n ie o s ia d ły w m ia sta ch. Z t y c h z n a czniejsze b y ły : lo Cyrene prze z L a c e d e m o ń c z y k ó w z a ło żone, sta ło się j e d n e m z n a j h a n d lo w n ie js z y c h w tej części św iata, m ie jsc e u r o d z e n i a E r a t o s t e n e s a , g e o g r a f a i b ib li o te k a rz a w A l e k s a n d r y i ; 2° B erenice da w n ie j H e
-speris ( dziś B e n g a z i , stolica r z ą d c y p r o w i n c y i B a r k a ),
w okolicy n a d z w y c z a j u r o d z a j n e j , d la te g o s t a r o ż y t n i tu z p o c z ą t k u u m ie sz cza li o g r o d y h e s p e r y js k ie ; 3° A r s i
noe daw niej T auchira; 4° P to lem a is (D o l m a i ta ) ; 5° A p o l lonia: w szy s tk ie o p r ó c z P t o l e m a i s i B e r e n i c e dziś stoją,
w r u in a c h . O d ty c h p ię c iu m ia s t k r a j c a ły z w a ł się ta k ż e P en tapolis.
3. S yrty k a , p o ło ż o n a m ię d z y d w i e m a o d n o g a m i w iel ką S y r tą (dziś S y d r a ) i m a łą S y r tą ( C a b e s ) , z a j m o w a ł a
b r z e g m o r s k i p e ł e n n ie b ez p iec ze ń stw , g d z i e E n e a s z d o z n a ł r o z b ic ia o k r ę t u . M ia s ta : L e p tis m agna, Oea i S a
brata, k t ó r e pó źn iej tej części k r a j u n a d a ł y n a z w isk o T ripolis.
W L ib ii Ś ro d k o w i], o d d z i e lo n e j od k r a jó w n a d m o r
sk ic h g ó ram i A tla s , k u w s c h o d o w i p u s ty n i miefezkał k o c z u ją c y n a r ó d G aram an tów , a k u z a c h o d o w i n a r ó d
G etulów p o d z i e lo n y n a r ó ż n e p o kole nia, r o z c i ą g a j ą c e się
d o rz. N ig ie r.
IV. Afryka właściwa czyli Ziemia Kartagów.
A f r y k a w ła ś c iw a , o d p o w i a d a j ą c a d z isie jsz e m u bejo- s tw u T u n is , m i a ł a n a w sc h ó d S y r t y k ę , n a z a c h ó d N u m i - diję, a n a p o ł u d n i e L ib iję.
D z ie liła się n a Zeugitanę i B yzacene. W p i e r w s z ó j b y ł y miasta: 1° K a r ta g in a p rz e z D y d o n ę z a ł o ż o n a , z cyta- d e llą B y r s a z w a n ą . K a r t a g i n a w z b o g a c iw sz y się p rz e z h a n d e l , p r z y w ł a s z c z y ł a sobie w ła d z ę n a d k r a j a m i do o c e a n u A t l a n t y c k i e g o d o c h o d z ą c e m i; n a s tę p n i e w w o j n a c h z R z y m i a n a m i s t r a c i ł a r o z le g łe z iem ie, a m ia sto li cz ąc e 7 00,000 m. z n is z c z o n e z o s ta ł o (r. 146 p r z e d C h r . ) ; później j e d n a k p r z e z C e z a r a o d b u d o w a n e , d o s t a ł o się W a n d a l o m , dziś le ż y w g r u z a c h . N a p ó ł n o c K a r t a g i n y
b y ł y miasta: 1° U tica n a j d a w n ie js z a ko lo n ija fenic ka, i 3° IJypozarytu s ( B i z e r t a ) , a n a p o łu d n ie 4° Tunes ( T u n i s ) i, 5° Z am a, osta tn ie s ła w n e z f ly c ię z tw e m S c y p ijo n a n a d H a n n i b a l e m .
W B yzacen ie b y ł y miasta: 1° A drum etu m ( S u s a ) , 2° L e p tis minor, S °Tapsus, p o d k t ó r e m C e za r z w y c ię ż y ł s t r o n n i
ków P o m p e j u s z a , wszystkie t r z y n a d m o rze m . W e w n ą t r z k r a j u b y ły 4° T hysdru s (el D s c h e n ) , 5° Capsa ( G a f s a ) tw ie r d z a J u g u r t y . K a r t a g i n a m ia ła o s a d y na w y s p a c h S a r d y n ii, K o r s y c e , S y c y lii , w y s p a c h B a l e a r s k i c h , M a l cie, i w H isz p an ii.
V. Nmnidvja.
Z a j m o w a ł a z p o c z ą t k u te ziem ie, co dziś A l g i e r , i g r a n i c z y ł a n a w s c h ó d z K a r t a g i n ą , a n a z a c h ó d z M a u - r y ta n iją . K z y m i a n i e p o w ojnie z J u g u r t ą cz ęść z a c h o d n i ą o d e r w a l i o d N u m i d y i i p r z y ł ą c z y l i d o M a u r y t a n i i p o d n a z w ą M a u rita n ia Caesariensis. M ia s ta zn: 1° H ip - poregius albo H ip p o n a ( B o n a ) , g d z i e S ty A u g u s t y n b y ł b is k u p e m ; 2° Cirta u p ię k s z o n a p r z e z c e s a rz a K o n s t a n t y n a (dziś K o n s t a n t y n a ) , b y ł a stolicą k r ó ló w N u m i d y j - ekich. L u d n o ś ć całźj N u m i d y i dzieliła się n a M assylów , u k tó r y c h k r ó le m b y ł M a ssy n issa , i n a M assesylów g d z i e p a n o w a ł S y p h a x ; te d w a n a r o d y r o z d z ie la ła r z e c z k a
A m psaga.
VI. Maurytanija.
K r a j ten r z e k a M a lv a d zieliła n a d M a u r y t a n i j ę z a c h o d n ią czyli Tingitanę i w s c h o d n ią czyli Caesariensis. W z a - с і ш і п і ё ] p a n o w a ł B o c c h u s w czasie w o jn y z J u g u r t ą ,
k t ó r e m u R z y m ia n ie o d e b r a li c z ę ś ć N u m i d y i i o d d a l i B o c - eh u so w i.
M a u r y t a n i j a g r a n i c z y ł a na z a c h ó d z o c e a n e m A t l a n ty c k im , n a p o ł u d n i e z g ó r a m i A tla s, n a w sc h ó d o d d z i e l a ła ją o d M u m i d y i rze . A m p s a g a .
W M a u ryta n ii Caesariensis b y ły miasta: 1° J u lia Cae sarea ( S c h c r s z e l ) ; 2° S ig a stolica S y p h a x a ; 3° Icosiu m
( A l g i e r ) , 4° S a ld a ( d z iś B u dscha a lb o B o u g ie ), 5° S iti-
/ is (Setif).
W M a u ryta n ii Tingitana ( c e s a rs t w o M a r o c o ) b y ły
miasta: 1° A b ile p o te m z w a n e S eptem ( dziś C e u t a ), 2° Tingis ( T a n g i e r ) , 3° IA xus ( L a r a s c h ) ; 4° S a la (S a le h ) osta tn ie m iasto k u p o łu d n io w i, z n a n e w t y m k r a j u p rz e z R z y m ia n ,
Wyspy Afrykańskie.
N a o c e a n ie A t l a n t y c k i m znali j u ż sta ro ż y tn i n ie k tó r e w y sp y , i tak: Ce m e zwidzaną. prze/, F e n i c y j a n i K a r t a - g iń c z y k ó w (dziś n ie w ia d o m o k tó ra). In sulae F ortunatae i H esperidae: m ię d zy niemi: 1° Centuria ( F u e n t a v e n t u r a ) , 2° Canaria; 3» N iv a r ia ( T e n e r i f a ) ; 4° J u n on ia ( F e rr o ); 5° P lu vialis ( P a l m a ) .
EUEOPA.
S t a r o ż y t n a E u r o p a s k ła d a ł a się: z G recyi, O sad grec
kich, I llir y i, M acedonii, T ra cyi, Ita lii, G a llii, H iszp a n ii, W ielkiej B rytan ii, K r a jó w N addunajskich: (R cc yi W i n -
delicyi, N o r y k u , P a n n o n i i , M o e z y i, D a c y i ) , G e r m a n ii wielkiej i S a r m a c y i eu r o p e jsk ie j.
