Kardiologia Polska 2005; 63: 6 (supl. 4)
Stężenie białka C-reaktywnego u dorosłych mieszkańców naszego kraju. Wyniki programu WOBASZ
JJeerrzzyy GG³³uusszzeekk11,, KKaattaarrzzyynnaa PPaawwllaacczzyykk11,, PPaawwee³³ KKuurrjjaattaa22,, GGrraa¿¿yynnaa BBrrooddaa22,, WWoojjcciieecchh DDrryyggaass33,, B
Booggddaann WWyyrrzzyykkoowwsskkii44,, UUrrsszzuullaa BBiieellaa55,, KKrryyssttyynnaa KKoozzaakkiieewwiicczz66
1Klinika Nadciœnienia Têtniczego, Chorób Naczyñ i Chorób Wewnêtrznych, Instytut Kardiologii, Akademia Medyczna, Poznañ
2Zak³ad Epidemiologii, Prewencji Chorób Uk³adu Kr¹¿enia i Promocji Zdrowia, Instytut Kardiologii, Warszawa
3Katedra Medycyny Spo³ecznej i Zapobiegawczej, Uniwersytet Medyczny, £ódŸ
4Katedra i Klinika Nadciœnienia Têtniczego i Diabetologii, Akademia Medyczna, Gdañsk
5Zak³ad Epidemiologii i Badañ Populacyjnych, Instytut Zdrowia Publicznego, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloñski, Kraków
6III Katedra i Klinika Kardiologii, Œl¹ska Akademia Medyczna, Katowice
Wstęp
Wyniki przeprowadzonych dotychczas badañ wska- zuj¹, ¿e bia³ko C-reaktywne (CRP) spe³nia kluczow¹ ro- lê w mechanizmie niespecyficznej reakcji na uraz [1, 2].
Nale¿y ono do grupy tzw. pozytywnych bia³ek reakcji ostrej fazy, których stê¿enie w surowicy zwiêksza siê w odpowiedzi na bodŸce zapalne. G³ównym czynni- kiem indukuj¹cym syntezê CRP w w¹trobie jest inter- leukina-6 [3]. Poza w¹trob¹ ekspresjê CRP wykazano tak¿e m.in. w blaszce mia¿d¿ycowej oraz w tkance t³uszczowej [4].
W wiêkszoœci badañ nie obserwowano ró¿nicy w stê-
¿eniu CRP pomiêdzy mê¿czyznami i kobietami. Mo¿na natomiast spotkaæ siê z sugestiami, ¿e stê¿enie bia³ek ostrej fazy jest wy¿sze u mieszkañców du¿ych miast w porównaniu do osób zamieszkuj¹cych ma³e miejsco- woœci. W licznych dotychczasowych opracowaniach wykazano wystêpowanie zale¿noœci pomiêdzy stê¿e- niem CRP w surowicy a wiekiem, BMI, stê¿eniem frak- cji LDL-cholesterolu i paleniem papierosów [5, 6]. W pi- œmiennictwie nie ma jednoznacznej opinii co do zwi¹zku stê¿enia CRP z wysokoœci¹ ciœnienia têtniczego, choæ wielu autorów obserwowa³o dodatni¹ korelacjê tych pa- rametrów [7–9]. Ju¿ w latach 90. wykazano, ¿e okreœlenie stê¿enia CRP w surowicy krwi mo¿e byæ uznane za czyn- nik rokowniczy wyst¹pienia zawa³u serca i udaru mózgu u osób dotychczas zdrowych. Jednoczeœnie zaobserwo- wano, ¿e podwy¿szone stê¿enie tego bia³ka u chorych z zawa³em serca istotnie pogarsza rokowanie [10, 11].
C
Ceelleemm bbaaddaanniiaa by³o oznaczenie stê¿enia bia³ka C-re- aktywnego na reprezentatywnej próbie mieszkañców naszego kraju w wieku 20–74 lat. Dotychczas nie zosta³y przeprowadzone w Polsce badania epidemiologiczne, okreœlaj¹ce wystêpowanie ró¿nic stê¿enia CRP w popula- cji osób zamieszkuj¹cych ró¿ne obszary naszego kraju, z uwzglêdnieniem podzia³u terytorialnego oraz stopnia zurbanizowania zamieszkiwanych terenów w zale¿noœci od wieku i p³ci.
Metodyka
Oznaczenie stê¿enia CRP wykonano w 50–% próbie losowej osób zbadanych w programie WOBASZ. Krew pobrano od 6 772 osób. Ze wzglêdów technicznych nie wykonano oznaczeñ CRP u 211 osób. Ostatecznie uzy- skano pomiary CRP i komplet danych od 6 561 osób (3 121 mê¿czyzn; 3 440 kobiet). Sposób pobrania próby oraz metodykê badania podano w odrêbnej pracy Rywi- ka i wsp., opublikowanej w niniejszym suplemencie.
Bia³ko ostrej fazy oznaczane by³o metod¹ immu- noturbodimetryczn¹ z cz¹stkami lateksu, analizato- rem i odczynnikami firmy DADE BEHRING. Stê¿enie CRP oznaczono w mg/dl; norma 0,0–0,5 mg/dl.
Uzyskane wyniki analizowano przy pomocy testu T-Studenta.
Œrednie wartoœci dla ca³ej populacji by³y standary- zowane na wiek i rozk³ad gmin w województwach.
Adres do korespondencji:
prof. dr hab. med. Jerzy G³uszek, Klinika Nadciœnienia Têtniczego, Chorób Naczyñ i Chorób Wewnêtrznych, Akademia Medyczna w Poznaniu, ul. D³uga 1-2, 61-848 Poznañ, tel. + 48 61 854 90 90, faks + 48 61 854 90 86
S 2
Kardiologia Polska 2005; 63: 6 (supl. 4)
Jerzy G³uszek i wsp.
Wyniki
Œrednie stê¿enie bia³ka C-reaktywnego w osoczu w ca³ej badanej populacji polskiej wynios³o 0,27±0,48 mg/dl. Nie zaobserwowano wiêkszych ró¿nic stê¿enia pomiêdzy podgrupami kobiet i mê¿czyzn. Wynios³o ono odpowiednio 0,26 mg/dl i 0,28 mg/dl. Obserwowano natomiast znaczne zró¿nicowanie w poszczególnych województwach (Rycina 1.). Natomiast stê¿enie CRP
w istotnym stopniu zale¿y od wieku badanych. I tak w wieku poni¿ej 30 lat œrednie stê¿enie CRP wynosi³o 0,14±0,20 mg/dl, natomiast w wieku powy¿ej 70 lat œrednie te wynosi³y 0,45±0,58 mg/dl u mê¿czyzn oraz 0,45±0,72 u kobiet (p<0,001) (Tabela I).
Podobnie jak w wartoœciach œrednich, obserwowali- œmy znacz¹ce ró¿nice stê¿enia tego bia³ka wœród miesz- kañców poszczególnych województw naszego kraju.
Odsetek mê¿czyzn, u których stê¿enie CRP przekracza³o 0,5 mg/dl by³ najwy¿szy w województwie podlaskim (15%), natomiast najni¿szy w województwie zachodnio- pomorskim (7%) (Rycina 2.). W przypadku kobiet naj- wiêkszy i najmniejszy odsetek takich przypadków zaob- serwowano odpowiednio w województwach opolskim (16%) i ³ódzkim (6%). Nie stwierdzono natomiast zró¿ni- cowania w stê¿eniu CRP w zale¿noœci od stopnia zurba- nizowania (ma³e, œrednie i du¿e gminy).
Stê¿enie CRP u mieszkañców ma³ych gmin wynosi-
³o 0,28 mg/dl w obu grupach p³ci i nie odbiega³o istot- nie od stê¿enia tego bia³ka u mieszkañców du¿ych miast 0,27±0,46 mg/dl (NS) wœród mê¿czyzn i 0,28±0,31 mg/dl wœród kobiet (Tabela II).
W
Wiieekk ww cchhwwiillii PP³³eeææ b
baaddaanniiaa mmêê¿¿cczzyyŸŸnnii kkoobbiieettyy poni¿ej 30 lat 0,14 ± 0,21 0,20 ± 0,44
30–39 lat 0,22 ± 0,41 0,20 ± 0,37
40–49 lat 0,24 ± 0,34 0,24 ± 0,36
50–59 lat 0,31 ± 0,60 0,34 ± 0,65
60–69 lat 0,41 ± 0,58 0,38 ± 0,56
70 i wiêcej lat 0,45 ± 0,58 0,45 ± 0,72 T
Taabbeellaa II.. Œrednie stê¿enie hs CRP [mg/dl] w grupach wieku
0,0 0,2 0,4 0,6 m
mêê¿¿cczzyyŸŸnnii kkoobbiieettyy
LBS LDZ PDL SLK DLN SWK Polska
LUB WLK POM
OPO KPM ZPM MAZ
MLP WMZ
PDK
0,0 0,2 0,4 0,6 LUB
WLK PDK OPO POM
LBS SLK Polska DLN ZPM PDL KPM SWK MAZ MLP WMZ LDZ 0
0,,336666 0 0,,229988 0 0,,227755 0 0,,227733 0 0,,227711 0 0,,226688 0 0,,226622 0 0,,226611 0 0,,225588 0 0,,225588,,
0 0,,225588 0 0,,225555 0 0,,225522 0 0,,225511 0 0,,223388 0 0,,223322 0 0,,222266
0 0,,334433 0 0,,333377 0 0,,330077 0 0,,330055 0 0,,229966 0 0,,229944 0 0,,228833 0 0,,227766 0 0,,226644 0 0,,226644 0 0,,226633 0 0,,226633 0 0,,226622 0 0,,226611 0 0,,225511 0 0,,222255 0 0,,220033
DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie
R
Ryycciinnaa 11.. Œrednie stê¿enie hs CRP we krwi [mg/dl]
Stê¿enie bia³ka c-reaktywnego doros³ych mieszkañców naszego kraju S 3
Kardiologia Polska 2005; 63: 6 (supl. 4)
Komentarz
Œrednie stê¿enie bia³ka CRP w naszym kraju jest zbli¿one do wyników uzyskanych przez autorów oce- niaj¹cych ten parametr w innych krajach Europy oraz w Stanach Zjednoczonych [1, 4]. Zgodnie z oczekiwa- niem wykazaliœmy, ¿e stê¿enie bia³ka ostrej fazy nie ró¿ni siê istotnie u kobiet i mê¿czyzn, natomiast znacznie roœnie u osób starszych. WyraŸnie wiêksze odchylenie standardowe u osób po 45. roku ¿ycia wskazuje, ¿e poziom CRP u osób starszych jest znacz- nie bardziej zró¿nicowany ni¿ u osób m³odszych. Na podkreœlenie zas³uguje fakt, ¿e odsetek mê¿czyzn ze stê¿eniem bia³ka ostrej fazy znacznie ró¿ni siê w po- szczególnych województwach, np. w województwie podlaskim jest 2-krotnie wy¿szy ni¿ w województwie zachodniopomorskim. Analogiczna ró¿nica dla kobiet jest jeszcze wiêksza. Nie wykazaliœmy natomiast ró¿- nicy stê¿enia CRP u mieszkañców du¿ych i ma³ych aglomeracji.
O ile zwi¹zek CRP z wiekiem i brak zwi¹zku CRP z p³ci¹ by³y obserwowane w wielu badaniach, to brak jest w piœmiennictwie krajowym i zagranicznym publi- kacji dotycz¹cych zró¿nicowania stê¿enia CRP w zale¿- noœci od regionu kraju. W naszym materiale ró¿nice miêdzy województwami, jak wykazano powy¿ej, s¹ znaczne. Trudno jednoznacznie powiedzieæ, jaka jest przyczyna tego zjawiska i wymaga to dalszych analiz, zw³aszcza wieloczynnikowych, z uwzglêdnieniem in- nych czynników predysponuj¹cych do wzrostu CRP, ta- kich jak oty³oœæ, nadciœnienie, cukrzyca, palenie.
W
Wiieellkkooœœææ ggmmiinnyy PP³³eeææ m
mêê¿¿cczzyyŸŸnnii kkoobbiieettyy
ma³a 0,28 ± 0,53 0,28 ± 0,48
œrednia 0,27 ± 0,44 0,28 ± 0,57
du¿a 0,25 ± 0,40 0,27 ± 0,47
T
Taabbeellaa IIII.. Œrednie stê¿enie hs CRP [mg/dl] w gminach ró¿nej wielkoœci
0 5 10 15 20 m
mêê¿¿cczzyyŸŸnnii [[%%]] kkoobbiieettyy [[%%]]
LBS PDL LUB OPO SWK WLK MAZ LDZ SLK DLN PDK Polska
POM WMZ KPM MLP ZPM
0 5 10 15 20 OPO
WLK LUB MLP DLN SLK PDL WMZ Polska LBS POM
PDK SWK MAZ ZPM KPM
LDZ 1155
1155 1144 1144 1122 1122 1122 1111 1111 1111 1111 1111 1111 1100 9 9 8 8 7 7
1166 1155 1144 1144 1133 1133 1133 1122 1122 1111 1111 1111 1111 1111 1100 1100 6 6
DLN – dolnoœl¹skie, KPM – kujawsko-pomorskie, LUB – lubelskie, LBS – lubuskie, LDZ – ³ódzkie, MLP – ma³opolskie, MAZ – mazowieckie, OPO – opolskie, PDK – podkarpackie, PDL – podlaskie, POM – pomorskie, SLK – œl¹skie, SWK – œwiêtokrzyskie, WMZ – warmiñsko-mazurskie, WLK – wielkopolskie, ZPM – zachodniopomorskie
R
Ryycciinnaa 22.. Odsetek osób o podwy¿szonym poziomie hs CRP we krwi (>0,5 mg/dl)
S 4
Kardiologia Polska 2005; 63: 6 (supl. 4)
Jerzy G³uszek
P
Piiœœmmiieennnniiccttwwoo
1. Sellmayer A, Limmert T, Hoffman U. High sensitivity C-reactive protein in cardiovascular risk assessment. CRP mania or use- ful screening? Int Angiol 2003; 22: 15-24.
2. Libby P, Ridker PM. Inflammation and atherosclerosis: Role of C-reactive protein in risk assessment. Am J Med 2004; 116: 9S- 16S.
3. Woods A, Brull DJ, Humphries SE, et al. Genetics of inflamma- tion and risk of coronary artery disease: the central role of in- terleukin-6. Eur Heart J 2000; 21: 1574-83.
4. Torzewski J, Torzewski M, Bowyer DE, et al. C-reactive protein frequently colocalizes with the terminal complement complex in the intima of early atherosclerotic lesions of human coro- nary arterie. Arterioscler Thromb Vasc Biol 1998; 18: 1386-92.
5. Ridker PM, Buring JE, Cook NR, et al. C-reactive protein, the metabolic syndrome, and risk of incident cardiovascular events. Circulation 2003; 107: 391-97.
6. Visser M, Bouter LM, McQuillan GM, et al. Elevated C-reactive protein levels in overweight and obese adults. JAMA 1999;
282: 2131-5.
7. Chrysohoou Ch, Pitsavos Ch, Panagiotakos DB, et al. Associa- tion between prehypertension status and inflammatory mar- kers related to atherosclerotic disease. Am J Hypert. 2004; 17:
568-73.
8. Sesso HD, Buring JE, Rifai N, et al. C-reactive protein and the risk of developing hypertension. JAMA 2003; 290: 2945-51.
9. Pawlaczyk K, Sobieska M, Gabriel M. Wp³yw krótko- i d³ugo- trwa³ego wzrostu ciœnienia têtniczego na profil uwalniania bia³ek ostrej fazy. Nadciœnienie Têtnicze 2002; 6: 285-90.
10. Konig W, Sund M, Frohlich M, et al. C-reactive protein, a sen- sitive marker of inflammation, predicts future risk of coronary heart disease in initially healthy middle-aged men. Circulation 1999; 99: 237-42.
11. Mednal MA, Strachan DP, Butland BK, et al. C-reactive protein:
relation to total mortality, cardiovascular mortality and cardio- vascular risk factors in men. Eur Heart J 2000; 21: 1584-90.
