Jan FILIPCZY K
BADANIA KONTROLNE UKŁADÓW HAMULCOWYCH
SAMOCHODÓW O DOPUSZCZALNEJ MASIE CAŁKOWITEJ DO 3,5t
S tr e sz c z e n ie . W p ra c y o m ó w io n o p ro b lem y w y stę p u ją c e p o d c z a s b a d a ń k o n tro ln y c h u k ła d ó w h a m u lc o w y c h s a m o c h o d ó w o d o p u szczaln ej m asie całk o w itej (d .m .c .) d o 3,5 t.
O m ó w io n o m e to d y k ę w y z n a c z a n ia w sk a ź n ik a sk u teczn o ści d z ia ła n ia u k ła d u h a m u lc o w e g o z u w z g lę d n ie n ie m o b o w ią z u ją c y c h p rzep isó w .
CHEECK UP TESTS OF BRAKE SYSTEMS IN 3,5T CARS
S u m m a r y . S o m e p ro b le m s w h ich o ccu r d u rin g ch e c k up tests o f b rak e sy ste m s in cars up to 3 ,5 T h a v e b e e n d is c u s s e d in th e p ap er. M eth o d o lo g y o f d e te rm in in g th e e ffe c tiv e n e ss o f a b rak e sy ste m w ith re s p e c t to cu rre n t re g u la tio n s h av e b een p re sn te d as w ell.
1. W P R O W A D Z E N I E
W y m a g a n ia d o ty c z ą c e u k ła d ó w h a m u lc o w y c h zostały o k re ślo n e w „w aru n k ach te c h n ic z n y c h p o ja z d ó w ” [6]. M e to d y k a b ad a ń k o n tro ln y c h u k ła d ó w h a m u lc o w y c h zo stała z a w a rta w w y k a z ie c z y n n o śc i k o n tro ln y c h o ra z m e to d i k ry te rió w o cen y sta n u te c h n ic z n e g o p o ja z d u [7]. N ie w ła ś c iw e sto so w a n ie z ale ceń z a w a rty c h w m e to d y c e p rz e p ro w a d z a n ia bad ań lu b z ła in te rp re ta c ja w y n ik ó w p o m ia ró w b y w a c zęsto p o w o d em n ie p o ro z u m ie ń lu b złej o ceny stan u te c h n ic z n e g o u k ła d u h am u lc o w e g o , a w sz c z e g ó ln o śc i n ie w ła ś c iw e g o w y z n a c z e n ia w sk a ź n ik a sk u te c z n o śc i d z ia ła n ia u k ła d u h a m u lco w e g o . C o ra z częściej m o ż n a sp o tk ać się z o p in ia m i, że b a d a n ie u k ła d ó w h a m u lc o w y c h n a u rz ą d z e n ia c h k o n tro ln y c h lub p o d c z a s próby d ro g o w ej je s t su b ie k ty w n e . W y n ik i b ad a ń n a p o sz c z e g ó ln y c h u rz ą d z e n ia c h n a w e t tego sam e g o p ro d u c e n ta n ie s ą p o ró w n y w a ln e . O p in ie tak ie n ajcz ęściej w y n ik a ją ze złej in te rp re ta c ji za le c e ń z a w a rty c h w m e to d y c e lub n ie z n a jo m o śc i z a g a d n ie ń z w ią z a n y c h z b u d o w ą i d ia g n o z o w a n ie m p o jazd ó w . P o d sta w o w y m b łę d e m p o d c z a s o k re s o w y c h b ad ań k o n tro ln y c h p o ja z d ó w je s t o g ra n ic z e n ie b ad a ń do p o m ia ru sił h a m o w a n ia n a kołach, n ajcz ęściej p rz e p ro w a d z o n e g o n iep raw id ło w o .
20 J. F ilip czy k
2. Z A K R E S B A D A Ń U K Ł A D Ó W H A M U L C O W Y C H H Y D R A U L IC Z N Y C H P O D C Z A S B A D A Ń K O N T R O L N Y C H
P o d czas b a d a n ia k o n tro ln e g o p o d staw o w eg o sp raw d zen iu m e to d a m i o rg a n o le p ty c z n y m i w zak resie k o m p le tn o ś c i, sto p n ia zu ży cia, ja k o ś c i m o n ta ż u i p ra c y p o d leg ają:
k o n stru k c ja u k ła d u h am u lc o w e g o , m o c o w a n ie p e d a łu h a m u lc a n o żn eg o ,
stan te c h n ic z n y p e d a łu h a m u lc o w e g o i sk o k e le m e n tu u ru c h a m ia ją c e g o h a m u lc e , - p o d z e sp o ły s e rw o m e c h a n iz m u w sp o m a g a ją c e g o , p o m p a h a m u lc o w a (w sy s te m a c h
h y d ra u lic z n y c h ),
szty w n e p rz e w o d y h a m u lc o w e , e la sty c z n e p rz e w o d y h a m u lco w e ,
o k ła d z in a szc z ę k (k lo c k ó w ) h a m u lco w y c h , b ę b n y i ta rc z e h a m u lc o w e ,
linki h a m u lc o w e , p ręty i p o łą c z e n ia d źw ig n io w e,
u rz ą d z e n ie u ru c h a m ia ją c e h a m u lc e (w ty m ro z p ie ra c z h y d ra u lic z n y szczęk h a m u lc o w y c h ),
re g u la to r (k o re k to r) siły h am o w an ia , - a u to m a ty c z n y re g u la to r szczęk, - u rz ą d z e n ie p rz e c iw b lo k u ją c e (A B S ).
W y k o rz y stu ją c u rz ą d z e n ia d ia g n o s ty c z n e lub p ró b ę d ro g o w ą o k re ś la się:
sk u te c z n o ść i sp ra w n o ść ro b o c z e g o u k ład u h a m u lco w e g o , - sk u te c z n o ść i sp ra w n o ść a w a ry jn e g o u k ła d u h am u lc o w e g o , - sk u te c z n o ść i sp ra w n o ść p o sto jo w e g o u k ła d u h a m u lco w e g o .
P o d czas sp e c ja lis ty c z n e g o b a d a n ia p o ja z d u p o w y p ad k u , k o lizji d ro g o w e j, w y m ian ie n ad w o zia lub ra m y u k ła d h a m u lco w y p o d le g a sp raw d zen iu m eto d am i o rg a n o le p ty c z n y m i w z ak resie s to so w a n ia n ie o ry g in a ln y c h e lem en tó w , k o m p letn o ści i w a d liw e g o m o n tażu .
B a d a n ie sk u te c z n o śc i i ró w n o m ie rn o śc i d z ia ła n ia h a m u lc ó w p rz e p ro w a d z a się z w y k o rz y sta n ie m u rz ą d z e ń ro lk o w y c h lub p ły to w y c h o ra z p o d czas p ró b y d ro g o w e j. W m y śl o b o w ią z u ją c e j m e to d y k i p ró b ę d ro g o w ą p rz e p ro w a d z a się d la p o ja z d ó w , k tó ry c h cechy u n ie m o ż liw ia ją p rz e p ro w a d z e n ie b ad ań sta n o w isk o w y c h .
P rzed p o m ia re m sił h a m o w a n ia na k o ła c h p o w in n o b y ć sp ra w d z o n e c iś n ie n ie w o g u m ie n iu o ra z s ta n rze ź b y b ieżn ik a. C z y n n o ść ta je s t n ie z w y k le is to tn a w p rz y p a d k u sto so w a n ia w u rz ą d z e n ia c h ro lk o w y c h b ę b n ó w n a p a w a n y c h , b e z p o k ry c ia tw o rz y w e m s z tu c z n y m ze w z g lę d u n a m o ż liw o ść z n isz c z e n ia o p o n y o raz w p rz y p a d k a c h w y s tę p o w a n ia p o śliz g u m ię d z y k o łe m a ro lk a m i przy sto su n k o w o m a ły c h w a rto ś c ia c h m ie rz o n y c h sił h am o w an ia . W ażn e je s t te ż o k re śle n ie rz e c z y w is te g o o b c ią ż e n ia b a d a n y c h kół. A lg o ry tm p rz e p ro w a d z a n ia c z y n n o śc i w s tę p n y c h p rz e d sta w io n o n a ry s u n k u 1.
H a m o w a n ie p o w in n o b y ć d o k o n y w a n e ty lk o h a m u lc e m b a d a n y m , przy c z y m sp rzęg ło siln ik a m o ż e b y ć w łą c z o n e , a w p o ja z d a c h w y p o s a ż o n y c h w m e c h a n iz m w s p o m a g a ją c y siln ik m o że b y ć u ru c h o m io n y . P o m ia r sił h a m o w a n ia p o w in ie n b y ć d o k o n a n y n a g ranicy b lo k o w a n ia k tó re g o k o lw ie k k o ła , p rzy c z y m n a c is k n a p e d a ł (d ź w ig n ię ) h a m u lc a n ie m o że p rz e k ra c z a ć w a rto ś c i o k re ś lo n y c h w o b o w iązu ją cej m eto d y ce.
P o m ia r siły h a m o w a n ia je d n e j o si p o w in ie n b y ć d o k o n an y ró w n o c z e śn ie n a k o ła c h je d n e j i d ru g iej stro n y tej sam ej osi. P o d czas p o m ia ru siły h a m o w a n ia na każdej o si p o w in ie n b y ć ró w n ie ż z m ie rz o n y n a c is k n a p e d a ł (d ź w ig n ię ) h a m u lc a lu b c iś n ie n ie w siło w n ik a c h p n e u m a ty c z n e g o u k ła d u h am u lc o w e g o , sto so w an e p o d c z a s p o m ia ru . Z a le c a się, aby osie p o ja z d u p rzy p rz e p ro w a d z a n iu p o m ia ró w b y ły o b c ią ż o n e , lecz n ie w ięcej n iż m a k s y m a ln y n a c isk k o n stru k c y jn y o k re ślo n y d la d a n e g o ty p u p o jazd u . Ig n o ro w a n ie te g o z a le c e n ia je s t n a jc z ę sts z ą p r z y c z y n ą b łę d n e g o in te rp re to w a n ia w y n ik ó w p o m iaró w .
P o d czas p o m ia ró w n a le ż y u w z g lę d n ić e w e n tu a ln y w p ły w n a w a rto śc i m ie rz o n e u rząd zeń steru jąc y ch . D o ta k ic h u rz ą d z e ń z a lic z a ją się m .in . u rz ą d z e n ia p o d c iś n ie n io w e w sp o m a g a ją c e sto so w an e w u k ła d a c h h y d ra u lic z n y c h . B a d a n ia p rz e p ro w a d z a się d la k a ż d e g o z ty p ó w h a m u lc a o so b n o . P rzy c z y m d la h a m u lc a a w a ry jn e g o i p o sto jo w e g o siła h a m o w a n ia je s t o k re ślo n a ja k o su m a sił h a m o w a n ia n a w sz y stk ic h k o ła c h h a m o w a n y c h d a n y m h am u lcem . A lg o ry tm p o m ia ru sił h a m o w a n ia n a k o ła c h p rz e d s ta w io n o n a ry su n k u 2.
wizualne określenie stanu ogumienia
(bieżnika)
sprawdzenie wizualne ciśnienia
w ogumieniu
regulacja ciśnienia w ogumieniu
określenie rzeczywistego nacisku na poszczególne osie badanego
samochodu
koniec części przygotowawczej wjazd na stanowisko do pomiaru sił
hamowania na kołach wjazd na stanowisko
przygotowawcze określenie marki i typu
samochodu
badanie samochodu z uszkodzonym (zużytym) ogumieniem na urządzeniu rolkowym może doprowadzić do
zniszczenia ogumienia
ciśnienie w ogumieniu powinno być dostosowane
do obciążenia koła
koniec badania wynik negatywny
Rys. 1. Algorytm czynności wstępnych przeprowadzanych przed pomiarem sił ham ow ania Fig. 1. Algorithm o f initial operations before measuring braking forces
3. O K R E Ś L E N I E S K U T E C Z N O Ś C I D Z I A Ł A N IA U K Ł A D U H A M U L C O W E G O
M ia rą sk u te c z n o śc i h a m o w a n ia je s t w sk a ź n ik sk u te c z n o śc i h a m o w a n ia , a de facto siła h a m o w a n ia (s u m a sił h a m o w a n ia n a k o łach ) lub o p ó źn ien ie h a m o w a n ia . M in im aln e g ra n ic z n e w a rto śc i siły h a m o w a n ia c z y o p ó ź n ie n ia w y lic z a się n a p o d s ta w ie w arto ści
22 J. F ilip czy k
g ra n ic z n y c h w s k a ź n ik a sk u te c z n o śc i h am o w an ia . P rzy c z y m n ależ y w ziąć p o d u w a g ę fakt, że s ą o n e o k re ś lo n e z u w z g lę d n ie n ie m m asy całk o w itej d o p u szczaln ej (d .m .c.). O k re śla się także n ie ró w n o m ie m o ś ć d z ia ła n ia u k ła d u h a m u lc o w e g o p o p rz e z p o ró w n a n ie z m ie rz o n y c h w artości sił h a m o w a n ia p o o b u stro n a c h o si p o jazd u .
O b lic z a n ie w sk a ź n ik a sk u te c z n o śc i h a m o w a n ia
W sk a ź n ik s k u te c z n o śc i h a m o w a n ia o b lic z a się n a p o d sta w ie zm ierzo n ej siły h a m o w a n ia w y k o rz y s tu ją c w zó r:
Y
t z = ^ - * 1 0 0P
gdzie:
z - w sk a ź n ik sk u te c z n o śc i h a m o w a n ia [% ] d la b ad an eg o ro d z a ju h a m u lca,
E T - su m a sił h a m o w a n ia w sz y stk ic h k ó ł (k N ), o d p o w ie d n io d la k ażd e g o ro d z a ju h a m u l
ca,
P - s iła c ię ż k o śc i o d n ie s io n a do m a sy całk o w itej d o p u szczaln ej p o ja z d u [kN ].
W iele k o n tro w e rsji b u d zi o d n ie sie n ie su m y sił h a m o w a n ia na k o ła c h u z y sk a n y c h przy o k re ślo n e j, rz e c z y w is te j m a sie p o ja z d u n ie do siły c ięż k o ści o d p o w iad ają cej tej m asie, a do siły w y n ik a ją c e j z m a sy całk o w itej d o p u szczaln ej. N a le ż y p a m ię ta ć o ty m , że ce le m b ad an ia k o n tro ln e g o je s t o k re ś le n ie , czy b a d a n y p o jazd sp e łn ia w y m a g a n ia o k re ślo n e w „w aru n k ach te c h n ic z n y c h ” , a z a te m o k re ś le n ie sp ra w n y - n ie sp ra w n y . A lg o ry tm w stę p n e g o w y z n a c z e n ia w sk a ź n ik a sk u te c z n o śc i h a m o w a n ia p rzed staw io n o n a ry su n k u 2. Jeżeli w y n ik b a d a n ia b ęd zie p o z y ty w n y w o d n ie s ie n iu do d.m .c. to ty m b ardziej b ęd zie p o z y ty w n y d la m asy rzeczy w istej m n iejszej o d d .m .c. Jeżeli w y n ik b ad a n ia je s t n e g a ty w n y , tzn. o b liczo n y w sk aźn ik sk u te c z n o śc i h a m o w a n ia w g p o w y ż sz e g o w z o ru b ę d z ie m n iejszy o d w y m a g a n e g o , należy u w z g lę d n ić sto s u n e k m a k s y m a ln e j d o p u szczaln ej w czasie p o m ia ró w siły n a c is k u n a pedał h a m u lc a d la d a n e g o ty p u p o ja z d u do rzeczy w istej siły n a c isk u na p e d a ł h a m u lc a w czasie p o m iaru . O b lic z o n a „ z a stę p c z a ” su m a sił h a m o w a n ia w y ra ż a się w zorem :
gdzie:
T - o b lic z e n io w a (z a stę p c z a ) siła h a m o w a n ia n a k o ła c h [kN ],
Pd - d o p u sz c z a ln y n a c isk n a p e d a ł (d ź w ig n ię ) h a m u lc a ro b o czeg o d la d a n e g o ty p u p o ja z d u , o k re ś lo n y w „ w a ru n k a c h te c h n ic z n y c h ” [kN ],
P z - z m ie rz o n y n a c isk n a p e d a ł (d ź w ig n ię ) h a m u lc a ro b o c z e g o [kN ],
O b lic z o n ą z a s tę p c z ą su m ę sił h a m o w a n ia w y k o rz y stu je m y do o b lic z e n ia w sk a ź n ik a sk u te c z n o śc i h a m o w a n ia . P o d sta w o w y m b łę d e m p o d c z a s b ad a ń z w y k o rz y sta n ie m m iern ik a siły n a c is k u n a p e d a ł h a m u lc a je s t p o m ia r p rzy d z ia ła ją c y m u rz ą d z e n iu w s p o m a g a n ia (p o m iar przy p ra c u ją c y m siln ik u ), a nie u w z g lę d n ie n ie te g o faktu w o b liczen iach . Jeżeli zn an e je s t p rz e ło ż e n ie u rz ą d z e n ia w sp o m a g a n ia , tzn. sto su n e k rzeczy w istej siły n a c is k u n a pedał h a m u lc a d o siły w y w ie ra n e j n a tło c z y sk o p o m p y h a m u lc o w e j, to p o m ia r m o że b y ć p rz e p ro w a d z o n y p rz y p ra c u ją c y m siln ik u , je ż e li tak im i d a n y m i nie d y s p o n u je m y , należy p o m ia r p rz e p ro w a d z ić w w a ru n k a c h w y k lu c z a ją c y c h d ziałan ie u k ład u w sp o m a g a n ia .
P rz e d s ta w io n a m e to d a o b lic z e n io w a m a sen s p rzy p o m ia rz e m a k sy m a ln e j siły h a m o w a n ia n a k o ła c h , w z a k re sie w k tó ry m k o re k to r n ie p o w o d u je j e j o g ran iczen ia.
A lg o ry tm p o s tę p o w a n ia d la u k ła d ó w h a m u lc o w y c h h y d ra u lic z n y c h p rz e d s ta w io n o na ry su n k u 3.
w jazd n a stan o w isk o rolkow e kołam i badanej osi badanie h am u lc a zasadniczego
spraw d zen ie o p orów ru chu - p odczas o b ro tu każd eg o z kół
w stę p n a o c e n a ró w n o m iern o ści sił ham o w an ia przy p e łn y m obro cie k o ła - rozg rzan ie e le m e n tó w trący ch układu h am u lc o w e g o koła
w y n ik b ad an ia p o z y ty w n y m o żn a badać n a stę p n ą o ś lu b z a k o ń cz y ć badanie
Rys. 2. Algorytm pom iaru sił ham ow ania na kolach
Fig. 2. Algorithm o f braking forces m easurem ent on the wheels
24 J. F ilip czy k
p o m iar siły h am o w an ia d la każd eg o z kół na g ranicy p o ślizg u (p o m iar siły m ak sy m aln ej) p rzy jed n o c z e sn y m
p o m iarze siły n acisku n a p edał ham ulca
w y z n a c z e n ie w sp ó łc zy n n ik a pro p o rcjo n aln o ści (ilorazu) z m ie rz o n e j siły h am o w an ia do siły n acisk u na pedał h am ulca (d la m ak sy m aln ej zm ie rz o n e j siły h am o w an ia na kołach)
o b lic z e n ie teo re ty c z n e j siły h a m o w a n ia d la k aż d eg o z kół przy um ow nym n acisku na p edał h am u lca 50 daN
w y licz e n ie iloczynu :
5 0 daN x w sp ó łczy n n ik p rop o rcjo n alo ści (w y liczo n y w kroku
o b lic z e n ie teo re ty c z n e g o w sk aźn ik a skuteczn o ści h am ow nia
iloraz su m y o b lic z e n io w y ch (te o rety c z n y c h ) sił h am o w n ia z kroku p o p rzedn ieg o w od n iesien iu d o s iły c iężk o ści w y n ik ającej z m asy całk o w itej dopuszczaln ej bad an eg o pojazdu
Rys. 3. Algorytm w yznaczania zastępczej wartości wskaźnika skuteczności ham ow ania Fig. 3. Algoritm o f determ ining a substitute value o f braking effectiveness index
4. W Y Z N A C Z A N I E W S K A Ź N I K A S K U T E C Z N O Ś C I D Z I A Ł A N IA U K Ł A D U H A M U L C O W E G O N A P O D S T A W I E B A D A Ń S T A N O W I S K O W Y C H I P R Ó B Y D R O G O W E J
W c e lu p o ró w n a n ia m e to d w y z n a c z a n ia w sk a ź n ik a sk u teczn o ści d z ia ła n ia u k ła d u h am u lc o w e g o p rz e p ro w a d z o n o p o m ia ry sil h a m o w n ia n a k o ła c h i o p ó ź n ie n ia h a m o w a n ia d la k ilk u n astu sa m o c h o d ó w . P o m iary sił h a m o w a n ia n a k o la c h p rz e p ro w a d z o n o n a u rząd zen iu ro lk o w y m M A H A IW 2 . O p ó ź n ie n ie h a m o w a n ia m ie rz o n o p rzy u ż y c iu m ie rn ik a M A H A V Z M 100. W ta b lic y 1 p rz e d sta w io n o w y n ik i p o m ia ró w d la sz e ś c iu sa m o c h o d ó w ró żn y ch m arek. P o m ia ru o p ó ź n ie n ia h a m o w a n ia d o k o n an o z g o d n ie z m e to d y k ą o b o w ią z u ją c ą p o d czas o k re s o w y c h b a d a ń k o n tro ln y c h . P rzep ro w ad zo n o o b lic z e n ia w sk a ź n ik a sk u teczn o ści h a m o w n ia z a ró w n o p rzy u w z g lę d n ie n iu m asy rz e c z y w iste j, m asy c a łk o w itej d o p u szczaln ej, ja k i m a k s y m a ln e g o o p ó ź n ie n ia h a m o w a n ia m ie rz o n e g o p o d czas p ró b y d ro g o w ej.
T a b lic a 1 W y n ik i b a d a ń m a ją c y c h n a c e lu w y z n a c z e n ie w sk a ź n ik a sk u te c z n o śc i d z ia ła n ia
u k ła d u h am u lc o w e g o
M arka pojazdu O P EL
A S T R A II 1,6
S K O D A FEL IC JA
T O Y O T A C A R IN A
1,6
V W PO LO 1,4
SE IC E N T O 900
C IN Q U E C E N T O 700
D op u sz c z a ln a m asa c a łk o w ita [kg] 1720 1420 1600 1420 1190 1120
M asa rze c z y w ista [kg] 1306 1093 1315 1087 913 864
Z m ie rz o n a su m a sił h a m o w a n ia na kołach osi ty ln ej przy w łą c zo n y m siln ik u [kN] / siła n acisku n a pedał h am u lc a [daN]
4 ,1 2 /2 3 2 , 5 7 /3 8 3 , 2 / 1 6 1 ,3 8 /3 0 1 ,6 8 /2 3 1 ,0 2 /7 1 ,5
Z m ie rz o n a su m a sił h a m o w a n ia n a kołach o si przed n iej przy w łą c z o n y m siln ik u [kN]
/ siła n acisku n a p edał h am u lc a [daN ]
5 ,3 6 /1 6 6 ,2 5 /1 1 ,5 6 ,37 / 11 4 ,4 2 / 1 0 4 , 1 9 / 7- 3 ,4 3 /1 2 ,5
W sk aźn ik sk u te c z n o ści h a m o w a n ia o d n iesio n y do m asy rzeczy w istej [% ]
72 80 72 53 64 51
W sk aźn ik sk u teczn o ści h am o w an ia od n iesio n y d o m asy całko w itej d o p u szczalnej [%]
55 62 59 40 49 40
Z m ie rz o n a su m a sił h a m o w a n ia na kołach osi ty ln ej przy w y łą c z o n y m siln ik u [kN] / siła n acisku n a p edał h a m u lc a [daN ]
3,2 / 30 2,5 / 40 3 / 3 0 1 , 3 /4 0 1 , 6 /3 0 0 , 9 / 5 0
Z m ie rz o n a su m a sił h a m o w a n ia na kołach osi przed n iej przy w y łą c z o n y m silniku [kN] / siła n acisk u na pedał h a m u lc a [daN]
4 ,2 / 30 6 / 4 0 6,1 / 40 4 / 2 5 4 / 3 0 3 / 2 0
O b licz e n io w y w sk a ź n ik sk u teczn ości ham o w an ia o d n iesio n y do m asy do p u szczalnej i u m o w n e g o n acisku na pedał h am u lc a 50daN [%]
70 74 78 68 78 75
Z m ie rz o n e o p ó ź n ie n ie h am o w an ia [m /s'] 6,8 7,7 8,3 7,1 7,9 6,9
W skaźnik sk u te c z n o ści h am o w an ia o b lic z o n y przy w y k o rz y sta n iu o p ó ź n ie n ia ham o w an ia [%]
68 77 83 71 79 69
Z a n a liz y w y n ik ó w z p rz e p ro w a d z o n y c h b ad a ń i o b lic z e ń w y n ik a , że p o d c z a s b ad ań k o n tro ln y c h , d la n ie k tó ry c h p o ja z d ó w , istn ieje k o n ie c z n o ść sto so w a n ia m e to d y in terp o lacji w ielk o ści sił h a m o w a n ia n a k o łach , o b liczając ich w a rto ść z a stę p c z ą w o d n ie s ie n iu do n ac isk u n a p e d a ł h a m u lc a w y n o sz ą c e g o 50 daN . P rzy czy m , ze w z g lę d u n a sto so w a n ą m e to d y k ę p o m ia ru sił h a m o w a n ia , w y z n a c z a n ie zastęp czej su m ary czn ej siły h a m o w a n ia p o w in n o b y ć p rz e p ro w a d z o n e d la o si p rzed n iej i ty ln ej o so b n o . M e to d ę in te rp o la c ji w y n ik ó w p o m ia ró w sił h a m o w a n ia przy w y e lim in o w a n iu d z ia ła n ia u k ła d u w s p o m a g a n ia m o żn a z astąp ić p r ó b ą d ro g o w ą . W y z n a c z e n ie rz e c z y w is te g o w sk a ź n ik a sk u te c z n o śc i h a m o w a n ia m e to d ą p o m ia ru o p ó ź n ie n ia je s t m e to d ą zn aczn ie szy b szą.
26 J. F iłip czy k
5. P R Ó B A D R O G O W A
O b o w ią z u ją c a m e to d y k a b ad ań k o n tro ln y c h d o p u szcza p rz e p ro w a d z e n ie p ró b y d ro g o w ej w p rz y p a d k u sp e c ja lis ty c z n y c h b ad a ń p o ja z d u po w y p ad k u , k o lizji d ro g o w e j, w y m ia n ie n ad w o z ia lub ra m y , z zastrz e ż e n ie m w y k o n a n ia b ad a n ia ty lk o w w y p a d k a c h u z a sa d n io n y c h w y n ik am i p o m ia ró w lub o b se rw a c ja m i p ra c o w n ik a d o k o n u ją c e g o b a d a n ia . W m e to d y ce b ad a n ia sk u te c z n o śc i i ró w n o m ie rn o śc i d z ia ła n ia h a m u lc ó w d o p u sz c z a się b ad an ie sk u teczn o ści h a m o w a n ia w d ro d ze p o m ia ru o p ó ź n ie n ia h a m o w a n ia w p rz y p a d k u p o jazd ó w , k tó ry c h cech y u n ie m o ż liw ia ją p rze p ro w a d z e n ie b a d a n ia n a u rz ą d z e n iu ro lk o w y m lub p ły to w y m . O ile w p rz y p a d k u b ad a ń sp e c ja listy c z n y c h o k re ś la się, że p ró b ę d ro g o w ą m o żn a p rz ep ro w ad zić w y łą c z n ie n a w y d z ie lo n y m teren ie (nie n a d ro d ze p u b lic z n e j), to w p rz y p a d k u p o m ia ru o p ó ź n ie n ia h a m o w a n ia d o p u sz c z a się p rz e p ro w ad zen ie b a d a n ia n a d ro d z e pub liczn ej z z a strzeżen iem , że w p rz y p a d k u a u to b u s ó w z am iast p asa ż e ró w p o w in ie n b y ć zasto so w an y b a la st o d p o w ia d a ją c y p o d w z g lę d e m m asy i ro zm ie sz c z e n ia n o śn o śc i d a n e g o p o ja z d u .
W p rz y p a d k u p o m ia ru o p ó ź n ie n ia o k re ślo n o p aram etry o d c in k a p o m ia ro w e g o . W y b ran y o d cin ek p o w in ie n b y ć p o z io m y , o n a w ie rz c h n i tw a r d e j, ró w n ej, suchej i c zy stej.
P ró b ę d ro g o w ą p o d c z a s b a d a n ia k o n tro ln e g o m o ż n a w y k o rz y sta ć ta k ż e d o o cen y stanu te c h n ic z n e g o u rz ą d z e ń p rz e c iw b lo k u ją c y c h h am u lcó w . B ad an ie tak ie o b ejm u je:
- b a d a n ie w y k o rz y s ta n ia p rz y c z e p n o ś c i k ó ł d o je z d n i p rz e z u k ład A B S ,
b ad a n ie z a c h o w a n ia się p o d czas g w a łto w n e g o h a m o w a n ia przy n isk iej i w yższej p ręd k o ści,
b ad a n ie sta b iln o śc i p o ja z d u i sk u teczn o ści h a m o w a n ia p o d c z a s d z ia ła n ia u k ład u A B S.
W y k o rz y s ta n ie p rz y c z e p n o ś c i kół do je z d n i p rz e z u k ład A B S o k re ś la się ja k o sto su n ek sk u teczn o ści h a m o w a n ia przy d z ia ła ją c y m u k ład zie A B S do sk u te c z n o śc i p rzy p e łn y m w y k o rz y sta n iu p rz y c z e p n o ś c i k ó ł do je z d n i. S to su n e k ten w y ra ż a się zale żn o ścią:
E = Zmi« /k > = 0,75 gdzie:
z max - m a k s y m a ln y w sk a ź n ik sk u teczn o ści h a m o w a n ia o d n iesio n y do p rz y s p ie s z e n ia z ie m sk ie g o ,
k - w sp ó łc z y n n ik p rzy c z e p n o śc i k o ła do jezd n i.
B a d a n ia p o w in n y b y ć p rze p ro w a d z o n e przy p ręd k o ści p o czątk o w ej ok. 3 0 -4 0 k m /g o d z.
i p rę d k o śc i w y ż sz e j 7 0 -9 0 k m /g o d z. H a m o w a n ie p o w in n o b y ć p rz e p ro w a d z o n e p o d c z a s p rz e je ż d ż a n ia p rz e z g ra n ic ę p o m ięd zy n a w ierzch n iam i je z d n i o w y s o k im i n isk im w sp ó łc z y n n ik u p rz y c z e p n o ś c i. O c e n ia się zac h o w a n ie p o jazd u p o d c z a s h a m o w a n ia , a w szczeg ó ln o ści:
sta b iln o ść ru c h u p o jazd u , sk u te c z n o ść h a m o w a n ia , - b ra k b lo k o w a n ia kół.
P o p rz e z p rę d k o ś ć w y ż s z ą n a le ż y ro zu m ieć p rę d k o ść , j a k ą m o ż e ro z w in ą ć p o ja z d n a o d c in k u p o m ia ro w y m . H a m o w a n ie p o w in n o b y ć p rzep ro w a d z o n e przy m a k s y m a ln y m n ac isk u na p e d a ł h am u lca.
B a d a n ie d o d a tk o w e p o w in n o b y ć p rz e p ro w a d z o n e w w a ru n k ach , w k tó ry c h k o ła lew ej i praw ej stro n y p o ru s z a ją się po n a w ie rz c h n ia c h o ró ż n y c h w sp ó łc z y n n ik a c h p rz y c z e p n o ś c i:
k i > = 0 ,5, ki/k2 >2
P rzy p rę d k o ś c i ok. 50 k m /g o d z. p o d c z a s g w a łto w n e g o h a m o w a n ia k o ła k ie ro w a n e nie p o w in n y się b lo k o w a ć . W sk a ź n ik sk u teczn o ści h a m o w a n ia p o w in ie n p o d c z a s tej pró b y sp ełn iać zale żn o ść:
Z > = 0,75(4k2 + k |)/5 o ra z z > = k2
6. P O D S U M O W A N IE
O b o w ią z u ją c a m e to d y k a k o n tro li u k ła d ó w h am u lc o w y c h p o d c z a s o k re s o w y c h b adań k o n tro ln y c h p o ja z d ó w u m o ż liw ia z aró w n o sto so w a n ie m eto d sk ró c o n y c h , d la p o ja z d ó w o zn an y ch p a ra m e tra c h d o ty c z ą c y c h sil h am o w an ia , ja k i m eto d d o k ła d n e g o w y z n a c z a n ia w sk a ź n ik a sk u te c z n o śc i h am o w an ia . W y z n aczan ie w sk a ź n ik a sk u te c z n o śc i h a m o w a n ia na po d staw ie p o m ia ró w o p ó ź n ie n ia h a m o w a n ia p o d czas pró b y d ro g o w ej je s t m e to d ą zn aczn ie sz y b s z ą o d d o d a tk o w y c h b a d ań stan o w isk o w y ch . W y n ik i o b lic z e ń u z y sk a n e p rzy u ży c iu o bu m eto d s ą p o ró w n y w a ln e .
P ró b a d ro g o w a n ie p o w in n a b y ć je d y n y m te ste m u k ła d u h am u lc o w e g o , p rz e p ro w a d z a n y m p o d c z a s b a d a ń k o n tro ln y ch . B a d a n ia w stęp n e, m a ją c e n a c e lu o k re śle n ie n ie ró w n o m ie m o śc i siły h a m o w a n ia przy o b ro cie k o ła, zale żn o ści n a ra s ta n ia siły h a m o w a n ia o d w zro stu n a c is k u n a p e d a ł h a m u lc a , p o w in n y b y ć zaw sze p rz e p ro w a d z o n e z w y k o rz y sta n ie m u rz ą d z e n ia ro lk o w eg o .
L itera tu ra
1. F ilip c z y k J.: Is to ta b ad a ń k o n tro ln y c h w zak resie d ia g n o s ty k i b e z p ie c z e ń stw a . II K o n fe re n c ja N a u k o w o -T e c h n ic z n a „ P ro b le m y b e z p ie c z e ń stw a w p o jazd a ch sa m o c h o d o w y c h ” . K ie lc e 9 -10 lu teg o 2 0 0 0 r. M ateria ły k o n fe re n c y jn e , P o lite c h n ik a Ś w ię to k rz y sk a , K ie lc e 2000.
2. F ilip c z y k J.: M e to d y k a o cen y w łasn o ści tra k c y jn y c h sa m o c h o d u p rzy z asto so w an iu o p ó ź n ie n io m ie rz a . K o n fe re n c ja N a u k o w o -T e c h n ic z n a „ D ia g n o sty k a p o jazd ó w sa m o c h o d o w y c h ‘9 8 ” . K a to w ic e 6 listo p ad a 1998 r. M ateria ły k o n fe re n c y jn e , In sty tu t T ra n sp o rtu w K a to w ic a c h , P o lite c h n ik a Śląska.
3. F ilip c z y k J.: B a d a n ie te c h n ic z n e c ią g n ik ó w ro ln ic z y c h . IV K o n fe re n c ja N au k o w o - T e c h n ic z n a „ D ia g n o sty k a p o ja z d ó w sa m o c h o d o w y c h 2 0 0 0 ” . K a to w ic e , 14 s ty c z n ia 2000.
M ateria ły k o n fe re n c y jn e , In s ty tu t T ra n sp o rtu w K ato w icach , P o lite c h n ik a Ś ląska.
4. F ilip c z y k J.: W y k o rz y sta n ie „p ró b y d ro g o w e j” w b ad an ia ch k o n tro ln y c h p o jazd ó w . V K o n fe re n c ja N a u k o w o -T e c h n ic z n a „ D ia g n o sty k a p o ja z d ó w sa m o c h o d o w y c h 2 0 0 0 ” . K a to w ic e 17 listo p a d a 2 0 0 0 . M ateria ły k o n fe re n c y jn e , In s ty tu t T ra n sp o rtu w K ato w icach , P o lite c h n ik a Ś ląsk a.
5. F ilip c z y k J.: O k re so w e b a d a n ia k o n tro ln e u k ła d ó w h a m u lc o w y c h . K o n fe re n c ja h a m u lc o w a 2 0 0 1 , Ł ó d ź 19-21 k w ie tn ia 2001. M ateria ły k o n fe re n c y jn e , P o lite c h n ik a Ł ódzka.
6. R o z p o rz ą d z e n ie M in is tra T ra n sp o rtu i G o sp o d ark i M o rsk iej z d n ia 1 k w ie tn ia 1999 r. w sp ra w ie w a ru n k ó w te c h n ic z n y c h p o ja z d ó w o ra z zak resu ich n ie z b ę d n e g o w y p o sażen ia.
D z U N r 4 4 , 15 m a ja 1999.
7. R o z p o rz ą d z e n ie M in istra T ra n sp o rtu i G o sp o d ark i M o rsk iej z d n ia 7 w rz e śn ia 1999 r. W sp ra w ie z a k re s u i sp o s o b u p rz e p ro w a d z a n ia b ad a ń te c h n ic z n y c h p o ja z d ó w o ra z w zo ró w d o k u m e n tó w p rz y ty m sto so w an y ch . D z U N r 81, 13 p a ź d z ie rn ik a 1999.
R ecen zen t: P rof. d r hab. inż. B ro n is ła w S en d y k a
28 J. F ilip czy k
A b str a c t
S o m e p ro b le m s w h ic h o c c u r d u rin g ch eck u p tests o f b rak e sy ste m s in c a rs up to 3,5T h av e b e e n d is c u sse d in th e p ap er. M e th o d o lo g y o f d e te rm in in g th e e ffe c tiv e n e ss o f a brake s y ste m w ith re s p e c t to cu rre n t re g u la tio n s h av e b een p resn ted as w ell. F u rth e r d e v e lo p m e n t o f m e th o d o lg y o f c h e c k up te s ts w ith re g a rd to A B S sy stem effe c tiv e n e ss h as b e e n su g g ested . T h e re su lts o f b ra k e sy s te m s c o p a ra tiv e te s ts at a roll stand fo r cars up to 3 ,5 T an d d u rin g road te s ts h a v e b e e n p re s e n te d . T h e m o st fre q u e n tly o c c u rrin g e rro rs at b ra k e sy ste m te s ts h av e b e e n d is c u sse d as w e ll.
