„Obserwatorium Ekonomiczne PTE” Dodatek on-line nr 10 do „Przeglądu Ekonomicznego”

„Obserwatorium Ekonomiczne PTE”

Dodatek on-line nr 10 do „Przeglądu Ekonomicznego”

„Przegląd Ekonomiczny” ISSN 2082-3312

Dodatek został przygotowany przez, pracujący pod redakcją Janusza J. Tomidajewicza, zespół autorski w składzie:

- mgr Łukasz Augustowski z Katedry Ekonomii Międzynarodowej na Wydziale Ekonomii i Zarządzania Uniwersytetu Zielonogórskiego,

- Dr Paweł Błaszczyk z Katedry Polityki Gospodarczej i Samorządowej UEP, - Dr hab. Maciej Cieślukowski prof. UEP z Katedry Finansów Publicznych UEP,

- Dr hab. Baha Kalinowska-Sufinowicz prof. UEP z Katedry Makroekonomii i Badań nad Rozwojem UEP, - Dr hab. Piotr Lis prof. UEP z Katedry Polityki Gospodarczej i Samorządowej UEP,

- Dr Joanna Mazurkiewicz z Katedry Polityki Gospodarczej i Samorządowej UEP,

- Prof. dr hab. Janusz J. Tomidajewicz z Katedry Ekonomii Międzynarodowej na Wydziale Ekonomii i Zarządzania Uniwersytetu Zielonogórskiego,

- Dr hab. Krzysztof Waliszewski prof. UEP z Katedry Pieniądza i Bankowości UEP.

Spis treści

Wprowadzenie / s. 2

1. Aktywność i wzrost i gospodarczy w kwartałach I–IV 2018 r. / s. 3 2. Rynek pracy w 2018 r. / s. 9

3. Wykonanie budżetu państwa i zadłużenie Skarbu Państwa w 2018 r. / s. 19 4. Stabilność cen i sytuacja złotego / s. 24

5. Sytuacja w sektorze bankowym i na rynku kapitałowym w 2018 r. / s. 30 6. Sytuacja społeczna Polski w 2018 r. / s. 38

7. Ogólna charakterystyka sytuacji gospodarczo-społecznej Polski w 2018 r. / s. 46

Wprowadzenie

Kolejny (tym razem już dziesiąty) raport „Obserwatorium Ekonomicznego PTE” zawiera informacje i ocenę sytuacji gospodarczej i społecznej Polski w 2018 r. Ukazuje się on z nieco większym niż zwykle opóźnieniem. Przygotowując go, staraliśmy się bowiem poczekać na niektóre dane pozwalające na ukazanie możliwie całościowego obrazu stanu polskiej gospodarki w 2018 r.

Mimo tego opóźnienia nie wszystkie z omawianych przez nas aspektów rozwoju społeczno- gospodarczego udało się nam przedstawić równie dokładnie i rzeczowo. Jak zwykle najwięcej kłopotów sprawiło nam przedstawienie możliwie pełnej charakterystyki zmian, jakie dokonały się w analizowanym roku, w sytuacji społecznej. Tym bardziej chciałbym więc podziękować tu Panu mgr. Łukaszowi Augu- stowskiemu, który w naszym zespole przejął opiekę nad tą częścią naszych raportów.

Dziesiąty raport „Obserwatorium Ekonomicznego PTE” omawia Rok 2018, który był w naszej gospodarce trzecim rokiem realizacji polityki gospodarczej wprowadzonej po zmianie ekipy politycznej kierującej naszym krajem. Tym samym sytuacja społeczno-gospodarcza w 2018 r. może w jakimś stopniu stanowić także podstawę do oceny skuteczności oraz efektów manewru przeprowadzonego przez tę ekipę w polityce gospodarczej i społecznej. W związku z tym w wielu miejscach w naszym raporcie odwołujemy się nie tylko do danych za ostatni rok, lecz dokonujemy porównań z okresem poprzedzającym ten manewr.

Jak zwykle staramy się przy tym zachować neutralność polityczną, unikając bezpośrednich ocen o charak- terze politycznym, a koncentrować się na możliwie rzeczowym i obiektywnym przedstawieniu procesów gospodarczych i społecznych charakteryzujących naszą gospodarkę w ostatnim roku. Ocena tego, na ile się nam to udaje, należy już do naszych czytelników.

Oczywiście próba ograniczenia się do dających się obiektywnie zweryfikować faktów i danych nie oznacza, że nie dostrzegamy w przebiegu procesów gospodarczych i społecznych w 2018 r. zarówno ich stron pozytywnych, jak i słabości, oraz pojawiających się w związku z nimi szans i zagrożeń. Ocena tego, co można uznać za słabość lub zagrożenie, a co za osiągnięcie i szansę dla gospodarki, zależy od przyję- tych wartości i celów społecznych i gospodarczych. W naszych analizach i ocenach przyświeca nam jak sądzę idea, że za pozytywne należy uznać te zjawiska, które w gospodarce sprzyjają zachowaniu równowa- gi i tworzą podstawy do dalszego rozwoju, zaś w sferze społecznej pozwalają na podnoszenie poziomu życia i ograniczanie nadmiernych różnic społecznych. W tym zakresie, w jakim taki właśnie zestaw przyję- tych przez nas wartości może być uznany za wybór ideologiczny, raport ten jest więc nie tylko wyrazem obiektywnego opisu sytuacji, lecz zawiera w sobie także elementy podejścia normatywnego.

Mimo to, a także mimo oczywistych słabości informacyjnych i metodycznych zawartych w na- szym raporcie, mamy nadzieję, że pozwoli on czytelnikowi na wyrobienie sobie lepszego poglądu na pro- cesy gospodarcze i społeczne, jakie zachodziły w polskiej gospodarce w 2018 r.

Janusz J. Tomidajewicz

1. Aktywność i wzrost i gospodarczy w kwartałach I–IV 2018 r.

Zgodnie z zaktualizowanym szacunkiem Głównego Urzędu Statystycznego stopa wzrostu realnego pro- duktu krajowego brutto w Polsce wyniosła 5,1% w 2018 r. (GUS, 2019a). Wśród krajów członkowskich Unii Europejskiej tylko Irlandia i Malta notowały wyższy wzrost realnego PKB w 2018 r. niż Polska, od- powiednio 6,7% i 6,6% (por. rys. 1). Wartość PKB w Polsce przekroczyła w ujęciu nominalnym 2 biliony złotych w 2018 r. (por. tabela 1).

Rysunek 1. Realna stopa wzrostu produktu krajowego brutto w krajach Unii Europejskiej w 2018 r.

Objaśnienie: wykorzystany ilościowy indeks łańcuchowy, procentowa zmiana w stosunku do roku poprzedniego.

Źródło: Na podstawie danych Eurostat, seria [tec00115], ©EuroGeographics, data dostępu: 24.04.2019 r.

W odniesieniu do krajów grupy wyszehradzkiej oraz w stosunku do dużych i dojrzałych gospoda- rek, takich jak gospodarka niemiecka, mediana tempa wzrostu Polski w latach 2007–2018 była najwyższa z przyjętej grupy porównawczej (3,8%). Ponadto stopa wzrostu PKB w Polsce w 2018 r. była najwyższą od 2007 r. (7%), a porównywalna z 2011 r. (5%) (por. rys. 2).

Rysunek 2. Dynamika realnych stóp wzrostu Produktu Krajowego Brutto w krajach Unii Euro- pejskiej w latach 2007–2018

Źródło: Na podstawie danych Eurostat, seria [tec00115], data dostępu: 24.04.2019 r.

Na rysunku 3 ukazano skalę wpływu spożycia (konsumpcja i wydatki publiczne), inwestycji oraz eksportu netto na wzrost realnego PKB w latach 2011–2018. Główną siłą napędową wzrostu gospo- darczego w Polsce w 2018 r. pozostaje bardzo silna konsumpcja prywatna, ale także spożycie publiczne przy znaczącym przyroście środków obrotowych w przedsiębiorstwach oraz nieznacznie ujemnym saldzie wymiany z zagranicą. Z prezentowanych danych wynika, że począwszy od 2015 r. główną składową wzro- stu gospodarczego jest spożycie gospodarstw domowych, przy czym jej udział w strukturze PKB nie- znacznie spadł w stosunku do 2017 r. Tak znaczne uzależnienie PKB od konsumpcji w długim okresie niesie za sobą ryzyko gwałtownych kryzysów gospodarczych w przypadku odwrócenia trendów.

Rysunek 3. Skala wpływu wybranych kategorii na wzrost realny PKB

Objaśnienia: PKB niewyrównany sezonowo; ceny stałe średnioroczne roku poprzedniego, uwzględniono aktualizację szacunków PKB w latach 2015–2017 oraz w latach 2017–2018 przeprowadzoną przez GUS.

Źródło: Opracowanie na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego, 2019a.

Biorąc pod uwagę strukturę PKB w Polsce wyrażoną w tabeli 1 w cenach bieżących w mln złotych, zauważa się, że ponad połowę wartości PKB stanowi eksport, a kolejną połowę stanowi import. Pomimo że saldo obrotów z zagranicą nie stanowiło istotnego parametru determinującego stopę wzrostu gospodarczego w 2018 r., niemniej tak wysoka skala zarówno eksportu, jak i importu spowodowała, że sytuacja przedsię- biorstw i w konsekwencji całej gospodarki w tym okresie była stabilna (por. tab. 1 i rys. 6). Z tych danych wyni- ka również ważny wniosek, że gospodarka Polski jest już mocno sprzężona z globalnym łańcuchem wartości.

Destabilizacja w obszarze współpracy międzynarodowej zagrażałaby równowadze makroekonomicznej Polski.

Tabela 1. Produkt krajowy brutto w Polsce w latach 2015–2018, niewyrównany sezonowo w cenach bieżących, w mln zł

Wyszczególnienie 2015 2016 2017 2018

Produkt krajowy brutto 1 800 228 1 861 112 1 989 314 2 115 672

Spożycie ogółem 1 376 217 1 421 457 1 511 868 1 606 290

Konsumpcja gospodarstw domowych 1 038 272 1 073 800 1 145 245 1 216 373

Wydatki publiczne 324 731 333 084 351 682 374 691

Akumulacja brutto 368 330 364 532 394 250 437 025

Nakłady brutto na środki trwałe 361 490 335 010 348 735 384 716

Eksport 891 075 971 399 1 080 957 1 170 166

Import 835 394 896 277 997 760 1 097 810

Spożycie gosp. dom./PKB 58% 58% 58% 57%

Eksport/PKB 49% 52% 54% 55%

Import/PKB 46% 48% 50% 52%

Źródło: Opracowanie na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego, 2019a.

Analizując dynamikę składowych PKB, zwrócono szczególną uwagę na stopę inwestycji w gospo- darce (poziom nakładów na środki trwałe w relacji do PKB). Do 2015 r. stopa inwestycji w Polsce była zbliżona do średniej krajów Unii Europejskiej, chociaż kształtowała się na niższym poziomie niż stopa inwestycji regionu Europy Środkowo-Wschodniej (rys. 4). Po 2015 r. stopa inwestycji ustabilizowała się na poziomie 18% (odpowiednio 18,0%, 17,7% i 18,1% w latach 2016–2018).

Rysunek 4. Zmiany stopy inwestycji w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej w latach 2010–2018

Źródło: Opracowanie na podstawie danych Eurostat [nama_10_gdp], data dostępu: 24.04.2019 r.

Wskaźniki inwestycyjne w gospodarce odbiegają zarówno od średniej Unii Europejskiej, jak i za- kładanej w strategii rządu ścieżki wzrostu inwestycji. Niepokojące jest to, że sytuacja ta ma miejsce pomi- mo rosnącego popytu wewnętrznego stymulowanego zwiększoną konsumpcją, rosnącej produktywności oraz korzystnej sytuacji finansowej przedsiębiorstw (por. rys. 5 i 6).

Rysunek 5. Zmiany poziomu produktywno- ści pracy w Polsce i wybranych krajach UE w latach 2010–2018

Rysunek 6. Dynamika wyniku finansowego i wska- źniki finansowe przedsiębiorstw w Polsce w latach 2011–2018

Źródło: Opracowanie na podstawie danych GUS i Eurostat.

W przedsiębiorstwach niefinansowych wynik finansowy ze sprzedaży produktów, towarów i ma- teriałów w 2018 r. wyniósł 137,6 mld zł i był wyższy o 2,1% niż rok wcześniej. Zyski netto wykazało 80,6% ogółu przedsiębiorstw (wobec 80,9% rok wcześniej) i dla całego sektora przedsiębiorstw niefinan-

sowych wyniki te osiągnęły łączną wartość 137,8 mld zł. Oznacza to pogorszenie o 5,1% w stosunku do wyniku uzyskanego w 2017 r. (GUS 2019b).

Analizując wyniki finansowe przedsiębiorstw, warto wskazać na kilka tendencji. Rok 2018 był dru- gim z kolei rokiem, w którym dynamika przychodów z podstawowej działalności operacyjnej była niższa od dynamiki kosztów. W tym czasie pogorszeniu uległy wskaźniki rentowności sprzedaży brutto (z 4,9% do 4,6%), obrotu brutto (z 5,2% do 4,5%), obrotu netto (z 4,4% do 3,7%) oraz płynności finanso- wej (I stopnia o 2,2 pp., a II stopnia o 3,8 pp.). Zmiany te wynikają ze wzrostu kosztów prowadzenia działal- ności gospodarczej (wskaźnik poziomu kosztów dla ogółu przedsiębiorstw wyniósł 95,5% wobec 94,8%

przed rokiem) oraz wzrostu obciążeń wyniku finansowego (z 23,7 mld zł w 2017 r. do 25,0 mld zł w 2018 r.).

W strukturze rodzajowej kosztów największy wzrost dotyczył kosztów wynagrodzeń, które w 2018 r. stanowiły 15,3% ogółu kosztów, co oznacza wzrost o 0,6 pp. w stosunku do 2015 r. Warto podkreślić, że w polskiej gospodarce tempo wzrostu wynagrodzeń jest systematyczne, choć nieznacznie wyższe od tempa wzrostu produktywności, a bariera rosnących kosztów zatrudnienia po raz kolejny wska- zywana była przez przedsiębiorców niemal wszystkich branż (za wyjątkiem handlu hurtowego) jako głów- ne ograniczenie dla działalności gospodarczej.

Współczynnikiem pozwalającym na analizę relacji kosztów pracy i produktywności jest wskaźnik pracy skorygowanej produktywnością (rys. 7). Definiuje on wartość dodaną w przemyśle podzieloną przez średnie koszty pracy, niezależne od sposobu zatrudnienia, wyrażoną w procentach. Wskaźnik osiągnięty w Polsce w 2016 r. wyniósł 193,7, co oznacza, że za 100 euro kosztów pracy wytworzono 193,7 euro war- tości dodanej w przetwórstwie przemysłowym. Dostępne dane wskazują, że Polska jest krajem, który cha- rakteryzują relatywnie niskie koszty pracy, które determinują osiąganie przewagi konkurencyjnej krajowych przedsiębiorstw przemysłowych (por. Lis, Mazurkiewicz, 2018).

Rysunek 7. Wskaźnik pracy skorygowanej produktywnością w przetwórstwie przemysłowym w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej w latach 2010–2016

Źródło: Eurostat [sbs_na_ind_r2], data dostępu: 15.04.2019 r.

Z punktu widzenia perspektyw rozwojowych gospodarki istotna jest zarówno wysokość stopy in- westycji, jak i kierunki inwestycji. W 2018 r. nastąpił 12,2% wzrost nakładów inwestycyjnych przedsię-

biorstw. Nakłady realizowało 83,7% podmiotów badanych przez GUS (rys. 8). W Polsce w strukturze inwestycji dominujący udział (i jednocześnie najwyższe tempo przyrostu w 2018 r.) mają budynki i budow- le (52%). Inwestycje w maszyny i urządzenia stanowią 30% całości inwestycji, zaś w środki transportu – 10%. Udział inwestycji w produkty własności intelektualnej (IPP) jest natomiast na tle europejskim bardzo niski, kształtuje się na poziomie 7% całości nakładów i rośnie bardzo powoli. Szczególnie niskie pozostają w Polsce wydatki na badania i rozwój, jak również na software i bazy danych. Warto podkreślić, że w go- spodarkach charakteryzujących się niską stopą inwestycji w IPP rozwój potencjału produkcyjnego wspie- rany jest przez import technologii.

Rysunek 8. Dynamika nakładów inwestycyjnych na środki trwałe w Polsce w stosunku do analo- gicznego okresu roku poprzedniego w %

Źródło: GUS (2019b).

Bibliografia

GUS, 2018, Koniunktura w przemyśle, budownictwie, handlu i usługach 2000–2018 – czerwiec 2018, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa.

GUS, 2019a, Informacja Głównego Urzędu Statystycznego w sprawie zaktualizowanego szacunku PKB według kwarta- łów za lata 2017–2018, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa.

GUS 2019b, Wyniki finansowe przedsiębiorstw niefinansowych w 2018 r., Informacja sygnalna z dnia 21.03.2019 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa.

Lis P., Mazurkiewicz J., 2018, Konkurencyjność polskiego przemysłu na tle wybranych krajów Europy, „Studia BAS”, Nr 3(55), s. 133–153, https://doi.10.31268/StudiaBAS.2018.20.

Joanna Mazurkiewicz, Piotr Lis

2. Rynek pracy w 2018 r.

Ogólna ocena sytuacji na polskim i unijnym rynku pracy

W pierwszej kolejności rozważaniom zostanie poddana ogólna sytuacja na rynku pracy w świetle podsta- wowych mierników rynku pracy w Polsce na tle przeciętnej dla 28 krajów Unii Europejskiej. Do najważ- niejszych miar oceny rynku pracy zaliczono: współczynnik aktywności zawodowej, wskaźnik zatrudnienia oraz stopę bezrobocia. Dla szerszego porównania oraz określenia tendencji zmian rozszerzono okres ba- dawczy do lat 2007–2018. Dane statystyczne zostały zaprezentowane w ujęciu kwartalnym.

Wykres 1. Współczynnik aktywności zawodowej w Polsce i w UE-28 w latach 2007–2018 (według LFS, kwartalnie, dla osób w wieku 15–64)

Źródło: EUROSTAT (2019a).

Biorąc pod uwagę współczynnik aktywności zawodowej w Polsce, ogólnie warto zauważyć, że udział aktywnych zasobów pracy w populacji ogółem stopniowo wzrastał od 62,6% w I kwartale 2007 r.

do 70,0% w IV kwartale 2018 r. (wzrost o 7,4 p.p.). Podobny trend został zaobserwowany w krajach Unii Europejskiej (wzrost o 4,0 p.p.). Rozważając poziom współczynnika aktywności zawodowej w 2018 r., można stwierdzić, że w Polsce istnieją potencjalne „ręce” do pracy, które można włączyć do zasobów siły roboczej. Wspólną tendencją występującą zarówno w Polsce, jak i w krajach Unii Europejskiej, było obni- żanie się współczynnika aktywności zawodowej w pierwszym kwartale badanego okresu, co wynikało przede wszystkim z sezonowego spadku popytu na pracę wywołanego zjawiskami atmosferycznymi. Sil- niejsze zmiany aktywności zawodowej wynikające z sezonowych wahań popytu obserwowano w Polsce częściej niż przeciętnie w Unii Europejskiej.

Wykres 2. Wskaźnik zatrudnienia w Polsce i w UE-28 w latach 2007–2018 (według LFS, kwartal- nie, dla osób w wieku 15–64)

Źródło: EUROSTAT (2019b).

W sferze zatrudnienia zmiany zachodziły znacznie bardziej dynamicznie ze względu na większą wrażliwość wskaźnika zatrudnienia na zmiany koniunktury gospodarczej. W badanym okresie miernik ten znacząco zwiększył się od 55,4% w I kwartale 2007 r. do 67,3% w IV kwartale 2018 r., czyli aż o 11,9 p.p.

Podnoszenie się wskaźnika zatrudnienia należy ocenić wysoce pozytywnie ze względu na związane z tym rosnące dochody ludności, ale również idące za tym wyższe dochody do budżetu państwa z tytułu podat- ków bezpośrednich oraz pośrednich. Rozważając zmiany wskaźnika zatrudnienia w Polsce i w Unii Euro- pejskiej (dalej: UE), zauważyć można, że w obu porównywanych obszarach miernik ten zwiększał się, jednak w Polsce wzrost był znacznie silniejszy na poziomie 8,9 p.p. w porównaniu do 1,6 p.p. przeciętnie w UE. Jedną z podstawowych przyczyn tak wyraźnej różnicy było to, że w Polsce w tym okresie nie odno- towano recesji gospodarczej rozumianej jako spadek produkcji w ujęciu rok do roku, a jedynie spowolnie- nie tempa wzrostu gospodarczego, co znalazło swoje odzwierciedlenie w kształtowaniu się wskaźnika zatrudnienia.

Zdecydowanie najbardziej korzystne zmiany zaszły w Polsce na tle Unii Europejskiej w sferze bez- robocia. Stopa bezrobocia w Polsce spadła z 11,4% w I kwartale 2007 r. do 3,9% w IV kwartale 2018 r., a więc o 7,5 p.p. w porównaniu do 1,2 p.p. w UE przeciętnie. Co więcej, na początku badanego okresu stopa bezrobocia w Polsce była wyższa o 3,5 p.p. niż przeciętnie w UE, natomiast już pod koniec badanego okresu, a zatem w ostatnim kwartale 2018 r. stopa bezrobocia była niższa od przeciętnej w UE o 2,8 p.p. Można wskazać wiele przyczyn tych korzystnych zmian na polskim rynku pracy. Przede wszystkim czynnikiem sprzyjającym była pomyślna koniunktura gospodarcza i utrzymywanie się wzrostu gospodarczego. Istotnym źródłem zmian w sferze bezrobocia były także procesy demograficzne sprowadzające się do dynamicznie

zmniejszającej się liczebności zasobów pracy, pomniejszonych dodatkowo obniżeniem wieku emerytalnego.

Z punktu widzenia gospodarki i podaży pracy poziom bezrobocia kształtuje się wysoce korzystnie, natomiast z punktu widzenia popytu na pracę pojawiają się coraz bardziej widoczne problemy z brakiem rąk do pracy.

Wykres 3. Stopa bezrobocia w Polsce i w UE-28 w latach 2007–2018 (według LFS, kwartalnie, dla osób w wieku 15–64)

Źródło: EUROSTAT (2019c).

Analiza szczegółowa

Rozważania nad kierunkami zmian podstawowych mierników rynku pracy w Polsce na tle Unii Europej- skiej przeciętnie warto wzbogacić analizą szczegółową. Badania sytuacji na polskim rynku pracy zostaną rozszerzone o uwzględnienie segmentów podaży pracy wydzielonych na podstawie płci, niepełnospraw- ności oraz wieku.

Płeć

Płeć istotnie różnicowała sytuację, zwłaszcza jeżeli chodzi o kształtowanie się współczynnika aktywności zawodowej w 2018 r. Miernik ten wśród mężczyzn mieścił się w zakresie od 64,5% (II kwartał) do 65,5%

(IV kwartał), natomiast wśród kobiet – od 48% (IV kwartał) do 48,9% (III kwartał). W tym samym roku natomiast różnice w poziomie aktywności zawodowej według płci wyrażone za pomocą różnicy pomiędzy odpowiednimi wartościami współczynnika aktywności zawodowej dla mężczyzn i kobiet mieściły się w przedziale od 16,1 p.p. w II kwartale do 16,9 p.p. w IV kwartale badanego roku. Porównując sytuację w 2018 r. do roku poprzedniego, można zauważyć, że różnice między współczynnikiem aktywności zawo- dowej mężczyzn i kobiet przekraczały 17 p.p., co wynikało z jednej strony z wyższej aktywności zawodo- wej subpopulacji mężczyzn i jednocześnie niższej u kobiet.

Aktywizacja zawodowa kobiet w Polsce, zwłaszcza tych słabiej wykształconych, jest istotnym wy- zwaniem i jednocześnie szansą na zwiększenie zasobów pracy. Działania na rzecz aktywizacji zawodowej kobiet muszą mieć jednak charakter systemowy i polegać na wspieraniu aktywności zawodowej, a nie na promowaniu bierności zawodowej poprzez wypłatę świadczeń wyłącznie z tytułu posiadania dzieci.

Wykres 4. Podstawowe mierniki rynku pracy według płci w Polsce w latach 2017–2018 (według BAEL, kwartalnie)

Symbole: waz – współczynnik aktywności zawodowej, wz – wskaźnik zatrudnienia, b – stopa bezrobocia, M – męż- czyźni, K – kobiety

Źródło: GUS (2019a).

Kolejny miernik rynku pracy, wskaźnik zatrudnienia wykazywał znaczne zróżnicowanie ze względu na płeć. Podobnie jak w przypadku aktywności zawodowej, znacznie wyższym poziomem zatrudnienia cha- rakteryzowali się mężczyźni. W 2018 r. w subpopulacji kobiet wskaźnik zatrudnienia mieścił się w przedziale od 46,1% w IV kwartale do 47,1% w II i III kwartale, z kolei w subpopulacji mężczyzn – od 61,8% w I kwartale do 62,9% w III kwartale. Różnice pomiędzy analizowanymi tu miernikami dla obu płci wynosiły w 2018 r. od 15,4 p.p. w II kwartale do 16,5 p.p. w IV kwartale. Uwzględniając porównanie zmian kształtowania się poziomu zatrudnienia według płci w latach 2017–2018, warto podkreślić, że w każdym kwartale 2018 r. – zarówno wśród kobiet, jak i wśród mężczyzn można było dostrzec zwiększenie się wartości rozpatrywanego tu miernika, co było wysoce korzystne. Natomiast jeżeli chodzi o nierówności płci, to w poprzednim roku mieściły się w nieco szerszym przedziale 15,3 p.p. (II kwartał) do 16,6 p.p. (III kwartał).

Podniesienie wskaźnika zatrudnienia kobiet stanowi wyzwanie dla polskiego rynku pracy, a przede wszystkim dla polityki państwa wobec tej części gospodarki. Wymagałoby to zwiększenia dostępności

finansowej i przestrzennej instytucji opieki nad osobami zależnymi (tak dzieci, jak i osób starszych), ale także dostępności elastycznych form zatrudnienia, włączając możliwości świadczenia pracy z domu w sytuacjach kryzysowych.

Najmniejsze nierówności płci w Polsce w 2018 r. wystąpiły w sferze bezrobocia. Różnica pomiędzy stopą bezrobocia wśród kobiet i wśród mężczyzn nie przekraczała wartości bezwzględnej 0,5 p.p. Sytuacja dynamicznie się zmieniała, gdyż w pierwszym i ostatnim kwartale stopa bezrobocia wśród kobiet była wyż- sza niż wśród mężczyzn, natomiast w pozostałych kwartałach (II i III) – odwrotnie, stopa bezrobocia wśród mężczyzn była wyższa niż wśród kobiet. Porównując wszystkie mierniki rynku pracy, można stwierdzić, że sytuacja w aspekcie bezrobocia była najbardziej korzystna ze względu na to, że w subpopulacji kobiet wskaźnik ten nie przekroczył wartości 4,3% (stan w I kwartale). Z kolei, wśród mężczyzn najwyższy poziom bezrobocia wystąpił także w I kwartale – 4,1%. Biorąc pod uwagę dwa kolejne przedstawione tu lata, w każ- dym z kwartałów 2018 r. sytuacja kształtowała się lepiej niż w roku poprzednim, co również należy uznać za wysoce pozytywne.

Osoby z niepełnosprawnością

Kolejnym segmentem pracobiorców, który zostanie poddany szczegółowej analizie, są osoby z niepełno- sprawnościami. Jest to grupa osób silnie zróżnicowana. W 2009 r. w Polsce – według danych przedsta- wionych przez Radę Ministrów w 2013 r. – w grupie tej można było wyróżnić osoby: z niepełnosprawno- ściami dotyczącymi narządu ruchu (55,8%), ze schorzeniami neurologicznymi (49,6%), narządu słuchu (33%), narządu wzroku (27,3%), schorzeniami psychicznymi (10,1%), a także upośledzeniem umysłowym (4%) (RM, 2013)¹. Grupa ta jednocześnie charakteryzuje się niską zatrudnialnością, co jest powodowane wieloma czynnikami. Jedną z barier aktywizacji zawodowej i zatrudnialności jest niski poziom wykształce- nia przejawiający się nie tylko słabym wykształceniem, ale również brakiem kwalifikacji do wykonywania pracy zawodowej (Kalinowska-Sufinowicz, 2017). Co więcej, badania nad sytuacją osób z niepełnospraw- nościami wskazują, że nawet jeżeli osoba z tej grupy na rynku pracy cechuje się wyższym poziomem wy- kształcenia, to nie dostrzega się tak silnych zależności pomiędzy wykształceniem i zatrudnienia, jak u osób pełnosprawnych (PENTOR, 2010).

Bariery te mają swoje odzwierciedlenie w kształtowaniu się współczynnika aktywności zawodowej wśród osób z niepełnosprawnościami w Polsce. W 2018 r. utrzymywał się on w przedziale pomiędzy 16,3% w pierwszym kwartale a 18,3% w trzecim kwartale. W tym samym okresie współczynnik aktywno- ści populacji ogółem utrzymywał się na około czterokrotnie wyższym poziomie – ok. 70%. Porównując sytuację osób z niepełnosprawnościami w aspekcie aktywności zawodowej do lat wcześniejszych, można stwierdzić, że trudno doszukać się tu przełomowych zmian.

1 Odsetki nie sumują się do 100 ze względu na możliwość wybrania więcej niż jednej odpowiedzi.

Wykres 4. Podstawowe mierniki rynku pracy wśród osób z niepełnosprawnościami w Polsce w latach 2017–2018 (według BAEL, kwartalnie)

Symbole: waz – współczynnik aktywności zawodowej, wz – wskaźnik zatrudnienia, b – stopa bezrobocia Źródło: GUS (2019a).

W ślad za niskim poziomem współczynnika aktywności zawodowej szły pozostałe mierniki cha- rakteryzujące sytuację osób z niepełnosprawnościami na rynku pracy, a przede wszystkim wskaźnik za- trudnienia, który również kształtował się na zdecydowanie niskim poziomie od 15,2% w pierwszym kwar- tale do 17,2% w trzecim kwartale. Oznacza to, że wskaźnik zatrudnienia dla populacji ogółem osiągał ponad czterokrotnie wyższe wartości niż wśród osób z niepełnosprawnościami. Warto podkreślić, że wskaźnik zatrudnienia podobnie niesatysfakcjonująco kształtował się w roku poprzednim, tj. w 2017 r., pomimo dobrej koniunktury gospodarczej obserwowanej na rynku pracy.

Relatywnie najlepiej, aczkolwiek dalece od satysfakcjonującego poziomu, wypada stopa bezrobo- cia w analizowanej tu grupie osób z niepełnosprawnościami. W 2018 r. kształtowała się w przedziale od 5,9% w drugim kwartale do 7,5% w czwartym kwartale. Można zatem zauważyć, że stopa bezrobocia wśród osób z niepełnosprawnościami była o ponad 1,6 razy wyższa niż w populacji ogółem. Sytuacja taka miała miejsce pomimo tego, że w badanym okresie rynek pracy był w bardzo dobrej kondycji i zgłaszano brak rąk do pracy w wielu branżach gospodarki.

Reasumując rozważania nad oceną segmentu osób z niepełnosprawnościami na polskim rynku pracy w 2018 r., należy stwierdzić, że grupa ta cechuje się ogromnymi problemami widocznymi w aktywi- zacji zawodowej. Biorąc pod uwagę zróżnicowanie tej grupy, należałoby rozważyć instrumenty wspomaga- jące aktywizację osób z niepełnosprawnościami.

Osoby młode

Kategoria osób młodych może być różnie rozumiana. W dalszej części rozważania będą skoncentrowane na sytuacji osób w wieku od 15 do 24 lat, które wyróżniają się na rynku pracy ze względu na swoją specyfiką.

W pierwszej kolejności są to osoby cechujące się zróżnicowanym wykształceniem – zarówno ze względu na jego poziom, jak i profil. W badaniach można dostrzec również relatywnie wysokie oczekiwania płacowe wśród osób młodych, co nie pozostaje bez wpływu na czas poszukiwania przez nich satysfakcjonującej pracy.

Warto również uwzględnić fakt, że osoby młode charakteryzuje również albo brak, albo słabe doświadczenie zawodowe, co stanowi kolejną barierę ich zatrudnialności (Kalinowska-Sufinowicz B., 2017).

Przechodząc do rozważań nad sytuacją osób młodych na rynku pracy, analizę warto rozpocząć od kształtowania się współczynnika aktywności zawodowej. W 2018 r. wskaźnik ten mieścił się w przedziale od 34,7% w czwartym kwartale do 35,4% w trzecim kwartale. Rok poprzedni również cechował niski poziom aktywności zawodowej w tej grupie wiekowej. Niski poziom aktywności ekonomicznej osób młodych determi- nowany jest przede wszystkim przedłużającym się procesem kształcenia. Czynnik ten można jednak uznać za pozytywny ze względu na to, że osoby lepiej wykształcone zdecydowanie lepiej odnajdują się na rynku pracy.

Wykres 5. Podstawowe mierniki rynku pracy wśród osób młodych w Polsce w latach 2017–2018 (według BAEL, kwartalnie, dla osób w wieku 15–24)

Symbole: waz – współczynnik aktywności zawodowej, wz – wskaźnik zatrudnienia, b – stopa bezrobocia Źródło: GUS (2019a).

Wskaźnik zatrudnienia osób młodych także odbiegał swoim poziomem od sytuacji w populacji ogółem. W 2018 r. miernik ten przybierał wartości z przedziału od 30,4% w czwartym kwartale do 31,6%

w drugim kwartale, a więc nieco wyższe niż w roku poprzedzającym rok analizy.

Najtrudniejsza sytuacja osób młodych panowała w aspekcie bezrobocia. Mierniki kształtowały się znacznie gorzej niż w populacji ogółem, wśród kobiet czy też i osób z niepełnosprawnościami. W 2018 r.

stopa bezrobocia mieściła się w przedziale od 10,2% w drugim kwartale do 12,7% w trzecim kwartale.

Wprawdzie można było zauważyć poprawę sytuacji w porównaniu do roku poprzedniego, jednak jeżeli odniesiemy kształtowanie się stopy bezrobocia wśród osób młodych do populacji ogółem, to okazuje się, że w pierwszej połowie roku relacja ta wyniosła 2,8, natomiast w drugiej połowie roku – ponad 3,2. Ozna- cza to, że osobom młodym było około trzykrotnie trudniej znaleźć miejsce pracy niż przeciętnie w popu- lacji.

Przyczyn niekorzystnej sytuacji osób młodych, zwłaszcza na płaszczyźnie bezrobocia, można do- szukiwać się nie tylko we wskazanych na początku czynnikach podażowych, charakteryzujących ten seg- ment pracobiorców na rynku pracy, ale także tkwiących po stronie popytu na pracę. Wśród barier zatrud- nialności osób młodych można wyróżnić wymogi stawiane przez pracodawców, widoczne m.in. w ogło- szeniach o pracę, w których często akcentowana jest konieczność posiadania doświadczenia zawodowego.

Ponadto pracodawcy bywają uprzedzeni wobec osób młodych ze względu na przekonanie o niskiej świa- domości odnośnie do swojej przyszłości zawodowej, ale również z powodu wcześniejszych negatywnych doświadczeń z zatrudnianiem pracobiorców z tej grupy wiekowej.

Pomimo istniejących rozwiązań instytucjonalnych, mających zachęcić do zatrudniania osób mło- dych, grupa ta wciąż cechuje się trudną sytuacją na rynku pracy nie tylko w Polsce, ale i w innych krajach Unii Europejskiej oraz świata. Wpływ na ten stan rzeczy mają systemy edukacji, które kształcą niezależnie od potrzeb lokalnych i regionalnych rynków pracy. W państwach, w których system edukacji wykazuje silniejsze powiązania z rynkiem pracy, m.in. przez zastosowanie systemu dualnego, jak np. w Niemczech czy w Austrii, obserwuje się znacznie mniejsze rozbieżności pomiędzy bezrobociem wśród osób młodych i w populacji ogółem.

Wyzwania polskiego rynku pracy

Ogólna analiza sytuacji na polskim rynku pracy w 2018 r. z jednej strony dowiodła, że mamy do czynienia z coraz wyższym poziomem aktywności zawodowej i zatrudnienia oraz coraz niższą stopą bezrobocia.

Kierunek tych zmian należy ocenić optymistycznie. Wskaźnik zatrudnienia oraz stopa bezrobocia utrzy- mywały się na nienotowanych od początku transformacji ustrojowej w Polsce poziomach.

Jednak korzystne mierniki rynku pracy, w tym zwłaszcza niska stopa bezrobocia, nie oznaczają braku problemów na rynku pracy. Bardziej szczegółowe badania kształtowania się podstawowych mierni- ków rynku pracy odsłaniają bowiem znaczne zróżnicowanie sytuacji osób aktywnych zawodowo w zależ- ności od takich cech, jak płeć, niepełnosprawność czy młody wiek. Poprawa sytuacji na polskim rynku pracy nie była odczuwalna równie silnie we wszystkich grupach demograficzno-społecznych. Działania na rzecz wyrównywania szans bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność powinny być przedmiotem i celem bardziej aktywnej polityki państwa wobec segmentu kobiet, osób z niepełnosprawnościami oraz młodych na rynku pracy. Należy rozważyć podjęcie bardziej aktywnych działań na rzecz zwiększenia aktywności zawodowej grup dyskryminowanych, w tym zwłaszcza kobiet, a także osób starszych, jak rów- nież dostarczanie bodźców do podnoszenia zatrudnialności wśród osób młodych. Grupy te stanowią po- tencjał do wykorzystania, jednak ich aktywizacja lub reaktywizacja zawodowa wymaga implementowania

specjalnych programów na rzecz uelastyczniania zatrudnienia. Warto podkreślić konieczność dążenia do pozytywnej elastyczności obejmującej programy wspierające nie tylko pracodawców, ale i pracobiorców w postaci pracy zdalnej czy też pracy częściowo zdalnej.

Analizując przyczyny dalszego dynamicznego obniżania się stopy bezrobocia, można wskazać również na pożądane kierunki zmian na polskim rynku pracy. W pierwszej kolejności należy zwrócić uwa- gę na zmniejszającą się pod wpływem zmian demograficznych i instytucjonalnych liczebność zasobów pracy, które będą hamowały zwiększanie produkcji w przedsiębiorstwach, a więc będą stanowić czynnik obniżający tempo wzrostu gospodarczego. Raport Sedlak&Sedlak z 2018 r. wskazuje na występowanie coraz większej ilości cech rynku pracy potwierdzających, że w Polsce nastał rynek pracownika. Takie zja- wiska, jak: wysoka rotacja zatrudnienia, wydłużający się czas przeznaczony na rekrutację oraz niska jej skuteczność (Dziok, 2018) świadczą o problemach pracodawców z efektywnym pozyskaniem rąk do pracy.

Pomocna może być wyczekiwana reforma w zatrudnianiu cudzoziemców. Potrzebne jest zarówno ujedno- licenie w skali kraju, uproszczenie i skrócenie czasu trwania załatwiania procedur administracyjnych ko- niecznych do wypełnienia przy zatrudnianiu osób zza granicy.

Bibliografia

Dziok J., 2018, Podsumowanie Raportu Wskaźniki HR 2018. Pobrano z lokalizacji Portal: Rynek Pracy:

https://rynekpracy.pl/artykuly/podsumowanie-raportu-wskaznikihr-2018.

EUROSTAT, 2019a, Activity Rates by Sex, Age and Citizenship (%). Pobrano z lokalizacji Eurostat Database:

http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/submitViewTableAction.do.

EUROSTAT, 2019b, Employment Rates by Sex, Age and Citizenship (%). Pobrano z lokalizacji Eurostat Database: http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/submitViewTableAction.do.

EUROSTAT, 2019c, Unemployment Rates by Sex, Age and Citizenship (%). Pobrano z lokalizacji Eurostat Database: http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/submitViewTableAction.do.

GUS, 2019a, Monitoring Rynku Pracy – Informacja o rynku pracy w czwartym kwartale 2018 roku. Pobrano z lokalizacji Portal Głównego Urzędu Statystycznego w Warszawie: https://stat.gov.pl/obszary- tematyczne/rynek-pracy/pracujacy-bezrobotni-bierni-zawodowo-wg-bael/monitoring-rynku- pracy-informacja-o-rynku-pracy-w-czwartym-kwartale-2018-roku,12,36.html.

Kalinowska-Sufinowicz B., 2017, Teorie dyskryminacji ekonomicznej na rynku pracy a osoby z niepełnosprawnościami, [w:] Niepełnosprawność – zagadnienia, problemy, rozwiązania, s. 12–31.

Kalinowska-Sufinowicz B., 2017, Bezrobocie wśród osób młodych na wielkopolskim rynku pracy, „Studia Oeconomica Posnaniensia”, vol. 5 no. 5, s. 176–189.

PENTOR, 2010, Badania wpływu kierunku i poziomu wykształcenia na aktywność zawodową osób niepełnosprawnych.

Raport końcowy. Warszawa: PENTOR na zlecenie PFRON.

RM, 2013, Informacja Rządu Rzeczypospolitej Polskiej o działaniach podejmowanych w 2012 roku na rzecz realizacji postanowień uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997 r. – "Karta praw osób niepełnosprawnych", Warszawa: Rada Ministrów.

Baha Kalinowska-Sufinowicz

3. Wykonanie budżetu państwa i zadłużenie Skarbu Państwa w 2018 r.

W styczniu 2019 r. na stronach Ministerstwa Finansów ukazało się sprawozdanie operatywne z wykonania dochodów i wydatków budżetu państwa w okresie styczeń–listopad 2018 r. (MF 2019), a w lutym ukazało się szacunkowe wykonanie budżetu w całym 2018 r. (MF 2019a). Na podstawie tych dokumentów doko- nano oceny realizacji budżetu państwa w 2018 r.

Deficyt budżetowy

W badanym okresie osiągnięto wyższe dochody od planowanych w ustawie budżetowej o ponad 24,0 mld zł, a wydatki okazały się niższe o ponad 6,0 mld zł. Szacowany deficyt na koniec roku wynosi 10,4 mld zł i jest ponad 2,5 krotnie niższy od planowanego (tabela 1). Trzeba też podkreślić, że w badanym roku, w przeciwieństwie do roku poprzedniego, nie odnotowano wpłat z zysku NBP. Przypomnijmy, że nad- wyżkę budżetową w okresie czerwiec–październik 2017 r. osiągnięto przez wpłaty z zysku NBP w wyso- kości ponad 8,7 mld zł.

Tabela 1. Wykonanie budżetu państwa w 2018 r. (tys. zł) Wyszczególnienie Ustawa budżetowa

na 2018 rok Wykonanie (I–XI) Szacunek (2018 rok)

Dochody 355 705 405 272 862 128 380 077 100

Wydatki 397 197 405 269 678 435 390 495 000

Deficyt/nadwyżka -41 492 00 3 183 693 -10 417 800

Źródło: Opracowano na podstawie: MF 2019, www.mf.gov.pl, dostęp: 16.05.2019 r.; MF 2019a www.mf.gov.pl, dostęp: 16.05.2019 r.

Na koniec badanego okresu przewiduje się też deficyt w budżecie środków europejskich w wysoko- ści 9,6 mld zł. Deficyt budżetowy jest finansowany w prawie 75,0% ze źródeł krajowych. Podobnie jak w poprzednich latach środki pochodzą głównie z emisji obligacji i bonów skarbowych oraz z przeniesienia z roku ubiegłego. Warto też podkreślić, że w badanym roku zostały utworzone lokaty w wysokości prawie 15,3 mld zł, które nie były planowane w ustawie budżetowej.

Struktura dochodów budżetowych

Szacuje się, że dochody budżetowe w 2018 r. wyniosą prawie 380,1 mld zł. Struktura dochodów nie odbiega w istotnym stopniu od struktury dochodów z poprzednich lat. Głównym źródłem dochodów budżetowych są podatki (prawie 92,1% dochodów budżetowych ogółem), w tym podatek od towarów i usług (PTU), po- datek akcyzowy, podatek dochodowy od osób fizycznych (PDOF) i podatek dochodowy od osób prawnych (PDOP). Strukturę szacowanych dochodów budżetowych w 2018 r. prezentuje wykres 1.

Wykres 1. Struktura dochodów budżetu państwa w 2018 r. (szacunek)

Źródło: Opracowano na podstawie: MF 2019a, www.mf.gov.pl, dostęp: 16.05.2019 r.

Warto zwrócić uwagę na kilka istotnych zjawisk w dochodach budżetowych:

 dochody ze wszystkich podatków, z wyjątkiem podatku od niektórych instytucji finansowych, były wyższe od planowanych. Największy wzrost w porównaniu z planem odnotowano w przypadku PDOF (108% planu) i PDOP (107,3% planu). Szacuje się, że wykonanie docho- dów z podatku od niektórych instytucji finansowych wyniesie 98,7% planu;

 ponadplanowy wzrost dochodów z PDOF wynika raczej z niskiego bezrobocia i powiększenia ba- zy podatkowej, niż zmian w konstrukcji podatku. W 2018 r. wprowadzono bowiem w podatku kil- ka zmian w przeważającej części ograniczających raczej niż zwiększających ciężar podatkowy, np.

zwiększono kwotę wolną od podatku dla osób mniej zarabiających, podwyższono koszty uzyskania przychodów dla twórców, podwyższono wartość składników majątku, od której dokonuje się odpi- sów amortyzacyjnych, a także podwyższono limit zwolnienia z podatku świadczeń socjalnych. Na- tomiast z drugiej strony m.in. podwyższono stawkę ryczałtu ewidencjonowanego oraz ograniczono możliwe do odpisania koszty usług doradczych. Trzeba też podkreślić bardzo wysoką efektywność w ściągalności podatku od dochodów zagranicznej spółki kontrolowanej. Na koniec listopada 2018 r. dochody te wynosiły prawie 4,5 mld zł, co stanowiło 224,7% planu. Niestety sytuacja była od- wrotna w przypadku PDOP, gdzie dochody z podatku od zagranicznych spółek kontrolowanych wynosiły ponad 7,9 mld zł, co stanowiło zaledwie 50,1% planu;

 dynamika wzrostu dochodów z PTU okazała się mniejsza niż w latach poprzednich, ale wynika ona głównie z działania narzędzi uszczelniających system wprowadzonych we wcześniejszych latach.

W przypadku podatku akcyzowego warto wskazać na słabą realizację planu w zakresie podatku na- kładanego na produkty importowane. Na koniec listopada 2018 r. zrealizowano jedynie 28,5% planu;

 wśród dochodów niepodatkowych największą dynamiką wzrostu charakteryzowały się wpłaty z zysku od przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa (na ko- niec listopada 2018 r. wynosiły one prawie 170,0% planu) oraz dochody państwowych jedno- stek budżetowych (136,0% planu). Natomiast najniższą wydajność fiskalną odnotowano w przypadku dywidend od udziałów Skarbu Państwa w spółkach (78,7% planu).

Struktura wydatków budżetowych

Przewidywana struktura wydatków budżetowych w 2018 r. jest podobna do struktury wydatków w latach poprzednich. Środki budżetowe przeznaczane są głównie na dotacje i subwencje (dla jednostek samorządu terytorialnego, państwowych funduszów celowych i uczelni), utrzymanie jednostek budżetowych (wyna- grodzenia i bieżące zakupy) oraz świadczenia na rzecz osób fizycznych. Te ostatnie obejmują głównie świadczenia socjalne (emerytury, renty, zasiłki itp.) wypłacane wybranym grupom zawodowym administra- cji rządowej związnym z obroną narodową, sprawami wewnętrznymi i wymiarem sprawiedliwości. Z kolei najmniej środków przeznacza się na wydatki majątkowe oraz dofinansowanie projektów europejskich.

Tabela 2 przedstawia wielkość i strukturę wydatków budżetowych na koniec listopada oraz w 2018 r.

Tabela 2. Realizacja wydatków budżetu państwa na koniec listopada i w 2018 r. według grup ekonomicznych (tys. zł)

Wyszczególnienie Ustawa budże- towa na 2018 r.

Wykonanie (I–XI)

Struktura wydatków

(I–XI)

Wykonanie 2018 r.

(szacunek) Wydatki ogółem, w tym: 397 197 405 332 334 757 100,0% 390 495 000 Dotacje i subwencje 213 898 023 185 681 034 55,9% 109 351 900*

Świadczenia na rzecz osób fi-

zycznych 26 068 705 23 626 919 7,1% brak danych

Wydatki bieżące jednostek budże-

towych 75 508 830 60 960 919 18,3% brak danych

Wydatki majątkowe 21 176 991 11 413 909 3,4% brak danych

Wydatki na obsługę długu skarbu

państwa 30 699 900 28 721 451 8,6% 29 486 600

Środki własne Unii Europejskiej 19 643 623 16 093 689 4,8% 18 660 800 Współfinansowanie projektów z

udziałem środków UE 10 201 333 5 836 837 1,8% brak danych

Źródło: Opracowano na podstawie: MF 2019, www.mf.gov.pl, dostęp: 16.05.2019 r.; MF 2019a, www.mf.gov.pl, dostęp: 16.05.2019 r.

* Subwencja ogólna dla JST; dotacje dla Funduszu Emerytalno-Rentowego i Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

W wydatkach budżetowych można wskazać kilka istotnych zmian i zjawisk:

 w badanym roku wprowadzono zmiany w ustawie budżetowej przy zachowaniu pierwotnych wy- datków ogółem. Przede wszystkim zmniejszono dotacje do FUS o ponad 3,1 mld zł, wydatki bie- żące jednostek budżetowych (ok. 1,0 mld zł) i środki na współfinansowanie projektów europej- skich (ok. 1,4 mld zł), natomiast zwiększono dotacje dla JST na zadania własne i zlecone o ponad 6,8 mld zł oraz wydatki majątkowe o prawie 4,0 mld zł;

 odnotowano wyraźny spadek dotacji do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Na koniec listopada 2018 r. wydatki te wyniosły 30,9 mld zł, a według szacunku wyniosą na koniec roku 35,8 mld zł, co będzie stanowiło ok. 83,0% planu. Zmniejszone dotacje wynikają z wyższych wpływów do FUS z tytułu obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne, a te były spowodowane m.in. wzrostem przeciętnego wynagrodzenia, które stanowi podstawę do obliczania składek za- równo dla pracowników, jak i przedsiębiorców;

 odnotowano wyraźny wzrost wydatków na dotacje dla JST na zadania bieżące z zakresu admini- stracji rządowej i zadania zlecone. Wzrost ten wynikał głównie z kontynuacji socjalnych progra- mów rządu i przekazania wojewodom stosownych środków na ich realizację;

 co prawda zaplanowano wyraźny wzrost dotacji dla JST na zadania inwestycyjne własne i zlecone, jednak wykonanie tych wydatków okazuje się po raz kolejny bardzo słabe. Na koniec listopada 2018 r. zrealizowano jedynie 45,8% planu.

Dług publiczny

Zadłużenie Skarbu Państwa na koniec grudnia 2018 r. wynosiło ponad 954,2 mld zł, co oznacza roczny przyrost długu o prawie 25,8 mld zł (2,8%). Wzrost ten wynikał przede wszystkim z (MF 2019b):

 dodatnich potrzeb pożyczkowych netto budżetu państwa (1,5 mld zł), w tym deficytu budżetu państwa w wysokości 10,4 mld zł i deficytu budżetu środków europejskich w wysokości 9,6 mld zł oraz salda depozytów JSFP i sądowych (-12,7 mld zł);

 zwiększenia stanu środków na rachunkach budżetowych (+8,0 mld zł) związanego z gromadze- niem środków na finansowanie potrzeb pożyczkowych;

 osłabienia złotego (+12,0 mld zł) o 3,1% wobec EUR, 8,0% wobec USD, o 7,0% wobec CHF, o 10,4% wobec JPY oraz o 2,5% wobec CNY.

Struktura zadłużenia była podobna do struktury w latach poprzednich. Skarb Państwa zadłużony był głównie w kraju (70,5% zadłużenia ogółem) z tytułu emisji obligacji skarbowych (65,7% zadłużenia ogó- łem). Obligacje te charakteryzowały się głównie stałym oprocentowaniem. Głównymi pożyczkodawcami byli rezydenci krajowi (52,7% zadłużenia ogółem), w tym sektor bankowy (29,1% zadłużenia ogółem).

Głównym źródłem zadłużenia zagranicznego również były obligacje Skarbu Państwa (75,1% zadłużenia zagranicznego), ale istotną część długu stanowiły też kredyty (24,6% zadłużenia zagranicznego) udzielone przez Europejski Bank Inwestycyjny, Bank Światowy i Bank Rozwoju Rady Europy.

Podsumowanie

Wykonanie budżetu państwa w okresie styczeń–listopad 2018 r. oraz przewidywane wykonanie na koniec 2018 r. wskazują na dalszą poprawę sytuacji budżetowej. Wyraża się to we wzroście dochodów i spadku wydatków, a w konsekwencji – w znacznie mniejszym deficycie od planowanego. Sytuacja ta jest rezulta- tem wielu czynników, w tym głównie utrzymującej się w badanym roku dobrej koniunktury i niskiego bezrobocia, rozszerzenia bazy podatkowej PDOP oraz działania narzędzi poprawiających ściągalność podatków. Warto też podkreślić, że w 2018 r. nie przewidziano wpłat z zysku NBP. Struktura wydatków jest relatywnie stała od wielu miesięcy. Pozytywnie należy ocenić przede wszystkim spadek dotacji do FUS, natomiast słabo realizowane są wydatki majątkowe. Niestety zadłużenie w dalszym ciągu rośnie, chociaż nadal jest bezpieczne.

Bibliografia

1. MF, 2019, Sprawozdanie operatywne z wykonania budżetu państwa za styczeń–listopad 2019 r., Minister- stwo Finansów, Departament Budżetu Państwa, Warszawa, styczeń, www.mf.gov.pl,

2. MF, 2019a, Szacunkowe dane o wykonaniu budżetu państwa za styczeń–grudzień 2018 r., Ministerstwo Fi- nansów, Departament Budżetu Państwa, Warszawa, luty, www.mf.gov.pl,

3. MF, 2019b, Zadłużenie Skarbu Państwa 12/2018, „Biuletyn miesięczny”, Warszawa, luty, www.mf.gov.pl.

Maciej Cieślukowski

4. Stabilność cen i sytuacja złotego

Po okresie lat 2014–2016, kiedy w Polsce występowała deflacja, ostatnie dwa lata w sferze pieniężnej upłynęły pod znakiem reflacji (tj. procesu wyjścia z deflacji – ujemnej dynamiki ogólnego poziomu cen).

W 2018 r., podobnie jak rok wcześniej, dynamika cen była dodatnia i relatywnie niestabilna, zarówno w ujęciu CPI, HICP, jak i inflacji bazowej (wykres nr 1)². Łączna inflacja (CPI) w 2018 r. wyniosła 1,6%

i była niższa od tej odnotowanej rok wcześniej o 0,4 pkt. proc. Każdy kwartał 2018 r. pod względem dy- namiki cen był odmienny. W pierwszym kwartale dynamika cen uległa osłabieniu. Spadek inflacji został zapoczątkowany już w grudniu 2017 r. i do marca 2018 r. wyniósł w ujęciu CPI 1,2 pkt. proc. oraz w uję- ciu HICP 1,3 pkt. proc. W drugim kwartale inflacja ponownie wzrosła, wynosząc odpowiednio 2% (CPI) oraz 1,4% (HICP). Trzeci kwartał z kolei charakteryzował się stabilizacją cen, a czwarty, podobnie jak pierwszy, ich osłabieniem do wartości w grudniu CPI=1% oraz HICP=0,9%.

Rozpatrując poszczególne miesiące, wartość wskaźnika inflacji CPI mierzona rok do roku wahała się między 1,1% i 2%, czyli poniżej wartości centralnej celu inflacyjnego Narodowego Banku Polskiego. Natomiast zarówno oczekiwania inflacyjne, jak i projekcja, wskazują na stabilizację dynamiki ogólnego poziomu cen w najbliższych kwartałach na poziomie zbliżonym do wartości centralnej celu inflacyjnego NBP [NBP 2019, s. 5, 62–64]. Przed władzami monetarnymi w Polsce stoi perspektywa umiejętnego kontynuowania procesu reflacji rozpoczętego w 2017 r. Jak na razie obawy przed „eksplozją” inflacji po okresie deflacji nie zrealizowały się.

Z drugiej strony, mimo niskiej dynamiki cen na koniec 2018 r., autorskie badania ryzyka deflacyjnego nie wska- zują w najbliższym czasie na zagrożenie wystąpieniem złej odmiany deflacji [por. Błaszczyk 2019, s. 240–254].

Podobne osłabienie dynamiki cen pod koniec 2018 r. nastąpiło zarówno w strefie euro, jak i całej Unii Europejskiej. Potwierdza to postawioną we wcześniejszych raportach „Obserwatorium Ekonomicz- nego” tezę o dużej zbieżności krajowej dynamiki cen z dynamiką w UE i SE oraz, patrząc z szerszej per- spektywy, zależności dynamiki cen krajów rozwijających się od czynników zewnętrznych [Błaszczyk 2017;

Błaszczyk i Fojutowski 2018, s. 99–118].

Wśród czynników zewnętrznych, determinujących pod koniec 2018 r. krajowy poziom cen, należy przede wszystkim wskazać spadek cen surowców na rynkach światowych, głównie energetycznych, w tym ropy naftowej, a także gazu ziemnego i węgla. W wyniku tego osłabiła się także dynamika cen energii, silnie uzależniona od cen paliw. Odnotowano także nieznaczny spadek cen surowców rolnych [NBP 2019, s. 13–14]. Czynnikiem zewnętrznym była także niska dynamika cen u najważniejszych polskich partnerów handlowych, a także silna konkurencja na rynku globalnym [NBP 2019, s. 25].

2 Dla miar inflacji bazowej przyjęto oznaczenia: po wyłączeniu cen najbardziej zmiennych (CPI-CNZ), po wyłącze- niu cen żywności i energii (CPI-CŻiE), po wyłączeniu cen administrowanych (CPI-CA).

Wykres 1. Ogólna i bazowa dynamika cen w Polsce, SE i UE w 2018 r. na tle 2017 r.

0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

2017 2018

[% ]

CPI PL HICP PL HICP UE HICP SE CPI-CA CPI-CNZ CPI-CŻiE

Źródło: Dane GUS i Eurostat.

Dodatkowym czynnikiem, już o charakterze wewnętrznym, hamującym wzrost ogólnego poziomu cen w kraju, była spadająca dynamika cen żywności. Przyczyniła się do niej, po pierwsze, wysoka podaż części produk- tów rolnych (głównie owoców), po drugie cykliczny wzrost produkcji na niektórych rynkach (np. mięsa i mleka), a po trzecie efekt bazy w przypadku rynku jaj, który wynikał z silnego wzrostu ich cen w ostatnim kwartale 2017 r.

Doszukując się przyczyn i determinant zmian ogólnego poziomu cen w 2018 r. w Polsce na tle 2017 r., należy odnieść się do składowych koszyka cen konsumpcyjnych. Badania w tym zakresie zostały przedstawione na wykresie 2.

Analiza składowych koszyka cen konsumpcyjnych (HICP) wskazuje, że do spadku ogólnej dyna- miki w tym zakresie pod koniec 2018 r. przyczyniły się w największym stopniu, przede wszystkim, spadek dynamiki, a nawet spadek absolutny cen (pod koniec roku o 6%) w grupie „Komunikacja”. Nagły spadek dynamiki cen pod koniec 2018 r., ale o absolutnym kierunku dodatnim, odnotowano w grupie „Trans- port”. Są to zatem składowe koszyka cen konsumpcyjnych najsilniej uzależnione od cen paliw, które w analizowanym okresie uległy spadkowi. Ponownie zatem, mając na uwadze przede wszystkim doświad- czenia deflacyjne w latach 2014–2016, zewnętrzne, ogólnoświatowe ceny surowców mają kluczowe zna- czenie dla dynamiki ogólnego poziomu cen w Polsce. Tym razem jednak „obyło się” bez deflacji, a „skoń- czyło” na zewnętrznie uwarunkowanym zahamowaniu dynamiki inflacji w warunkach reflacji.

Wykres 2. Dynamika składowych HICP w Polsce w 2018 r. na tle 2017 r.

-8,0 -6,0 -4,0 -2,0 0,0 2,0 4,0 6,0 8,0

I II III IV V VI VIIVIII IX X XI XII I II III IV V VI VIIVIII IX X XI XII

2017 2018

[%]

Total

Food and non-alcoholic beverages

Alcoholic beverages, tobacco and narcotics

Clothing and footwear

Housing, water, electricity, gas and other fuels

Furnishings, household equipment and routine household

maintenance Health

Transport

Communications

Recreation and culture

Education

Restaurants and hotels

Miscellaneous goods and services

Źródło: Eurostat.

W warunkach procesu reflacji i ożywienia gospodarczego w 2018 r. niektóre banki centralne pod- niosły stopy procentowe, np. System Rezerwy Federalnej czy Bank Anglii. W Polsce natomiast stopy pro- centowe Narodowego Banku Polskiego w ujęciu nominalnym pozostają bez zmian od marca 2015 r. Ich wartości zostały zaprezentowane na wykresie 3. Zmieniają się natomiast stopy procentowe w ujęciu real- nym. Od momentu ustąpienia deflacji stopy uległy znacznemu obniżeniu, stymulująco oddziałując na gospodarkę. Natomiast w drugiej połowie 2018 r. można zaobserwować pobudzenie stóp realnych uwarunkowane osłabieniem dynamiki cen. W takich okolicznościach nie należy spodziewać się w najbliż- szym czasie zmian stóp procentowych przez Radę Polityki Pieniężnej (RPP).

Wykres nr 3. Stopy procentowe NBP w ujęciu nominalnym i realnym w 2018 r. na tle 2017 r.

[%]

-3 -2 -1 0 1 2 3

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

2017 2018

referencyjna referencyjna realna depozytowa

depozytowa realna lombardowa lombardowa realna

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych NBP i GUS.

Wstrzemięźliwość władz pieniężnych w Polsce w odniesieniu do stabilności podstawowych in- strumentów NBP w warunkach reflacji należy ocenić pozytywnie. Wpisuje się ona w tzw. politykę mini- malnej stopy procentowej (ang. MIRP, minimum interest rates policy), która jest skutecznym instrumentem antykryzysowym i antydeflacyjnym, o ile jest właściwie stosowana, tzn. stopy procentowe utrzymywane są na niskim, minimalnym (często zerowym, ale także ujemnym lub nieznacznie dodatnim) poziomie w dłuż- szym horyzoncie, także po ustąpieniu kryzysu i/lub deflacji – w warunkach reflacji [Okina i Shiratsuka 2004; Ode i Ueda 2007; Błaszczyk 2019, s. 103–135, 240–254]. W Polsce można obecnie zaobserwować współwystępowanie dość niestabilnej, ale niskiej dynamiki ogólnego poziomu cen ze stabilną polityką krótkoterminowej stopy procentowej NBP. Zdaniem autora takie działania należy ocenić pozytywnie, w szczególności, że dokonują się one w obliczu znacznych zmian w zakresie polityki budżetowej/fiskalnej.

Występuje bowiem dość duża niepewność w zakresie przyszłej, oczekiwanej i prognozowanej dynamiki cen, w znacznym stopniu niezależna od decyzji władz pieniężnych. Mając to na uwadze oraz relatywnie

duże zewnętrzne opóźnienia w polityce pieniężnej, najlepszym rozwiązaniem wydaje się odroczenie w czasie decyzji o zmianach stóp procentowych przez RPP.

Polityka stabilnej stopy procentowej oraz niska dynamika ogólnego poziomu cen sprawiły, że w 2018 r. stabilny był również kurs walutowy złotego, przede wszystkim do euro. Kształtował się on w granicach 4,16–4,30 (kurs średni miesięczny, wykres 4).

Wykres 4. Kurs złotego wobec euro i dolara amerykańskiego w 2018 r. na tle 2017 r.*

3,2 3,4 3,6 3,8 4,0 4,2 4,4

I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII

2017 2018

[zł]

dolar euro

* Na wykresie uwzględniono dane średnie miesięczne.

Źródło: Eurostat.

W stosunku do dolara amerykańskiego odnotowano w 2018 r., w szczególności od drugiego kwar- tału, zmiany deprecjacyjne³. Amplituda wahań dla ostatniego badanego roku wyniosła ok. 40 groszy (mie- dzy ok. 3,40 a 3,80 zł/$). Były to zmiany łagodniejsze w porównaniu ze znaczną aprecjacją w 2017 r.⁴ (łącznie o około 0,6 zł). W kolejnych miesiącach w obliczu wyborów politycznych i związanej z tym nie- pewności można oczekiwać dalszej deprecjacji złotego, co będzie stanowić z kolei bodziec pobudzający wymianę handlową. Będzie to przedmiotem bardziej szczegółowej analizy w kolejnych raportach „Obser- watorium Ekonomicznego PTE”.

3 Deprecjacja wiązała się m.in. z pogorszeniem nastrojów na światowych rynkach finansowych.

4 Aprecjacja kursu w 2017 r. odbywała się m.in. pod wpływem dobrej koniunktury i stabilizacji gospodarczej w kra- jach rozwijających się, w tym w Polsce, oraz dobrych perspektyw w tym zakresie.

Bibliografia

Błaszczyk P., 2016, Price Level Dynamics Differentiation as a Problem of Definition of Price Stability in the Euro Area,

“Business Research Review”, Vol. 2, No. 1.

Błaszczyk P., 2017, Stabilność cen i sytuacja złotego, „Obserwatorium Ekonomiczne PTE”: dodatek on-line do

„Przeglądu Ekonomicznego", 7.

Błaszczyk P., 2019, Współczesna strategia polityki pieniężnej w warunkach deflacji. Perspektywa Unii Europejskiej w XXI wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2019.

Błaszczyk P., Fojutowski Ł., 2018, Convergence of price dynamics assessed in view of Poland's accession to the euro area focusing on deflation, „Środkowoeuropejskie Studia Polityczne”, nr 3.

NBP, 2019, Raport o inflacji, marzec.

Ode. N. i Ueda K. 2007, The effects of the Bank of Japan’s Zero Interest Rate Commitment and Quantitative Monetary Easing on the Yield Curve: A Macro-Finance Approach, “The Japanese Economic Review”, Vol. 58, No. 3.

Okina K. i Shiratsuka S., 2004, Policy Commitment and Expectations Formation: Japan’s Experience under Zero Interest Rates, “North American Journal of Economics and Finance”, Vol. 15, No. 1.

Paweł Błaszczyk

5. Sytuacja w sektorze bankowym i na rynku kapitałowym w 2018 r.

1. Sytuacja w sektorze bankowym

W 2018 r. w sektorze bankowym w porównaniu z analogicznym okresem poprzedniego roku można za- obserwować stabilizację w ilości banków komercyjnych i spółdzielczych (zmniejszenie liczby o 3 banki komercyjne z 35 do 32 i o 4 banki spółdzielcze z 553 do 549). Suma bilansowa sektora bankowego wzro- sła o ponad 6,4% do poziomu 1 896 mld zł, co świadczy o dalszej ekspansji działalności bankowej.

W 2018 r. banki poszukiwały rozwiązań w zakresie optymalizacji kosztów działalności operacyjnej m.in.

poprzez fuzje i przejęcia w czasie nasilonej konkurencji ze strony spółek technologicznych (fin-tech) i coraz powszechniejszego wykorzystywania przez klientów nowoczesnych form kontaktu z bankiem poprzez bankowość elektroniczną czy mobilną. W konsekwencji zatrudnienie ogółem w sektorze bankowym zmniejszyło się o 1,1% do poziomu ponad 162,5 tys. osób, a liczba placówek zmniejszyła się o 5,6%

z poziomu pond 6,6 tys. oddziałów do ponad 6,2 tys. oddziałów. Należy dodać, że w przypadku central bankowych zatrudnienie wzrastało, a w przypadku sieci oddziałów zmniejszało się. Depozyty przedsię- biorstw wzrosły o 3,6% do poziomu 294 mld zł, a depozyty gospodarstw domowych wzrosły o 10,2%

do poziomu 839 mld zł. Rok 2018 to działalność w środowisku niskich stóp procentowych i relatywnie niskiej opłacalności depozytów bankowych dla deponentów, a mimo to udało się uzyskać wzrost akcji depozytowej na poziomie wyższym niż dynamika sumy bilansowej sektora bankowego w przypadku go- spodarstw domowych.

Źródło: Struktura oszczędności gospodarstw domowych (grudzień 2018), dostęp: 25.02.2019, Zespół Analiz Online.

Należy odnotować, że w zakresie depozytów gospodarstw domowych nastąpiło wyhamowanie tendencji spadkowej w zakresie depozytów terminowych, a wzrostu w zakresie depozytów bieżących (wy- kres 1). Udział depozytów bieżących w całości przekroczył już 63%, podczas gdy cztery lata temu było to 50%.

W przypadku należności brutto od gospodarstw domowych nastąpił wzrost o 5,4% do poziomu 708,4 mld zł, a w przypadku należności brutto od przedsiębiorstw wzrost o 2% do poziomu 373,2 mld zł.

Pomimo niekorzystnego otoczenia regulacyjnego związanego z podatkiem bankowym, koniecznością wdrażania wyższych wymogów kapitałowych i wzrostu składek na BFG banki finansują gospodarkę – zarówno gospodarstwa domowe, jak i przedsiębiorstwa. Jedynym zagrożeniem dla dalszego finansowania gospodarki przez system bankowy może być spowolnienie gospodarcze, które doprowadzi do zaostrzenia kryteriów udzielania kredytów bankowych. System bankowy jest bezpieczny, ponieważ wartość kapitałów ogółem rok do roku wzrosła o 0,8% do poziomu 206 mld zł, co świadczy o powiększaniu bazy kapitało- wej banków służącej stabilności i wypłacalności sektora bankowego.

Tabela 1. Dane charakteryzujące sektor bankowy w Polsce

Wyszczególnienie 2015 2016 2017 2018 Dynamika r/r

Liczba banków komercyjnych 38 36 35 32 -8,6%

Liczba banków spółdzielczych 561 558 553 549 -0,7%

Suma bilansowa sektora bankowego (w mld zł) 1 600 1711 1782 1 896 6,4%

Kapitały ogółem (w mld zł) 164,2 183,8 204,3 206 0,8%

Zatrudnienie ogółem 170 936 168 839 164 385 162 568 -1,1%

Liczba oddziałów 7 215 7 048 6 644 6 271 -5,6%

Depozyty przedsiębiorstw (w mld zł) 253,3 275 285 294 3,2%

Depozyty gosp. dom. (w mld zł) 665,7 730,8 761 839 10,2%

Należności brutto od gosp. dom (w mld zł) 628,5 660,4 672 708,4 5,4%

Należności brutto od przedsiębiorstw (w mld zł) 327,3 344,9 366 373,2 2,0%

Wynik finansowy netto (w mld zł) 11,5 13,9 13,6 14,7 9,6%

Koszty działania banku (w mld zł) 30,3 31,5 33 33,6 1,8%

Współczynnik wypłacalności (kapitałowy) TCR

(Total Capital Ratio) 16,31% 17,72% 17,11% 17,67% 0,56 pp.

Rentowność aktywów ROA 0,72% 0,81% 0,76% 0,76% 0 pp.

Rentowność kapitałów własnych ROE 7,00% 7,56% 6,66% 7,11% 0,8 pp.

Źródło: Dane miesięczne sektora bankowego – grudzień 2018 r., Komisja Nadzoru Finansowego.

W 2018 r. wynik finansowy netto sektora bankowego wzrósł z poziomu 13,6 mld zł do 14,7 mld zł, co oznaczało wzrost o 1,1 mld zł rok do roku i ok. 10%. Na zwiększenie całkowitych przychodów operacyjnych netto o 1,1 mld zł wpłynął głównie wzrost wyniku z tytułu odsetek o 2,2 mld zł i z tytułu pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych o 0,7 mld zł, przy obniżeniu wyniku z tytułu opłat

i prowizji o 1,4 mld zł. Koszty działania banku pozostały stabilne na poziomie 33,6 mld zł. Współczynnik rentowności aktywów ROA pozostał stabilny na poziomie 0,76%. W przypadku współczynnika rentow- ności kapitałów własnych ROE zauważalny wzrost z poziomu 6,66% do poziomu 7,11%. Zwiększa się bezpieczeństwo sektora bankowego, współczynnik wypłacalności TCR wzrósł z poziomu 17,11%

do poziomu 17,67%.

Statystyki NBP w zakresie rynku nieruchomości i rynku kredytów hipotecznych wskazują, że ob- serwuje się wzmożoną aktywność po stronie podaży (rosnąca liczba wydawanych pozwoleń na budowę, rosnąca liczba oddawanych mieszkań do użytkowania), jak i popytu zarówno na pierwotnym i wtórnym rynku nieruchomości, a także na rynku kredytów hipotecznych, co przekłada się na wzrost cen i zmniej- szenie rentowności najmu. Dynamika cen nieruchomości na rynku pierwotnym jest wzmacniana przez dopływ pieniądza w formie gotówki na rynek. Z szacunków banku centralnego wynika, że w całym 2018 r.

Polacy na 7 badanych rynkach wydali na zakup nowych mieszkań gotówkę w kwocie prawie 14,8 mld złotych. To o 14,2% mniej niż w rekordowym dotychczas 2017 r. Wtedy NBP szacował, że Polacy na zakup nowych mieszkań wydali 17,2 mld złotych gotówki, a także udział transakcji gotówkowych w transakcjach ogółem (w IV kwartale 2018 r. wynosił on 69% wkładem własnym i 59% bez wkładu wła- snego). W dłuższej perspektywie może to prowadzić do kolejnej bańki na rynku nieruchomości, która mogłaby pęknąć np. pod wpływem czynnika zewnętrznego jak np. wzrost stóp procentowych na rynku jako efekt ich podniesienia przez bank centralny. Jedną z przyczyn tego stanu jest niskie oprocentowanie na rynku lokat i poszukiwanie przez oszczędzających i inwestorów bardziej atrakcyjnej alternatywny.

Źródło: B. Turek, W 2018 roku za gotówkę kupiliśmy mieszkania warte prawie 15 mld, 22.03.2019 r., www.alebank.pl.

Powyższe dane o charakterze systemowym dla sektora bankowego zostaną uzupełnione o dane biznesowe związane z aktywnością banków w Polsce w 2018 r. na podstawie raportu Bankier.pl i Prnews.pl, które co kwartał publikują bogaty zestaw danych o aktywności biznesowej banków działających w Polsce. Do naj- ważniejszych wniosków wynikających z analizy danych za 2017 r. można zaliczyć:⁵

 47,3 mln klientów obsługiwały banki uniwersalne na koniec 2018 r. Najwięcej PKO BP (9,8 mln), Bank Pekao (5,5 mln) i Santander Bank Polska (4,9 mln).

 32,9 mln kont osobistych prowadziły banki na koniec 2018 r. Najwięcej PKO BP (7,4 mln), Bank Pekao (4 mln) i Santander Bank Polska (3,6 mln).

 17,2 mln klientów korzystało aktywnie z bankowości internetowej na koniec 2018 r. Najwię- cej aktywnych klientów miały PKO BP (3,8 mln), mBank (2,3 mln) i ING (2,2 mln).

 11,2 mln osób logowało się do banku z poziomu urządzenia mobilnego w grudniu 2018 r.

Najwięcej użytkowników bankowości mobilnej miały PKO BP (2,7 mln), mBank (1,9 mln) i ING (1,8 mln).

 8,7 mln klientów banków korzystało z aplikacji mobilnej na koniec 2018 r. Najwięcej w PKO BP (1,8 mln), mBanku (1,5 mln) i ING (1,2 mln).

 6 mln kart kredytowych obsługiwały banki na koniec 2018 r. Najwięcej PKO BP (906 tys.), Santander Bank Polska (850 tys.) i Citi Handlowy (680 tys.).

5 W. Boczoń, Polska bankowość w liczbach – IV kw. 2018, 9.04.2018 r., https://prnews.pl/polska-bankowosc-liczbach- iv-kw-2018-raport-442279 (dostęp 25.04.2019 r.).