Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego oraz skuteczność jego leczenia u dorosłych mieszkańców naszego kraju. Wyniki programu WOBASZ

(1)

mieszkańców naszego kraju.

Wyniki programu WOBASZ

A

Annddrrzzeejj TTyykkaarrsskkii¹¹,, AAnnnnaa PPoossaaddzzyy--MMaa³³aacczzyyññsskkaa¹¹,, BBooggddaann WWyyrrzzyykkoowwsskkii²²,, MMaaggddaalleennaa KKwwaaœœnniieewwsskkaa³³,, A

Annddrrzzeejj PPaajj¹¹kk⁴⁴,, KKrryyssttyynnaa KKoozzaakkiieewwiicczz⁵⁵,, SStteeffaann RRyywwiikk⁶⁶,, GGrraa¿¿yynnaa BBrrooddaa⁶⁶

1Klinika Nadciœnienia Têtniczego, Chorób Naczyñ i Chorób Wewnêtrznych, Instytut Kardiologii, Akademia Medyczna, Poznañ

2Katedra i Klinika Nadciœnienia Têtniczego i Diabetologii, Akademia Medyczna, Gdañsk

3Katedra Medycyny Spo³ecznej i Zapobiegawczej, Uniwersytet Medyczny, £ódŸ

4Zak³ad Epidemiologii i Badañ Populacyjnych, Instytut Zdrowia Publicznego, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloñski, Kraków

5III Katedra i Klinika Kardiologii, Œl¹ska Akademia Medyczna, Katowice

6Zak³ad Epidemiologii, Prewencji Chorób Uk³adu Kr¹¿enia i Promocji Zdrowia, Instytut Kardiologii, Warszawa

Wstęp

Nadciœnienie têtnicze niewykryte, nieleczone lub niedostatecznie leczone jest, obok palenia papierosów i hiperlipidemii, jednym z 3 najwa¿niejszych niezale¿- nych czynników ryzyka wieñcowego. Znaczne rozpowszechnienie nadciœnienia têtniczego, jego liczne powi- k³ania oraz koszty leczenia hipotensyjnego sprawiaj¹, ¿e stanowi ono niezwykle istotny problem zdrowotny, spo-

³eczny i ekonomiczny w Polsce. St¹d znajomoœæ rozpowszechnienia, wykrywalnoœci i skutecznoœci leczenia nadciœnienia têtniczego stanowi niezbêdny element pla- nowania strategii zmniejszenia czêstoœci chorób uk³adu sercowo-naczyniowego na poziomie populacyjnym.

Uzyskanie rzetelnych danych w du¿ym badaniu opisuj¹cym stan epidemiologiczny nadciœnienia têtniczego jest trudne, poniewa¿ wymaga reprezentatywnego do- boru badanej próby populacji pod wzglêdem miejsca zamieszkania i wieku, przestrzegania rygorystycznej i ujednoliconej metodyki wykonywania pomiaru ciœnie- nia, jak i rozpoznawania nadciœnienia oraz stosowania odpowiednich, standaryzowanych aparatów do pomiaru ciœnienia. St¹d niewielka liczba du¿ych programów populacyjnych opisuj¹cych w sposób wiarygodny stan epidemiologiczny nadciœnienia têtniczego w Polsce.

Pierwsze pionierskie badanie realizowane w ra- mach projektu WHO – Pol-MONICA, choæ dotyczy³o wy-

branych lokalnych populacji prawobrze¿nej Warszawy (Pol-MONICA Warszawa) oraz województwa tarnobrzeskiego (Pol-MONICA Kraków), mia³o ogromne znacze- nie dla rozpoznania sytuacji epidemiologicznej dotycz¹- cej rozpowszechnienia i leczenia nadciœnienia w Polsce w latach 80. i 90. [1, 2]. Kolejnym krokiem by³ stopnio- wo udoskonalany w latach 1994–2002 program NATPOL I–III obejmuj¹cy ju¿ reprezentatywn¹ próbê doros³ych Polaków [3]. Badanie WOBASZ jest najwiêksz¹ reprezentatywn¹ ocen¹ stanu epidemiologicznego nadci- œnienia têtniczego w Polsce.

Cel badania

Celem badania by³a ocena czêstoœci wystêpowania i skutecznoœci leczenia nadciœnienia têtniczego w reprezentatywnej próbie populacji polskiej w wieku 20–74 lat, zbadanej w programie WOBASZ z uwzglêdnieniem p³ci i regionu zamieszkania (województwa).

Metodyka

Pomiary ciœnienia têtniczego wykonano u 13 545 (6392 mê¿czyzn, 7153 kobiet) losowo wybranych osób z populacji polskiej w wieku 20–74 lat. Metodyka dobo- ru próby reprezentatywnej oraz metodyka pomiaru ci- œnienia têtniczego zosta³a opisana w odrêbnej pracy Ry- wika i wsp., opublikowanej w niniejszym suplemencie.

Adres do korespondencji:

prof dr hab. med. Andrzej Tykarski, Klinika Nadciœnienia Têtniczego, Chorób Naczyñ i Chorób Wewnêtrznych, Akademia Medyczna, ul. D³uga 1-2, 61-848 Poznañ, tel. +48 61 854 90 90, faks +48 61 854 90 86

(2)

W skrócie: Pomiaru ciœnienia dokonywano w pozy- cji siedz¹cej, na prawym ramieniu, po 5-min. odpoczyn- ku, aparatem automatycznym Omron M5-I. W zale¿no- œci od obwodu ramienia, stosowano odpowiedni roz- miar mankietu (ma³y, œredni, du¿y). Ka¿dy badany mia³ 3-krotne pomiary wykonane w odstêpach 2-min. Jako wartoœæ ciœnienia przyjêto œredni¹ z 2. i 3. pomiaru. Da- ne dotycz¹ce aktualnego leczenia uzyskano z wywiadu kwestionariuszowego. Nadciœnienie têtnicze zdefiniowano wg PTNT 2003 [4] jako wartoœæ ciœnienia skurczowego ≥140 mmHg i rozkurczowego ≥90 mmHg lub aktualnie przyjmowanie leków obni¿aj¹cych ciœnienie.

W zakresie wartoœci prawid³owych ciœnienia u nieleczo- nych osób wyodrêbniono kategorie ciœnienia: optymal- ne (RR <120/80 mmHg); prawid³owe (RRS 120–129 mmHg, RRR 80–84 mmHg) oraz ciœnienie wysokie prawid³owe (RRS 130–139 mmHg, RRR 85–89 mmHg).

Oceniono ponadto odsetek osób z dobrze kontrolowanym nadciœnieniem têtniczym, który zdefiniowano jako stosunek osób aktualnie leczonych z powodu nad-

ciœnienia, u których uzyskano normalizacjê ciœnienia (<140/90 mmHg), do ogó³u osób, u których w czasie badania stwierdzono nadciœnienie têtnicze wg wy¿ej podanej definicji.

Wyniki

Standaryzowane na wiek i miejsce zamieszkania œrednie ciœnienie têtnicze skurczowe w badanej populacji wynosi³o 137,6 mmHg wœród mê¿czyzn i 129,7 mmHg wœród kobiet, a rozkurczowe odpowiednio 83,9 i 81,2 mmHg (Ryciny 1., 2.).

Czêstoœæ nadciœnienia têtniczego by³a istotnie wiêk- sza u mê¿czyzn (42,1%) ni¿ u kobiet (32,9%). Optymal- ne wartoœci ciœnienia (poni¿ej 120/80 mmHg) stwierdzono jedynie u 12% mê¿czyzn. Analogiczny odsetek kobiet by³ znamiennie wiêkszy i wynosi³ 30%. Ciœnienie wysokie prawid³owe prezentowa³o 27% mê¿czyzn i 16% kobiet (Rycina 3.).

Obserwowano du¿e zró¿nicowanie dotycz¹ce wy- stêpowania nadciœnienia têtniczego w poszczególnych

100 110 120 130 140 150 m

mêê¿¿cczzyyŸŸnnii kkoobbiieettyy

WLK DLN LBS OPO SLK SWK Polska KPM PDK MAZ ZPM POM WMZ PDL LDZ MLP LUB

100 110 120 130 140 150 LBS

WLK WMZ KPM POM DLN OPO SLK ZPM PDK Polska PDL MAZ SWK MLP LDZ LUB 114411,,11

114400,,00 113388,,77 113388,,55 113388,,44 113377,,77 113377,,66 113377,,44 113377,,44 113377,,44 113377,,11 113366,,99 113366,,55 113366,,33 113366,,11 113355,,44 113333,,66

113322,,77 113311..99 113311,,44 113311,,22 113300,,44 113300,,33 113300,,33 113300,,22 113300,,11 112299,,99 112299,,4477

112299,,44 112288,,88 112288,,77 112277,,88 112277,,77 112266,,22

DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie

R

Ryycciinnaa 11.. Œrednie wartoœci ciœnienia skurczowego (mmHg) wg województw

(3)

regionach naszego kraju. Najwy¿sze odsetki osób z nadciœnieniem têtniczym stwierdzono w wojewódz- twach wielkopolskim i œl¹skim (49–50% mê¿czyŸni, 7–38% kobiety). Natomiast najrzadziej nadciœnienie têtnicze wystêpowa³o u mê¿czyzn w województwie lubelskim (24%), a u kobiet w województwach lubelskim i ³ódzkim (24 %) (Rycina 4.).

Odsetek prawid³owo kontrolowanego nadciœnienia têtniczego w Polsce wynosi³ 14,1% i by³ zró¿nicowany w zale¿noœci od p³ci. U mê¿czyzn odsetek skutecznie leczonych hipertoników wynosi³ 10%, a u kobiet 16%.

Równie¿ w poszczególnych regionach kraju obserwowano ró¿nice w skutecznoœci leczenia, zarówno u mê¿czyzn – od 5% (woj. wielkopolskie i dolnoœl¹skie) do 14% (woj.

ma³opolskie), jak i u kobiet – od 10% (woj. lubuskie) do 29% (woj. ma³opolskie), co przedstawia rycina 5.

Dyskusja

Œrednia wartoœæ ciœnienia têtniczego w badanej populacji mieœci³a siê w zakresie ciœnienia prawid³owego,

choæ znacznie przekracza³a wartoœci przyjête za opty- malne, a w przypadku ciœnienia skurczowego osi¹gnê-

³a wartoœæ uznawan¹ za wysok¹ prawid³ow¹.

Czêstoœæ nadciœnienia têtniczego w Polsce w populacji badania WOBASZ wynosi³a ok. 36%, co stanowi war- toœæ poœredni¹ pomiêdzy rozwiniêtymi krajami Europy (Niemcy 55%, Finlandia 49%, Hiszpania 47%, Anglia 42%, Szwecja 38%, W³ochy 38%) a krajami Ameryki Pó³nocnej (USA 28%, Kanada 27%) [5]. Jednoczeœnie odsetek ten by³ ni¿szy ni¿ stwierdzany w 1993 r. w populacji prawobrze¿- nej Warszawy (41%) oraz województwa tarnobrzeskiego (44%) w badaniu Pol-MONICA [1, 2], a tak¿e w porówna- niu z badaniem NATPOL II (44%), przeprowadzonym w 1997 r. [3], natomiast wy¿szy ni¿ w badaniu NATPOL PLUS z 2002 r., gdzie rozpowszechnienie nadciœnienia wynosi³o 30% [4]. Ró¿nice pomiêdzy badaniami z lat 90.

i nowszymi mog¹ byæ spowodowane zwiêkszeniem z 2 do 3 liczby pomiarów niezbêdnych do rozpoznania nadciœnienia, ale mog¹ równie¿ oznaczaæ rzeczywisty trend spadkowy czêstoœci nadciœnienia w Polsce. Tylko niektóre kraje dysponuj¹ danymi o trendach czêstoœci 60 70 80 90 100

m

mêê¿¿cczzyyŸŸnnii kkoobbiieettyy

DLN WLK SLK OPO LBS ZPM Polska WMZ PDL KPM PDK SWK POM MAZ MLP LDZ LUB

60 70 80 90 100 LBS

OPO DLN WLK KPM WMZ SLK POM PDL ZPM Polska

PDK SWK MAZ LDZ MLP

LUB 8

866,,11 8 855,,55 8 855,,00 8 844,,88 8 844,,88 8 833,,99 8 833,,99 8 833,,77 8 833,,66 8 833,,55 8 833,,44 8 833,,33 8 833,,33 8 833,,22 8 833,,00 8 822,,88 8 811,,22

8 833,,66 8 822,,99 8 822,,77 8 822,,00 8 811,,99 8 811,,99 8 811,,88 8 811,,55 8 811,,44 8 811,,44 8 811,,22 8 800,,88 8 800,,77 8 800,,33 8 800,,33 7 799,,77 7 799,,33

R

Ryycciinnaa 22.. Œrednie wartoœci ciœnienia rozkurczowego (mmHg) wg województw

(4)

nadciœnienia. Badania NHANES sugeruj¹, ¿e czêstoœæ nadciœnienia w USA zmniejszy³a siê pomiêdzy 1960 a 1988 r. [6], ale wzros³a ponownie w latach 1988–1991 i 1991–2000 [7]. Tendencjê spadkow¹ zaobserwowano w Finlandii [8], Czechach [9] i na Litwie, gdzie czêstoœæ nadciœnienia têtniczego w tej samej populacji Kowna zmniejszy³a siê z ok. 53% do ok. 45% [10].

Rzadsze wystêpowanie nadciœnienia têtniczego u kobiet w badaniu WOBASZ stanowi odwrócenie zjawiska zaobserwowanego w 1993 r. w badaniu Pol-MONICA, gdzie odsetek nadciœnienia (wg kryterium >160/95 mmHg) wynosi³ 54% u mê¿czyzn i 64% u kobiet [2]. Po- dobne zjawisko stwierdzono na Litwie [10], gdzie przy zbli¿onym odsetku nadciœnienia u obu p³ci w 1983 r.

czêstoœæ nadciœnienia by³a znacznie ni¿sza u kobiet ni¿

u mê¿czyzn w 2002 r. (odpowiednio 39,4 i 49,8%).

Prawdopodobnym wyjaœnieniem jest wiêksze zdyscy- plinowanie kobiet w stosowaniu siê do zaleceñ profi- laktycznych zmiany stylu ¿ycia, które zmniejszaj¹ ryzy- ko rozwoju nadciœnienia têtniczego.

% 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0

MK MK MK MK mê¿czyŸni

kobiety

R

Ryycciinnaa 33.. Rozk³ad procentowy kategorii ciœnieñ wg PTNT w populacji polskiej WOBASZ w wieku 20–74 lat

prawid³owe

wyskie prawid³owe

nadciœnienie

0 10 20 30 40 50 60 m

mêê¿¿cczzyyŸŸnnii [[%%]] kkoobbiieettyy [[%%]]

WLK SLK MAZ MLP DLN OPO LBS Polska PDK KPM ZPM WMZ POM SWK PDL LDZ LUB

0 10 20 30 40 50 60 SLK

WLK MAZ WMZ

LBS OPO Polska

KPM PDK PDL ZPM MLP POM DLN SWK LUB LDZ 5

500 4 499 4 488 4 444 4 444 4 444 4 433 4 422 4 422 3 399 3 399 3 388 3 388 3 377 3 377 3 300 2 244

3 388 3 377 3 366 3 355 3 355 3 344 3 333 3 333 3 322 3 322 3 322 3 322 3 311 3 311 2 299 2 244 2 244

R

Ryycciinnaa 44.. Czêstoœæ wystêpowania nadciœnienia têtniczego w Polsce i w województwach

(5)

0,0 20,0 40,0 60,0 m

mêê¿¿cczzyyŸŸnnii [[%%]] kkoobbiieettyy [[%%]]

MLP LUB SWK ZPM PDL SLK PDK MAZ WMZ LBS Polska KPM POM OPO LDZ DLN WLK

0,0 20,0 40,0 60,0 MLP

LUB MAZ PDL SWK ZPM Polska

LDZ WMZ PDK DLN WLK SLK KPM POM

OPO LBS 1133,,88

1122,,66 1122,,11 1111,,99 1111,,99 1111,,88 1111,,88 1100,,55 1100,,33 9 9,,88 9 9,,77 9 9,,22 9 9,,00 7 7,,88 6 6,,33 5 5,,00 4 4,,77

2 288,,77 2 255,,88 2 255,,66 2 200,,99 1177,,44 1177,,22 1155,,99 1155,,55 1144,,66 1122,,99 1111,,99 1111,,44 1111,,00 1111,,00 1100,,77 1100,,55 1100,,11

R

Ryycciinnaa 55.. Prawid³owe leczenie nadciœnienia têtniczego

W naszym badaniu wykazaliœmy, ¿e zarówno u kobiet, jak i mê¿czyzn czêstoœæ wystêpowania nadciœnie- nia w województwie wielkopolskim jest 1,5–2-krotnie wy¿sza ni¿ w województwie lubelskim. Przyczyny tak du¿ego zró¿nicowania nie s¹ w pe³ni jasne, choæ istot- nym czynnikiem mo¿e byæ zapewne relatywnie wysoka czêstoœæ wystêpowania nadwagi, oty³oœci i zespo³u me- tabolicznego w województwie wielkopolskim. To rów- nie¿ mo¿e t³umaczyæ najni¿sz¹ skutecznoœæ leczenia nadciœnienia w tym regionie.

Odsetek chorych z kontrolowanym nadciœnieniem têt- niczym by³ niski (10% u mê¿czyzn i 16% u kobiet), ale stanowi to istotny postêp w porównaniu z badaniem Pol-MONICA (odpowiednio 6,5 i 8%) i potwierdzenie ob- serwacji badania NATPOL PLUS, gdzie kontrola ciœnienia w ca³ej badanej populacji wynosi³a 12% [1–3]. Skutecznoœæ leczenia nadciœnienia têtniczego w Polsce jest zatem zbli-

¿ona do krajów Europy, gdzie wynosi np. 8% na Litwie [10], 9% w Anglii i 14,3% we Francji [5]. Nieco lepsz¹ kontrolê ci- œnienia osi¹ga siê w Kanadzie – 16% i Stanach Zjednoczo-

nych – 31% [5]. Liczne prace podaj¹ lepsz¹ kontrolê ciœnie- nia u kobiet ni¿ u mê¿czyzn, co znalaz³o potwierdzenie w badaniu WOBASZ. Podobnie jak w przypadku profilak- tyki nadciœnienia t³umaczy siê to lepsz¹ wspó³prac¹ (compliance) kobiet z lekarzem prowadz¹cym terapiê.

P

Piiœœmmiieennnniiccttwwoo

1. Rywik S, Broda G, Piotrowski W, et al. Epidemiologia chorób uk³adu kr¹¿enia. Program Pol-MONICA Warszawa. Kardiol Pol 1996; 44 (Suppl. II).

2. Paj¹k A, Kawalec E. Rozpowszechnienie i skutecznoœæ postêpo- wania w nadciœnieniu têtniczym. Wyniki badania d³ugofalowe- go Pol-MONICA Kraków. Medipress Kardiologia 1994; 1: 3-6.

3. Zdrojewski T, Bandosz P, Szpakowski P, et al. Ocena wybranych problemów dotycz¹cych rozpowszechnienia i terapii nadciœnie- nia têtniczego w Polsce na podstawie badania NATPOL PLUS.

W: Postêpy w nefrologii i nadciœnieniu têtniczym. T. 2. 2002.

Wiêcek A, Kokot F (red.). Medycyna Praktyczna, Kraków 2003.

4. Zasady postêpowania w nadciœnieniu têtniczym. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Nadciœnienia Têtniczego 2003. Nadci- œnienie Têtnicze 2003; 7 (Suppl A): A1-A19.

(6)

5. Wolf-Maier K, Cooper RS, Banegas JR, et al. Hypertension prevalence and blood pressure levels in 6 European countries, Ca- nada and the United States. JAMA 2003; 289: 2363-9.

6. Burt VL, Whelton P, Rocella EJ, et al. Prevalence of hypertension in the adult US population: results from the Third Natio- nal Health and Nutrition Examination Survey. Hypertension 1995; 25: 305-13.

7. Hajjar I, Kotchen TA. Trends in prevalence, awareness treatment and control of hypertension in the United States. JAMA 2003; 290: 199-206.

8. Kastarinen MJ, Salomaa VV, Vartiainen EA, et al. Trends in blood pressure levels and control of hypertension in Finland from 1982 to 1997. J Hypertens 1998; 16: 1379-87.

9. Cifkova R, Skodova Z, Lanska V, et al. Trend in blood pressure levels, prevalence, awareness, treatment and control of hypertension in the Czech population from 1985 to 2000/01. J Hy- pertens 2004; 22: 1479-85.

10. Domarkiene S, Tamosiunas A, Reklaitiene R, et al. Trends in main cardiovascular risk factors among middle-aged Kaunas population between 1983 and 2002. Medicina 2003; 39: 1193-9.