Interdyscyplinarność badań naukowych 2013

Interdyscyplinarność badań naukowych 2013

Praca zbiorowa pod redakcją Jarosława Szreka

Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej Wrocław 2013

Redakcja:

Jarosław Szrek Współpraca:

Ida Chojnacka, Piotr Krysiak, Paweł Maślak, Damian Pietrusiak, Przemysław Sperzyoski, Damian Stefanow

Politechnika Wrocławska, Grupa Ko-oper, ul. Łukasiewicza 7/9, 50-371 Wrocław http://ko-oper.pwr.wroc.pl, e-mail: ko-oper@pwr.wroc.pl,

Recenzenci:

Dr inż. Krzysztof Arent, Dr Iwona Bednarz-Misa, Dr inż. Tomasz Będza, Dr Dariusz Bieoko, Prof. dr hab. inż. Piotr Cichosz, Dr hab. inż. Jerzy Czmochowski, Dr hab. inż. Maria Dąbrowska-Szata, Prof. dr hab. Janusz Dobesz, Dr Sabina Frączek-Górska, Prof. dr hab. inż. Roman Gancarz, Dr inż. Andrzej Hachoł, Dr inż. Artur Iluk, Dr inż. Janusz Jakubiak,

Prof. dr hab. Janusz Jeżowiecki, Prof. dr hab. inż. Paweł Kafarski, Dr hab. inż. Jerzy Kaleta, Dr hab. inż. Jan Kapała, Prof. dr hab. Małgorzata Komorowska, Dr inż. Michał Krysztof, Dr hab. Henryk Kudela, Prof. dr hab. inż. Marek Langner, Prof. dr hab. inż. Andrzej Miniewicz, Dr hab. inż. Celina Pezowicz, Doc. dr inż. Grzegorz Pękalski, Prof. dr hab. inż. Eugeniusz Rusioski,

Prof. dr hab. Leszek Rycerz, Dr hab. inż. Tadeusz Smolnicki, Dr inż. arch. Andrzej Sobolewski, Prof. dr hab. inż. Andrzej Sokalski, Dr inż. Jarosław Szrek, Prof. dr hab. Karina Weron,

Prof. dr hab. inż. Zbigniew Wróblewski Wsparcie:

Prorektor ds. Nauczania, prof. dr hab. inż. Andrzej Kasprzak Patronat:

J.M. Rektor Politechniki Wrocławskiej, prof. dr hab. inż. Tadeusz Więckowski Rada Doktorantów Politechniki Wrocławskiej

Krajowa Reprezentacja Doktorantów Projekt okładki:

Karolina Wójtowicz

Wydano na podstawie dostarczonych materiałów.

Wszelkie prawa zastrzeżone - żadna częśd niniejszej książki zarówno w całości, jak i we fragmentach, nie może byd reprodukowana w sposób elektroniczny, fotograficzny

i inny bez zgody wydawcy i właścicieli praw autorskich.

© Copyright by Grupa „Ko-oper”, Politechnika Wrocławska, Wrocław 2013 OFICYNA WYDAWNICZA POLITECHNIKI WROCŁAWSKIEJ

Wyb. Stanisława Wyspiaoskiego 27, 50-370 Wrocław http://www.oficyna.pwr.wroc.pl; e-mail: oficwyd@pwr.wroc.pl

ISBN 978-83-7493-760-3

Spis tre´sci

Spis tre´sci 3

I Referat specjalny 10

Rodzimowierstwo słowia´nskie - mi˛edzy nowym ruchem religijnym a nowym ruchem społecznym

- Daria W˛eckowska . . . 11

II Architektura 17

Zmiany funkcjonalno-przestrzenne w obiektach sakralnych

- Dominika Kopczyk . . . 18 Winnice na Dolnym ´Sl ˛asku - Enoturystyka

- Karolina Mazurkiewicz . . . 22 Znaczenie informacji wizualnej w procesie projektowania przestrzeni publicznych

- Anna Majewska . . . 28 Modernizacja i rewitalizacja wrocławskich, powojennych osiedli zabudowy jed-

norodzinnej

- Zuzanna Napieralska . . . 34 Architektura współczesnych dworców kolejowych - funkcja i forma budynków recep-

cyjnych

- Agata Pi˛et . . . 40 Architektura górska - najnowsze projekty i realizacje obiektów architektonicznych na

terenach górskich

- Joanna Str ˛abska . . . 46 Komizm i symbolizm w XIV-wiecznym detalu architektonicznym Wrocławia na tle

dokona´n ´sredniowiecznej Europy

- Anna Suchta-Zakrocka . . . 52

3

Charakterystyka pomieszcze´n w obiektach szkolnych, tymczasowo adaptowanych na cele bazy ewakuacyjnej we Wrocławiu

- Joanna Zator-Skórska . . . 58

III Nauki chemiczne 64

Identyfikacja lipopolisacharydów patogennych szczepów Escherichia coli

- Justyna Bazan . . . 65 Reakcje fosforylacji przebiegaj ˛ace w sposób nieenzymatyczny

- Katarzyna Dzierzba, Jadwiga Pietkiewicz, Andrzej Gamian . . . 69 Optymalizacja procesu otrzymywania poł ˛acze´n kwasu gentyzynowego z polilaktydem

- Agnieszka Gadomska, Aneta Zaj ˛ac, Emilia Wojtkiewicz, Paweł Ru´skowski, Lud- wik Synoradzki . . . 75 Zastosowanie octanu oktadecyloaminy do usuwania nieorganicznych zwi ˛azków azotu z

roztworów wodnych metod ˛a ultrafiltracji micelarnej

- Justyna Górna, Katarzyna Majewska-Nowak . . . 79 Porównanie uwalniania paracetamolu i witaminy B12 ze struktur polimerowych

- Paulina Jaworska, Anna Trusek-Hołownia . . . 85 Badania poło˙zenia soczewki wewn ˛atrzgałkowej w oku

- Agnieszka Jó´zwik, Marek Zaj ˛ac . . . 89 Białka inherentnie nieuporz ˛adkowane

- Małgorzata Kozłowska, Mirosława Ró˙zycka . . . 95 Biodegradacja odpadowej serwatki koziej, z wykorzystaniem bioreaktora mieszal-

nikowego oraz szczepu Aspergillus niger

- Magdalena Lech, Anna Trusek-Hołownia . . . 99 Wła´sciwo´sci dynamiczne kompozytów magnetoreologicznych w polu magnetycznym

- Paweł Małecki, Jacek Pigłowski . . . 103 Wybrane aspekty doboru warto´sci współczynników kinetycznych modelu ADM1 dla

procesu kofermentacji

- Stanisław Miodo´nski, Krzysztof Iskra . . . 109 Mechanizm działania bisfosfonianów na poziomie molekularnym

- Patrycja Miszczyk, Ewa Chmielewska, Paweł Kafarski . . . 115 Synteza i oczyszczanie N-terminalnej domeny receptora j ˛adrowego EcR z Aedes aegypti

- Joanna Pieprzyk . . . 121 To fold or not to fold: otolith matrix macromolecule-64 structure predictions

- Monika Poznar . . . 127

4

Izolacja białek błony zewn˛etrznej (OMPs) Klebsiella pneumoniae

- Paweł Serek, Iwona Bednarz-Misa, Bartłomiej Dudek, Gabriela Bugla- Płosko´nska, Joanna Szulc, Andrzej Gamian . . . 133 Badanie przesiewowe wzroku dzieci w wieku przedszkolnym

- Marta A. Szmigiel, Marta E. Rogowska . . . 139 Udział białek OMP bakterii Gram-ujemnych w rozwoju chorób o podło˙zu autoimmuno-

logicznym

- Joanna A. Szulc, Iwona Bednarz-Misa, Magdalena Mierzchała-Pasierb, Paweł Serek, Andrzej Gamian . . . 145 Klasyfikacja zwi ˛azków glikacji ze wzgl˛edu na ich zdolno´sci do tworzenia wi ˛aza´n

krzy˙zowo-sieciuj ˛acych

- Agnieszka Bronowicka-Szydełko, Jadwiga Pietkiewicz, Martyna Frydel, Cyryl Daroszewski, Damian Gajecki, Dawid Ni˙zy´nski, Andrzej Gamian . . . 151 Klasyfikacja zwi ˛azków glikacji ze wzgl˛edu na ich zdolno´sci do tworzenia wi ˛aza´n

krzy˙zowo-sieciuj ˛acych

- Agnieszka Bronowicka-Szydełko, Jadwiga Pietkiewicz, Martyna Frydel, Cyryl Daroszewski, Damian Gajecki, Dawid Ni˙zy´nski, Andrzej Gamian . . . 157 Wpływ modyfikacji matrycy polimerowej na wła´sciwo´sci mechaniczne kompozytów

PVC/stop Wooda

- Monika Trojanowska-Tomczak, Ryszard Steller . . . 163 Ocena ekspresji receptora kwasu foliowego w warunkach in vitro do celowanej

chemioterapii

- Joanna A. Wawryka, Aleksandra Gonera, Kajetan P. Kawecki, Anna K. Sobkow- icz, Katarzyna Bie˙zu´nska-Kusiak . . . 167 Charakterystyka oksydazy glukozowej immobilizowanej w kapsułkach alginianowych

- Lucyna W˛egrzynowska, Anna Trusek-Hołownia. . . 173 The effect of Coca-Cola on the release of metal ions from orthodontic appliances

- Paulina Wołowiec, Katarzyna Chojnacka, Marcin Mikulewicz . . . 179 Białko wi ˛a˙z ˛ace kaset˛e TATA z Bombyx mori: analizy bioinformatyczne oraz nadek-

spresja białka w komórkach bakteryjnych

- Agnieszka Zbela . . . 183

IV Nauki techniczne 189

Energia ze ´scieków - w kierunku zero-energetycznej oczyszczalni ´scieków

- Piotr Balbierz, Marta Knap, Kamil Janiak . . . 190 Numeryczne modelowanie wymiany ciepła w warunkach konwekcji wymuszonej

- Przemysław Błasiak . . . 194

5

Badanie do´swiadczalne wła´sciwo´sci mechanicznych struktur funkcjonalnych

- Małgorzata Cykowska . . . 200 Zmiany w charakterystyce spektralnej t˛etna gałkowego w zale˙zno´sci od sygnałów akty-

wno´sci sercowo-naczyniowej zwi ˛azane z wiekiem

- Monika E. Danielewska, D. Robert Iskander . . . 206 Analiza wpływu kształtu funkcji przynale˙zno´sci na działanie regulatora rozmytego

- Piotr Derugo. . . 212 Przegl ˛ad zastosowa´n metody elementów dyskretnych w urz ˛adzeniach transportu materi-

ałów sypkich

- Tomasz Dobosz, Michał Paduchowicz . . . 218 Wybrane aspekty bezpiecze´nstwa biernego pieszych

- Paulina Działak, Mariusz Ptak . . . 222 Strumienicowy system chłodniczy - wybrane zagadnienia doboru czynnika optymalnego

- Bartosz Gil . . . 228 Metoda integracji wiedzy lekarzy wspomagaj ˛aca proces diagnozowania chorób

- Krzysztof Głuszczyk, Maciej Pachciarek, Łukasz Włodarczyk . . . 234 Spektroskopia oscylacyjna ATR-FTIR jako narz˛edzie do bada´n strukturalnych zielistki

Sternberga

- Katarzyna Grabowska, Sylwia Oszty´nska-Janus, Jerzy Detyna . . . 238 Wpływ parametrów obróbki cieplnej na struktur˛e i własno´sci mechaniczne drutów

patentowanych

- Dominika Grygier, Włodzimierz Dudzi´nski . . . 242 Nowa generacja energooszcz˛ednych silników jednofazowych

- Maciej Gwo´zdziewicz . . . 246 Uwarunkowania procesów wydobywczych w uj˛eciu klasyfikacji procesów produk-

cyjnych

- Joanna Helman . . . 252 Metodyka projektowania usprawnien maszyn przemysłowych

- Paweł Piskorz . . . 258 Rozwój maszyn podstawowych w górnictwie odkrywkowym

- Władysław Kluczkiewicz . . . 264 Wykorzystanie bada´n znacznikowych hydrodynamiki reaktorów na potrzeby modelowa-

nia matematycznego oczyszczalni ´scieków

- Marta Knap, Piotr Balbierz, Kamil Janiak . . . 270 Nowoczesne technologie natryskiwania cieplnego w przemy´sle maszynowym

- Karol Kobiela . . . 276

6

Modelowanie ewolucji pier´scieni wirowych za pomoc ˛a metody cz ˛astek wirowych z wykorzystaniem oblicze´n równoległych na kartach graficznych

- Andrzej Kosior, Henryk Kudela . . . 282 Wpływ warstwowej budowy aorty piersiowej na jej wła´sciwo´sci mechaniczne

- Marta Kozu´n, Magdalena Kobielarz, Krzysztof Maksymowicz, Celina Pezowicz . . 288 Projekt stanowiska do bada´n wytrzymało´sciowych pier´scieniowych próbek kompozy-

towych

- Piotr Krysiak. . . 292 Wpływ starzenia na implanty wewn ˛atrzgałkowe

- Malwina Lewandowska, Marek Zaj ˛ac . . . 296 Materiały nanostrukturalne otrzymywane metod ˛a zol-˙zel do zastosowa´n w przemy´sle

motoryzacyjnym

- Katarzyna Łuszczyk . . . 302 Polerowanie chemiczne i elektrochemiczne a inne metody obróbki wyko´nczeniowej stali

nierdzewnej

- Edyta Łyczkowska . . . 306 Aspekt dokładno´sci systemu wspomagania zabiegów onkologicznych z wykorzystaniem

nawigacji i obrazowania

- Marcin Majak, Ewelina ´Swi ˛atek-Najwer, Michał Popek . . . 312 Mo˙zliwo´sci i ograniczenia wdra˙zania elementów Lean Management w małych i ´srednich

przedsi˛ebiorstwach produkcyjnych

- Zofia Ma´sluszczak . . . 318 Inspekcja stanu ta´sm przeno´sników ta´smowych wykorzystuj ˛aca systemy wizyjne

- Paweł Ma´slak . . . 322 Diameter Distribution Approach to Circle Recognition in Binary Images

- Agata Migalska . . . 328 Identyfikacja zł ˛acz spawanych metod ˛a magnetyczn ˛a

- Maciej Mirosławski, Piotr Krysiak . . . 334 Uproszczona metoda okre´slenia oddziaływa´n dynamicznych na łopatki wirnika wenty-

latora promieniowego

- Piotr Odyjas . . . 338 Wpływ siły nacisku oraz wła´sciwo´sci materiałowych na warto´s´c współczynnika

piezoelektrycznego d33 niejednorodnych struktur polimerowych

- Agnieszka Okopna . . . 342 Modelowanie ruchu krocz ˛acego czterono˙znego robota mobilnego

- Michał Oli´nski . . . 348 Projekt koncepcyjny mechaniki i sterowania ko´nczyny robota mobilnego

- Michał Oli´nski . . . 354

7

Przegl ˛ad technologii laserowych do generatywnego wytwarzania w technice

- Damian Opozda, Paweł Roczniak . . . 360 Metodyka identyfikacji przyczyn awarii urz ˛adze´n pracuj ˛acych w energetyce

- Michał Paduchowicz, Paweł Kaczy´nski . . . 366 Metoda kolaboratywnej rekomendacji opartej o sie´c semantyczn ˛a

- Rafał Palak, Paweł Pawlik, Krzysztof Rajda . . . 372 Mo˙zliwo´sci wytwarzania struktur funkcjonalnych w technologii laserowej mikromet-

alurgii, na przykładzie struktury kratowej

- Andrzej Pawlak, Małgorzata Cykowska . . . 378 Optymalizacja wymiarów dyszy de Lavala wykorzystywanej w procesie Cold Spray

- Paweł Piskorz . . . 384 Wybrane wytyczne Szczupłej In˙zynierii Systemów

- Stanisław Plebanek . . . 390 Aplikacje przemysłowe bazuj ˛ace na szybkim wytwarzaniu krótkich serii wyrobów ze

stopów metali

- Paweł Roczniak, Damian Opozda . . . 394 Wpływ współczynnika jako´sci pomiaru na wyniki uzyskane za pomoc ˛a analizatora bio-

mechaniki rogówki firmy Reichert

- Marta E. Rogowska, Marta A. Szmigiel . . . 400 Nowe koncepcje prognozowania zapotrzebowania na cz˛e´sci zamienne a metody klasy-

czne

- Maria Rosienkiewicz. . . 404 Plazmonowe sprz˛egacze siatkowe o przekroju sinusoidalnym

- Przemysław Ryba, Sergiusz Patela . . . 410 Metody pomiaru odkształce´n narz˛edzi skrawaj ˛acych

- Hubert Skowronek . . . 416 Badania wytrzymało´sci na ´scinanie modelowego rozdrobnionego o´srodka spoistego

- Damian Stefanow . . . 422 Analiza kinetyki geometrii ´zrenicy oka wraz z ruchami fiksacyjnymi gałki ocznej

- Marta A. Szmigiel, Henryk Kasprzak . . . 426 Emisja rt˛eci podczas spalania paliw konwencjonalnych i alternatywnych

- Arkadiusz Szydełko . . . 432 Otrzymywanie i własno´sci mechaniczne masywnych amorficznych stopów na bazie ˙ze-

laza

- Marzena Tkaczyk, Jerzy Kaleta, Mariusz Hasiak . . . 436 Wytwarzanie i zastosowanie kompozytów hybrydowych polimer - metal w transporcie

- Oliwia Trzaska . . . 440

8

Autentyczno´s´c fotografii i obrazów cyfrowych

- Wojciech Wodo . . . 446 Metody sprz˛egania wi ˛azki ´swiatła do dwuwymiarowych struktur kryształów foton-

icznych

- Adrian Zakrzewski, Przemysław Ryba, Sergiusz Patela . . . 450 Wpływ uło˙zenia włókien kolagenowych na wła´sciwo´sci mechaniczne blaszek pier´s-

cienia włóknistego

- Małgorzata ˙Zak . . . 454 Modelowanie układu ruchu człowieka

- Magdalena ˙Zuk . . . 458 Wpływ stopnia choroby zwyrodnieniowej na wła´sciwo´sci strukturalne i mechaniczne

tkanki kostnej

- Marta Kozu´n, Piotr Kuropka, Marlena G ˛asior-Głogowska, Anna Nikodem . . . . 464 Numeryczne aspekty modelowania dyspersji zanieczyszcze´n w powietrzu atmosfer-

ycznym

- Tomasz Przybyła . . . 468

9

Cz˛e´s´c I

Referat specjalny

10

Rodzimowierstwo słowiańskie – między nowym ruchem religijnym a nowym ruchem społecznym

Daria Węckowska¹

Streszczenie: W artykule przedstawiono argumenty za tym, iż rodzimowierstwo to nie tyle ruch religijny, ile ruch społeczny o mocnym rysie etnicznym. Religijność i bogowie pełnią tam funkcje instrumentalne wobec kwestii związanych z pielęgnowaniem słowiańskich korzeni, ideologiami nacjonalistycznymi i kultem Słowiańszczyzny jako kolebki prawdziwej polskości.

Słowa kluczowe: rodzimowierstwo słowiańskie, nowy ruch religijny, nowy ruch społeczny;

1. Wprowadzenie

Termin rodzimowierstwo powstał z połączenia dwóch słów: rodzima i wiara. Przymiotnik rodzima, inaczej swojska, tutejsza, pochodząca z danego narodu, plemienia, kraju, określa wiarę powstałą na danym terenie, właściwą wyłącznie terenom tym właśnie (Wilkowski 2011)[1]. Zatem rodzimowierstwo jest systemem wierzeń etnicznych, powstałych na danym terenie, opartym na mitologii i wierzeniach społeczności, która te tereny niegdyś zamieszkiwała, odwołującym się do tradycji przedchrześcijańskich. Początkowo pojęcie to obejmowało wyłącznie system wierzeń wyznawanych na terenach zamieszkiwanych przez starożytnych Słowian. Z czasem jednak zaczęto nim określać ogółem wszystkie systemy wierzeń etnicznych, rodzimych dla danych społeczności.

Tak więc rodzimowiercą jest także wyznawca Asatru, mitologii nordyckiej, czy druidyzmu. Stąd dla rozróżnienia dodaje się przymiotnik słowiańskie. W niektórych kręgach dla ułatwienia stosuje się termin słowianowierstwo, jednak nie przez wszystkich jest ono akceptowane.

W literaturze naukowej natknąć się można często na termin pogaństwo lub neopogaństwo.

Oba nie są jednak adekwatne, jeśli chodzi o nazwanie omawianego tu zjawiska. Słowo pogaństwo wywodzi się od łacińskiego pagus, które oznacza wioskę. Od V w. n. e., czyli czasów wzmożonej chrystianizacji, terminem tym określało się innowierców, którzy nie chcieli przejść na nową wiarę.

W większości byli to mieszkańcy wiosek, gdzie tradycyjne religie etniczne Europy były wciąż żywe. Chrześcijanie postrzegali i te wierzenie, i ludzi je wyznających, jako prymitywnych i zacofanych. Nie bez znaczenia był również strach przed wszystkim, co nie pochodziło od chrześcijańskiego Boga. Stąd pagus nabrało pejoratywnego, pogardliwego znaczenia. Nie dziwi więc postulat rodzimowierców, którzy nie chcą, by tak ich nazywano. Protestują także przed określaniem ich neopoganami – pomijając już kwestie wartościowania – przedrostek neo oznacza coś nowego, nowe pogaństwo. Idąc tym tropem można byłoby sądzić, iż rodzima wiara niekoniecznie musi pozostawać w ciągłości historycznej z dawnymi wierzeniami. Tymczasem tak nie jest. Rodzimowiercy starają się zrekonstruować wierzenia Słowian takimi, jakimi były. Nie jest to bynajmniej zadanie proste, zważywszy na niewielką ilość źródeł, z których można czerpać na temat religii Słowian wiedzę.

1 Uniwersytet Wrocławski, Wydział Nauk Społecznych, Instytut Socjologii, ul. Koszarowa 3, 51-149 Wrocław, e-mail:

daria.weckowska@gmail.com

11

2. Rodzimowierstwo – nowy ruch religijny?

Przytaczane przez badaczy definicje nowych ruchów religijnych są bardzo ogólne i nieostre.

Bez względu na to, czy termin ten potraktuje się jako pojęcie, w obręb którego wchodzą również sekty, czy jako określenie ruchów religijnych sektami nie będącymi, czy też jako neutralny zamiennik, musi ono być bardzo pojemne, ze względu na różnorodność zjawisk, jakie określa, jak i niemożność używania dookreśleń, które niosły ze sobą pejoratywne konotacje.

Maria Libiszowska-Żółtkowska wskazuje na trzy istotne aspekty NRR – dynamikę, religijność i nowość. Dynamika akcentowana jest przez słowo „ruch” i odnosi się do kwestii otwarcia na pozyskiwanie coraz to nowych członków, ale i wskazuje na zmianę. Konwertyta zmienia swoje miejsce w społeczeństwie, redefiniuje sens i styl swojego życia, a także przewartościowuje swoją osobowość. Religijność wskazuje m.in. na odnoszenie się do doktryn religii tradycyjnych, czy to na zasadzie opozycji, czy oczyszczenia lub tworzenie autonomicznej religii o nowatorskiej formule i treści. Natomiast trzeci aspekt – nowość – jest tym, który z punktu widzenia niniejszej pracy interesuje mnie najbardziej. Według Libiszowskiej-Żółtkowskiej nowość odnosi się do trzech kwestii: struktury organizacyjnej, genezy zjawiska i formuły doktrynalnej.

Postać charyzmatycznego przywódcy jest punktem wspólnym wszelkich nowych ruchów religijnych, jakkowiek byłyby zróżnicowane. Treść ideologii głoszonej przez członków ruchu ma zazwyczaj charakter synkretyczny – czerpie ona na przykład zarówno z chrześcijaństwa, jak i odległych tradycji Orientu, czy islamu. Nie wyklucza to nowości, gdyż zapożyczonym treściom nadaje się nowy sens doktrynalny, społeczny i kulturowy, a także nową interpretację (Libiszowska- Żółtkowska 2001: 48-51)[2]. Kwestii tej natomiast myślę, że nie trzeba wyjaśniać, jeśli chodzi o ruchy, które swoją doktrynę stworzyły od podstaw, nie inspirując się innymi, jak na przykład Ruch Raeliański, którego członkowie wierzą, iż życie na Ziemi zostało stworzone przez istoty z innej planety. Eileen Barker wskazywała na połowę ubiegłego wieku, jako na okres, od którego pojawiające się ruchy religijne zalicza się do NRR (Barker 1997: 51)[3]. Libiszowska-Żółtkowska mówi o latach sześćdziesiątych, natomiast kard. Francis Arinze wskazuje okres po II wojnie światowej (por. http://www.apologetyka.katolik.pl/inne-polemiki/sekty/189/811-sekty-i-nowe- ruchy-religijne-jako-problem-duszpasterki [pobrano 29.01.2012]). Początków ruchu, o którym traktuje ta praca, nie można upatrywać nawet u progu ubiegłego wieku. Także kwestia charyzmatycznego przywódcy i nowości (jakkolwiek pojmowanej) doktryny budzi wątpliwości.

W dalszej części zastanowię się więc, czy ruch rodzimowierczy, któremu dynamiki i aspektu religijnego odmówić nie można, jest na pewno ruchem nowym?

Wzmożone zainteresowanie przeszłością i szukanie korzeni narodowych nadeszło wraz z nastaniem epoki romantyzmu – w pierwszej połowie XIX wieku. Łączyło się to procesem powstawania państw narodowych, a na ziemiach polskich nabrało szczególnego znaczenia z racji ciągłej walki o niepodległość. To na ten okres przypada bujny rozkwit badań archeologicznych, historycznych i etnograficznych. Zainteresowanie przedchrześcijańskimi kulturami podzielali nie tylko ówcześni badacze i naukowcy, ale także działacze społeczno-polityczni czy literaci.

Powstawały ruchy głoszące odrębność kulturową Słowian, których prekursorem na ziemiach polskich był Zorian Dołęga Chodakowski. Inspiracje kulturą pogańską nie wygasły od tamtego czasu i wciąż przewijają się w różnych formach. Nie wygasły także idee, propagujące wiedzę o kulturze i religijności dawnych Słowian. I tu pojawia się pierwsze pytanie – czy można nazywać nowym ruch, którego rozkwit datuje się na początek XIX wieku? Celowo użyłam słowa rozkwit, nie początek, gdyż kultura i wierzenia pogańskie, skoro w tamtym czasie były odkrywane i opisywane, musiały przez te wszystkie chrześcijańskie stulecia przetrwać w pamięci ludowej. Nie zostały wymyślone, czy zaczerpnięte z innej tradycji religijnej, tylko zaczęły być zbierane i porządkowane.

Niewątpliwy wpływ na to miał fakt, iż chrystianizacja ludów słowiańskich przebiegała wszędzie w sposób bardzo powierzchowny i formalny (Gąssowski 1988: 585)[4]. Wierzenia pogańskie

12

przetrwały w tradycji ludowej – niektóre zostały wchłonięte przez chrześcijaństwo i uznane za własne, jak zwyczaj malowania wielkanocnych jaj, czy obchodzenie Dożynek (pogańskiego Święta Plonów). Inne przedostały się do tradycji nie-religijnych, jak choćby zwyczaj topienia Marzanny.

Elementy wierzeń słowiańskich są praktykowane do dziś, choć w przeważającej części nieświadomie. Ruchy społeczno-polityczno-religijne, które zaczęły powstawać od pierwszej połowy XIX wieku za swój cel stawiały rekonstrukcję tych wierzeń i rozpowszechnianie ich – nie ponowną interpretację. Termin rekonstrukcja rozumiany jest nie tylko jako wierne odtworzenie systemu religijnego starożytnych Słowian, ale i jako wprowadzanie zrekonstruowanych wierzeń w życie (Merski b.r: 4)[5]. Stąd moje drugie zastrzeżenie – czy można nazywać nowym, w sensie nadanym temu słowu powyżej, ruch religijny, które próbuje odtworzyć dawną religię i swój byt konstytuuje na zrekonstruowanych jak najwierniej, mimo wielu trudności, wierzeniach? Oczywiście istnieje druga strona – członkowie ruchów rodzimowierczych rozpowszechniają i kultywują słowiańskie tradycje nie tylko, by ocalić je od zapomnienia, ale i ukazać je jako te prawdziwie polskie – ich działania dążą do zmiany świadomości społecznej i w tym względzie są nowe. Wiara pogańska jest bowiem swego rodzaju symbolem polskości, miłości do ojczyzny, źródłem odczuć nacjonalistycznych, instrumentem, służącym odbudowaniu postaw patriotycznych wśród członków społeczeństwa. Tu można doszukać się nie tyle ponownej interpretacji, co wykorzystania wiary w nowy sposób, nadania jej nowej funkcji. Można to częściowo porównać do grup postulujących oczyszczenie chrześcijaństwa i powrót do źródeł wiary, skrzywionej gromadzonymi przez wieki naleciałościami – rdzeń i podstawa religijna są niezmienne, one mają się odrodzić, a nowość polega na odwróceniu się od rzeczywistości zastanej i ułomnej, ku tej upragnionej i idealnej, czystej.

A idea czystości jest tą, która potrafi zawładnąć ludzkim umysłem. Dlatego wolałabym rozdzielić działalność ruchu rodzimowierczego na dwie kwestie – tę związaną z rekonstruowaniem wierzeń, kultywowaniem tradycji i życiem wedle nakazów wiary słowiańskich przodków i tę związaną z rozpowszechnianiem wiedzy o, kultury i religii dawnych Słowian jako źródeł prawdziwej polskości, w przeciwieństwie do nieprawdziwych, narzuconych i sztucznych na tych ziemiach tradycji i wierzeń chrześcijańskich, które należy zmyć, usunąć, wyczyścić. Stąd też uważam rodzimowierstwo za ruch religijny, owszem, jednak tę nowość odniosłabym nie do religijności, a do rodzimowierstwa jako nowego ruchu społecznego, czym szerzej zajmę się w następnej części.

3. Rodzimowierstwo jako nowy ruch społeczny

Alain Touraine wyróżnił sześć rodzajów konfliktów społecznych (rywalizacyjna realizacja interesów zbiorowych, rekonstrukcja tożsamości społecznej, kulturowej lub politycznej, obrona statusu czy też przywilejów, społeczna kontrola nad głównymi wzorcami kulturowymi, tworzenie nowego porządku) oraz dwa rodzaje konfliktów historycznych (konflikty narodowe, neokomunitarianizm), gdzie pojęcia ruchy społeczne używa wyłącznie w odniesieniu do konfliktów dotyczących społecznej kontroli nad głównymi wzorcami kulturowymi. Wymienia trzy rodzaje owych wzorców: model wiedzy, rodzaj wnoszonego wkładu i zasady moralne (Touraine 1995: 212- 217)[6].

„Zdolność do kształtowania doświadczenia historycznego przez wzorce kulturowe, a więc poprzez nową definicję natury i człowieka (...) nazywam historycznością(...).” (Touraine 1995: 223)[6]

Historyczność nie jest jedynie refleksją nad praktyką społeczną, ale ukazaniem konkretnego wpływu, jaki refleksja ta odciska na praktyce społecznej. Jest samoprojektowaniem się i samoprzekształcaniem społeczeństwa - pracą społeczeństwa nad samym sobą. Przejawia się w trzech wymiarach, odpowiadającym trzem rodzajom wzorców kulturowych:

 prawdzie – społecznej zdolności nazywania relacji między społeczeństwem a jego otoczeniem, czyli zdolności ustanawiania prawdy;

13

 produkcji – czyli społecznej zdolności konkretnego oddziaływania na otoczenie – wykorzystania zasobów, produkcji, ponownych inwestycji etc.;

 moralności – społecznej zdolności nadawania sensu procesom nazywania i działania – zdolności tworzenia etyki;

Historyczność zawsze wiąże się z określonym układem stosunków społecznych, a te są stosunkami nierówności, dominacji i władzy. Dlatego podstawowe wymiary historyczności, takie jak prawda, produkcja i etyka, nie mogą być w równym stopniu kontrolowane przez całość społeczeństwa. Stąd powstają dwie klasy – elit i mas. Klasa kierująca (elita) modeluje ogólne wzory kulturowe tak, by nie pozostawały w sprzeczności z jej własnymi interesami – masa jest podporządkowana tej interpretacji, jednak zawsze istnieje możliwość zakwestionowania interpretacji i wówczas klasa ludowa staje się klasą kontestującą. Ruch społeczny jest właśnie zbiorowym działaniem, skierowanym ku przeciwnikowi klasowemu, w celu przejęcia kontroli społecznej nad historycznością danego społeczeństwa (Touraine 1995: 215)[6].

Ruch rodzimowierczy, jak już wcześniej wspominałam, postuluje powrót do przedchrześcijańskich, prawdziwie polskich korzeni i kultywowanie tradycji i wierzeń pogańskich.

Religia chrześcijańska traktowana jest jako obca, sztucznie, za pomocą przemocy sprowadzona na Słowiańszczyznę. To religia najeźdźcy, w przeciwieństwie do wierzeń pogańskich, wyrosłych naturalnie na ziemiach polskich. Powrót do źródeł ma wzmocnić odczucia patriotyczne, zredefiniować tożsamość Polaka-Słowianina i tym samym umocnić w nim poczucie dumy, a także odrębności kulturowej w epoce globalizacji (model wiedzy). Wiedza o kulturze i wierzeniach dawnych Słowian rozpowszechniana jest za pomocą różnorakich kanałów komunikacyjnych:

Internetu, telewizji, prasy, organizowane są również konferencje i spotkania poświęcone tematyce pogańskiej, a obrzędy religijne mają charakter otwarty, by każdy kto chce, mógł w nich uczestniczyć. Sami członkowie starają się przekazać swoje idee rodzinom i swoim dzieciom, aktywnie uczestniczą także w obchodach świąt narodowych, jak święto odzyskania niepodległości, by swoją postawą podkreślić obowiązek miłości i szacunku do ojczyzny. Odpowiedzialność za edukację patriotyczną dziecka ponosi rodzina, która w procesie socjalizacji pierwotnej ma obowiązek wpajać mu dumę z bycia Polakiem oraz szacunek do historii Polski i bohaterów walczących o jej wolność (rodzaj wnoszonego wkładu). Polskość i rodzina są wartościami autotelicznymi, co podkreślane jest wielokrotnie choćby w trakcie obrzędów pogańskich. Prócz tego rodzimowierca na każdym kroku dąży do samodoskonalenia – swoją pracę zawodową jak i inne obowiązki ma wykonywać najlepiej, jak potrafi. Cenione są również siła, hart ducha i odwaga. Wszystko to po to, by nie przynieść wstydu przodkom i by przysłużyć się ojczyźnie (zasady moralne).

Claus Offe sprzeciwia się używania terminu nowy ruch społeczny w sposób, który obejmuje również prywatne interesy religijne lub ekonomiczne. Według niego działania podejmowane przez taki ruch muszą być polityczne, co oznacza, iż środki stosowane przez aktora muszą być uznane za prawomocne, a skutki jego działań muszą dotyczyć szerszej zbiorowości (Offe 1995: 229)[7].

Wyróżnia cztery obszary, na których przejawiają się cechy wspólne wszystkim nowym ruchom społecznym: wartości, sposoby działania, aktorzy i podejmowane zagadnienia. Wśród tych ostatnich wymienia zainteresowanie:

„(...) terytorium (fizycznym), »światem życia« (takim jak ludzkie ciało, zdrowie, tożsamość seksualna), otoczeniem sąsiedzkim, miejskim środowiskiem, dziedzictwem kulturalnym, etnicznym, narodowym, językowym i tożsamością w tych zakresach; fizycznymi warunkami życia i przeżycia gatunku ludzkiego jak i całości.” (Offe 1995: 230)[7]

Wartości, jakie mają największe znaczenie dla nowych ruchów społecznych to autonomia i tożsamość. Nie są one nowe, jednak nadano im nowego wyrazu i akcentów. Sposób działania ma dwa aspekty: wewnętrzny i zewnętrzny. Wewnętrzny to sposób, w jaki jednostki działają, by

14

stworzyć wspólnotę. Powstawanie aktora zbiorowego odbywa się w sposób niesformalizowany, kontekstualny, nieciągły i egalitarny. Nie wyłaniają się reprezentanci, liderzy, nie przydzielane są role członkowskie ani uiszczane obowiązkowe składki (Offe: 1995: 230-231)[7]. Zewnętrzny aspekt działań, to z kolei metody konfrontacji ze środowiskiem zewnętrznym oraz przeciwnikami politycznymi. Przykładem mogą tu służyć choćby demonstracje, czy inne formy akcji z wykorzystaniem fizycznej obecności liczebnych grup, których celem jest zwrócenie uwagi opinii publicznej. Takie formy działania pozostawiają sporą przestrzeń dla zróżnicowanych przekonań osób, które do ruchu należą (Offe 1995: 230-231)[7]. Jeśli chodzi natomiast o aktorów nowych ruchów społecznych, Offe wskazuje na dwie cechy charakterystyczne: brak autoidentyfikacji opartej na utrwalonych schematach politycznych oraz brak autoidentyfikacji związanej ze zróżnicowaniem socjoekonomicznym (klasa robotnicza, klasa średnia, ubodzy, bogaci etc.) (Offe 1995: 232)[7].

Ruch rodzimowierczy ogólnie nie identyfikuje się z określoną orientacją polityczną, choć wyjątek stanowi tu Rodzima Wiara, która uważa się za spadkobierców skrajnie nacjonalistycznej spuścizny zadrużańskiej (Pełka 2006: 384)[8]. Oczywiście z racji głoszonej przez siebie miłości do ojczyzny, dumy z bycia Polakiem i powrotu do słowiańskich korzeni, części rodzimowierców bliższe będą poglądy prawicowe, jednak nie jest to regułą. Ratomir Wilkowski, żerca Rodzimego Kościoła Polskiego, tak pisze w artykule zatytułowanym Obraz Rodzimowiercy słowiańskiego na przykładzie Rodzimego Kościoła Polskiego:

„Jako związek wyznaniowy stara się [Rodzimy Kościół Polski] również nie determinować światopoglądu politycznego swoich współwyznawców. Choć religię, jak wiele innych sfer współczesnego życia społecznego, trudno dziś całkowicie rozpatrywać w oderwaniu od polityki, o tyle priorytetem dla związków wyznaniowych i Kościołów winna być wiara, zaś dla stowarzyszeń, klubów i partii politycznych winna być polityka. Gdyby te proporcje pozostawały bez znaczenia, pozbawione większego sensu byłoby choćby rozgraniczenie terminologii tych dwu aspektów na dwa odrębne pojęcia - oddzielnego dla określenia organizacji politycznych i oddzielnego dla związków wyznaniowych.” (Wilkowski 2011)[9]

Chciałabym jeszcze poruszyć kwestię działalności ruchu rodzimowierczego w aspekcie wewnętrznym, która to może budzić wątpliwości. Zgodnie z charakterystyką Offe, aktor zbiorowy nowego ruchu społecznego powstaje i działa w sposób niesformalizowany, natomiast rodzimowierstwo zarejestrowane jest w Polsce w postaci czterech głównych organizacji:

Rodzimego Kościoła Polskiego z główną siedzibą w Warszawie, Polskiego Kościoła Słowiańskiego z siedzibą w Toruniu, Rodzimej Wiary, której siedziba znajduje się we Wrocławiu i Zachodniosłowiańskiego Związku Wyznaniowego Słowiańska Wiara z siedzibą w Poznaniu.

Instytucje te jednak funkcjonują prawnie jako związki wyznaniowe, a ich działalność jako ruchu społecznego odnosi się do kwestii z religią sensu stricto nie związaną, co wyjaśniane było już w poprzedniej części. Ten aspekt ich działalności jest więc niejako efektem ubocznym, jednak w żadnym wypadku nie wątkiem pobocznym.

4. Podsumowanie

Rodzimowierstwo jako religia próbująca zrekonstruować wierzenia dawnych Słowian i na tej rekonstrukcji się opierająca, a także ponad to próbująca ożywić zapomnianą wiarę przodków, nową jako taka nie jest. Nowym natomiast jest na pewno podejście wiernych – rodzimowierców – do wyznawanej przez siebie wiary. W większości jest to podejście instrumentalne, przez które przebija, jak mi się wydaje, postawa ateistyczna. Poważnie wątpię, czy rodzimowiercy rzeczywiście wierzą w bogów słowiańskich. Uważam, iż w większym stopniu wierzą w rodzimą dla słowiańskich ziem tradycję i obyczaje. Bogiem więc jest tutaj słowiańska, polska kultura, a nie Perun, Światowit, czy Radogost. Wynika z tego, iż rodzimowierstwo w większym stopniu działa jako nowy ruch społeczny, promujący i rozwijający słowiańskie tradycje. Religię słowiańską

15

traktuje natomiast jako przyczynek do swojej działalności. Rodzimowiercy poprzez swoją działalność chcą rozpowszechnić wiedzę na temat kultury dawnych Słowian, o której to nie uczy się w szkole i pomija ją w każdej dziedzinie życia, podkreślając katolickość kraju. Tymczasem katolicyzm przyczynił się do powstania państwa – a nie narodu jako takiego. Naród stworzyli Słowianie, których kultura i wierzenia zostały brutalnie stłamszone. Tak więc rodzimowiercy tworzą nowy ruch społeczny, walcząc o kontrolę nad historycznością.

Literatura

[1] R. Wilkowski: Neopogaństwo, Rodzimowierstwo i Pseudorodzimowierstwo.

[online]. [dostęp: 4 maja 2011]. Dostępny w internecie: <http://www.ithink.pl/artykuly/styl- zycia/inne/neopoganstwo-rodzimowierstwo-i-pseudorodzimowierstwo/>.

[2] M. Libiszowska-Żółtkowska: Nowe ruchy religijne w zwierciadle socjologii. Wydawnictwo UMCS, Lublin 2001.

[3] E. Barker: Nowe ruchy religijne. Nomos, Kraków 1997.

[4] J. Gąssowski: Kult religijny. [w:] Mały słownik kultury dawnych Słowian. pod red.

L. Leciejewicza. Wiedza Powszechna, Warszawa 1988.

[5] R. Merski: Słowiańskie dziedzictwo. Rodzima religia i filozofia. b. w., b.m. b.r.

[6] A. Touraine: Wprowadzenie do analizy ruchów społecznych. [w:] Władza i społeczeństwo.

oprac. J. Szczupaczyński. Scholar, Warszawa 1995.

[7] C. Offe: Nowe ruchy społeczne: przekraczanie granic polityki instytucjonalnej. [w:] Władza i społeczeństwo. oprac. J. Szczupaczyński. Scholar, Warszawa 1995.

[8] L. Pełka: Człowiek, naród i państwo. Wizje polskiego rodzimowierstwa słowiańskiego.

[w:] Nacjonalizm czy nacjonalizmy?. pod red. B. Grotta. Nomos, Kraków 2006.

[9] R. Wilkowski: Obraz Rodzimowiercy słowiańskiego na przykładzie Rodzimego Kościoła Polskiego. [on-line]. [dostęp: 4 maja 2011]. Dostępny w internecie:

<http://www.eioba.pl/a/2v64/obraz-rodzimowiercy-slowianskiego-na-przykladzie-rodzimego- kosciola-polskiego>.

[10] www.apologetyka.katolik.pl

SLAVIC NATIVE FAITH – BETWEEN NEW RELIGIOUS AND NEW SOCIAL MOVEMENT

Slavic Native Faith becomes more noticeable every day, in not only Polish religious, but also social and political life. In the article, I’m trying to figure out if the native faith is more of a religious or a social movement. As my research shows, this religion was chosen by individuals not because it satisfies their religious needs, but because it is closely related to Slavic culture and tradition specific to certain geographical area, and it makes it really unique and familiar. In the article I’m putting across arguments that show Slavic native faith not only as religious movement, but also social movement with strong ethnical character. Religion, religiosity, doctrines and gods have got marginal functions second to cherishing Slavic roots, nationalistic ideologies and cult of Slavishness as real origin of Polishness. Returning to roots is meant to enhance patriotic feelings, redefine identity of a Pole-Slav and at the same time build up pride and sense of cultural autonomy in times of globalization.

16

Cz˛e´s´c II Architektura

17

Zmiany funkcjonalno-przestrzenne w obiektach sakralnych

Dominika Kopczyk¹

Streszczenie: W artykule przedstawiono pomysły i sposoby nadawania nowej funkcji nieużytkowanym obiektom sakralnym – ruinom, jak i pustostanom. Ten nie tak nowy trend w Europie, w Polsce jednak jest mało znany. Na podstawie własnych analiz przedstawiono przykłady kościołów adaptowanych na domy jednorodzinne, centra kulturalne/rozrywkowe i inne. Wzięto pod uwagę lokalizację, formę architektoniczną i wprowadzone zmiany.

Tematyka jest kontrowersyjna ze względu na pierwotne przeznaczenie budynku i zaadaptowanie jego pustostanu na cele komercyjne.

Słowa kluczowe: adaptacja, modernizacja, rewitalizacja, kościoły,

1. Wprowadzenie

Pojęcie kościoła w naszej kulturze nieodzownie kojarzy nam się z miejscem odbywania nabożeństw, sprawowania sakramentów czy modlitw wiernych. Obecnie w Europie wiele z nich traci swoją funkcję religijną. Tutaj pojawia się pytanie: czy warto obiekt z długoletnią historią burzyć, zostawić, aby ulegał dewastacji, czy dać mu drugie życie? Problem jest wielokrotnie złożony: co na to wierni? Czy istnieją jakiekolwiek granice takich działań?

Problematyka tematu skupia się na kontrowersyjnym temacie: adaptacji obiektów sakralnych na funkcje świeckie, bądź komercyjne. Związane jest z tym bardzo głębokie sięgniecie w sferę wierzeń i religijności, za czym idą odczucia i ocena społeczeństwa chrześcijańskiego. Tutaj możemy zadać pytanie: czy jest to profanacja miejsca świętego? Czy jest jakaś słuszna granica rewaloryzacji i adaptacji? Tematyka jest więc bardzo delikatna, szczególnie jeśli chodzi o Polaków.

Dom Boży nieodłącznie kojarzący się z wiarą, z miejscem wiernych, uduchowieniem, nienaruszalnością. Jednak warto sobie uświadomić, że budynek jest obiektem, jak każdy inny, a desakralizacja nie szkodzi religii, tylko ratuje obiekt.

O ile adaptacja obiektu sakralnego na dom jedno- lub wielorodzinny jest mniej inwazyjna w sferę sacrum, o tyle dyskoteka czy kawiarnia bywają niepożądane w „miejscu świętym”.

Głównym problemem pustek w kościołach jest postępująca laicyzacja, następnie wiążę się to z brakiem funduszy na utrzymanie obiektu. W efekcie czego obiekt o wartości sakralnej staje się nieużytkiem i ulega zniszczeniu. Przed sprywatyzowaniem kościoła dokonuje się dekonsekracji², co jest zabiegiem sakralnym wspomagającym zmianę sacrum w profanum

Na podstawie kilku przykładów opisano możliwości adaptacyjne starych kościołów.

Głównym celem tego artykułu jest wywołanie u czytelnika refleksji dotyczącej jego samego, religii, domu, budynku. Zdać sobie trzeba sprawę, że nawet miejsce spotkań wierzących jest budynkiem, który jeśli nie spełnia swojej funkcji, niszczeje i zamienia się w ruinę. Zajmując miejsce, a nie przynosząc żadnego pożytku czy ekonomicznego czy edukacyjnego, warto by tchnąć w niego nowe życie.

1Politechnika Wrocławska, W-1, ul. B. Prusa 53/55 50-317 Wrocław, dominika.kopczyk@pwr.wroc.pl

2oficjalne „odświęcenie: kościoła

18

2. Mieszkanie w boskim domu

W Europie zachodniej wiele kościołów traci swój potencjał religijny, jednak doceniana jest wartość architektoniczna obiektu i tym samym jest on z chęcią przekształcany na domy mieszkalne. Przykładami takich domów jest m.in. „Church of living Utrecht” czy „Resident Church Utrecht” znajdujące się w Holandii – kraju ludzi niepraktykujących. Początki chrześcijaństwa nie przewidywały osobnych obiektów na cele sakralne, budowano ołtarzyki w domach lub kapliczki przydomowe. Dopiero wiek IV zapoczątkował osobne budynki do celów rytualnych. Dlaczego więc dzisiaj nie wykorzystać pustostanów kościelnych?

Rys. 1. Zmiany w starej kaplicy w rezydencji w Utrechcie [źródło: www.zecc.nl]

Jednym ze sposobów adaptacji jest wykorzystanie wnętrz budynku, przy czym część zewnętrzna zostaje jedynie odnowiona i nienaruszona. Dobry smak i wyczucie architekta potrafią w takiej sytuacji zadziałać bardzo inspirująco, nawet na mieszkańców takich domów. Dzięki nadaniu drugiego życia ruinie, otrzymujemy w zamian przestrzeń funkcjonalną, która spełnia nowe wymagania i przeznaczenie.

Rys. 2. Zmiany w starej kaplicy w rezydencji w Utrechcie [źródło: www.zecc.nl]

W Wielkiej Brytanii w rękach prywatnych inwestorów jest już 18 tysięcy kościołów i kaplic. Zostały przeznaczone na cele komercyjne: hotele, puby, restauracje czy domy prywatne.

3. Użyteczność w kościele

Budynki sakralne często są przestrzeniami obszernymi, otwartymi – jakim problemem byłoby zamienić je na bibliotekę, szkołę, hotel, teatr, dyskotekę, czy nawet supermarket? Holandia, Niemcy, Anglia, itd. od lat przekształcają budynki na potrzeby społeczeństwa.

AIR Studios, założone przez Georga Martina, usytuowane w Lyndhurst Hall w Londynie, jest przykładem adaptacji kościoła i szkoły misyjnej, które w 1880 roku zostało zaprojektowane i zaadoptowane na studio nagrań muzycznych i uchodzi za jedno z najlepszych w Europie. Funkcja całkowicie zmieniona, jednak wartość jakości budowli jest w stanie podołać tak restrykcyjnym kwestiom związanych z dźwiękiem.

19

Rys. 3. AIR Studios, kościół i szkoła misjonarska Lyndhust Hall w Londynie [źródło: www.airstudios.com]

Z takich niekonwencjonalnych rozwiązań zasłynął również XVIII-wieczny kościół św. Małgorzaty w Dublinie – w 2007 roku właściciel piętro przeznaczył na restaurację, parter na pub, piwnicę na klub. Z kolei Wielka Brytania słynie z pubu O’Neills na Muswell Hill. Każde większe miasto w Londynie posiada taki pub. Nikogo już nie dziwi, że w miejscu ołtarza stoi bar, a na ambonie pija się piwo.

Rys. 4. The Church – bar, restauracja, klub w Dublinie [źródło: www.thechurch.ie]

Polska może się pochwalić świetnym centrum kulturalnym, zlokalizowanym w gotyckim kościele św. Jana w Gdańsku. Zabytek przekazano Archidiecezji Gdańskiej, która we współpracy z Nadbałtyckim Centrum Kultury, przeznaczyła obiekt na salę koncertową i wystawową z funkcjami: turystyczną, sakralną oraz edukacyjną. Dzięki dotacjom z UE można było wykonać pierwszy etap odbudowy i konserwacji oraz częściowej adaptacji. Obecnie odbywają się tam różne wystawy, koncerty i imprezy kulturalne.

Rys. 5. Centrum św. Jana w Gdańsku [źródło: www.inwestycjesp.pl, www.centrumswjana.pl]

4. Podsumowanie

Obiekty sakralne, niegdyś służące wiernym, obecnie jednak ulegające laicyzacji społeczeństwa, mogą całkowicie zmieniać charakter użytkowy. Zachodzące przemiany dotyczą różnej ingerencji architektonicznej: od wymiany/wzmocnienia fundamentów, poprzez dostosowywanie wnętrz, a na przybudówkach kończąc. Często opuszczone kościoły znajdują się

20

w centrum miasta, co wpływa na atrakcyjność obiektu. Takie zabiegi przecież nie są nieodwracalne.

Jeśli budowla ulega dekonsekracji, to konsekracja też jest możliwa. Jedną z zasad dobrze wykonanej renowacji zabytku jest odwracalność procesu. Z jednej strony mamy zabytek o dużej wartości historycznej, swoiste dziedzictwo kulturowe, z drugiej jednak pojawia się problem degradacji nieużytku. Czy lepiej jest burzyć i stawiać nowoczesną architekturę? Czy może jednak przebudować, co pozwoli na efektywniejsze zaangażowanie społeczeństwa i rozwój edukacyjny czy kulturalny?

Literatura

[1] E. Kuryłowicz, Granice zachowania godności w obrębie tożsamości architektury, na przykładzie konwersji obiektów religijnych na funkcje świeckie, w: Sacrum profanum – profanum sacrum, międzynarodowa konferencja, Gdańsk 2008.

[2] W. Szolginia, Architektura, Warszawa 1992, s. 79, 80.

[3] J. Krauel, A.Ockrassa , New concepts in renovating, Barcelona 2005.

[4] J. Kurek, Laicyzacja sacrum. Współczesna adaptacja świątyń do nowych funkcji, Przestrzeń i Forma, nr15/2011, Szczecin 2011

[5] Dom w kościele, czyli sacrum spotyka profanum

http://bryla.gazetadom.pl/bryla/1,85298,9109757 [15.03.2013]

FUNCTIONALANDSPATIALCHANGES INTHE SACRALBUILDINGS

The article presents an analysis of ideas and forms in which unutilized and abandoned sacral buildings are being transformed into single family houses, cultural and entertainment centers, and other public buildings. Following rapid secularization of the western world, the trend of desacralizing religious buildings becomes increasingly common, while continuing to remain a controversial subject in Poland. The article focuses on the architectural aspects of adaptations by illustrating the phenomenon with various examples from Poland and abroad, whilst taking into account the location, introduced changes and original form of the construction. Finally, arguments raised in the text address the ethical as well as architectural dilemma of whether a ‘second life’

of certain former churches may and should result in a social development of other than religious kind.

21

Znaczenie informacji wizualnej w procesie projektowania przestrzeni publicznych

Anna Majewska¹

Streszczenie: Artykuł zawiera przedstawienie przestrzeni publicznych – ich funkcji i zasad projektowania, informacji wizualnej w kontekście urbanistycznym oraz miejsc strategicznych dla sytuowania elementów informacyjnych w przestrzeni zurbanizowanej wraz z kryteriami ich opisu. Całość prowadzi do wykazania zależności pomiędzy wymienionymi elementami w procesie aranżacji przestrzeni.

Słowa kluczowe: informacja wizualna, przestrzenie publiczne, projektowanie

1. Wprowadzenie

Przestrzenie publiczne pełnią ważną rolę w kreowaniu wizerunku miejscowości.

Ich aranżacja wpływa bowiem na postrzeganie danego miejsca przez osoby odwiedzające oraz na popularność wśród mieszkańców. Na percepcję miejsca można wpływać podczas procesu projektowania poprzez analizę wielu czynników (m.in. ergonomii, psychologii tłumu, kompozycji urbanistycznej). Elementem wspomagającym osiągnięcie wymiernego efektu jest kreowanie informacji wizualnej, która ma na celu ekspozycję terenów ogólnodostępnych o strategicznym znaczeniu w mieście. Praca zawiera opis sposobów kompleksowego kształtowania przestrzeni publicznych oraz kryteria oceny ich stanu (rozumianej jako opis).

Celem artykułu nie jest analiza szczegółowa poszczególnych czynników, wpływających na strukturę przestrzenną miasta, lecz rozważanie o charakterze ogólnym na temat wzajemnych powiązań między dwoma aspektami miejskiej rzeczywistości: społeczno – urbanistycznym i informacyjnym.

2. Przegląd literatury

Przedstawiane zagadnienie jest szeroko opisywane w opracowaniach dotyczących nie tylko samej informacji wizualnej, lecz planowania przestrzennego, projektowania urbanistycznego i krajobrazowego, aspektów socjologicznych i środowiskowych oraz zagadnień dotyczących kształtowania miejskiej ikonosfery. Wymienione dziedziny są ściśle powiązane z procesem kreowania zarówno informacyjnego, jak również estetycznego wymiaru miasta.

2.1. Informacja wizualna – wyjaśnienie pojęcia

Informacja wizualna w przestrzeni zurbanizowanej ma za zadanie przekazywanie określonych informacji i docierać do jak największej liczby odbiorców, odgrywa zatem istotną rolę w kreowaniu wizerunku miasta jako całości. Powyższa funkcja determinuje proces projektowania przestrzeni publicznych, w taki sposób by zapewnić odpowiednią ekspozycję treści informacyjnych.

W kontekście urbanistycznym informacja wizualna często błędnie utożsamiana jest z miejskimi systemami identyfikacji wizualnej. Oba zjawiska pomimo wielu zależności nie są tożsame. W przeciwieństwie do miejskich systemów identyfikacji, pojęcie informacji wizualnej nie

1 Zakład Rysunku, Malarstwa i Rzeźby, Wydział Architektury Politechniki Wrocławskiej , ul. B. Prusa 53-55, 50-317 Wrocław, anna.majewska@pwr.wroc.pl

22

odnosi się jedynie do procesu umieszczania znaków i tablic informacyjnych, lecz do aranżacji całej sfery informacyjnej miasta, na którą ma wpływ wiele złożonych czynników.

Na wizualny aspekt informacji w przestrzeni miejskiej składa się szereg czynności, które mają na celu stworzenie „estetycznego wymiaru” miejsca, które odznacza się dobrym oznakowaniem i dostępnością. Podsumowując powyższe stwierdzenie można przyjąć, że tworzenie systemu informacji wizualnej w mieście oznacza cały proces kreowania danej przestrzeni publicznej począwszy od projektowania, poprzez budowanie, kończąc na lokalizacji znaków informacyjnych [1].

Informacja wizualna wchodzi w zakres działań i zjawisk, które tworzą tzw. język informacyjny. Pojęcie to obejmuje zjawisko określania struktury zurbanizowanej jako systemu znaków [2]. Miasto można rozumieć jako mechanizm złożony z różnorodnych elementów, z których każdy pełni określoną funkcję i ma konkretną treść do przekazania. Użytkownik jest odbiorcą przekazywanych komunikatów, informacja wizualna zaś ma zadanie pełnić rolę drogowskazu, który określa rangę i hierarchię przekazywanych treści oraz prowadzi uwagę odbiorcy do najważniejszych punktów, równocześnie odciągając od elementów, które nie powinny być eksponowane.

2.2. Miejsca strategiczne dla sytuowania elementów informacji wizualnej

Podczas rozważań na temat roli informacji wizualnej w kontekście urbanistycznym należy rozstrzygnąć, które obszary w mieście powinny być uznane za najważniejsze miejsca pod względem informacyjnym i odznaczające się zatem najlepszym oznakowaniem, oraz jaką funkcję powinna pełnić i gdzie powinna znajdować się przestrzeń publiczna mająca strategiczny charakter dla wizerunku miasta.

Kontynuując tę myśl należy spróbować spojrzeć na miasta oczami turysty i ocenić dostrzeżony obraz na podstawie tzw. pierwszego wrażenia. Rozpatrując ten punkt widzenia najpierw zyskują na znaczeniu obszary widziane w pierwszej kolejności, są to zatem wjazdy do miast i otoczenie dworców oraz przystanków autobusowych i kolejowych, a także obszary odwiedzane najczęściej – tereny ścisłych centrów i rynki [3].

Kolejnym krokiem po wyznaczeniu miejsc strategicznych, jest określenie kryteriów, potrzebnych do opisu stanu danej przestrzeni, który nie jest oceną jakości, lecz próbą obiektywnego określenia obszaru pod kątem odbioru przez użytkowników. Ocena jest stwierdzeniem, czy w konkretnym miejscu strategicznym dane kryterium realizuje się przez występowanie lub nie określonych parametrów przestrzennych . Do opisywanych kryteriów należą [3]:

- Dostępność – występowanie (lub nie) barier przestrzennych i architektonicznych, utrudniających dostęp do danej przestrzeni publicznej np. wygodny i bezpieczny wjazd do miasta, zdefiniowane ciągi piesze, udogodnienia dla niepełnosprawnych itp.

- Czytelność informacji wizualnych – obecność znaków i tablic informacyjnych oraz jasność przekazu

- Występowanie elementów zagospodarowania i infrastruktury turystycznej, w tym małej architektury –obecność czynników poprawiających jej funkcjonalność przestrzeni, np.

punkty informacji turystycznej, gastronomiczne, handlowe, łatwo dostępne przystanki komunikacji miejskiej, miejsca do odpoczynku, itp.

- Stan architektury – układ i struktura zabudowy definiującej najbliższą okolicę, stan techniczny obiektów (nowa zabudowa, poddana rewaloryzacji, stan niejednorodny).

23