1
SPIS ZAWARTOŚCI TECZKI — ..^ U j u k . ..
I. Materiały dokumentacyjne
1/1 - relacja właściwa )/v ^ i 'ł' ^ ^ ^ ^
I/2 - dokumenty (se n s u słric to ) dot. osoby relatora 1 ^ . 5 £ . \ 6
1/3 - inne materiały dokumentacyjne dot. osoby relatora lę „ /f 3 5 . / ! - ' X 5
II. Materiały uzupełnieniające relację fc.3 5. A - 9
III. Inne materiały (zebrane przez „relatora”):
111/1- dot. rodziny relatora
lil/2 - dot. ogólnie okresu sprzed 1939 r.
III/3 - dot. ogólnie okresu okupacji (1939 -1 9 4 5 )
ill/4 -d o t. ogólnie okresu po 1945 r. k - k ^ ^ *" ^
ill/5 — inne... Y\j . 3 5 > / ! ~ 4 0
IV. Korespondencja
Aj.. . . f e t ó C Ł j . C & . .. S t a ^ Y W ...-V...
... ...- 6 / I
V. Wypisy ze źródeł [tzw.: „nazwiskowe karty informacyjne”] ^ ^ Lj
VI. Fotografie ^%JQąajO fy h * '
2
3
4
R e l a c j a u c z e s t n i c z k i wa lk o n i e p o d l e g ł o ś ć a) - o s o b i e
I . D a n e o s o b i s t e
1. N o w i c k a H a n n a z d. D u l s k a , w c z a s i e o k u p a c j i D u l s k a H a n n a 2. 3 .04. 1923 r. K r a s n e p o w . C i e c h a n ó w
3« i m d p n a r o d z i c ó w : A l o j z y , J a n i a a z d. G a d o m s k a 4. o j c i e c r o l n i k
5. W y k s z t a ł c e n i e w y ż s z e - u k o ń c z o n e Z a w o d o w e S t u d i a A d m i n i s t r a c y j n e n a W y d z i a l e P r a w a U n i w e r s y t e t u P o z n a ń s k i e g o , k i e r o w n i k D z i e k a n a t u W y d z i a ł u E l e k t r y c z n e g o P o l i t e c h n i k i P o z n a ń s k i e j
6 . O b e c n y a dr e s : 60-331 P o z n ań ,
I I . O k r e s p r z e d w o j e n n y do 1.I X . 1939 r. * 1. U c z e n n i c a w g i m n a z j u m
I I I . O k r e s o k u p a c j i do m a j a 1945 r.
1. O d 1940 - 1 942 r o b o t n i c a rolna, 1 9 4 2 - 1 9 4 3 p o b y t w W a r s z a w i e c e l e m z d a n i a m a t u r y - u z y s k a n i e m a t u r y w 1943 r. w r a m a c h t a j n e g o n a u c z a n i a , O d 1943 do w y z w o l e n i a p o b y t na wsi - r o b o t n i c a r o l n a
2. D a t a i m i e j s c e w s t ą p i e n i a do k o n s p i r a c j i - c z e r w i e c 1943 r.
p r z e z J ó z e f a C h y l i ń s k i e g o - p s e u d o n i m " K a m i e ń ” - Z W Z A K 3. K r y p t o n i m k o m ó r k i :" B r o w a r "
4. P s e u d o n i m "Is k r a " - k u r i e r k a S z t a b u O k r ę g u do w y z w o l e n i a . n o m i n a c j a na s t a r s z e g o S t r z e l c a w I. 1944 r.
IV, O k r e s p o w o j e n n y
1 9 4 5 r - p r a c a w s z k o l n i c t w i e jako n a u c z y c i e l k a s z k o ł y p o d s t a w o w e j 1947 r. n a wsi, K r u s z y n y pow. B r o d n i c a p o t e m K a w k i - p o w , B r o d n i c a . 1950 r. do 1951 r. praca w L i c e u m H o d o w l a n y m w S a m o s t r z e l u pow.
W y r z y s k - s e k r e t a r k a s z k o ł y i k s i ę g o w a , o d g r u d n i a 1951 do c hw i l i o b e c n e j p r a c a w P o l i t e c h n i c e P o z n a ń s k i e j - k i e r o w n i k d z i e k a n a t u . S p o ł e c z n i e p r a c u j ę w R a d z i e Z a k ł a d o w e j Z N P o b e c n i e p e ł n i ę f u n k c j ę p r z e w o d n i c z ą c e j k o m i s j i s o c j a l n o * b y t o w e j . Z a p r a c ę s p o ł e c z n ą z o s t a ł a m o d z n a c z o n a z ł o t ą o d z n a k ą ZNP. Za p r a c ę z a w o d o w ą u z y s k a ł a m stcebrny k r z y ż z a s ł u g i .
J e s t e m m ę ż a t k ą , m a m troje d z i e c i k t ó r e o b e c n i e s t u d i u j ą .
4
a
D U L S K A H A N N A p s e u d o n i m " I S KR A"
Ż y c i o r y s p r z e d w o j e n n y
H a n n a D u l s k a u r o d z i ł a się d nia 3 k w i e t n i a 1923 r o k u w K r a s n e m
> z.. T a d e u s z a D u l s k i e g o i J a n i n y z G a d o m s k i c h , p o w . C i e c h a n ó w /"Od 1924 do 1929 r o k u m i e s z k a ł a z r o d z i c a m i
w f o l w a r k u H e l e n o w o w p o w i e d i e c i e c h a n o w s k i m a n a s t ę p n i e od 1929 r o k u w K r u s z y n a c h S z l a c h e c k i c h pow, B r o d n i c a na P o m o r z u . Do s z k o ł y p o d s t a w o w e j u c z ę s z c z a ł a do Z m i j e w a .W 1934 r o k u
r o z p o c z ę ł a n a u k ę w p r y w a t n y m g i m n a z j u m H a l i n y G e p n e r ó w n y w W a r s z a w i e . W r o k u s z k o l n y m 1 9 3 8 / 3 9 u k o ń c z y ł a I k l a s ę l i c e u m p r z y r o d n i c z e g o . P o d c z a s p o b y t u w g i m n a z j u m i l i c e u m n a l e ż a ł a do d r u ż y n y h a r c e r s k i e j p e ł n i ą c po d K o n i e c f u n k c j ę z a s t ę p o w e j . W I k l a s i e licealnej, r o z p o c z ę ł a n a u k ę P . W . K .
O d z n a c z e n i a
S r e b r n y K r z y ż Z a s ł u g i z m i e c z a m i - .biuro h i s t o r y c z n e w L o n d y n i e
K r z y z W a l e c z n y c h l . d z . 223/1 z 24 . X I I . 1944 r#
K r z y ż A r m i i K r a j o w e j - f W
i*
N 5
3
S O L S K A H A S S A p s e u d o n i m " I S K E A "
Życiorys przedwojenny
Hanna Dulska urodziła się dnia 3 kwietnia 1923 roku w Krasnem z Tadeusza Dulskiego i Janiny z Gadomskich, pow. Ciechanów* Od 1924 do 1929 roku mieszkała z rodzicami w folwarku Helenowo w powiecie ciechanowskim a następnie od •
1929 roku w Kruszynach Szlacheckich pow, Brodnica na Pomorzu.
Do szkoły podstawowej uczęszczała do Zmijewa .W 1934 roku
rozpoczęła naukę w prywatnym gimnazjum Haliny Gepnerówny w War
szawie. W roku szkolnym 1938/39 ukończyła I klasę liceum przyrod
niczego . Podczas pobytu w gimnazjum i liceum należała do drużyny harcerskiej pełniąc pod koniec funkcję zastępowej. W I klasie licealnej rozpoczęła naukę P.W.K.
O d z n a c z e n i a Srebrny Krzyż Zasługi Krzyż Walecznych
Krzyż Armii Krajowej
z mieczami - Biuro historyczne w Londynie l.dz. 223/1 z 2 4 .XII.1944 r.
6
DULSKA HANKA pseudonim "ISKRA*
Życiorys przedwojenny
Hanna Dulska urodziła się dnia 3 kwietnia 1923 roku w Krasnem z 1'adeusza Dolskiego i Janiny z Gadomskich, pow* Ciechanów. Od 1924 do 1929 roku mieszkała z rodzicami w folwarku Helenowo w powiedie ciechanowskim a następnie od
1929 roku w Kruszynach Szlacheckich pow, Brodnica na Pomorzu.
Do szkoły podstawowej uczęszczała do Zmijewa .V 1934 roku
rozpoczęła naukę w prywatnym gimnazjum Haliny Gtpnerówny w War
szawie. W roku szkolnym 1938/39 ukończyła I klasę liceum przyrod
niczego. Podczas pobytu w gimnazjum i liceum należała do drużyny harcerskiej pełniąc pod zoniec funkcję zastępowej. I klasie
licealnej rozpoczęła naukę P.W.K. ,
0 d z na c z e n i a
Srebrny Krzyż Zasługi z mieczami - Biuro historyczne w Londynie Krzyś Waleosnyoh i -d z ' 223/1 2 * ? * * * • « • » r '
Krzyż Armii Krajowej - /Vvf
7
5
DULSKA Hanna zaaężna ć w i e k a - pa ."Iskra* (1923 ~ ) Kruszyny Szlachecki*, Inspektorat Średnica, kurierka szefa
3«o^ U 3 5 1 ^
sztabu Koaendy Okręgu P**erze, urodzona vw Krasnea powiat Cie
chanów w rodzinie rolnik* Alojzego Tadeusza LulsKiego i Jani- ny z Gadoaskieh.Do wojny ukoiiezyła w Warszawie gianazjua
i I klasę liceua ogólnokształcącego. W czasie okupacji mie
szkała z redziesai w Kruszynach Szlacheckioh. Ha jesieni 1942 roku wyjechała da Warszawy gdzie w 1943 reku w tajnya liceua zdała aaturę. W aaju 1943 roku wróciła de Kruszyn
Szlacheckich i włóczyła się w pracę konspiracyjny rodziny, loJr^/yy Zastała z aprz ysi ę żo na ar z ez szefa sztabu ppłk. Józefa Chy - ^IfO^/y liilskiego. Pełniła funkeję kurierki, ponadto sprawowała opie
kę nad archiwum podręczny** przechowywała broń, aiała dos
tęp do ukrytego radia, z którego koaunikaty przekazywała szefowi. Kwatera w Kru«#zyn«eh Szlacheckich istniała do 1945 roku. Po wojnie rozpoczęła pracę jako wiejska nauczycielka w powiecie brodnicki*. Od 1949 roku przeszła do pr*cy w ad
ministracji szkolnej, najpierw w Liceua Hodowlanya w Saaos- trzelu koło Bydgoszczy a naatępnie w Politechnice Poznańskiej W 1962 roku powierzono jej stanowisko kierownika dziekanatu Wydziału Elektrycznego.W 1952 roku wyszła za a^ż za W I m * ława Jerzego Howieklego, pracownika naukowego Politechniki.
Ma dwie córki 1 ayna. W 1963 roau ukończyła zaocznie Zawodo- ’ we Studia Adainistracyjne na Uniwersytecie Pozna^skia.
Odznaczenia za działalność w AK: Krzyż Walecznych, Krzyż Armii Krajowej, za jracę zawodowej Srebrny i Złoty Krzyz
Zasługi, aedal ,łZ*siuzwny Pracownik Politechni&i Poznańskiej**
Załącznik dokuaontaeyjBy; Arehiwua Poaors&ie A.K. Toruń teczka K-169. Zdjęcie w zbisraeh archiwua. oy-c
8
K “t t i ' a o o w t o s z y n a c g - r e l a c j a - anny i B a r b a r y E u l s k i c h
A. AhJSrK- /f
Po z a j ę c i u p o w i t u b r o d n i c k i e g o p r z e z Niemcówl/gospodarstwo r.ruszyn^ ~złe- c h e c k i a zo s t a ł o p r z y ł ą c z o n e d o p o b l i s k i c h K r u s z y n e k t w o r z ą c c a ł o ś ć , k t ó r a z a r z ą d z a ł j e d n o r ę k i N i e m i e c W e k i ng«Ro<3zi n ęt S o l s k i ch i z o s t a w i l i C i e n c y we w ł a s n y m i-eh ^dornu w K r u s z y n a c h , B y ł o n w i d o c z n i e ('mało a t r a k c y j n y d l a nxch.
P r z e z c a ł y okres o k u p a c j i u t r z y m y w a ł się t e n sam T r euh and er Vveking>co
_ ej? \
b y ł o b a r d z o w a ż n e ze w z g l ę d u n a p o z n a n i e „jego c h a r a k t e r u i z w y c z a j o w ^ P r z j j e ż d ż a ł c z ę s t o d o K r u s z y n j k o n t r o l u j ą c p r a c ę n a p o l a c h ale p r z e z cały o- k r e s o k u p a c j i n i g d y nie w c h o d z i ł d o d o m u * Z a w s z e r o z m a w i a ł na p o d w ó r z u z T a d e u s z e m D u l s k i ® , k t ó r y znał d o b r z e j e ż y k n i a i e e k i , Ze w z g l ę d u n a k a l e c €j- t w o J a n i n y D u l s k i e j ,k t ó r a nie m o g ł a sama się u b ra ć ani p r z y g o t o w a ć sobie i m ę ż o w i p o s i ł k ó w nie n a d a w a ł a sie s a m o d z i e l n i e d o ż a d ny ch prac do
m o w y c h ,toiejscowe w ł a d z e n i e m i e c k i e z g o d z i ł y się na p o b y t w d o m u je nej z c ó r e k , B y ł a ona p r z e z n a c z o n a d o p r a c y w o g r o d z i e i do obsługi chor e j m a t -
ją/ dsO'ww-< 'i-9-iA ą. ci/j |
k i i p r a c u j ą c e g o u K i e m c a o j c a , W r o d z i n i e D u l s k ich z d e cyo o wsn o ,że \ m ł o d s z a (^/'córka arb ar a b ę d z i e k o n t y n u o w a ć w W a r s z a w i e t a j n i e naukę. W s i erp n i u 13
4 0 r , B a r b a r a w y j e c h a ł a p r z e z " z i e l o n ą g r a n i c ę ” d o r o d z i n y do W a r s z a w y i p r z e b y w a ł a t a m d o l a t a 1 ^ - 2 r,,ki-ady p r z y j e c h a ł a do K r u s z y n ze s w ą b a b c i ą Z o f i ą G a d o m s k ą , k t ó r a w g ł o d u j ą c e j W a r s z a w i e c z u ł a się b a r d z o w y c i e ń c z o n a * 2* a j e s ien i 1 3 4 2 r . d o W a r s z a w y w y j e c h a ł a H a n n a D u l s k a i t a m u z y s k a ł a w r«- ju 1 £ 4 " r. ś w i a d e c t w o d o j r z a ł o ś c i .Kied y wuj H a n n y , u którego; m i e s z k a ł a zos-
i t a ł a r e s z t o w a n y ( zwróciła w c z e r w c u 1 3 4 3 r, d o r o d z i c ó w na P o m o r z e , O b y d w i e s i o s t r y nie m o g ł y b y ć o f i c j a l n i e w d o m u , g d y ż j e d ne j g r o z i ł o w y w i e z i e n i e n a r o b o t y , w i ę c H a n n a m u s i a ł a u k r y w a ć sie przed N i e m c a m i ,
Z a r a z w p i e r w s z y c h d n i a c h w o j n y D u l s c y u d z i e l i l i p o m o c y r o d z i n i e n a u c z y c i e l s k i e j ze Ż m i j e w a . K i e r o w n i k t a m t e j s z e j s z k o ł y T a d e u s z W a s i l e w s k i - u ~ Ca.ek.-i p rz e d .■•. iemcami p G G a żona H e l e n a W a s i l e w s k a , r ó w n i e ż n a u c z y c i e l k a
/vT<^A ' J
/'z i cwojglen' d z i e c i z a m i e s z k a ł a w K r u s z y n a c h u D u l s k l c b . W d a l s z y c h l a t a c h o k up a c j i d o r o d z i n y W a s i l e w s k i c h p r z y b y ł a j e s z c z e j e d n a o s o b a , s i o st ra W a s i l e w s k i e j , z a k o n n i c a G r o b l e w s k a , k t ó r a u c i e k ł a z o bozu n i e m i e c k i e g o K . W a s i l e w s k a z a r a b i a ł a ż y eia p r a c u j . c t r o c h ę u p o l s k i c h g o s p o d a r z y , ^
5
9
M
b i ą c s w e t r y ^ P o m a g a l i jej D u l s c y . N a H . W a s i l e w s k i e j m o ż n a b y ł o zawsze pole g a ć . ż e ż a d n a w i a d o m o ś ć ni e p r z e d o s t a n i e się p o z a o b r ę b d o m u . K i e d y ś ktoś
z o b c y c h l ud z i z a p y t a ł m a ł ą D a n u s i f ^ T p o d o b n o u w a s jes t c i o c i a ; M a ł a D a n u s i a o d p o w i e d z i a ł a ! "u n a s w d o m u jest t y l k o m a m a ,b a b c i a , Z o y s z e k i j a 1*
A. w d o m u p o w i e d z i a ł a n o u k r y w a j ą c e j się z a k o n n i c y : " C i o c i u ,chowa j się aofc b r z e , b o ja w i ę c e j k ł a m a ć n ie b ę d ę " T a k i e b y ł y o k u p a c y j n e dz iec i ,
Z b i e g i e m m i e s i e c y o k u p a c j i d o m D u l s k i c h s t U r się coraz b a r d z i e j ośroć
■2.
k i e m p o l s k o ś c i , W n i e d z i e l e z b i e r a ł a się tu m ł o d z i e ż /sąsiedztwa i B r o d n i -
/Wi ‘ -
cyj E m i l T o m c z y k , m ł o d z i e ż r o d z i n y I l a l i c k i c H ^ y g m u n t , K l e m e n s , % ‘ł a d k a i H a l i n a j z B o b r o w a p r z y j e ż d ż a ł a r o d z i n a Z u m b a c h ó w a z nimi M i r k a K a r b o w s k a z b r a t e m , z B r o d n i c y G a c o w i e B o g d a n i H a l i n a (orez r o d z i n a D o m k ó w / P o l a Z a ł u s - k a . S z e g ó l n i e c z ę s t o b y w a ł u D u l s k i c h S t e f a n T y c z y ń s k i , p r a c u j ą c y w K r u s z y n k a c h u N i e m c a W e k i n g a , / T y c z y ń s k i p s . G r o c h i D o m k ę p s , S z c z a p a b y w a l i tu w c e l a c h k o n s p i r a c y j n y c h -
J a n i n a D u l s k a ze s w ą m a t k ą ^ r o b i ł y w s z y s t k o , b y o s o b y p r z e b y w a j ą c e w K r u s z y n a c h c z u ł y się jak w r o d z i n i e . W s z y s c y P o l a c y c i ę ż k o p r a c o w a l i f i z y c z n i e
V
a s p o t k a n i a n i e a i e l n e b y ł y d l a nich atrak cją * / zo ł, ż ś j gci
N a j w i ę k s z ą t r o s k ą J a n i n y D u l s k i e j z lat o k u p a c j i b y ł a w y s y ł k a p a c z e k d o o b o z ó w i g ł o d u j ą c e j W a r s z a w y , P a c z k i w y s y ł a n e b y ł y m a s a m i . C ó r k i o d w o z i ł y je n a r o w e r a c n na ^oczt ę o o N a j m ó w a , C z ę s t o t e z J a n i n a p o w i e r z a ł a p a c z k i o s o b o m t r z e c i m p r o s z ą c o ich w y s y ł k ę , J a k o o p a k o w a n i e s ł u ż y ł y wor e & z k i , k t ó r e w y p e ł n i a ł o się m ą k ą , k a s z ą i g r o c h e m . W y s y ł a ł o sie c h l e b . w k t ó r y m z»-
lowO. Av«wv- V
p i e k a ł o się k i e ł b a s ę i s ł o n i n ę , J a n i n a u w a ż a ł a , ż e tiełeźyi d z i e l i ć sie z in~
m m i , k t ó r z y c i e r p i ą g ł ó d , S z ł y p a c z k i d o o b o z ó w w o j s k owy ch,^fa W ę g r y , d l a g ł o d u j ą c e j W a r s z a w y d o r o d z i n y i o b c y c h . N a p a c z k a c h p i s a ł o się c z ęs to z m y ś l o n y c h n a d a w c ó w , b y nie z w r a c a ć u w a g ę n a zbyt d u ż ą i l o ś ć z j e d n e g o m i e j s c a . N a p o c z c i e w N a j m o w i e p r a c o w a ł a N i e m k a , k t ó r a c h ę t nie b r a ł - " p r e z e n t y " żyw
n o ś c i o w e i d l a t e g o nie d z i w i ł a się d u ż e j ilości p a c z e k . R ó w n i e ż g o ś c i e z B r o d n i c y z a o p a t r y w a l i «ie w K r u s z y n a c h w j a r z y n y i owoce a w m i a r ę m o ż l i w o ści i w inne p r o d u k t y r o ln e ,
■A/c ze s n ą w i o s n ą 1344 r »T ad qu s z D u l s k i>,_ w p r o w ad z i ł d o sw ego d o m u na kwa- U uuft, f} IC trel
10
t e r ę p e w n e g o m ę ż c z y z n ę ^ jac o n i m ż a dn y c h szczegółcwl^Rodzina D u l s k i c h n a d a ł a m u p s e u d o n i m Ani vz&^
" A n d r z e j fr u k r y w a ł się p r zed w s z y s t k i m i o s o b a m i , k t ó r e b y w a ł y u r o d z i n y D u ł s kic h . W i e d z i a ł a t y l k o o j e g o obec n o ś c i r o d z i n a W a s i l e w s k i c h . N i e c o p ó ź niej p r z e b y w a ł r ó w n i e ż w K r u s z y n a c h n a k w a t e r z e " M i c h a ł " . W t y m okresie p r z y j e ż d ż a ł a c z ę s t o ,fS w a n a l a t e m 1 34 4 r„ p r z y b y ł a r ó w n i e ż " M a r i a " , k t ó r a całe d n i e p i s a ł a na m a s z y n i e . N a tę p r a c ę z a b e z p i e c z o n o o s o b n y p o k o i k na g ó r z e C l & o w c y n ^ z y b y w a l i <£b d o m u w K r u s z y n a c h , k t ó r y m i a ł t r z y w e jśc i a, . R o w e r a c h ,p r z e w a ż n i e w g o d z i n a c h w ie c z ornych *Prz er zucali r o w e r y p r z e z p ł o t
i p r z e c h o d z i l i d o o g r o d u . W k r ó t k i m cz as i e p o p r z y b y c i u " A n d r z e j a " J a n i n a w r a z z có rk a m i z o s t a ł a z a p r z y s i ę ż o n a p rzez n i e g o n a K r z y ż , k t ó r y d o tej p o r y się z a c h o w s ł . O t r z y m a ł y p s e u d o n i m y J a n i n a - M a l i n o w s k a , H a n n a - I s k r a , B a r - b a r a - D a n k a , a m a j a t e k K r u s z y n y ^ " M a l i n o w o " .
Na "Malinach;" z n a j d o w a ł a się t a j n a k a n c e l a r i a "Andrzej a"; ędjHaitnentyyf orrnu- u i-*
l a r z e n a l ewe d o w o d y o s o b i s t e , o s o b i s t a b r o ń p r z e b y w a j a c y c h N żołfrioray, U -C_____ * _____ __________' ________ jj m i e j s c u p r z e c h o w y w a n i a t y c h d o k u m e n t ó w f p i e c z ą t k i ,n i e w y k o r z y s t a n e c z a s o w o
d o w o d y o s o b i s t e o r a z j w i e d z i a ł a J a n i n a i H a n n a . N a j c z ę ś c i e j H a n n a u m i e s z c z a ł a je n a s t r y c h u w k o m i n i e w o d p o w i e d n i m z a b e z p i e c z e n i u . J e s i e n i ą 1 3 4 4 n a k r ó t k i o k r e s c z as u d o k u m e n t y na p o l e c e n i e " A nd r zej a " z o s t a ł y z a k o p a n e p r z e z J a n i n ę i K annę w s k r z y n c e i b l a s z a n e j p u s z c e w o g r o d z i e * N a " M a l i n a c h " b y ł ^ r a d i o o d b i o r n i k n a s ł u c h a w k i ,z a s i l a n y z b at e r i i .
D o o b o w i ą z k ó w B a r b a r y i H a n n y n a l e ż a ł o p r z e w o ż e n i e p o c z t y do p u n k t ócw
k o n t a k t o w y c h w B r o d n i c y * ^ ^ ł*ytV.-
W k o ń c u s i e r p n i a 13-14 r # s y t u a c j a s t a ł a się na t y l e n i e b e z p i e c z na / ^ F e s z t ó - w ar i ei, I . P iri} uuj k : j . o , "Be na ", k o m y ** r.r.^a B r ow ar>u? k t ó r y c zęs t o b y w a ł n a k a l i n a c h " u " A n d r z e j a " ,że p o s t a n o w i o n o na k i l k a dni u l o k o w a ć " A n d r z e j a "
i " k i c n a i a " p o z a d o m e m #Te..1eusz D u l s k i p a s l a a e « 2 u k r y Z * i ó h w stodole m ł y - n a r z a ITiercca nad r z % w w ą w o z i e . G o s p o d a r s t w o t o w r a z z m łvnem,któr-. nazv-
•wato sł* L i s a ::ł y n , S y ł 0 o d d a l o n e «* r r u s z y n f ^ ---
stodole p e j n e j w t = d y zb oża f e t ^ ^ d n z e j i a i c h a ł d o s t a j a c sie a , e t o d o ^ ^ ,<o l„ ,, ' ... " 7'
, s t r O T y r r ę z z k i , k t ó r a
11
A
i
p r z e c h o d z i ł o się w p ł a w . S i e d z i e l i u k r y c i za s nop k a m i z b o ż a ,Janina i w a n o s i ł y i m j e d z e n i e oraz p o c z t ę i w i a d o m o ś c i ą w m ł y n i e , k t ó r y b y ł nie c z y n r
nij^Łłjęryt.y. ey i przezTac’e u s z a D u l s k i e g o r a d i o o d b i o r n i k , "Si&fcfegfe" Chodzi- A o n a r g t j e g o córki^J s ł u c h ać k o m u n i k a t ó w (d_o m ł y n a ^ Tak a . s y t u a c j a t r w a ł a £ X2
p r z e z k i l k a dni / , , * /
^ A n d r z e j ,r p o K r ó t k i c h ^ y j a z d a c h w r a c a ł c z ę s t o ń a W a l i n y w K i e d y ś j a s i e n i a li?" - r, p r z y j e c h a ł w "t r o j u k o m i n i a r z a tak dobrze uch ar akt e n z o w a n y ,
*/ ^ 7
że d o m o w n i c y w p i e r w s z e j c h w i l i g o nie p o z n a l i / B y ł o to po ś m i e rc i VMi~
c h a ł a p o t y c z c e z żandarmami) -rgs-/,Ost a t n i efB oż e daro dz en ie ^ o d o z o c ofcupfleji ,f" nd r ze j " i "Ewa" s p ędzili na k a l i n a c h " , p r z e b y w a l i tam d o cz a su, k i e d y n a d s z e d ł f r o nt i w a l k i o B r o d n i c e ,
Z c h w i l ą z b l i ż a j ą c e g o s i ę f r o n t u d o K r u s z y n p r z y b y ł o b a r d z o d u ż c ^ c i e - k i n i e r ó w z B r o d n i c y , k t ó r z y u z y s k a l i u D u l s k i c h s c h r o n i e n i e i w y ż y w i e n i e N i e s t e t y po w k r o c z e n i u armii r a d z i e c k i e j y ^ u l s k i zo s x a ł z a b r a n y ze swego p o d w ó r z a p r z e z ż o ł n i e r z y armii r a d z i e c k i e j . W i ę c e j d o d o m u ni e wrócił,
> /Cwv —
V.obec n i e b e z p i e c z n e j s y t u a c j i "*jhdrzej" z " E w ą 1* schr on il i się we wsi Kłi£8£
s z y n y d o p o d z i e m n e g o s c h r o n u , k t ó r y b y ł w y k o p a n y u g o s p o d a r z a F ij ał kow s kie * g o , B y ł a to p i w n i c a , d o k t ó r e j z a m a s k o w a n y m w e j ś c i e m s c h o d z i ł o się z kuchni,
"O
M i a ł a ona o k o ł o 10 m , S k l e p i e n i e b y ł o p o d b i t e b e l k a m i i d e s k a m i . B y ł tan:
z a i n s t a l o w a n y p i e c y k do o g r z e w a n i a i g o t o w a n i a , ! p o m i e s z c z e n i u tyrr^pr ze by
w a ł y s w o b o d n i e j e & o c z e ś n i e 4 o s o b y , " A n d r z e j " , " E w a " , H a n k a i B a s i a / . . » /
t / l u i o ^ o c u w (Wyleję ^
3to/HMAZ/ £X2/U/i. (wJl/U* ct W s h ^ O y
'/jd A/
W M s s f a l u j e . j /U /(SW/ir.
Ca ■ di" jbetałb 5 . / - A ^
12
K w a t e r a n a " M a l i n a c h * - Irelacj o- I r p ny J a g i e l s k i m i
S ^ c o otorfArigii-fr l .* * ^ ^ . . I d ą c cz y ja dąc z B r o d n i c y , d r o g a p r o w a d z i w z d ł u ż tu a łowni c zeg o j e z i o r a - ale j e s i e n i ą nie b y ł a ona zbyt p r z y j e m n a , b o b ł o t n i s t a * N a s t ę p n i e p r z e c h o d z i ł o się m s ł $ lasek i t u ż za n i m u k a z y w a ł się w b a r d z o za
n i e d b a n y m stan i e d w o r e k , k t ó r y k i e d y ś m u s i a ł b y ć b a r d z o ł a d n y * O d d r o g i p r o w a d z i ł a a l e j a i ogród z a r o ś n i ę t y k r z e w a m i m a l i n ?p r Z ypotninający ra-
©•aek
c z e j d ż u n g l ę , B y ł t o m a j ą t e r ^ J a d e i s z a D u l s k i e g o , W ł a ś c i c i e l o w i p o z w o l o n o p o z o s t a ć t a m ze w z g l ę d u n a z ły s t a n d o m u , k t ó r y nie o d p o w i a d a ł N i e m c o m i T a d e u s z D u l s k i p r a c o w a ł w s w o i m w ł a s n y m m a j ą t k u jako d o z o r c a ,p o n i e w a ż w ł a s n o ś ć z o s t a ł a o d d a n a N i e m c o w i , P o ł o w ę p a r t e r u z a j m o w a ł a p #W a s i l e w s k a
z m a ł y m i d z i e ć m i i s w o j ą s i o s t r ą - z a k o n n i c ą . M ą ż i l e w s k i e j m u s i a ł u c i e k a ć d o G G p r z e d g e s t a p o * S z u k a l i g o , p o n i e w a ż b y ł p r z e d w o j n ą k i e r o w n i k i e m sz k oły *
T a d e u s z D u l s k i k y i p s „ D o ł ę g a b y ł d l a c a ł e j o k o l i c y a l f ą i omegą, do- tf
n i e g o z w r a c a ł a się o k o l i c z n a l u d n o ś ć p o r a d ę i wsfeazówki,cieszył się -©!«
b r z y m g i a u t o r y t e t e m i z a u f a n i e m „ K a ż d e m u r a d z i ł i p o m a g a ł tak jak m ó g ł n a j l e p i e j * M i a ł f a n t a s t y c z n i e z o r g a n i z o w a n ą s i a t k ę a l a r m o w ą tak że k i e d y g e s t a p o w y r u s z a ł o z B r o d n i c y w t e r e n n a r e w i z j ę c z y o b ł a w y , b y ł ń a t y c h-
U ■
m i a s t z a a l a r m o w a n y , b y ł o w y s t a r c z a j ą c o c z a s u , b y w s z y s t k o b y ł o w p o r z ą d ku - c z e g o s am a b y ł a m ś w i a d k i e m ,
v u ~
z k w a t e r y k o r z y s t a l i c z ę s t o ^ E e k i n ^ p p ł k ^ ó z e f C h y l i ń s k i ,S t a n i s ł a w e m j r J ó z e f G r u s s ^ i c h a ł — k p t . H e n r y k G r u e t z m a c h e r j j a r ó w n i e ż c zę s t o t a m p r z e b y w a ł a m . li c z a s i e p o b y t ó w R e k i n a na t y m t e r e n i e , o d b y w a ł y się o d p r a w y z w ł a s z c z a z " G r o c h e m " - Stefanł^Tyczyński* oraz z " B e n e m ^ k p t . T a d e u s z e m Fiu- t o w s k i m , J a p o z n a ł a m r o d z i n ę D u l s k i c h p ó ź n o , b o d o p i e r o w l ip c u 1344 r„, p o m o j e j u c i e c z c e p r z ed d e s t a p o z d o m u , z T o r u n i a . W owych c z a s a c h , k i e d y — - b ę d ą c j e s z c z e m ł o d a t r z e b a b y ł o iść .w ś wi at i k a ż d y d o m a c z ę s t o s t o d o ł a c z y d w o r z e c byłj m o i m d a c h e m nad g ł o w ą , p r z y j a ź ń i se rd ec zn oś ć, z j a k ą spoi k a ł a m się na " M a l i n a c h " , j a k z r e s z t ą i w i n nyc h d o m a c h , b y ł y d u ż ą p o m o c ą ’ i d z i s i a j po t y l u l a t a c h w s p o m i n a m t yc h w s z y s t k i c h l udzi z o l b r z y m i ą wdzig.
c z n o s c i ą I s e r d e c z n o ś c i ą , a p r z y j a ź ń z a w a r t a w ó w c z a s p r z e t r w a ł a d o dni d z i s i e j s z y c h „p a t r z ą c z o d l e g ł o ś c i lat p r a w i e 4 0 i p o t y l u d o ś w i a d c z e n i a c h ' ż y c i o w y c h , d o p i e r o m o ż n a d o c e n i ć o d w a g ę , b o h a t e r s t w o ’ 1 w i e l k i e n i e b e z p i e -13
c z e ń s t w o , n a k t ó r e się n a r a ż a l i , b o n a Maararóstac* M a l i n a c h ni e tgrlko że k w a t e r o w a l i l u d z i e ś c i g a n i p r z e z g e s t a p o , a l e b y ł a p r z e c h o w y w a n a b r o ń i to ni e ra z w w i ę k s z y c h i l o ś c i a c h y d o c z a s u przetransportowania jej dalejj.
B y ł o ^ p r z e c h o w y w a n e a r c h i w u m s z e f a s z t a b u J ^ 0 ^ P o m o r z e , b y ł o r a d i o , k t ó r e g o P o l a k o m nie w o l n o b y ł o m i e ć #R a d i o b y ł o na b a t e r i e i a k u m u l a t o r , p o n i e w a ż t a m nie b y ł a p r z e p r o w a d z o n a e l e k t r y c z n o ś ć , w i ę c N i e m c y nie p o d e j r z e w a l i i c
R o d z i n a D u l s k i c h to T a d e u s z p s * B o ł ę g a , ż o n a jego J a n i n a , o s o b a b a r d z o s c h o r o w a n a , r ę c e i n o g i m i a ł a p r z e z chorobęs/wykrzywiane d o t e g o stopnia, że sa ma nie m o g ł ą się u b r a ć ani u c z e s a ć , m u s i a ł y t o r o b i ć c ó r k i * W t y m tak s ł a b y m f i z y c z n i e c z ł o w i e k u odwa gi b y ł o jak u s i ł a c z a * K i e d y byl i w Brodnic;
a r e s z t o w a n i w s t y c z n i u 1 9 4 5 r„ d r W i w a t o w s k i ,H a l i n a G a c ó w n a , W ł a d y s ł a w a Z i e l e n i e w s k a , L i d i a Z a k r z e w s k a i inni, p , J a n i n a w s i a d ł a n a w ó z e k i p o j e c h a ł a d o B r o d n i c y w s a m ą p a s z c z ę l w a , U d r W i w a t o w s k i e g o u r z ę d o w a ł o G e s t a po, a on.3 pod p r e t e k s t e m , ż e p o t r z e b u j e p o m o c y l e k a r s k i e j p o s z ł a t a m , J a p o p r z e d n i e g o d n i a w y s z ł a m d o B r o d n i c y i n o c o w a ł a m u J . S c h m i d t o w e j , a p ó ź n i e j m i a ł a m t a m o b s e r w o w a ć p , J a n i n ę , H i e t y l k o że d o w i e d z i a ł a się od samych s t a p o w c ó w p r z y c z y n y a r e s z t o w a n i a ale j e s z c z e p o m o g l i jej d ojś ć d o w ó z k a i s k r z y c z e l i c h ł o p c a , k t ó r y j ą z a w i ó z ł , ż e zbyt w o l n o jej p o m a g a ł * A p r z e c i e ż
-a*
to b y ł s t y c z e ń i ś n i e g p o k o l a n a , K t o m ó g ł p o d e j r z e w a ć , ż e t a s c h o r o w a n a k o b i e t a-k ale k a w y k o n u j e p o l e c e n i ? k o n s p i r a c y j n e #3 t a m t ą d u d a ł a się do denty*-
1/
s t y , g d z i e p r a c o w a ł a j a k o a s y s t e n t k a (W a l a , o d niej d o w i e d z i a ł a się d a l s z y c h s z c z e g ó ł ó w , P o p o w r o c i e t r z e b a b y ł o w i d z i e ć , j a k b y ł a s z c z ę ś l i w a , ż e fofiemców w y p r o w a d z i ł a w p o l e *
M a t k a j e j , p , Z o f i a G a d o m s k a , m i a ł a w ó w c z a s 7 2 ł a t a , j e j p a t r i o t y z m g r a n i c z y ł z f a n a t y z m e m #Zafcdrościła n a m m ł o d s z y m , s t a r a ł a się r o b i ć d l a na s wsz y s t k o , co m o g ł a , u w a ż a ł a że nawet t a k a r z e c z jak p o c e r o w a n i e p o ń c z o c h c z y p r a n i e b i e l i z n y c z y n a w e t z r o b i e n i e u l u b i o n e j p o t r a w y d l a k o g o ś t o już d a w a ł o jgj s a t y s f a k c j ę , W p a ź d z i e r n i k u c z y l i s t o p a d z i e 13*' r,z R y p i n a p r z y t r a n s por-, t o w a l i p e w n ą i l o ś ć p i s t o l e t ó w 1 ś n u n l o j l , t r z e b a b y ł o to o d s t a w i ć d o G o l u - b i a d o T s H : a }A j » i \ ,skąi m i a ł o iść d a l e j d o G r a b a i t a k ,*Tara~
14
d z a l i s m y sie jak n a j l e p i e j t o o d s t a w i ć , n i e b y ł o m o w y o z a b r a n i u w s z y s t k i e g o p r z e z j e d n ą o s o b ę * B a b c i G a d o m s k i e j aż oczy się z a ś m i a ł y , p o w i e d z i a ły, że o n a p o j e d z i e ze m n ą , j a j ą m a m ja ko c h o r ą b a b c i ę o d w i e ź ć d o s z p i t a l a i tu B a b c i a w s z y s t k o o b m y ś l i ł a « O b w i ą z a ł a się g r u b ą l i n k ą , d o t e go p r z y m o c o w a ł o się p i s t o l e t y , B a b c i a z a r z u c i ł a na siebi e o b s z e r n ą peleryn§
r e s z t ę p i s t o l e t ó w i a m u n i c j ę ja m i a ł a m w t o r b i e * S i a d ł y ś m y - w D r u ż y n a c h d o p r z e d z i a ł u I k l a s y , t a m g d z i e b y ł o s po ro o f i c e r ó w n i e m i e c k i c h i oczon.
n i e w i e r z y ł a m , b o B a b c i a , k t ó r a z i a ł a taką. n i e n a w i ś c i ą d o N i e m c ó w , z a c z ę ł a z n i m i r o z m o w ę i na t e m a t l i t e r a t u r y #G o e t h e i S c h i l l e r nie sc ho d z i l i jej z u s t , jej m a n i e r y i u ś m i e c h b y ł y w p r o s t c z a r u j ą c e * S z w a b y p o m a g a l i je j e j #P o o p u s z c z e n i u p o c i ą g u aż u s z o m nie w i e r z y ł a m , b o p i e r w s z e s łowa
B a b c i b y ł y " M e c h ich s z l a g t r a f i ”,a t e g o n i g d y p r z e d t e m u nie j nie s ł y s z a ł a m * - I n n y m r a z e m z a w i o z ł y ś m y b r o ń d o B y d g o s z c z y d o „ J a k u b a^ % d w aM
»us '
t y g o d n i e p ó ź n i e j z n o w u i m a ł y ś m y jechećjJ^o p o w r o c i r B a b c i a z a c z ę ł a sie
.» 2
n i e c i e r p l i w i c | k i e d y z n ow u b r o n p r z y j d z i e *
A H a n k a D u l s k a p ś * I s k r a £ J o n i k o g o ta k nie p a s o w a ł p s e u d o n i m jak d o jrfb&
n i e j . U k r y w a ł a się w d o m u , b o b y ł a m e l d o w a n a w W a r s z a w i e ,t ak że w fchwilach n i e b e z p i e c z n y c h t e ż m u s i a ł a znikać.
Z a m o i m d r u g i m p o b y t e m w s i e r p n i u n a k a l i n a c h , k i e d y m u s i a ł a m p i l o t o w ś ć
* * ■ *
i'alę-Trojańczyka ^o B y d g o s z c z y , s i e d z i e l i ś m y p r z y śni ad ani u, k i e d y R e k i n p o w i e d z i a ł , że p r z y d a ł b y s i ę y r o w e r „ w o b e c jfst ałych w y j a z d ó w * R o w e r nie Yi
b y ł o ł a t w o z d o b y ć , b y ł y n a w a g ę z ł o t a #R o z m a w i a l i ś m y na t e n t e m a t #H a n k a m u s i a ł a iść d o B r o d n i c y a ja m i a ł a m p o o b i e d z i e w y j e c h a ć ^ G o d z i n ę p ó ź n i e j H a n k a w r ó c i ł a z a d y s z a n a i m ó w i ,że w m a l i n a c h jest r o w e r d l a E w y „ N i k t nie
. . . . t y
w i e d z i a ł , o co jej c h o d z i . R e k i n i D o ł ę g a w y s z l i do ogrod u i r z e c z y w i ś c i e stał t a m r o w e r * W s z y s c y opadli H a n k ę , s k ą d się w z i ą ł .H a n k a c a ł a w p ą s a c h z a c z ę ł a s t ę k a ć , ż e p r z e c i e ż 5ĆKkS3axpawix± ziieix E w a p o t r z e b u j e i R e k i n ta k pow i .-.dział,z a c z ę ł a k r ę c i ć , w r e s z c i e p i a n i n a w z i ę ł a j ą w o b r o t y , w ó w c z a s się o k a z a ł o , ż e k i e d y H a n k a b y ł a w B r o d n i c y , p r z e d s kl ep z a j e c h a ł N i emi e c, z o s t a w i ł r o w e r i w s z e d ł d o ś r o d k a , w ó w c z a s H a n k a nie w iele m y ś l ą c w s i a d ł a n a r o w e r i p r zy<je c h s ł a . O Ł-s zało slf źe „ ^ ^
15
• a
r a z p o j e c h a ł a m d o B y d g o s z c z y , g d z i e m i g o w y m i e n i l i na inny,
B y ł o to t e ż pod k o n i e c p a ź d z i e r n i k ś n i e d z i e l i ś m y p r z y k o l a c j i , k i e d y (iHi
w p a d ł F e l u ś i t y l k o p o w i e d z i a ł , ż e Q e s t a p o p r z e p r o w a d z a r e w i z j e i s ą już w m ł y n i e w B r ó d n i e .„Dołęga w s t a ł , k a z a ł m n i e i H a n c e iść ze s o b ą , B a s i a i B a b c i a z a b r a ł y się od r a z u d o s p r z ą t a n i a n i e s k o ń c z o n e j k o l a c j i . B y ł o to t a k s p r a w n i e r o b i o n e , b y w r a z i e c z e g o ni e b y ł o ś l a d u , ż e k t o ś b y ł w d o m u p o z a d o m o w n i k a m i . Z a p r o w a d z i ł nas nad j e z i o r o d o s t a r e g o m ł y n a , g d z i e b y
ł a p r z y g o t o w a n a k r y j ó w k a ta k u r z ą d z o n a , ż e }%to ni e w i e d z i a ł o f ^ m , n a w e t nie m ó g ł się d o m y ś l e ć , ż e i a m jest właz d o m e l i n y , K a z a ł n a m się nie r u « s z a ć , d o p ó k i o n l u b B a s i a nie p r z y j d ą po n . s , C a ł ą noc p r z e s i e d z i a ł y ś m y
A <•'*4 t;
n a d s ł u c h u j ą c j a k we w s i p s y s z c z e k a ł y , D o p i e r o / r a n e m p r z y s z e d ł D o ł ę g a , O k a z a ł o s i ę ^ e £p=stapo s z u k a ł o s p a d o c h r o n i a r z y r o s y j s k i c h , w n o c y t r z y r a z y b y l i na M a l i n a c h ,
Po aresztowaniach!fw s t y c z n i u 1 3 4 5 r , g e s t a p o s z a l a ł o j w ó w c z a s p , J a n i n a zar
v u
r z ą d z i ł a , ż e b y ś n ^ t r z y , H a n k a , B a s i a i ja oraz R e k i n , k t ó r y w ó w c z a s tam p rze bywały p o s z l i d o "Abrahama"';który m i a ł p o d z i e m n ą k r y j ó w k ę ^ D o ł ę g a m i a ł tf
spać w c z w o r a k a c h , b o p r z e c i e ż g d y b y n a w e t g e s t a p o w p a d ł o , t o d w i e k o b i e - t y , j e d n a j u ż s t a r s z a / a B a b c i a jak t r z e b a b y ł o to p o t r a f i ł a u d a w a ć bardz<
n i e d o ł ę ż n ą / i o n a k a l e k a nie b ę d ą b u d z i ł y p o d e j r z e ń ! a , N i g d y w czasie m o ich t a m p o b y t ó w ni e w i d z i a ł a m l ę k u , s t r a c h u czy w a h a n i a s i ę , K i e d y N i e m c y
- < " .• <■< / ' , > < i v ; r\. - —. - . -• - - ' W
j u ż się w y c o f y w a l i ,c z ę s t o z a j e ż d ż a l i na m o t o c y k l a c h , c q p r a w d a n a j c z ę ś c i e j p y t a j ą c ó d r o g ę , a l e n i g d y nie b y ł o w i a d o m o , d o c z ego są zdolni
D o ł ę g a p o z a s w o j ą p r a c ą k o n s p i r a c y j n ą o r g a n i z o w a ł w śród o k o l i c z n y c h g o s p o d a r z y s t a ł ą p o m o c ż y w n o ś c i o w ą d l a r o d z i n a r e s z t o w a n y c h ,s t a r ał się,by t a m g d z i e z w ł a s z c z a b y ł y d z i e c i , b y ł a stale p om o c i ży w n o ś ć d o s t a r c z a n a , vV tej d z i e d z i n i e jegc? g ł ó w n y m p o m o c n i k i e m b y ł ^Abraham V s t a n i s ł a w F i j a ł k o w s k i i j e g o r o d z i n a / j b i ł o n po k r y j o m u ś w i n i e ,k u r y i d o s t a r c z a ł b e z i n t e r e s o w n i e , ni e b i o r ą c j e d n e g o g r o s z a za to,
N a t e r e n i e d z i a ł a l n o ś c i D o ł ę g i t e ż w p ad li na t e n sam p o m y s ł jak w Ino-
/I
16
Ali
w r o c ł a w i u : k i e d y z d e c h ł a Ś w i n i a j e d n e m u g o s p o d a r z o w i , t o w e z w a ł Y w s t s r y - n a r z a , t e n m u w y s t a w i ł z a ś w i a d c z e n i e i b i e d n a Ś w i n i a z d y c h a ł a k i l k a ra
z y , b o j ą sobie stale p r z e k a z y w a l i d a l e j , t a ł że s t a n p o s i a d a n i a się z g s i z a ł /. .»/
W d a l s z y m c i ą g u r e l a t o r k a w s p o m i n a , j a k o d b y ł o się p r z y j ę c i e t r an s - ćtL Anfył.AtA'
p o r t u b r o n i r u G r a j k o w s k i c h w G o l u b i u ?
^ ^ i ^ t o a t k a « w d o w a ~ m i e s z k a ł a r a z e m z c ó r k ą H e l e n ą i w n u c z k ą , C - l e t n i ą E l ż u - n i ą oraz s y n e m J a n e m - ^ T a d k i e m ^ M ą ś H e l e n y b y ł p r z y m u s o w o w c i e l o n y d o w o j s k a n i e m i e c k i e g o . Ta st«łarsza już s p r a c o w a n a k o b i e t a n i g d y n i e o k a z a ł a n a j m n i e j s z e g o l ę k u g z y s t r a c h u , C a ł e jej ż y cie to b v ł a c i ę ż k a w a l k a o bytYSSyn jej (c a ł k o w i c i e o d d a n y p r a c y k o n s p i r a c y j n e j b y ł p o m o c n i k i e m kor m i n i a r s k i m , U d o m u G r a j k o w s k i c h o d b y w a ł y się o dp rawy. C z ę s t o w cz as i e
V £
s w e g o p o b y t u m a t y m t e r e n i e R e k i n m i a ł s p o t k a n i a w tym d o m u z T o m a s z e m .
' tf
l Żbikieir z T o r u n i a i in n y m i „ B y ł a u nich s k r z y n k a p o c z t o w a , g d z i e prz; je;,-
łf (/
d ż a ł a K a j t e k z T o r u n i a z p o c z t ą od Ż b i k a , K i e d y p r z y j e c h a ł a m z p.Gadomsł s k ą z K r u s z y n z b r o n i ą d o G r a j k o w s k i c h , p o m ł w a ż to nie b y ł p i e r w s z y raz że p r z y j e c h a ł a m z t y m t o w a r e m , w i ę c od r a z u p o w i e d z i a ł a m , c o przywiozły**
ś m y # P . G r a j k o w s k a p r z y n i o s ł a k o s z n a d r z e w o , u ł o ż y ł a b r o ń , p r z y k r y ł a d r z e w e m i p o s t a w i ł a w k u c h n i m ó w i ą c jCO nie jest b a r d z o u k r y t e , n a t o g e s t a p o n i e z w r a c a u w a g i * K i e d y ś p r z y j e c h a ł a m do nich r o w e r e m c a ła z m o c z o n a z B y d g o s z c z y , o d r a z u p r ę d k o d a ł a mi swoje u b r a n i e , b o nic i n n ego n ie mia -
4.
ł a m d o z m i a n y , U n ic h p r z e z k r ó t k i cz?3 u k r y w a ł się R e k i n - q T i e samowi ci e g o ś c i n n a „ D z i e c i w y c h o w a ł a w d.uchu g ł ę b o k i e g o p a t n o t y z m u # C ó r k a H e l e n a b r ł a t a k ż e k u r i e r k ą d o T o r u n i a i K o w a l e w a , Z w y k l e z a b i e r a ł a ze s o b ą m a x ą E l ż u r d e , d z i e c k o m i a ł o albo rffrę lu b n o g ę z a b a n d a ż o w a n ą a t a m u k r y t ą pocz
t ę */* *« >/
„e l a t o r k a W d a l s z y m c i ą g u ^ n i e c o d snych o p o l e g ł y c h j D o b a t erkach h m - 1 n i ni. r. h>C.vł ad vs ł awi e Z i e l e n i e w s k i ® jVi L i d i i Z akr z cjąsjsi j
źTXv>w»i. C
" D a r n i n ę ” p o z n a ł a m w c z e r w c u 1944 r, W c z a sie m o i c h p r z y j a z d ó w do B r o d n i c y c z ę s t o u ni e j m i e s z k a ł a m #T,Viem,że b y ł a bliską, w s p ó ł p r a c o w n i c z k ą
17
«* /f V\
* ft v
B e n a i .3 ł u s z c z ą . Tak ona jak i O r c h i d e a p r a c o w a ł y z c a ł y m p o ś w i ę c e n i e m
^ ?/ w »
Z n a ł je obie pł k C h y l i ń s k i i d a r z y ł je p e ł n y m z a u f aniem. ‘©arnina"' pr. ec w o j n ą b y ł a c z y n n ą d z i a ł a c z k ą P^KfSTa t e r e n i e B r o d n i c y , 1' cza sie w ojny b y ł a k o m e n d a n t k ą W roie s zk ani u j e j ; o d b y w a ł y się o d p r a w y ja k również u d z i e l a ł a k w a t e r #Z a w s z e s p o k o j n a i o p a n o w a n a , s w o i m p o d e j ś c i e m d o m ł o d z i e ż y p o t r a f i ł a ze siR ^ch d a w n y c h w y c h o w a n e k st wo r z y ć c a ł ą ekigę ł ą c z n i c z e k i k u r i e r e k - J e j n a j b l i ż s z a w s p ó ł p r a c o w n i c z k a i z a s t ę p c z y n i ą b y ł a . O r c h i d e a ^ oraz siostral Z o f i af D a r n i n a i jej s i o s t r ę k a r t a orga-
•f ' L t,
.nizowały p o m o c d l a r o d z i n a r e s z t o w a n y c h * W czas ie a r e s z t o w a n i a B e n a Dar-
* 41 *
n i n a , k o r z y s t a j ą c z t e g o , że p r z y j a ź n i ł a się z ż o n ą B e n a j p o t r a f i ł a do- t r z e ć d o p r z e b y w a j ą c e g o j e s z c z e w w i ę z i e n i u w B r o d n i c y B e n a , u z y s k a ć od n i e g o w i a d o m o ś c i jak r ó w n i e * o s t r z e c i n n y c h 4K i e d y t r z e b a b y ł o coś z a ł a twić, nie z a w a h a ł a się n a w e t iść p i e s z o w i e l e k i l o m e t r ó w , w y z n a w a ł a za
sadą, że r o z k a z m u s i b y ć w y k o n a n y .
C z ę s t o w czas i e m o i c h p r z y j a z d ó w u niej k w a t e r o w a ł a m , Z a w s z e s p o t y k a ł a m się z s e r d e c z n o ś c i ą i p r z y j a z n y m p o d e j ś c i e m m i m o r ó ż n i c y w i e k u * K i e d y
ii *
z o s t a ł a r e s z t o w a n y r e s s e l j P a r n i n a ^ m i m o że t e ż b y ł a z a g r o ż o n a ^nie zawa- h a ł a się p rz e d p o s y ł a n i e m y s w o i c h l udzi a n a w e t samo p o d s t ę p e m d o t a r ł a
u
d o K e s s l a , s k ą d • u z y s k a ł a wiadomości»ITa p o c z ą t k u w r z e ś n i a 13'/’4 r. b y ł a m /f
u n i e j ,k i e d y g e s t apo z r o b i ł o obławę,';, o s t a t n i e j c h w i l i się o t y m d o w i e d z i a ł t a k że nie b y ł o c z a s u n i g d z i e uciekać//, k o r y t a r z u Łv w e j ś c i a do jej m i e s k a n i a s t a ł a s t a r a s z a f a . O t w o r z y ł a do niej d r z w i , m n i e k a zał a t a m w e j ś ć i p o w i e d z i a ł a , ż e b y m nie w a ż y ł a się o d d y c h a ć * D r z w i o:' sza- f y z o s t a w i ł a o t w a r t e i I k i e d y g e s t a p o się zjawiło,-udając że z a m y k a d r z w i od. s z a f y p o w i e d z i a ł a d o ó * s t a p o w c ó w , ż e jej s i o s t r a je s t t a k a z a p o m i n a l ska, ż e n i g d y t y c h d r z w i ‘nie z a m y k a a w i e s z a t a m stare p ł a s z c z e , D r ż a ł a m ż e b y nie z a g l ą d n ę l i -a D a r n i n a tak m a n e w r o w a ł a ,że ni b y z amek się p o p s u ł . Aż. g e s t a p o w c y jej powiedzieliyfceby sobie nowy z am ek k u p i ł r a oni c h c ą z o b a c z y ć m i e s z k a n i e ,Xfi#*>t ll|ia z a j r z e l i do ś r odk a =zafy*
D a r n i n a b y ł a d u s z a cał*j p r a c y k o n s p i r a c y j n e j n a t y e T ^ r e n i ^ J e j of?
jtrrmJ.
w a g a nie z n a ł a g r a n i c , D o niej b y ł a pr z y wo z ona 4 z R y p i n a i tam p r z e ch o wy^»
18
A* - /G
w a n a aż d o d a l s z e g o t r a n **-* /
C a ł a r o d z i n a „ O rc h i d ei '_H by'/* związani z p r a c ą k o n s p i r a c y j n ą . O r c h i d e a b y ł a z a s t ę p c z y n i ą D a r n i n y ł1,d a w n a jej w y c h o w a n k ą z PY&.Ifie t y l k o p r a c o *
^ ii ^
w a ł a j a k o ł ą c z n i c z k a D a r n i n y i B l u s z e z a * M a j ą c j a ki eś k o n t a k t y w urzę.lzi
tf 9
s t a r a ł a się o f a ł s z y w e l e g i t y m a c j ę i p r z e p u s t k i u r l o p o w e . Sama p r a c o w a ł a w sk l e p i e z p a p i e r e m d o z a c i e m n i e n i a okien.V. d o m u jej k a ż d y z n a l a z ł k w a t e r ę , c z ę s t o z a t r z y m y w a ł się u n ic h na noc R e k i n , k i e d y m i a ł o d p r a w y w B r o d n i c y * W c z a s i e z j a z d u sztabu K o m e n d y O k r ę g u w z w i ą zk u z p o b y t e m n a t y m t e r e n i e "Pali " j O r c h i i e a z o r g a n i z o w a ł a k w a t e r y u siebie i w ś r ó d z n a j o m y c h d l a w s z y s t k i c h p r z y j e z d n y c h , P o z a t y m O r c h i d e a u t r z y m y w a ł a k on- takty'p r z e z j a k ą ś s w o j ą z n a j o m ą , k t ó r a p r a c o w a ł a w ^obozie d l a j e ń c ó w an*-
9
g i e l s k i c h . O d b i e r a ł a ze s c h o w a n e g o u D a r n i n y r a d i a w i a d o m o ś c i B B C , k t ó r e b y ł y t ł u m a c z o n e na j ę z y k a n g i e l s k i i p r z e m y c a n e do obozu. P ó ź n i e j p r z y w y b i t n e j p o m o c y O r c h i d e i p r z e m y c o n o do o b oz u c z ęś ci r a d i o w e i j e ń c y sa
mi z m o n t o w a l i sobie o d b i o r n i k * P o m a g a n o t e ż i m w u c i e c z c e , z a o p a t r u j ą c w u b r a n i e i d o k u m e n t y /
19
14 Zakończenie,
Mad ostatni®! tygodni a* i dziejów brodnickiego inspektoratu A I zacią
żyło tragicznie - Już w obliczu na c h o d z ą c e g o frontu - uwięzienie przez gestapo kilkudziesięciu żołnierzy-pężczyzn i przeszło dwadzieś
cia żołnierzy-kobiet, Wówczas to Janina Dulska lialinowska", kaleka, została wysłana do Bfcodnicy celem uzyskania dla kontrwywiadu szczegó
łowych informacji o przyczynie aresztowań i ich zasięgu.
Okazało się9te na skutek akcji Jagdkommando, jednostki tropiącej par
tyzantów nastąpiło dnia 29 grudnia i&SSl 1944 r, wykrycie trzed» desant towców,którzy znaleźli pomoc u mieszkańców podbrodnickiej wsi Pokrzy- dowo, Desantowcy ci należeli do grupy rozpoznawczo-dywersyjnej, zrzu
conej 7 września i 10 października 1944 r. przez dowództwo II Frontu B iałoruskiego Armii Radziecki ej'*w rejon pobliskiego Bryńska. Zginęli w walces W odwet za udzielenie im pomocy Niemcy rozstrzelali 30 grudnia 15 mieszkańców wsi Pokrzydowo i akowców brodnickich Marię i Romana Kar*
bowskich,którzy przyjechali dla udzielenia pomocy medycznej desantowcoa:
W czasie rewizji 4przeprowadzomej we wszystkich gospodarstwach jpokr*^
dowa, Jagdkommando odkryło duży magazyn leków i sprzętu medycznego w gospodarstwie B^eekeró w, Magazyn stanowił część przgotowywanego na "Akcjt B orzą* szpitala polowego A K M zorganizowanego przez zespół sanitarny^
Wojskowej Służby Kobiet /WSKAinspektoratu Brodnica*. o kryptonimie "FtL którego Uczestniczką była Stefania Bektei*ówna„ W czasie rewizji znale*
ziono recepty wypisane in blanco dla zakupu lekarstw przez szefa sani*
, natychmiast wezwane
tarnego Inspektoratu,Nikodema Wiwatowskiego,sprawę przejęłoYgestapo , N astąpiło badanie całej służby zdrowia Brodnicy,co przy pomocy miejs
cowych agentów gestapo doprowadziło do masowych aresztowań,
W więzieniu została okrutnie zamordowani milcząc a bohatersko Władysłwa Zieleniewska "Darnina",szef Wojskowej Służby Kobiet,o której wspomina droga z przytoczonych relacji,Kilkudziesięciu więźniów,w tym kilkanaście kobiet zginęło w czasie ewakuacji więzienia,drogą przez Bydgoszcz,gdzieś chyba w lasach nakielsfcich rozstrzelanych,Mie wykryto ich grobów mimo poszukiwań Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich,
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
M / l 1 1
ZESTAWIENIE _ MA2ERIAŁ&V_
1. Życiorys przedwojenny Janiny Dulskiej p.a. “Malinowska"
2. Życiorys przedwojenny Alojzego,Tadeusza Dulskiego p.s."Dołęga"
3. Życiorys przedwojenny Zofii Gadomskiej
4. Życiorys przedwojenny Hanny Dulskiej p.s. "Iskra"
Życiorys przedwojenny Barbary Dulskiej p.s. "Danka"
6. Początek okupacji: niezorganizowany ruch oporu, samopomoc 7. Wejście do służby w Armii Krajowej
8 . Załączniki - 3 fotografie
9. 13 załączników - prywatne listy płk. J.Chilijskiego, Henryka Sreutzmachera i Ireny Jagielskiej.
30
Z E S T A W I E N I E _ M A T E R I A Ł Ó W . & C 4 ^ , t J U ,l h c u ^ ^
(*;(/2^vv i ^ v ~ p v"> C^c-v v . /l^fy •^/V > /'V ^ ^ p ^ % C » ■'. ^ Lr1^ * „
, K y M W Y Ł '/ k ^ ' 1T » ^ {* < - 6 1* ^ ^ f ^ - * - ł - ^ H _ ^ & . • 1
1. Ż y c i o r y s p r z e d w o j e n n y J a n i n y JDulskiej p . s . " M a l i n o w s k a "
2. Ż y c i o r y s p r z e d w o j e n n y A l o j z e g o ,T a d e u s z a D u l s k i e g o p . s . " D ołę g a"
3. Ż y c i o r y s p r z e d w o j e n n y Z o f i i G a d o m s k i e j
4. Ż y c i o r y s p r z e d w o j e n n y H a n n y D u l s k i e j p.s. "Iskra"
5. Ż y c i o r y s p r z e d w o j e n n y B a r b a r y D u l s k i e j p .s. "Danka"
6. P o c z ą t e k o k u p a c j i : n i e z o r g a n i z o w a n y r u c h oporu, s a m o p o m o c 7. W e j ś c i e do s ł u ż b y w- A r m i i K r a j o w e j
8. Z a ł ą c z n i k i - 3 f o t o g r a f i e
9. 13 z a ł ą c z n i k ó w - p r y w a t n e l i s t y płk. J . C h i l i j s k i e g o ,
— H e n r y k a G r e u t z m a c h e r a i I r e n y J a g i e l s k i e j .
j Q\ ^ ^ ^ A VU_ i \ f — IOAiA^r»tt«u ^ IC»^vUawvv^ i^~X.
lu^V-c-v.
^ > / ' t ę i ! ^ Oi^Ąj$a^ x s^
/|vrWv^ o /Ua^o^J^ WiA. 2jv'v{- ^'ncjLy^
^ n /i-i [/hU , * 4* . H " ' ) ^ ,u ł 0 z*rr>+ ł A ^ 1 1 1 1^'u X '
^ d U . ^ u S t k — 4
Sil r& , 4■ ' ł ' a 1 <’"i /“' ^ f
p t o , /t' ? « i e t J c M A c m ,
. A
31
