Przęśliki z wczesnośredniowiecznego grodziska w Grzybowie, w województwie wielkopolskim nieopodal Wrześni

(1)

Dorota Dominiczak-Głowacka

Przęśliki z wczesnośredniowiecznego

grodziska w Grzybowie, w

województwie wielkopolskim

nieopodal Wrześni

Studia Lednickie 9, 243-269

2008

(2)

S T U D I A L E D N I C K I E IX L e d n ic a 2 0 0 8

DOROTA DOM1NICZAK-GŁOWACKA M uzeum Pierwszych Piastów na Lednicy

PRZĘŚLIKI Z W CZESNOŚREDNIOW IECZNEGO

GRODZISKA W GRZYBOW IE, W W OJEW ÓDZTW IE W IELKOPOLSKIM

NIEOPODAL W RZEŚNI

„ ...K ie d y d o izb y c z e la d n e j d o ta rła w ia d o m o ść, ż e d o d w o ru z a je c h a ł c h o rą ży o r s za ń s k i A n d r z e j K m ic ic p a n n a k rzy k n ę ła : „A sło w o s ta ło s ię cia łe m ". A w ted y „ p rzą d k i z e rw a ły s ię n a ró w n e n o g i; k ą d z ie le i w rze c io n a p o s p a d a ły n a zie m ię . " Henryk Sienkiewicz

Grzybowo to niewielka miejscowość w województwie wielkopolskim, nieopodal

Wrześni, w której znajduje się wczesnośredniowieczne grodzisko. Całkowita

powierzchnia grodziska liczy 4,7 ha, natomiast jego wnętrze to 2,2 ha. Kształt grodu

zbliżony je s t do prostokąta o zaokrąglonych narożnikach. Cały gród otoczony był

wałami, które najlepiej zachowały się we wschodniej jego części. Badania

archeologiczne

pozwoliły

ustalić,

że

pierwsze

ślady

osadnictwa

wczesnośredniowiecznego pojawiły się tu na początku X wieku, kiedy to pobudowano

w tym miejscu mały gródek. Niewiele później powstaje duży gród, którego wały

zachowały się do czasów współczesnych . Najprawdopodobniej ju ż w 1 połowie XI

wieku gród w Grzybowie przestał funkcjonować (M. Tuszyński 1995, s. 201-204).

Pierwsze prace archeologiczne, które miały miejsce na grodzisku w Grzybowie

przeprowadził W ilhelm Schwartz. Odkrył tam dużą ilość kości zwierzęcych i ceramikę

(W. Schwartz 1879, s. 7). W latach trzydziestych XX wieku Olgierd Brzeski założył

niewielki wykop sondażowy na majdanie grodziska. W trakcie eksploracji Brzeski

uzyskał materiał w postaci ceramiki, który dostarczył do archeologów w Poznaniu, w

celu ich wydatowania. W yniki badań opublikowano w czasopiśmie “Z otchłani

wieków” (O. Brzeski 1938, s. 151-153). Regularne badania archeologiczne podjęto

dzięki staraniom Olgierda Brzeskiego, którego marzeniem było dokończenie tego, co

rozpoczął na początku XX wieku. W roku 1988 wykonano badania wiertnicze

grodziska, a od 1989 roku rozpoczęto regularne prace wykopaliskowe. Dotychczasowe

16 sezonów badań archeologicznych na grodzisku w Grzybowie pozwoliło uzyskać

(3)

244

D O R O T A D O M IN IC Z A K -G L O W A C K A

dosyć pokaźną ilość wydobytego materiatu archeologicznego. Oprócz masowo

uzyskiwanej podczas prac ziemnych ceramiki i kości zwierzęcych dużo miejsca

zajm ują zabytki tzw. wydzielone, w skład których w chodzą między innymi: wyroby

rogownicze (Z. Kurnatowska, M. Tuszyński 2003), przedmioty metalowe, paciorki

oraz przęśliki. Podczas prac archeologicznych do roku 2004, znaleziono w Grzybowie

172 przęśliki (całe oraz fragmenty). Zabytki te są jed n ą z liczniejszych grup zabytków

w ydzielonych na tym stanowisku.

W okresie wczesnego średniowiecza bardzo popularnym zajęciem wśród kobiet

było tkactwo. Źródła ikonograficzne i zabytki archeologiczne odnajdowane w trakcie

prac wykopaliskowych na stanowiskach słowiańskich pozwoliły dokładnie poznać

przedmioty wykorzystywane w tej dziedzinie życia. Przykładem, iż tkactwo było

mocno rozpowszechnionym zajęciem są przedstawienia ikonograficzne, w których

ukazuje się kobiety podczas przędzenia (rye. 1).

R ye. 1. P rząd k i w prze d staw ie n ia c h ik o n o g raficzn y ch : F ra g m e n t czesk iej m in iatu ry z X III w ie k u , 2. F ra g m e n t fresku z cerk w i św . Z o fii w K ijo w ie (w g W . H en sel, S ło w ia ń sz c z y z n a)

Wrzeciono to urządzenie służące do przędzenia wełny, czyli do skręcania z niej

nici. Przedmiot ten zbudowany był z dwóch części: zwężającego się ku górze kawałka

drewna oraz z przęślika (ryc. 2). Drewniany patyk posiadał zaostrzenie na obu

końcach. Miał długość od 14 do 31 cm. Największe zgrubienie przypadało mniej

więcej na 2/3 jego długości. Wrzeciona znalezione w Gdańsku i Opolu miały wycięte

(4)

P R Z Ę Ś L IK I Z W C Z E S N O Ś R E D N I O W IE C Z N E G O G R O D Z IS K A W G R Z Y B O W I E ..

245 znaki, które najprawdopodobniej mówiły o swojej przynależności (J. Kamińska, A.

Nahlik 1958, s. 195; W. Hałubowicz 1956, s. 193). Drewniane wrzeciono to zabytek

sporadycznie znajdowany podczas badań archeologicznych. Zabytki takie znane są z

takich miejscowości jak: Gniezno, Poznań, Szczecin, Opole, Ostrów Lednicki.

W rzeciono znalezione na Ostrowie Lednickim miało naw iniętą nić (Z otchłani wieków

1951-1952, s. 108). Przęślik to pierścień, który nakładano na dolną cześć patyka. Pełnił

on rolę obciążnika. Kobiety, które przędły nici, jed n ą ręką obsługiwały wrzeciono, a

drugą w odpowiedni sposób podawały mu wełnę (ryc. 3). Dzięki temu po

wprowadzeniu w stan obrotowy wrzeciono zachowywało się jak „bączek” .

R y su n e k 1 R yc. 2.

D re w n ia n e w rz e c io n o R yc. 3. „ W ie c z o ry p rzą d e k ” p o d c z as z im y w w io sk a ch reg io n u N y irse g z p rzę ślik ie m z w a p ie n ia n a W ę g rz e c h (w g W ę g ry , W a rsz a w a 1966, s. 2 1 8 )

(w g W . H en sel, Sło w ia ń sz c z y z n a w cz e sn o śre d n io w iec z n a , W a rs z a w a l9 6 5 , s. 2 4 9)

Najczęściej znajdowanym zabytkiem, który używano w tkactwie i zachował się do

dzisiaj, a który bardzo często trafia w ręce archeologów jest przęślik. Przedmiot ten

najczęściej wykonywano z palonej gliny. Początkowo był on ręcznie lepiony, później

obtaczany, ozdabiany rytami, a nawet malowany (Z. Szafrańska, Slavia Antiqva, t.3).

Glina to materiał łatw y do obróbki, więc po uzyskaniu obłego kształtu należało jedynie

wykonać w niej otwór. Drugim rodzajem materiału, z którego wykonywano przęśliki to

kamień. W porównaniu z gliną, kamień był materiałem trwalszym, ale trudniejszym w

(5)

246

D O R O T A D O M IN I C Z A K -G L O W A C K A

obróbce, a więc droższym. W Opolu odkryto pracownię kamieniarską datow aną na

wczesne średniowiecze, w której oprócz gotowych przęślików były również ich

półfabrykaty. Znalezisko wydatowano na XIII wiek ( R. Jamka 1948-1949). Przęśliki

wykonane z piaskowca znaleziono między innymi: w Szczecinie, Gdańsku, Gnieźnie i

Kaidusie, z łupku szarego w Gdańsku i Łęczycy, a z wapienia w Gnieźnie, Opolu i

Kałdusie. Zabytki te wykonano najprawdopodobniej na miejscu. Przęśliki wytwarzane

z różowego i fioletowego łupku datowane na X I-X III wiek były ruską specjalnością.

R yc. 4. M a p a z a się g u p rzę ślik ó w z łu p k u w o ły ń sk ie g o w g B. A . R y b ak o w a 1. z a się g m aso w eg o w y stępo w an ia.

2. z a się g w y stę p o w a n ia p rzę ślik ó w w m n iejszej ilości

Pochodzą z okolic Owrucza na W ołyniu (J. Kamińska, A. N ahlik 1958, s. 37).

Rybaków stworzył mapę zasięgu przęślików z łupku wołyńskiego (ryc. 4). Niektóre

przęśliki z łupku znakowano i ozdabiano.

Kolejnym surowcem, z którego wytwarzano przęśliki był ołów. Przedmioty te

odznaczają się małymi rozmiarami. Ewenementem są przęśliki bursztynowe, które

pełniły dwie funkcje: ozdoby stroju oraz używane były w przędzalnictwie grubszych

nici. Przykładem ozdoby stroju jest grób Pomorzanki w Uniradzach, gdzie zachował

się warkocz spięty guzem bursztynowym (J. Kostrzewski 1962, s. 170, ryc. 89). Druga

(6)

P R Z Ę Ś L IK 1 Z W C Z E S N O Ś R E D N I O W IE C Z N E G O G R O D Z IS K A W G R Z Y B O W I E ..

247 funkcja przęślika bursztynowego widoczna jest w przędzalnictwie nici grubszych w

strefach nadbałtyckich. W muzeach litewskich znajduje się ponad 1000 przęślików z

czego 9% przypada na przęśliki bursztynowe (Starożytności Litwy, Warszawa 1994,

s. 105). Tak duża różnorodność surowca, z którego wykonywano przęśliki wiązała się z

R yc. 5. P ro c en to w e z e sta w ie n ie p rzę ślik ó w z g ro d zisk a w G rzy b o w ie

R yc. 6. Ilo śc io w e z e sta w ie n ie p rzę ślik ó w z g ro d zisk a w G rz y b o w ie

ciągłym szukaniem najodpowiedniejszego materiału, który najlepiej spełniałby sw oją

funkcję w tkactwie oraz związana była z zam ożnością posiadaczy tych przedmiotów.

Spośród całego zbioru przęślików z grodziska w Grzybowie tj. ze 172 zabytków,

większość, bo 126 sztuki (73,25%) to jedynie fragmenty przęślików. Całych zabytków

odnaleziono tylko 46 egzemplarzy (26,75%) (ryc. 5, 6).

Pełna analiza przęślików z grodziska w Grzybowie obejmująca rodzaj surowca, z

jakiego

zostały

wykonane,

kolor,

kształt,

rodzaj

płaszczyzn

(biegunów)

przyotworowych dotyczyć będzie jedynie całych zabytków. Natomiast lokalizacja

znalezionych zabytków przeprowadzona będzie zarówno dla całych przęślików jak i

fragmentów. Przęśliki odnalezione podczas wykopalisk archeologicznych na grodzisku

w Grzybowie wyprodukowane były z trzech grup surowcowych (tabela 1).

Najliczniejsza grupa, to przęśliki lepione z gliny, których jest 42 sztuki. Dwie pozostałe

(7)

248

D O R O T A D O M IN IC Z A K -G Ł O W A C K A

grupy reprezentowane są w ilości po dwa egzemplarze każda. Wykonano je z kamienia

lub ołowiu.

Tabela 1. Zestawienie surowcowe przęślików z Grzybowa

Surowiec

N r

inwentarza

G lina

K am ień

Ołów

Biała

Ż ółta

B ru n a tn a

Ciem no

b ru n a tn a

38 +

41 +

232 +

235 +

249 +

377 +

466 +

467 +

543 +

550 +

583 +

597 +

+

630 +

779 +

783 +

799 +

880 +

942 +

968 +

+

980 +

1065

bielona

powierzchnia

1067

+

1150

+

1151

+

1249

+

1268

+

1303

+

1392

+

1485

+

1506

+

1509

+

1515

+

(8)

249 1516

1518

+

1519

+

1534

+

1621

+

1634

+

1649

+

1655

+

1658

+

2269

+

2301

+

2373

+

2505

+

2565

+

---

£2

--13

■

1 3

■ ■ ■

nieregularne kuliste soczewkowe dwustożkowe o dwustożkowe o

zaokrągflonych ostrych załomach załomach

R yc. 7. Ilo śc io w e z e sta w ie n ie g rup c a ły c h p rzę ślik ó w z g ro d zisk a w G rz y b o w ie

47,8

15.2

28,2

■

2,2 6,5

Ш

■ ■

nieregularne kuliste soczewkowe dwustożkowe o dwustożkowe o zaokrąglonych ostrych

załomach załomach

P ro c en to w e z e sta w ie n ie g ru p p rzę ślin ik ó w z g ro d zisk a w G rzy b o w ie

Przęśliki gliniane podzielone zostały na cztery grupy kolorystyczne. Najmniej

znaleziono przęślików ulepionych z gliny koloru białego, bo tylko 7 sztuk. Jeden

koloru białego (nr inwentarza 1065) należy wykluczyć, ponieważ nie wykonano go z

białej gliny, lecz jego powierzchnia została bielona. Pozostałe trzy grupy kolorów gliny

posiadają zbliżoną ilość zabytków. Przęślików z gliny o barwie żółtej jest 14 sztuk, o

barwie brunatnej 13 sztuk, a wykonanych z gliny ciemnobrunatnej 12 sztuk.

(9)

250

D O R O T A D O M IN IC Z A K -G Ł O W A C K A

W szystkie całe przęśliki usystematyzowano według ich kształtów. W ramach

takiego podziału wśród przęślików z Grzybowa wydzielono pięć grup: przęśliki

dwustożkowe o ostrych załomach stożków, przęśliki dwustożkowe o zaokrąglonych

(łagodnych) załomach stożków, przęśliki soczewkowe, przęśliki kuliste i przęśliki o

nieregularnym kształcie (ryc. 7, 8).

Najliczniejszą grupę reprezentują przęśliki dwustożkowe o ostrych załomach

stożków. Spośród 46 całych zabytków aż 22 sztuki weszły w skład tej grupy (ryc. 9).

(10)

P R Z Ę Ś L IK I Z W C Z E S N O Ś R E D N I O W IE C Z N E G O G R O D Z IS K A W G R Z Y B O W 1 E ..

251 Średnica ich waha się od 2,0 cm do 3,2 cm, wysokość od 1,0 cm do 2,8 cm. W grupie

tej znajdują się zabytki, które posiadają na powierzchni zdobienie, najczęściej w

postaci dookolnych żłobków (nr inwentarza 968, 1067, 1303, 2301), niekiedy bardzo

słabo widoczne (nr inwentarza 942). Dw a zabytki z tej grupy charakteryzują się

asymetrią i dużą krzyw izną (nr inwentarza 1655, 2505). Do grupy tej należą również

dwa zabytki wykonane z innego materiału, niż glina. Jeden (nr inwentarza 630)

wykonany jest z wapienia białego , natomiast drugi (nr inwentarza 1150) jest ołowiany.

(11)

252 D rugą grupą pod względem ilościowym są przęśliki dwustożkowe o zaokrąglonych

załomach stożków. Do grupy tej zaliczono 13 przęślików (ryc. 10). Średnica zabytku

waha się od 2,1 cm do 3,7 cm, wysokość od 0,8 cm do 2,4 cm. Dwa zabytki (nr

R yc. 12. P rzęślik i ku liste (ry s. D. D o m in ic z a k - G ło w ack a)

(12)

253 inwentarza 249, 1515) są pokryte zdobieniem w postaci dookolnych żłobków. Przęślik

(nr inwentarza 1515) wykonany jest z białego wapienia, a wszystkie pozostałe z gliny.

Kolejną w ydzieloną grupą przęślików pod względem kształtu to zabytki

soczewkowate. W skład jej wchodzi 7 sztuk przęślików (ryc. 11). Ich średnica waha się

od 2,9 cm do 3,7 cm, wysokość od 1,25 cm do 1,75 cm. Tylko jeden przęślik tej grupy

(nr inwentarza 597) posiada zdobienie w postaci nakłuć na całej powierzchni.

Trzy przęśliki (nr inwentarza 38, 1151, 1506) należą do grupy zabytków o kulistym

kształcie (ryc. 12). Średnica ich mieści się w przedziale 1,75 cm do 2,7 cm. Wysokość

od 0,95 cm do 2,15 cm. Jeden spośród tych przęślików (nr inwentarza 1506) wykonano

z ołowiu.

O statnią grupę kształtów reprezentuje zabytek (nr inwentarza

1518) o

nieregularnym kształcie. W ykonany jest z gliny. Jego średnica ma 3,4 cm, wysokość

2,5 cm (ryc. 13). Zastosowane kryterium kształtu ma jedynie charakter porządkujący

ten zbiór. Kryterium to nie jes t zbyt precyzyjne w odniesieniu do każdego egzemplarza.

R yc. 13. P rz ę ślik o n iere g u la rn y m k sz ta łcie (rys. D. D o m in ic z a k - G ło w ack a)

Przęśliki z grodziska w Grzybowie podzielono także według rodzaju biegunów

(płaszczyzn) przyotworowych (tabela 2). N a podstawie ich zróżnicowania w przypadku

omawianego zbioru można wydzielić trzy grupy: pierw sza o biegunie lejkowato-

wklęsłym, druga o biegunie płaskim i trzecia nie posiadająca wyodrębnionego bieguna.

Tabela 2. Rodzaje biegunów przyotworowych w całych przęślikach z grodziska w

Grzybowie

N r inwentarza

Płaszczyzna

lejkow ato

wklęsła

Płaszczyzna

płask a

Płaszczyzna

nie

w yodrębniona

38 +

41 +

232 +

235 +

249 +

377 +

(13)

254

(14)

P R Z Ę Ś L I K I Z W C Z E S N O Ś R E D N I O W IE C Z N E G O G R O D Z IS K A W G R Z Y B O W IE .

255 Najliczniej reprezentowana jest grupa, okazów z biegunem przyotworowym

płaskim. Należy do niej aż 26 przęślików. Kolejna grupa nie posiada wyodrębnionej

płaszczyzny przy otworowej. M ożna do niej zaliczyć 11 zabytków. Najmniej liczną jest

grupa z płaszczyzną przyotw orow ą lejkowato - wklęsłą. Do grupy tego rodzaju

płaszczyzny weszło tylko 9 przęślików.

W trakcie kilkunastu lat wykopalisk archeologicznych na grodzisku w Grzybowie

odnaleziono pokaźny zbiór przedmiotów - przęślików, których używano w tkactwie.

Zabytki te pozyskano z założonych wykopów, jednakże należy zaznaczyć, iż nie

w ystępowały we wszystkich dotąd założonych wykopach. Dla zobrazowania tej

sytuacji wykonano zestawienie w postaci dwóch wykresów: ilościowego oraz

procentowego występowania przęślików w wykopach na grodzisku w Grzybowie (ryc.

14, 15).

3 0 2 5 20

Î!

15 10 5

0 » i

10 i

i

. 1

1 .

1

1 l i

1 - 1

1 ■ I I . l a . 1

m 1 m m m

_{l i i l l}

; 5 5 S 5

j s j s s s s i i n a s s t i s s s

r t H

1 ł Î Г Ï f t r r r r r t r

i S

r r r r r

Ryc. 14. Ilo śc io w e z e sta w ie n ie p rzę ślik ó w (całe i fra g m en ty ) w w y k o p a c h n a g ro d zisk u w G rzy bo w ie.

20,00

%

10,00 i ,3

«

0 9,9 S,8

■

6,4 6.4

I

6.4

1 I

■

l i

1

2.3 0,6 ■ 0,6 0,6 0,6 Ш 1 ■ ■ ■ i . l l r IO r N « 1Л o. a T" o o a a . a o. “ * o o o o

r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r r

(15)

256 Z 5! wykopów założonych na grodzisku w dwudziestu sześciu nie znaleziono

żadnego przęślika (mowa o całych i fragmentach) (nr wykopów: 2, 3, 4, 6, 7, 8, 9, 10,

13, 18, 20, 22, 28, 32, 33, 34, 35, 37, 38, 39, 40, 42, 44, 47, 48, 50) . W wykopach o

numerach (5, 19, 24, 27, 30, 31, 36) w trakcie prac natrafiono tylko na jeden (fragment

lub całość) tego zabytku. Analizując plan grodu z naniesioną lokalizacją przęślików

(por.ryc.16, 17) widać, iż do 5 sztuk tego zabytku znaleziono w szesnastu wykopach

(nr wykopów: 1 ,5 , 11, 15, 17, 19, 2 3 ,2 4 ,2 5 ,2 7 ,2 9 , 3 0 ,3 1 ,3 6 ,4 5 ,4 6 ).

Pomiędzy 6 a 10 sztuk przęślików znaleziono w dwóch wykopach (nr wykopów:

12, 51). W trzech wykopach (nr wykopów: 16, 21, 49) ilość tych zabytków wahała się

od 11 do 15 sztuk. W trzech kolejnych wykopach (nr wykopów: 26, 41, 43) ilość

znalezionych przęślików mieściła się w przedziale od 16 do 20. W ykop nr 43 był

wykopem skarbowym, gdzie zarejestrowano występowanie skarbu monet srebrnych.

Eksplorowano tylko jego pierw szą warstwę kulturową. Położony był w e wschodniej

części grodziska.

W jednym tylko wykopie (nr wykopu 14) ilość przęślików przekroczyła 21 sztuk.

Wykop, w którym znaleziono 16,3% całego zbioru tego zabytku, tj. 28 sztuk.

Dla porównania przeprowadzono analizę ilości fragmentów przęślików oraz całych

zabytków w obiektach (tabela 3, ryc. 17). Najwięcej przęślików (4 fragmenty, 1 cały)

znaleziono w obiekcie nr 5 - wykop nr 16. Natomiast w obiekcie 26 (wykop 14)

znaleziono 3 fragmenty i 2 całe zabytki. Całe przęśliki znaleziono w obiekcie nr 4,

który mieści się w ramach wykopu nr 1 -2 sztuki, oraz w obiekcie nr 26, który należy

do wykopu 14-2 sztuki. W obiektach: 9, 13, 14, 19, 20, 57, 69 natrafiono na 1 cały

przedmiot. W innych obiektach wystąpiły jedynie ich fragmenty. Po jednym

znaleziono w obiektach: 5, 25, 36, 52, 60, 66, 75, a po dwa w obiektach: 14, 16, 19, 22,

83. W pozostałych wykopach nie stwierdzono obecności przęślików. Ze zbioru całych

zabytków (46 sztuk), tylko 12 sztuk znaleziono w obiektach. W ynika z tego, że 26,08%

zbioru całych przęślików przypada na te, które znalazły się w obiektach. 73,92%

całych przęślików znaleziono poza obrębem obiektów, w warstwach kulturowych.

Z pośród 126 fragmentów przęślików 24 fragmenty znaleziono w ramach

eksplorowanych obiektów. Tylko 9,52% fragmentów tego zabytku odkryto podczas

eksploracji obiektów, a więc 90,48% to fragmenty przęślików znalezione poza

obiektami.

Tkactwo już od neolitu należało do najbardziej rozpowszechnionego zajęcia wśród

kobiet. Głównym narzędziem w tkactwie było wrzeciono z przęślikiem, który pełnił

rolę obciążnika. Doskonały kształt przęślika sprawdzony w praktyce spowodował, iż

od pradziejów do współczesności posiadał niemal niezm ienną formę. Po co więc

przedmiot tak idealne spełniający swoje zadanie zastępować czymś innym.

Przeprowadzona analiza ilości przęślików w wykopach oraz w obiektach nie pozwala

w pełni poznać rzeczywistego występowania tego zabytku na grodzisku w Grzybowie

ze względu na zbyt mały procent przebadanego stanowiska. W związku z tym nie

można jednoznacznie ustalić miejsc, w których mieszkańcy wczesnośredniowiecznego

grodu wytwarzali oraz używali tego przedmiotu w codziennym życiu. Liczny zbiór

przedmiotów - przęślików uzyskany podczas wykopalisk świadczy o znacznej roli

„przędzalnictwa” i „tkactwa” wśród mieszkańców grodu. Może warto było by

(16)

P R Z Ę Ś L IK I Z W C Z E S N O Ś R E D N I O W IE C Z N E G O G R O D Z IS K A W G R Z Y B O W IE .

257 zastanowić się nad znalezieniem warsztatów tkackich. W ówczas wyniki badań

archeologicznych mogły by uświadomić wartość i rolę, ja k ą pełniło to zajęcie wśród

m ieszkańców wczesnośredniowiecznego Grzybowa.

Tabela 3. Fragmenty i całe przęśliki w obiektach

W yk op

O b iek t

N r

in w en tarza

Całe

Fragmenty

1

4

38 +

41 +

5

91 +

11

13

232 +

16

401 +

455 +

12

9

968 +

14

249 +

248 +

442 +

14

19

466 +

471 +

492 +

20

467 +

22

655 +

941 +

25

923 +

26

518 +

529 +

889 +

583 +

880 +

36

987 +

16

50 1268

+

1250

+

1259

+

1269

+

1272

+

17

52 1275

+

21

60 1404

+

26

69 1534

+

27

57 1621

+

29

66 1808

+

(17)

258

36

75 1618

+

41

83 1719

+

1751

+

BIBLIOGRAFIA:

B rzesk i O.

1938 G ro d z isk o w c z e s n o h isto ry c z n e w G rz y b o w ie w p o w ie c ie w rz e siń sk im , Z O W , r. 13, s. 151-153. D elek ta J.

1935 W a rk o c z P o m o rz a n k i s p rz e d 1000 lat [w :] Ilu stra c ja Po lsk a, P o zn ań , r. 8: 1935, n r 2 1, s. 21. H en sel W .

1965 S ło w ia ń sz c z y z n a w cz e sn o śre d n io w iec z n a . Z a ry s k u ltu ry m aterialn ej, W arszaw a. H o łu b o w ic z W.

1956 O p o le w w ie k a c h X -X II, K ato w ic e, s. 19 3 , ryc. 81. J a m k a R.

1951 S z c z eg ó ło w e s p ra w o z d an ie z p rac w y k o p a lisk o w y ch w O p o lu z a o k res 1 9 48-1949, M W , t . l , s. 49. K a m iń sk a J., N a h lik A.

1958 W łó k ie n n ic tw o g d a ń sk ie X -X III w , Ł ó d ź , s. 3 7 , 195. K o strz e w sk i J.

1962 K u ltu ra p rap o lsk a , W arszaw a. K u rn a to w sk a Z ., T u sz y ń sk i M .

2003 W y ro b y ro g o w n icz e z w c z e sn o p ia sto w sk ie g o g ro d zisk a w G rz y b o w ie p o d W rześn ią, [w:] R es et fontes. K się g a ju b ile u sz o w a d r E u g e n iu sz a C n o tliw e g o , S zczecin , s. 257 -2 6 3 .

S z a fra ń sk a Z.

1952 O rn a m e n ty n a p rzę ślik a c h w c z e s n o śre d n io w iec z n y c h , SI A t. 3, s. 179-194 S c h w a rtz W .

1879 N a c h tra g z u den M a te ria lie n z u r p räh isto risc h e n K a rto g ra p h ie d e r Prov. P osen. B e lia g e zu m P ro g ra m m des K o n ig l. Fr. W .G y m n a siu m s in P o sen , P o z n a ń , s. 7.

S ta ro ż y tn o śc i L itw y

1994 S taro ży tn o ści Litw y. K a ta lo g w y sta w y M u z eu m N a ro d o w e g o L itw y z W iln a 4 .0 3 - 3 0 .0 6 .1 9 9 4 W a rsz a w a , s. 6 2 , 105-106.

T u sz y ń sk i M.

1995 G ro d z isk o w G rz y b o w ie , stan. 1, gm . W rześn ia, w o j. P o zn ań sk ie. D o n ie sie n ia w stę p n e, W SA , P o z n a ń , t. 3, s. 20 1 -2 0 4 .

W ęg ry

1966 W ęg ry, M . M ic k ie w icz (red .), W a rsz a w a , s. 218. Ż u ro w sk i K.

(18)

259 ZESTAW IENIE PRZĘŚLIKÓW ZACHOW ANYCH W CAŁOŚCI

N R IN W . Z D J Ę C I E W Y K O P / W -W A / O B IE K T S U R O W I E C O P IS P R Z Ę Ś L I K A A U T O R Z D J Ę C I A 38

Ф

w y k o p - 1 w -w a - o b iek t - 4

g lin a p rzekró j - k ulisty ręczn ie lep io ny w y so k o ść - 1 ,4 5 cm ś re d n ic a - 2 ,7 cm ś re d n ic e o tw o ru - 1,0 / 0 ,7 cm M a riu sz T u sz y ń sk i 41 w y k o p -1 w -w a - 3 o b iek t - 4 g lin a przek ró j - d w u sto ż k o w y o o stry ch za ło m a ch sto żk ó w w y so k o ść - 2 ,0 5 cm śre d n ic a - 3,1 cm ś re d n ic e o tw o ru - 1,1 / 1,1 cm M ariu sz T u sz y ń sk i 232

•

w y k o p - 1 1 w -w a - 2 o b ie k t - 13 g lin a p rzek ró j - d w u sto ż k o w y o o stry c h z a ło m a ch sto ż k ó w w y so k o ść - 2 ,4 cm ś re d n ic a - 3 ,2 cm ś re d n ic e o tw o ru - 1,0 / 0 ,9 cm z d o b n ic tw o - na je d n e j po w ierzch n i b oczn ej d o o k oln y żło b e k M a riu sz T u szy ń sk i 235

#

w y k o p -12 w -w a -1/3 o b iek t -g lin a przek ró j - d w u sto ż k o w y o o stry ch z ało m ach

sto ż k ó w w y s o k o ś ć - 1 ,2 cm śre d n ic a - 2 ,7 cm ś re d n ic e o tw o ru - 1 ,1 / 1,05 cm M a riu sz T u sz y ń sk i

(19)

260

D O R O T A D O M IN IC Z A K -G L O W A C K A 249 w y k o p -12 w -w a - o b iek t - 14 g lin a przek ró j - d w u sto ż k o w y o z a o k rą g lo n y ch za ło m a ch sto ż k ó w w y so k o ść - 2 ,4 cm ś re d n ic a - 2 ,9 cm ś re d n ic e o tw o ru - 1,2 / 1,1 cm z d o b n ic tw o - n a obu p o w ierzch n iach b o c z n y ch z d o b ien ie w postaci d o o k o ln y ch żło b k ó w M ariu sz T u szy ń ski 3 77

9

w y k o p - 14 w -w a - 1/3 o b iek t -g lin a przek ró j - d w u sto ż k o w y o ostry ch za ło m a ch sto żk ó w w y so k o ść - 1,5 cm śre d n ic a - 2 ,7 cm śre d n ic e o tw o ru - 1,0/0,9 cm z d o b n ic tw o - n a obu p o w ierzch n iach b o c z n y ch p o d w a d o o k o ln e żłobki M ariu sz T u szy ń sk i 4 6 6 w y k o p -14 w -w a - 1/4 o b iek t - 1 9 g lin a przek ró j - d w u sto ż k o w y o z a o k rą g lo n y ch z a ło m a ch sto ż k ó w w y so k o ść - 1,15 cm śre d n ic a - 3 ,45 cm śred n ice o tw o ru - 1 , 2 / 1,1 cm M ariu sz T uszy ń sk i 467 w y k o p -14 w -w a - i /4 o b iek t - 20 g lin a przek ró j - d w u sto ż k o w y o zao k rą g lo n y ch za ło m a ch sto żk ó w w y so k o ść - 1 ,7 cm śre d n ic a - 3,2 cm ś re d n ic e o tw o ru - 1 ,2 / 1,1cm D o ro ta D o m in ic z a k -G ło w a c k a 543 w y k o p -14 w -w a - 1 /4 o b iek t -g lin a przek ró j - so czew k o w y , ręc z n ie lep io n y w y so k o ść - 1,6cm śre d n ic a -3,3 cm śred n ice o tw o ru - 1,0 / 0,95 cm zd o b n ic tw o - z a o k rąg lo n e kraw ę d z ie b o c z n e M ariu sz T u szy ń sk i

(20)

261

550

#

w y k o p -14 w -w a - 1/4 o b ie k t -g lin a p rzek ró j - s o c ze w k o w y w y so k o ść - 1,25 cm ś re d n ic a - 3,35 cm ś re d n ic e o tw o ru - 1 ,1 /1 ,0 5 cm M ariu sz T u szy ń sk i 583 w y k o p -14 w -w a - 1/4 o b iek t - 2 6 g lin a przek ró j - d w u sto ż k o w y o za o k rą g lo n y ch z a ło m a ch sto ż k ó w w y s o k o ś ć - 2 ,1 cm ś r e d n ic a - 3 ,6 cm ś re d n ic e o tw o ru - 0 , 8 / 0 , 8 cm M a riu sz T u szy ń sk i 597 w y k o p -1 4 w -w a -1/4 o b ie k t -g lin a p rzek ró j - so c ze w k o w y , ręczn ie lep io n y w y so k o ść - 1,35 cm ś re d n ic a - 2 ,9 cm ś re d n ic e o tw o ru - 0 ,9 / 0,8 cm z d o b n ic tw o - n ak łu c ia M a riu sz T u szy ń sk i 630 w y k o p -1 4 w -w a - 2/1 o b ie k t

-b iały w ap ień p rzek ró j - d w u sto ż k o w y o o stry c h z a ło m a ch sto ż k ó w w y so k o ść - 1 ,2 cm ś re d n ic a - 2 ,25 cm śred n ice o tw o ru - 1,0 / 0 ,9 cm M a riu sz T u szy ń sk i 779

o

w y k o p -14 w -w a - 1/4 o b iek t -g lin a przek ró j - d w u sto ż k o w y o zaok rą g lo n y ch z a ło m a ch sto ż k ó w w y so k o ść - 1,6 cm ś re d n ic a - 2 ,7 cm śre d n ic e otw o ru - 1 , 0 5 /1 , 0 cm D o ro ta D o m in iczak -G ło w a c k a 783 w yk o p -14 w -w a - 2/1 o b ie k t -g lin a p rzekró j - d w u sto ż k o w y o z ao k rą g lo n y ch z a ło m a ch sto ż k ó w w y so k o ść - 1,5 cm ś re d n ic a - 2 ,5 cm śre d n ic e o tw o ru - 1,1 /1 ,0 5 cm M ariu sz T u szy ń ski

(21)

262

D O R O T A D O M IN IC Z A K -G L O W A C K A 7 99 w y k o p -1 4 w -w a - 1/1 o b iek t -g lin a przek ró j - so c ze w k o w y w y so k o ść - 1 ,4 5 cm śre d n ic a - 2 ,9 cm śre d n ic e o tw o ru - 0,8 / 0 , 7 cm M a riu sz T u szy ń sk i 880 w y k o p -1 4 w -w a - o b iek t - 26 g lin a p rzek ró j - so c ze w k o w y w y so k o ść - 1,6 cm śre d n ic a - 3,1 cm ś re d n ic e o tw o ru - 0 ,7 / 0 ,6 cm M ariu sz T u szy ń sk i 942 w y k o p -14 w -w a - o b iek t -g lin a przek ró j - d w u sto ż k o w y o o stry c h załom ach

sto żk ó w w y so k o ść - 2,2 cm ś re d n ic a - 3,2 cm śre d n ic e o tw o ru - 1 ,2 / 1,1 cm z d o b n ic tw o - do o k o ln e ryty b ard zo sła b o w id o c z n e M ariu sz T u sz y ń sk i 968

©

w y k o p -12 w -w a - o b ie k t - 9 glin a przek ró j - d w u sto ż k o w y o o stry ch za ło m a ch sto ż k ó w w y so k o ść - 2 ,8 cm ś re d n ic a - 2,1 cm śred n ice o tw o ru - 1 , 2 / 1,2 cm z d o b n ic tw o - obie p o w ie rz c h n ie b o czn e p o s ia d a ją d o o k o ln e żłobki M ariu sz T u sz y ń sk i 980 w y k o p - 1 1 w -w a - 11 o b iek t -glin a p rzekró j -d w u sto ż k o w y o z a o k rą g lo n y ch z a ło m a ch sto ż k ó w w y so k o ść - 2 ,1 5 cm śred n ica - 3,7 cm ś re d n ic e o tw o ru - 0 ,8 / 0,7 cm M ariu sz T u szy ń sk i

(22)

263

1065 w yk o p -15 w -w a - 6/1 o b ie k t -glina, p o w ie rz c h n ia b ielo n a przek ró j - so c ze w k o w y w y so k o ść -1 ,7 5 cm śre d n ic a - 3,7 cm ś re d n ic e o tw o ru - 1,3 / 1,1 cm z d o b n ic tw o - p o w ie rz c h n ia z e w n ę trz n a b ielo n a M ariu sz T u szy ń sk i 1067 w y k o p -15 w -w a - 6/5 o b iek t -g lin a przek ró j - d w u sto ż k o w y o o stry c h za ło m a ch sto ż k ó w w y so k o ść - 1,3 cm ś re d n ic a - 2 ,8 5 cm ś re d n ic e o tw o ru - 1,1 / 1,0 cm z d o b n ic tw o - d o o k o ln y ż ło b e k na je d n e j z pow ierzch n i M a riu sz T u szy ń sk i 1150

Ф

w y k o p -16 w -w a - 4/1 o b iek t -ołów p rzek ró j - d w u sto ż k o w y o ostry ch za ło m a ch sto ż k ó w w y so k o ść - 1 ,2 cm ś re d n ic a - 2 ,2 cm śred n ice o tw o ru - 1,1 / 1,05 cm M ariu sz T u szy ń sk i 1151 w y k op -16 w -w a - 4/1 o b iek t

-glin a p rzek ró j - k u listy w y so k o ść - 2,15 cm śre d n ic a - 2,65 cm śre d n ic e o tw o ru - 1,0 / 0 ,85 cm M ariu sz T u sz y ń sk i 1249 w y k o p -19 w -w a - 3/7 o b ie k t -g lin a p rzek ró j - d w u sto ż k o w y o o stry ch za ło m a ch sto żk ó w w y so k o ść - 1,3 cm śre d n ic a - 2 ,6 cm ś re d n ic e o tw o ru - 1,0 / 1,0 cm M ariu sz T u szy ń sk i 1268

9

w y k o p -16 w -w a - 3 o b iek t - 50 g lin a przek ró j - d w u sto ż k o w y o z a o k rą g lo n y ch za ło m a ch sto ż k ó w w y so k o ść - 2 ,05 cm ś re d n ic a - 2 ,8 cm śred n ice o tw o ru - 1,0 / 0,95 cm M ariu sz T u szy ń sk i

(23)

264

D O R O T A D O M IN IC Z A K -G Ł O W A C K A 1303

Ł S)

w y k o p -23 w -w a - 1/3 o b iek t -g lin a przek ró j - d w u sto ż k o w y o o stry c h zało m ach

sto ż k ó w w y so k o ść - 1,65 cm śre d n ic a - 3,15 cm ś re d n ic e o tw o ru - 1,1 / 1,0 cm z d o b n ic tw o - d o o k o ln e żłobki M a riu sz T u sz y ń sk i 1392

ф

w y k o p -21 w -w a - 6 o b ie k t -g lin a p rzek ró j - d w u sto ż k o w y o z a o k rą g lo n y ch z a ło m a ch sto ż k ó w w y so k o ść - 0,8 cm ś re d n ic a - 2 ,45 cm śred n ice o tw o ru - 1 ,0 / 0,9 cm M a riu sz T u szy ń sk i 1485

O

w y k o p -29 w -w a - 2/3 o b iek t -g lin a przek ró j - d w u sto ż k o w y o z a o k rą g lo n y ch z a ło m a ch sto ż k ó w w y so k o ść - 1,1 cm ś re d n ic a - 2,95 cm śred n ice o tw o ru - 1,1 / 1,05 cm M a riu sz T u sz y ń sk i 1506

&

w y k o p - 3 1 w -w a - 2/1 o b ie k t

-ołów p rzek ró j - k u listy w y so k o ść - 0,95 cm śre d n ic a - 1,75 cm ś re d n ic e o tw o ru - 0,9 / 0,8 cm M a riu sza T u szy ń sk i 1509

O

w y k o p -26 w -w a - 7/2 o b iek t -g lin a p rzek ró j - d w u sto ż k o w y o o stry ch za ło m a ch sto żk ó w w y so k o ść - 1,6 cm śre d n ic a - 2 ,9 cm ś re d n ic e o tw o ru - 0 ,9 / 0,8 cm D o ro ta D om in iczak -G ło w a c k a 1515

« я

w y k o p -26 w -w a - 9/1 o b iek t -k a m ie ń - w apień przek ró j - d w u sto ż k o w y o z a o k rą g lo n y ch za ło m a ch sto żk ó w w y so k o ść - 1 ,2 5 cm ś re d n ic a - 2,1 cm ś re d n ic e o tw o ru - 0 ,9 / 0,8 cm z d o b n ic tw o - d o o k o ln e żłobki M a riu sz T u szy ń ski

(24)

265

1516

O

w y k o p -26 w -w a - 9/1 o b ie k t -g lin a p rzek ró j - d w u sto ż k o w y o ostry ch za ło m a ch sto żk ó w w y so k o ść - 1,0 cm śre d n ic a - 2 ,2 cm ś re d n ic e o tw o ru - 1,0 / 0 ,9 cm M ariu sz T u szy ń sk i 1518

#

w y k op -26 w -w a - 7/2 o b iek t -g lin a p rzek ró j - n iere g u la rn y w y so k o ść - 2,5 cm ś re d n ic a - 3 ,4 cm ś re d n ic e o tw o ru - 1 , 3 / 1,2 cm M a riu sz T u szy ń ski 1519 w y k o p -26 w -w a - 7/2 o b iek t -g lin a p rzek ró j - d w u sto ż k o w y o ostry ch za ło m a ch sto ż k ó w w y so k o ść - 1 ,5 cm śre d n ic a - 3,2 cm śre d n ic e o tw o ru - 1,0 / 0 ,9 cm M ariu sz T u szy ń sk i 1534 w y k o p -26 w -w a - o b iek t - 69 g lin a p rzek ró j - d w u sto ż k o w y o o stry c h za ło m a ch sto ż k ó w w y so k o ść -1 ,6 cm śre d n ic a - 2,5 cm ś re d n ic e o tw o ru - 1 ,2 / 1 ,1 cm M ariu sz T u szy ń sk i 1621

€

w y k o p -27 w -w a - 6/4 o b iek t - 57 g lin a p rzek ró j - s o c ze w k o w y w y so k o ść - 1,5 cm śre d n ic a - 3 ,6 cm śre d n ic e o tw o ru - 0 ,7 / 0.7 cm M a riu sz T u sz y ń sk i

(25)

266

D O R O T A D O M IN IC Z A K -G L O W A C K A 1634 Я Г : \ . N w y k o p -41 w -w a - 9/4 o b iek t -g lin a p rzek ró j - d w u sto ż k o w y o o stry c h za ło m a ch sto żk ó w w y so k o ść -1 ,6 cm ś re d n ic a - 2,1 cm śred n ice o tw o ru - 1,1 / 1,0 cm M a riu sz T u szy ń sk i 1649

e

w y k o p -41 w -w a - 9/4 o b ie k t -g lin a przek ró j - d w u sto ż k o w y o o stry ch za ło m a ch sto ż k ó w w y so k o ść - 1 ,1 cm śre d n ic a - 2,1 cm ś re d n ic e o tw o ru - 1,0 / 0,9 cm M a riu sz T u szy ń sk i 1655 w y k o p -41 w -w a - 8/3 o b iek t -g lin a przek ró j - d w u sto ż k o w y o ostry ch zało m ach

sto żk ó w w y so k o ść - 1,9 cm ś re d n ic a - 3,1 cm śre d n ic e o tw o ru - 1 ,0 /0 ,9 5 cm uw agi - siln a a sy m etria M ariu sz T u sz y ń sk i 1658 w y k o p -41 w - w a - 12/3 o b iek t -g lin a przek ró j - d w u sto ż k o w y o o stry c h za ło m a ch sto żk ó w w y so k o ść - 1 ,7 cm ś re d n ic a - 3 ,0 cm śred n ice o tw o ru - 1,0 / 0,9 cm M a riu sz T u szy ń sk i 2 2 6 9

о

w y k o p -46 w -w a - 1 o b iek t -g lin a p rzekró j - d w u sto ż k o w y o z a o k rą g lo n y ch za ło m a ch sto ż k ó w w y so k o ść - 1,6 cm śre d n ic a - 2,5 cm ś re d n ic e o tw o ru - 1,0 / 0 , 9 cm D o ro ta D om in iczak -G ło w a c k a

(26)

P R Z Ę Ś L IK I Z W C Z E S N O Ś R E D N I O W IE C Z N E G O G R O D Z IS K A W G R Z Y B O W I E .,

267

2301

•

w y k o p -43 w -w a - 1/2 o b iek t -g lin a p rzek rój - d w u sto ż k o w y o o stry ch za ło m a ch sto żk ó w w y so k o ść - 2,3 cm ś re d n ic a - 2 ,8 cm ś re d n ic e o tw o ru - 1 ,0 /0 ,9 5 cm z d o b n ic tw o - d o o k o ln e żłobki D o ro ta D o m in iczak -G ło w ack a 2373

О

w y k o p -49 w -w a - 3/1 o b iek t -g lin a p rzekró j - d w u sto ż k o w y o z a o k rą g lo n y ch z a ło m a ch sto żk ó w w y so k o ść - 1,1 cm ś re d n ic a - 3 ,0 cm śre d n ic e o tw o ru - 1 ,2 5 /1 ,1 cm D o ro ta D o m in iczak -G ło w a c k a 2505 w y k o p -51 w -w a - 2/1 o b iek t -g lin a p rzekró j - d w u sto ż k o w y o ostry ch zało m ach

sto żk ó w w y so k o ść - 2 ,0 cm śre d n ic a - 2 ,0 cm śred n ice o tw o ru - 0 ,9 / 0 ,8 cm uw ag i - siln a asy m etria D o ro ta D o m in iczak -G ło w ack a 2565

o

w y k o p -51 w -w a - 5/3 o b ie k t -g lin a p rzekró j - d w u sto ż k o w y o o stry c h za ło m a ch s to ż k ó w w y so k o ść - 1,8 cm śre d n ic a - 3 ,2 cm ś re d n ic e o tw o ru - 1,3 / 1,2 cm D o ro ta D o m in ic z a k -G ło w a c k a

DIE SPINNW IRTEL AUS DEM FRÜHM ITTELALTERLICHEN BURGWALL

IN GRZYBOWO, WOI. GROSSPOLEN,

UNW EIT VON WRZEŚNIA

ZUSAM M ENFASSUNG

G rz y b o w o ist ein O rt in d e r W o iw o d sch a ft G ro ß p o len , d e r sich in d e r N ä h e v o n W rześn ia b efin d et. Eben do rt w u rd e ein frü h m ittela lte rlic h e r B u rgw all fre ig ele g t. D ie a rc h ä o lo g isc h e n U n te rsu c h u n g e n ließ en es festzuleg en , d ass die ersten B e s ied lu n g ssp u re n a u f A n fa n g des 10, Jh . fielen . W ä h re n d 16 S aiso ns

(27)

268

archäologischer Untersuchungen au f dem Burgwall in Grzybowo wurde eine große Menge der archäologischen Funde freigelegt. Neben der bei Erdarbeiten massenweise ausgegrabenen Keramik und Tierknochen sind die so genannten abgesonderten Funde, unter anderen Geweiherzeugnisse, M etallgegenstände, Perlen und Spinnwirtel zahlreich. Bis 2004 wurden in Grzybowo 172 Spinnwirtel (ganze und Fragmente) gefunden. Diese Funde bilden eine der zahlreichsten Fundgruppen aus diesem Fundplatz.

Zu den meist verbreiteten Beschäftigungen der Frauen gehörte bereits seit dem Neolithikum die W eberei. Das Hauptwerkzeug der Weberei w ar die Spindel mit einem Spinnwirtel, der die Rolle einer Schwungmasse spielte. Ausgezeichnete, in der Praxis bewährte Form des Spinnwirtels bewirkte, dass sie seit Urzeiten fast ungeändert blieb. Es w ar also sinnlos, einen seine Aufgabe so ideal erfüllenden Gegenstand mit einem anderen zu ersetzen. Die durchgeführte Analyse der Spinnwirtelmenge in den Grabungsflächen und in den Objekten lässt aber nicht zu, das tatsächliche Auftreten dieses Funds in dem Burgwall in Grzybowo völlig zu erkennen, weil zu kleiner Teil dieser Fundstelle untersucht wurde. In Zusammenhang damit können die Orte, an den die Bewohner der frühmittelalterlichen Burg in Grzybowo diesen Gegenstand ausgeführt und im alltäglichen Leben gebraucht haben, nicht eindeutig bestimmt werden. Große Sammlung von Spinnwirteln, die bei den Ausgrabungen freigelegt wurden, zeugt aber von wichtiger Rolle der Spinnerei und Weberei unter den Burgbewohnem. Vielleicht wäre es gut, die Suche nach Webstühle zu überlegen. Dann könnten die Ergebnisse der archäologischen Untersuchungen den Wert und Rolle, welche diese Beschäftigung unter den Bewohnern des frühmittelalterlichen Grzybowo spielte, aufklären.

ABBILDUNGEN

Abb. 1. Spinnerinnen in ikonographischen Darstellungen: 1. Fragment einer böhmischen M iniatur aus dem 13. Jh., 2. Fragment eines Freskos aus der griechisch-katholischen Kirche der Hl. Sophie in Kiew (nach W. Hensel, Słowiańszczyzna wczesnośredniowieczna, W arszaw al965, S. 244)

Abb. 2. Holzspindel mit Spinnwirtel aus Kalkstein (nach W. Hensel, Słowiańszczyzna wczesnośredniowieczna, W arszawa 1965, S. 249)

Abb. 3. „Abende der Spinnerinnen” während des W inters in den Dörfern der Region Nyirseg in Ungarn (nach Węgry, Warszawa 1966, S. 218)

Abb. 4. Karte der Ausbreitung von Spinnwirteln aus dem wolynier Schiefer nach B. A. Rybakowa: 1. Bereich des M assenauftretens, 2. Auftretensbereich der Spinnwirtel in kleineren Mengen

Abb. 5. Prozentaufstellung der Spinnwirtel aus dem Burgwall in Grzybowo

Abb. 6. M engenaufstellung der Spinnwirtel aus dem Burgwall in Grzybowo

Tabelle 1. Aufstellung der Spinnwirtel aus dem Burgwall in Grzybowo in Hinsicht a u f deren Rohstoffe

Abb. 7. M engenaufstellung von Gruppen kompletter Spinnwirtel aus dem Burgwall in Grzybowo

Abb. 8. Prozentaufstellung der Spinnwirtelgruppen aus dem Burgwall in Grzybowo

Abb. 9. Doppelkonische Spinnwirtel mit scharfen Umbrüchen (gez. D. Dominiczak - Głowacka)

Abb. 10. Doppelkonische Spinnwirtel mit sanften Umbrüchen (gez. D. Dominiczak - Głowacka)

(28)

269

Abb. 12. Abb. 13. Tabelle 2. Abb. 14. Abb. 15. Tabelle 3. Abb. I Abb. II

Kugelförmige Spinnwirtel (gez. D. Dominiczak - Głowacka)

Spinnwirtel mit unregelmäßiger Form (gez. D. Dominiczak - Głowacka)

Arten der dünneren Teile bei den Öffnungen in kompletten Spinnwirteln aus dem Burgwall in Grzybowo

M engenaufstellung der Spinnwirtel (komplette Spinnwirtel und Fragmente) in den Grabungsflächen im Burgwall in Grzybowo

Prozentaufstellung der Spinnwirtel (komplette Spinnwirtel und Fragmente) in den Grabungsflächen im Burgwall in Grzybowo

Komplette Spinnwirtel und Spinnwirtelfragmente in den Objekten

Lokalisierung der Spinnwirtel a u f der Burg in Grzybowo

Plan der Lokalisierung der Grabungen a u f der Burg in Grzybowo Grabungen mit den Objekten ohne Spinnwirtel

G rabungen mit den Objekten mit den Spinnwirtel

(29)

(30)

Ryc. II Plan rozmieszczenia wykopów na grodzisku w Grzybowie: -wykopy z obiektami bez przęślików

(31)

(32)

Ryc. II Plan rozmieszczenia wykopów na grodzisku w Grzybowie: -wykopy z obiektami bez przęślików