„Obserwatorium Ekonomiczne” PTE
Dodatek on-line nr 8 do „Przeglądu Ekonomicznego”
„Przegląd Ekonomiczny” ISSN 2082-3312
Dodatek został przygotowany przez pracujący pod redakcją Janusza J. Tomidajewicza zespół autorski w składzie:
- dr Paweł Błaszczyk z Katedry Polityki Gospodarczej i Samorządowej UEP, - dr hab. Maciej Cieślukowski prof. UEP z Katedry Finansów Publicznych UEP, - dr hab. Piotr Lis prof. UEP z Katedry Polityki Gospodarczej i Samorządowej UEP, - dr Joanna Mazurkiewicz z Katedry Polityki Gospodarczej i Samorządowej UEP,
- prof. dr hab. Janusz J. Tomidajewicz z Katedry Ekonomii Międzynarodowej na Wydziale Ekonomii i Zarządzania Uniwersytetu Zielonogórskiego,
- dr hab. Krzysztof Waliszewski prof. UEP z Katedry Pieniądza i Bankowości UEP.
Sytuacja społeczno-gospodarcza Polski w 2017 r.
Spis treści
Wprowadzenie / 1
1. Aktywność i wzrost gospodarczy w okresie: I–IV kwartał 2017 r. / 3 2. Wykonanie budżetu państwa w okresie I–XI 2017 r. / 7
3. Stabilność cen i sytuacja złotego / 10 4. Sektor bankowy i rynek kapitałowy / 15
5. Ogólna charakterystyka sytuacji społeczno-gospodarczej Polski w 2017 r. / 20
Wprowadzenie
Przedstawiając kolejny raport Obserwatorium Ekonomicznego PTE, musimy przede wszystkim przepro- sić naszych czytelników za perturbacje powstałe w publikacji naszych dwu poprzednich raportów. W du- żym stopniu wynikły one z przyczyn od nas niezależnych, a związanych z technicznymi zmianami na goszczącej nas stronie Oddziału Wojewódzkiego PTE w Poznaniu. W rezultacie tych perturbacji po- stanowiliśmy zrezygnować z przedstawienia czytelnikom raportu za trzy kwartały 2017 r. i od razu przejść do podsumowania sytuacji społeczno-gospodarczej w całym 2017 r.
Tu jednak jak zwykle natrafiliśmy na trudności związane z zakresem dostępnych informacji.
W szczególności w dwu z przyjętych przez nas aspektów oceny sytuacji społeczno-gospodarczej informa- cje te okazały się niepełne lub niewystarczające. Dotyczy to pełnej informacji o stanie finansów publicz- nych (zwłaszcza w oparciu o raporty z wykonania budżetu państwa) oraz uzyskania informacyjnych pod- staw do oceny zmian w sytuacji społecznej. W rezultacie na przedstawiany tu czytelnikom raport składają się opracowania nie zawsze pozwalające na pełną ocenę tego, co działo się w Polsce w całym 2017 r. Chy- ba najbardziej aktualne są tu części raportu dotyczące stanu aktywności gospodarczej, a także sytuacji pie- niężnej i kondycji sektora finansowego. Natomiast część raportu poświęcona finansom publicznym opiera się o ich stan po trzech kwartałach, a w niektórych elementach o dane po 11 miesiącach 2017. Ze względu na to, że brak było wystarczających danych do oceny sytuacji społecznej w całym 2017 r. zrezygnowaliśmy z odrębnego opracowania dotyczącego tej problematyki. W podsumowaniu naszego raportu ocena sytuacji społecznej w 2017 r. została oparta głównie o dane i informacje zawarte już w raporcie przygotowanym po pierwszym półroczu 2017 r.
Zdając sobie sprawę z tych braków oraz niedoskonałości dostępnego i wykorzystanego materiału źródłowego w ostatniej, podsumowującej części naszego raportu, staraliśmy się mimo to dokonać ogólnej oceny zarówno sytuacji czysto ekonomicznej, jak i jej konsekwencji dla warunków życia ludności Polski.
Jak zwykle w naszych raportach staraliśmy się unikać ocen opartych o kryteria ideologiczne lub polityczne, natomiast dążyliśmy do wskazania zarówno na korzystne, jak i niekorzystne efekty zjawisk oraz procesów zachodzących w ostatnim roku w naszej gospodarce. Nie siląc się na budowanie prognoz, staraliśmy się także wyłonić najbardziej istotne możliwości i zagrożenia, przed jakimi stanie Polska gospodarka w przy- szłości.
Janusz J. Tomidajewicz
1. Aktywność i wzrost gospodarczy w okresie: I–IV kwartał 2017 r.
W IV kwartale 2017 r. stopa wzrostu PKB wyniosła 4,3% w porównaniu do IV kwartału 2016 r. (wyrów- nana sezonowo, w cenach stałych, 2010=100) i była wyższa o 1,0% w porównaniu z poprzednim kwarta- łem. Po czterech kwartałach 2017 r. podkreśla się znaczną dynamikę wzrostu polskiej gospodarki, wyraź- nie powyżej średniej krajów UE-28. Od czwartego kwartału 2017 r. do wzrostu PKB przyczyniły się inwe- stycje – z siłą oddziaływania porównywalną z 2011 r. Warto podkreślić, że w czwartym kwartale 2017 r.
podpisano znaczną część umów finansujących projekty ze środków Unii Europejskiej. Obliczono, że war- tość podpisanych umów tylko w IV kwartale 2017 r. stanowiła 42% wartości umów podpisanych w całym 2017 r. (Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju, 2018). Bardzo wysoka wartość środków z funduszy unijnych wpływa i będzie do 2020 r. wpływać na wzrost gospodarczy. Niewątpliwie środki te w IV kwartale 2017 r.
stanowiły główny akcelerator strony inwestycyjnej polskiej gospodarki, co zostało przedstawione na ry- sunku 1.
Rysunek 1. Dynamika realna składowych Produktu Krajowego Brutto w I i IV kwartale 2017 r.
Objaśnienia: dane wyrównane sezonowo, ceny stałe przy roku odniesienia: 2010; przy podstawie: analogiczny kwartał roku poprzedniego = 100
Źródło: na podstawie danych GUS
Na rysunku 2 ukazano skalę wpływu spożycia (konsumpcja i wydatki publiczne), inwestycji oraz eksportu netto na wzrost realnego PKB w okresie od 2011 r. do IV kwartału 2017 r. Dane te nie są wy- równane sezonowo. Główną składową wzrostu w 2017 r. była konsumpcja, w szczególności spożycie gospodarstw domowych w ramach spożycia ogółem. Skala wpływu konsumpcji na wzrost PKB wynosiła ponad 3 pkt. procentowe w 2017 r., przy czym spożycie publiczne było na minimalnym poziomie w 2017 r., z wyraźnym wzrostem w IV kwartale 2017 r. do 1 p.p. Skala wpływu akumulacji na wzrost PKB wyno- siła średnio około 1,5 p.p. przy stosunkowo niskich poziomach nakładów brutto na środki trwałe z bar- dzo silnym ich wzrostem w IV kwartale 2017 r. aż do 2,8 p.p. Saldo obrotów z zagranicą było ujemne w 2017 r. ze średnio 0,15 punktów procentowych wpływem na wzrost PKB. Gospodarka w IV kwartale 2017 r. stała się bardziej zbilansowana, do wzrostu gospodarczego poza konsumpcją zaczęły przyczyniać się inwestycje.
Rysunek 2. Skala wpływu wybranych kategorii na wzrost realny PKB
Objaśnienia: PKB niewyrównany sezonowo; ceny stałe średnioroczne roku poprzedniego. Rysunek i tabela uwzględ- niają aktualizację szacunków PKB w latach 2015-2016 przeprowadzoną przez GUS
Źródło: opracowanie na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego
W 2017 r. polska gospodarka znajduje się najpewniej w fazie wzrostowej (rys. 3)1. Rozwój gospo- darki powyżej potencjału nie jest jednak tak gwałtowny jak w 2007 r. czy w 2011 r. Przede wszystkim dlatego, że występują silne ograniczenia na rynku pracy związane z dostępnością pracowników przy wzro- ście wynagrodzeń i cen.
Rysunek 3. Zmiany cykliczne Produktu Krajowego Brutto w Polsce w okresie I kwartał 2002 – II kwartał 2017
-.02 -.01 .00 .01 .02 .03
10.8 11.0 11.2 11.4 11.6
02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 PKB (ln,sa) Składnik niecykliczny Cykle PKB
Objaśnienia: dane kwartalne, w cenach stałych, 2010 r. odniesienia, szeregi wyczyszczone z sezonowości i uwzględ- nione dni robocze, według ESA2010, w logarytmach naturalnych. Filtr asymetryczny Christiano-Fitzgerald (I) Źródło: szacunki własne z wykorzystaniem danych Eurostat i oprogramowania eViews 8
Dostępne dane pozwalają na ocenę sytuacji finansowej przedsiębiorstw w okresie I–III kwartału 2017 r. Wskazują one na 8,5% wzrost wyników finansowych ze sprzedaży w stosunku do roku po- przedniego. Zysk netto po III kwartale 2017 r. wykazało 76,3% ogółu przedsiębiorstw (wobec 77,7%
1 Z metodologicznego punktu widzenia [Bry, Boschan 1971; Harding, Pagan 1999] potwierdzeniem fazy wzrostowej cyklu PKB będzie czas jej trwania wynoszący co najmniej pięć kwartałów – czyli do I kwartału 2018 r.
przed rokiem). Łącznie w całym sektorze zysk netto przedsiębiorstw po III kwartale 2017 r. wyniósł 111,5 mld zł i był wyższy o 5,2% od uzyskanego przed rokiem, a strata netto wyniosła 15,6 mld zł i zmniejszyła się o 8,9% w relacji do poprzedniego roku.
W 2017 r. przedsiębiorcy korzystnie oceniali poziom przyszłej koniunktury. Oczekiwania były w poszczególnych sekcjach gospodarki wyższe niż w odpowiednich miesiącach ostatnich kilku lat. W za- leżności od sekcji oceny były wyższe niż wyniki w ostatnich 6 (handel hurtowy), a nawet 17 latach (handel detaliczny). Czynnikiem utrwalającym poziom oczekiwań była utrzymująca się pozytywna dynamika wskaźnika nowych zamówień w przemyśle wskazująca na rozwój popytu na wyroby i usługi przemy- słowe.
Wartość kontraktów (bez podatku od towarów i usług – VAT) zawieranych w I–IX 2017 r. była systematycznie wyższa od wartości odnotowywanych w trzech ostatnich latach (rys. 4). Począwszy od II kwartału 2017 r. rosły jednak opóźnienia płatności za sprzedane produkty, na które wskazują przedsię- biorstwa we wszystkich badanych sekcjach poza handlem detalicznym. W przedsiębiorstwach przemysło- wych obserwowano ponadto zmniejszenie poziomu zapasów wyrobów gotowych, które w końcu roku w niewielkim stopniu przekraczały poziom uznawany przez przedsiębiorców za wystarczający w stosunku do zapotrzebowania. Może to wskazywać na wysoki stopień wykorzystania zdolności produkcyjnych przedsiębiorstw i w konsekwencji rosnącą presję na wzrost cen wyrobów przemysłowych.
Rysunek 4. Przeciętna miesięczna wartość nowych zamówień w przemyśle (2010=100)
Źródło: opracowanie na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego [GUS 2017b]
Wysoki poziom wykorzystania zdolności produkcyjnych wymaga ponoszenia nakładów inwe- stycyjnych zwiększających potencjał wytwórczy przedsiębiorstw. Z dostępnych danych wynika, że po III kwartale 2017 r. nakłady inwestycyjne przedsiębiorstw były ogółem o 1,0 % niższe niż przed rokiem (kie- dy miał miejsce spadek o 9,1%). Oznacza to kontynuację trendu ograniczania wydatków, których celem jest stworzenie nowych środków trwałych lub ulepszenie (przebudowa, rozbudowa, rekonstrukcja, mo- dernizacja) istniejących obiektów majątku trwałego, a także nakłady na tzw. pierwsze wyposażenie inwe- stycji. Dla zachowania potencjału wzrostu gospodarki niezbędne jest odwrócenie tej tendencji, czego symptomem może być niewielki (o 1,4%) wzrost nakładów na maszyny, urządzenia techniczne i narzędzia (rys. 5).
Rysunek 5. Dynamika nakładów inwestycyjnych na środki trwałe w stosunku do analogicznego okresu roku poprzedniego w procentach
Źródło: opracowanie na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego [GUS 2017b]
Wśród innych barier w prowadzeniu bieżącej działalności gospodarczej przedsiębiorcy we wszyst- kich sekcjach wskazywali na wzrost kosztów pracy jako czynnik, którego znaczenie w 2017 r. wzrosło najsilniej. W strukturze rodzajowej kosztów ogółem największe zmiany dotyczą udziału wynagrodzeń oraz ubezpieczeń społecznych i innych świadczeń w wydatkach ogółem. W końcu 2017 r. koszty wynagrodzeń stanowiły 15% kosztów. Ponadto od 2014 r. systematycznie rośnie uciążliwość bariery związanej z niedo- borem wykwalifikowanych pracowników.
Bibliografia:
GUS, 2017, Informacja Głównego Urzędu Statystycznego w sprawie zaktualizowanego szacunku PKB według kwartałów za lata 2015–2016, Warszawa.
GUS, 2017a, Koniunktura w przemyśle, budownictwie, handlu i usługach, opracowania miesięczne za VII–XII 2017, Warszawa.
GUS, 2017b, Nakłady i wyniki przemysłu w I–III kwartale 2017 r., Warszawa.
GUS, 2018a, Szybki szacunek produktu krajowego brutto za czwarty kwartał 2017 roku, Warszawa.
GUS, 2018b, Wstępny szacunek produktu krajowego brutto w IV kwartale 2017 r., Warszawa.
Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju, 2018, Stan wdrażania Funduszy Europejskich w Polsce w latach 2014–2020:
Lista umów z miejscami realizacji, data sporządzenia raportu: 1.02.2018 r. na podstawie danych z Centralnego Systemu Teleinformatycznego SL2014, https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/strony/o-funduszach/
raporty/raporty-sprawozdania/stan-wdrazania-funduszy-europejskich-w-polsce-w-latach-2014-2020-lista- umow-z-miejscami-realizacji/ [dostęp: 29.03.2018].
Joanna Mazurkiewicz, Piotr Lis
2. Wykonanie budżetu państwa w okresie I–XI 2017 r.
W grudniu 2017 r. na stronach Ministerstwa Finansów ukazało się sprawozdanie operatywne z wykonania dochodów i wydatków budżetu państwa w okresie I–XI 2017 r. (MF 2017). Na podstawie tego dokumen- tu dokonano oceny realizacji budżetu państwa we wskazanym okresie.
Deficyt pod koniec roku budżetowego
W badanym okresie osiągnięto wyższe dochody od planowanych w harmonogramie o ponad 26,0 mld zł.
Wydatki okazały się niższe o ponad prawie 17,9 mld zł. Jeszcze na koniec maja br. odnotowano deficyt w wysokości 160,6 mln zł, od czerwca do końca października odnotowano nadwyżkę, a na koniec listopa- da deficyt wyniósł 2,4 mld zł (tabela 1). Należy jednak podkreślić, że nadwyżkę w okresie VI–X osiągnięto przez wpłaty z zysku NBP w wysokości ponad 8,7 mld zł.
Tabela 1. Wykonanie budżetu państwa w okresie I–XI 2017 r. w porównaniu z harmonogramem (tys. zł) Wyszczególnienie Ustawa budżetowa na 2017 r. Harmonogram Wykonanie
Dochody 325 428 002 297 085 348 323 263 158
Wydatki 384 773 502 343 572 587 325 675 578
Deficyt/nadwyżka -59 345 500 -46 487 239 -2 412 420
Źródło: opracowano na podstawie: MF 2017, www.mf.gov.pl [dostęp: 15.10.2017]; MF 2017a, www.mf.gov.pl [dostęp: 15.10.2017]
Na koniec badanego okresu odnotowano deficyt w budżecie środków europejskich w wysokości 405,7 mln zł, a środki przekazane na finansowanie tego budżetu wyniosły 1151,3 mln zł. Nadwyżka bu- dżetowa oznaczała zmniejszone o kwotę nadwyżki zapotrzebowanie na dodatkowe środki finansowe na ewentualne pokrycie deficytu. Struktura tego zapotrzebowania była podobna do poprzednich miesięcy.
Środki pochodziły głównie z emisji obligacji i bonów skarbowych oraz z przeniesienia z roku ubiegłego.
Warto przy tym podkreślić, że tak jak w latach poprzednich większa część pozyskanych w ten sposób środków trafia na rachunki lokat przeznaczonych na pokrycie potrzeb pożyczkowych w kolejnych okre- sach. Na koniec badanego okresu lokaty stanowiły prawie 28,3 mld zł.
Struktura dochodów budżetowych. Wpłaty z zysku NBP
W badanym okresie dochody budżetowe wynosiły prawie 323,3 mld zł. Struktura dochodów nie odbiegała od struktury dochodów z poprzednich kwartałów. Głównym źródłem dochodów budżetowych były po- datki (prawie 89,9% dochodów budżetowych ogółem) w tym podatek od towarów i usług (PTU), podatek akcyzowy, podatek dochodowy od osób fizycznych (PDOF) oraz podatek dochodowy od osób prawnych (PDOP). Strukturę dochodów budżetowych na koniec listopada 2017 r. prezentuje wykres 1.
Wykres 1. Struktura dochodów budżetu państwa na koniec listopada 2017 r.
Źródło: opracowano na podstawie: MF 2017, www.mf.gov.pl [dostęp: 19.03.2017]
Warto zwrócić uwagę na kilka istotnych zjawisk o charakterze ilościowym i jakościowym w dochodach budżetowych:
wpływy z PTU na koniec badanego okresu przekroczyłu planowane wpływy na koniec całego roku. Szybszy wzrost dochodów wynika co najmniej z trzech czynników: 1) dobrej koniunktu- ry gospodarczej i wzrostu popytu; 2) dalszej poprawy ściągalności PTU (od 1 stycznia br.
obowiązuje m.in. tzw. „pakiet uszczelniający VAT”, a od 18 kwietnia 2017 r. obowiązuje usta- wa o systemie monitorowania drogowego przewozu towarów (tzw. pakiet przewozowy);
3) wzrostu inflacji (pod koniec listopada 2017 r. inflacja wynosiła 2,5%, podczas gdy np. pod koniec listopada 2016 r. wynosiła ona 0,0%),
odnotowano dynamiczny wzrost wpływów z PDOP od dochodów zagranicznych spółek kon- trolowanych. Wpływy te stanowiły ponad 147,0% planowanych wpływów na koniec roku,
odnotowano dynamiczny wzrost wpływów ze zryczałtowanego podatku dochodowego.
Wpływy te stanowiły 100,0% planowanych wpływów na koniec roku,
odnotowano dynamiczny wzrost wpływów z podatku od niektórych instytucji finansowych (100,9% planowanych wpływów na koniec roku) i podatku od kopalin (162,8% planowanych wpływów na koniec roku),
wyraźnie wzrosły dochody niepodatkowe. Na koniec badanego okresu zrealizowano 142,5%
planu budżetowego. Wzrost dochodów wynikał przede wszystkim z wpłaty z zysków NBP w wysokości ponad 8,7 mld zł, wpłat z tytułu dywidend od przedsiębiorstw państwo- wych i spółek skarbu państwa, a także ze wzrostu dochodów jednostek budżetowych.
Struktura wydatków budżetowych
Struktura wydatków budżetowych na koniec listopada 2017 r. jest podobna do struktury wydatków w poprzednich miesiącach. Środki budżetowe przeznaczane są głównie na dotacje i subwencje (dla jedno- stek samorządu terytorialnego, państwowych funduszy celowych i uczelni), utrzymanie jednostek budże- towych (wynagrodzenia i bieżące zakupy) oraz świadczenia na rzecz osób fizycznych. Te ostatnie obejmują głównie świadczenia socjalne (emerytury, renty, zasiłki itp.) wypłacane wybranym grupom zawodowym administracji rządowej związanym z obroną narodową, sprawami wewnętrznymi i wymiarem sprawiedli- wości. Z kolei najmniej środków przeznacza się na wydatki majątkowe oraz dofinansowanie projektów europejskich. Tabela 2 przedstawia wielkość i strukturę wydatków budżetowych na koniec listopada 2017 r.
Tabela 2. Realizacja wydatków budżetu państwa na koniec listopada 2017 r. według grup ekono- micznych (tys. zł)
Wyszczególnienie
2017
I–XI Struktura Udział w planie budżetowym
Wydatki ogółem, w tym: 325 675 577,8 100,0% 84,6%
Dotacje i subwencje 184 745 059,0 56,7% 88,2%
Świadczenia na rzecz osób fizycznych 23 340 552,4 7,2% 90,4%
Wydatki bieżące jednostek budże-
towych 58 702 215,9 18,0% 82,1%
Wydatki majątkowe 10 718 827,2 3,3% 44,7%
Wydatki na obsługę długu skarbu
państwa 28 637 697,6 8,8% 96,1%
Środki własne Unii Europejskiej 15 476 419,1 4,8% 98,0%
Współfinansowanie projektów
z udziałem środków UE 4 054 806,5 1,2% 48,4%
Źródło: opracowano na podstawie: MF 2017, www.mf.gov.pl [dostęp: 19.03.2017]
Szczegółowa analiza wydatków w badanym okresie wskazuje na kilka ważnych zjawisk:
odnotowano wyraźny spadek dotacji do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Było to spowodowa- ne wyższymi wpływami do FUS-u z tytułu obowiązkowych składek na ubezpieczenia społeczne,
odnotowano wyraźny wzrost wydatków na dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego (JST) na zadania z zakresu administracji rządowej i zadania zlecone. Wzrost ten wynikał głównie z kon- tynuacji programu 500 plus i przekazania wojewodom środków na ten cel. Przypomnijmy, że pro- gram ten rozpoczął się w kwietniu 2016 r.,
niepokojącym zjawiskiem jest słabe wykonanie wydatków majątkowych. Na koniec badanego okresu zrealizowano zaledwie 48,4% planu budżetowego.
Podsumowanie
Wykonanie budżetu na koniec listopada 2018 r. wskazuje przede wszystkim na dalszą poprawę ściągalno- ści dochodów z podatków państwowych. W przypadku wielu podatków osiągnięte wpływy przekroczyły już zaplanowane dochody na koniec roku budżetowego. Wynika to z wprowadzenia przez państwo no- wych narzędzi kontroli podatkowej. Natomiast dyskusyjne są wpłaty z zysku NBP, które stanowią kanał emisji dodatkowego pieniądza. Struktura wydatków jest relatywnie stała od wielu miesięcy. Pozytywnie należy ocenić przede wszystkim spadek dotacji do FUS-u i stabilność wydatków na obsługę zadłużenia.
Natomiast niepokojący jest niski udział wydatków majątkowych. Deficyt budżetowy okazał się zdecydo- wanie niższy od planowanego.
Bibliografia
Dane nt. inflacji i PKB, www.stat.gov.pl [dostęp: 19.03.2018].
MF, 2017, Sprawozdanie operatywne z wykonania budżetu państwa za styczeń – listopad 2017 r., Ministerstwo Finansów, Departament Budżetu Państwa, Warszawa, grudzień, www.mf.gov.pl [dostęp: 19.03.2018].
MF, 2017a, Harmonogram dochodów i wydatków budżetu państwa na 2017 r. na podstawie Ustawy budżetowej na rok 2017 z dnia 16 grudnia 2016 r. (Dz. U. z 2017 r., poz. 108), www.mf.gov.pl [dostęp: 19.03.2017].
Maciej Cieślukowski
3. Stabilność cen i sytuacja złotego
W sferze pieniężnej w Polsce 2017 r. upłynął pod znakiem ożywienia dynamiki ogólnego poziomu cen w stosunku do 2016 r. We wszystkich miesiącach wystąpiła dodatnia dynamika cen, co wydarzyło się pierwszy raz od 2013 r., zarówno w ujęciu CPI, HICP, jak i inflacji bazowej (wykres nr 1)2. Po dużym pobudzeniu dynamiki cen od połowy 2016r. (wzrost CPI o ponad 3 pkt. proc.) w 2017 r. stopa inflacji (CPI) była bardziej stabilna, a jej wartości wahały się między 1,5% a 2,5%, czyli w dolnej części pasma dopuszczalnych wahań w ramach ciągłego celu inflacyjnego NBP. Średnia dla 2017 r. wyniosła 2%, nato- miast rok wcześniej -0,6%. Taką stopę inflacji można uznać za niską lub umiarkowaną i pożądaną dla spo- łeczeństwa oraz gospodarki. Zarówno oczekiwania inflacyjne, jak i projekcja wskazują na stabilizację dy- namiki ogólnego poziomu cen w najbliższych kwartałach na poziomie zbliżonym do wartości centralnej celu inflacyjnego NBP [NBP 2017, 20, 69–70]. Przed władzami monetarnymi w Polsce w 2018 r. i kolej- nych latach stoi perspektywa umiejętnego kontynuowania rozpoczętego w 2017 r procesu reflacji, mając na uwadze doświadczenia z dobrą deflacją w latach 2014–2016.
Na podstawie wykresu nr 1 wstępnie można stwierdzić, że w 2017 r. dynamika cen w Polsce była w dużym stopniu zbieżna z UE i SE. W tym kontekście warto rozważyć tezę, że dynamika cen krajów rozwijających się – w tym przypadku interesującej nas Polski – jest współcześnie pod znacznym wpływem czynników zewnętrznych. Podjęto szersze badania w tym kierunku, rozpatrując dynamikę ogólnego po- ziomu cen w Polsce i UE w 2017 r. na tle szerszego okresu od początku XXI w.3 Dla całego okresu współczynnik korelacji okazał się niezbyt wysoki i wyniósł 0,66. Zbieżność obu szeregów znacznie wzro- sła w ostatnich latach. Przykładowo dla dwóch i trzech ostatnich lat współczynnik wyniósł 0,98. Dzieląc okres badawczy na czteroletnie podokresy, to dla ostatniego z nich – czyli 2014–2017 – korelacja była najwyższa i wyniosła 0,97, natomiast dla wcześniejszych podokresów odpowiednio: 0,84 (lata 2010-2013);
0,15 (lata 2006-2009); 0,37 (lata 2002–2005). Można zauważyć, że korelacja była najniższa w okresie po- wiązanym z ogólnoświatowym kryzysem finansowym i gospodarczym (bezpośrednio przed jego wystąpie- niem oraz w jego „epicentrum”), po kryzysie znacznie wzrosła, natomiast, co ciekawe, była najwyższa w warunkach deflacji w ostatnich latach.
Takie badania potwierdzają tezę o coraz większym uzależnieniu krajowej dynamiki cen od dyna- miki w otoczeniu. Integracja i globalizacja w Europie mają coraz większe znaczenie również w sferze sta- bilności cen, co jest pozytywnym sygnałem w kontekście akcesji Polski do strefy euro. Konwergencja w tym zakresie bowiem w dużym stopniu determinuje saldo kosztów i korzyści przynależności do obszaru wspólnego europejskiego pieniądza oraz stabilność samej Unii Walutowej, a w szczególności w obliczu potencjalnych zagrożeń wynikających z niedopasowania do jednolitej polityki pieniężnej EBC. Pozytywne efekty w zakresie konwergencji cenowej uwidaczniają się także w postaci spełniania przez Polskę w ostat- nich czterech latach kryterium z Maastricht dotyczącego stabilności cen4.
Rozpatrując natomiast bardziej szczegółowo czynniki wpływające na dynamikę cen w Polsce w 2017 r., należy podkreślić znaczenie stopniowo rosnącej wewnętrznej presji popytowej oraz niskiej dynamiki cen importu. Dobra koniunktura krajowa5 powiązana ze wzrostem dochodów gospodarstw domowych i spad-
2 Dla miar inflacji bazowej przyjęto oznaczenia: po wyłączeniu cen najbardziej zmiennych (CPI-CNZ), po wyłącze- niu cen żywności i energii (CPI-CŻiE), po wyłączeniu cen administrowanych (CPI-CA).
3 W badaniu dokonano obliczeń współczynnika korelacji Pearsona dla różnych podokresów oraz przeprowadzono szereg ich porównań. W tekście zaprezentowano wybrane obliczenia.
4 W ramach badań autorskich dokonano oceny konwergencji w tym zakresie, wyznaczając kryterium inflacyjne za- kładając dwa warianty. W pierwszym wzięto pod uwagę wszystkie kraje referencyjne, a w drugim odrzucono kraje z deflacją. W obu przypadkach Polska spełniłaby kryterium w ostatnich czterech latach. Takie założenia wynikają z niejednoznaczności wyznaczania kryterium przez Komisję Europejską [Błaszczyk 2016].
5 Szacunki kwartalne GUS wskazują na średnią realną dynamikę PKB w 2017 r. ok. 4,5%, w cenach stałych przy roku odnie- sienia 2010 zarówno wyrównaną, jak i nie wyrównaną sezonowo, http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/rachunki-narodowe/
kwartalne-rachunki-narodowe/szybki-szacunek-produktu-krajowego-brutto-za-czwarty-kwartal-2017-roku,1,20.html [dostęp:
20.02.2018]. Dla porównania w roku poprzednim wartość ta wyniosła poniżej 3%.
kiem stopy bezrobocia do wartości 6,5% – najniższej od 1990 r. – miała wpływ pod koniec roku na pobu- dzanie popytu krajowego, w tym w szczególności w odniesieniu do żywności, której dynamika cen w 2017 r.
znacznie wzrosła. Od połowy roku ten składnik koszyka HICP charakteryzuje się najwyższą dynamiką, zbliżoną pod koniec roku do 5% (wykres nr 2). Co ważne odbywało się to w warunkach spadku cen su- rowców rolnych na rynkach światowych oraz spadku podaży owoców wynikającego z niekorzystnych warunków wiosną tego roku.
Wykres 1. Ogólna i bazowa dynamika cen w Polsce, SE i UE w 2017 r. na tle 2016 r.
-1,5 -1 -0,5 0 0,5 1 1,5 2 2,5 3
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
2016 2017
[% ]
CPI PL HICP PL HICP UE HICP SE CPI-CA CPI-CNZ CPI-CŻiE
Źródło: dane GUS i Eurostat
Analizując dynamikę cen pozostałych głównych składowych struktury koszyka dóbr i usług kon- sumpcyjnych HICP dla Polski w 2017 r. na tle 2016 r., warto zwrócić uwagę na te, które uległy największym zmianom. Większość składowych, po wzroście pod koniec 2016 r. i początku 2017 r., w drugim półroczu była stabilna, w szczególności można tutaj wskazać rekreację, kulturę oraz komunikację. Natomiast warto zauważyć, że jeszcze w poprzednim półroczu dynamika cen w transporcie była najwyższa ze wszystkich grup, przekraczając w lutym nawet 6% wzrostu, by później ulec nagłemu załamaniu i w połowie roku osiągnąć nieznacznie ujemną wartość (-0,1%). W drugim półroczu nastąpiła stabilizacja cen w transporcie około war- tości zerowej (między wartościami -0,9% a 1,2%). Jest to druga grupa, obok odzieży oraz obuwia, która pod koniec roku charakteryzowała się ujemną dynamiką cen. W przypadku odzieży i obuwia dynamika cen była wprawdzie w 2017 r. stabilna, ale zdecydowanie ujemna – na poziomie między -4,5% a -5%. Należy zwrócić także uwagę na grupę dotyczącą mieszkalnictwa, wody, elektryczności, gazu i innych paliw, która od począt- ku 2017 r. charakteryzuje się tendencją wzrostową, jednak w 2017 r. nastąpiło jej pewne pobudzenie, co zwią- zane jest ze zmianami cen surowców paliwowych na rynkach światowych. Ogólnie jednak stabilizacji inflacji w 2017 r. sprzyjało od początku roku wygasanie efektów wcześniejszego wzrostu cen surowców na rynkach światowych, chociaż od lipca zaobserwowano kolejne ożywienie cen ropy naftowej.
Wykres 2. Dynamika składowych HICP w Polsce w 2017 r. na tle 2016 r.
-7,0 -5,0 -3,0 -1,0 1,0 3,0 5,0 7,0
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
2016 2017
[%]
Total
Food and non-alcoholic beverages
Alcoholic beverages, tobacco and narcotics
Clothing and footw ear
Housing, w ater, electricity, gas and other fuels
Furnishings, household equipment and routine household maintenance Health
Transport
Communications
Recreation and culture
Education
Restaurants and hotels
Miscellaneous goods and services
Źródło: Eurostat
Na krajową dynamikę cen silnie wpływały czynniki zewnętrzne, w tym ożywienie koniunktury na świecie i związana z nim poprawa nastrojów na światowych rynkach finansowych. W wielu przypad- kach indeksy giełdowe krajów rozwiniętych osiągnęły swoje historyczne maksima – np. w Niemczech i Stanach Zjednoczonych [NBP 2017, 5, 16–17]. W procesie reflacji – rozumianej jako przywrócenie do- datniej dynamiki cen po okresie deflacji, ceny papierów wartościowych i innych aktywów mogą być cen- nym źródłem wiedzy na temat przyszłych zmian cen konsumpcyjnych. Znaczny wzrost indeksów giełdo- wych może być sygnałem przyszłego przyspieszenia dynamiki ogólnego poziomu cen, a zarazem powinien być przestrogą przed możliwością wystąpienia bańki, której pęknięcie może prowadzić do kryzysu i defla- cji. Polityka pieniężna w warunkach reflacji powinna być szczególnie ostrożnie prowadzona, aby syme- trycznie traktować zarówno zagrożenie pojawienia się zbyt wysokiej inflacji, powyżej celu inflacyjnego, jak i zagrożenie nawrotu deflacji. Nie wskazane są w tym zakresie nagłe, zaskakujące decyzje władz mone- tarnych, głównie co do zmian stóp procentowych. Coraz większą wagę przywiązuje się zatem do stabilno- ści finansowej jako implicite sformułowanego celu banków centralnych6.
W takiej sytuacji wiele banków centralnych w 2017 r. utrzymywało stopy procentowe bez zmian, w tym na zerowym (np. EBC) lub ujemnym poziomie (np. Bank Japonii, Bank Szwajcarii). Również RPP
6 Należy odnotować, że stabilność finansowa jest uznawana za cel wielu banków centralnych na świecie (nie samej polityki pieniężnej) i ma charakter implicite niejako równolegle do obszaru polityki pieniężnej z explicite sformułowa- nym celem stabilności cen [Błaszczyk i Zwierzchlewski 2015, 125–134].
w ostatnim roku nie dokonała zmian stóp procentowych w ujęciu nominalnym. Stopa referencyjna NBP od marca 2015 r. wynosi 1,5%. Tyle samo wynosi podstawowa stopa Fed, która w ostatnim roku została podniesiona trzy razy o 25 p.p. (15.03; 14.06; 13.12) z poziomu 0,75% na początku do 1,5% pod koniec 2017 r. Decyzja Fed, chociaż w pewnym stopniu uzasadniona dobrym bieżącym stanem i perspektywami koniunktury oraz wystąpieniem w ostatnich latach dobrej odmiany deflacji, wydaje się być dość dyskusyjna.
Z jednej strony podniesienie stóp daje sygnał dla podmiotów o dobrym stanie gospodarki, co może pobu- dzać oczekiwania inflacyjne i stabilizować je na dodatnim i pożądanym poziomie. Z drugiej strony jednak zbyt szybkie podniesienie stopy, w tym jej wzrost w ujęciu realnym, może hamować dynamikę ogólnego poziomu cen i zagregowanej produkcji. Takie działania nie są zgodne z tzw. polityką zerowej stopy pro- centowej (ang. ZIRP, zero interest rates policy), która jest skutecznym instrumentem antykryzysowym i anty- deflacyjnym, o ile jest właściwie stosowana – m.in. ze względu na zakładane długookresowe utrzymanie stóp procentowych na zerowym lub nawet ujemnym poziomie, także po ustąpieniu kryzysu i/lub deflacji [Okina i Shiratsuka 2004; Ode i Ueda 2007]. Potencjalny nawrót kryzysu i/lub ujemnej dynamiki cen może okazać się kosztowny i powiązany z transformacją deflacji w złą jej odmianę. Przełamanie po raz kolejny oczekiwań deflacyjnych, po popełnieniu błędów w polityce pieniężnej w warunkach reflacji, jest znacznie trudniejsze niż za pierwszym razem (por. przypadek Japonii [Bordo, Lane i Redish 2004; Ito i Mishkin 2004; Błaszczyk 2010]).
Jeśli chodzi o kurs walutowy złotego, to po aprecjacji w pierwszym półroczu 2017 r., w drugim nastąpiła stabilizacja w odniesieniu do euro oraz dalsza aprecjacja w odniesieniu do dolara (wykres nr 3).
Wykres 3. Kurs złotego wobec euro i dolara amerykańskiego w latach 2010–2017*
2,0000 2,5000 3,0000 3,5000 4,0000 4,5000 5,0000
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV V VIVII VIII IX X XI XII
2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017
zł/$ zł/euro
* na wykresie uwzględniono dane średnie miesięczne Źródło: Eurostat
Mimo tych zmian kurs złotego w stosunku do obu walut na koniec 2017 r. kształtuje się powyżej średniej dla ostatnich lat. Rozpatrując okres od 2010r., czyli po ustąpieniu bezpośrednich zawirowań kur- sowych związanych z ogólnoświatowym kryzysem, średni kurs dla złotego wobec dolara wyniósł 3,35, a euro 4,19. Patrząc na cały okres 2010–2017 kurs wobec euro był dość stabilny (w granicach około 4–4,5) i zmiany w 2017 r. nie są czymś szczególnym. Jeśli chodzi o dolara, to obserwowana aprecjacja jest raczej powrotem do stabilnego kursu (w granicach około 3–3,5) sprzed okresu zawirowań polityczno- wyborczych w Stanach Zjednoczonych i Polsce. Aprecjacja kursu w 2017 r. odbywała się m.in. pod wpły-
wem dobrej koniunktury i stabilizacji gospodarczej w krajach rozwijających się – w tym w Polsce – oraz dobrych perspektyw w tym zakresie w najbliższym czasie.
Bibliografia
Błaszczyk P., 2010, Stabilność cen – sposoby definicji oraz wyzwania dla polityki pieniężnej, „Materiały i Studia NBP”.
Błaszczyk P., 2016, Price Level Dynamics Differentiation as a Problem of Definition of Price Stability in the Euro Area,
„Business Research Review”, Vol. 2, nr 1, s. 1–12.
Błaszczyk P., Zwierzchlewski, S., 2015, Perspectives of Financial Stability as an Implicit Economic Policy Goal,
„International Journal of Business and Social Science”, No. 8.
Bordo M.D., Lane J.L., Redish A., 2004, Good versus Bad Deflation: Lessons from the Gold Standard Area,
„NBER Working Paper”, nr 10329, Cambridge, luty.
Ito T., Mishkin F. S., 2004, Two Decades of Japanese Monetary Policy and Deflation Problem, „NBER Working Paper”, nr 10878.
NBP 2017, Raport o inflacji, listopad.
Ode. N. i Ueda, K. 2007, The effects of the Bank of Japan’s Zero Interest Rate Commitment and Quantitative Mone- tary Easing on the Yield Curve: A Macro-Finance Approach, „The Japanese Economic Review”, Vol. 58, nr 3.
Okina, K. i Shiratsuka, S. 2004, Policy Commitment and Expectations Formation: Japan’s Experience under Zero Interest Rates, „North American Journal of Economics and Finance”, Vol. 15, nr 1.
Paweł Błaszczyk
4. Sektor bankowy i rynek kapitałowy
Sektor bankowy
W 2017 r. w sektorze bankowym w porównaniu z analogicznym okresem poprzedniego roku można za- obserwować stabilizację w ilości banków komercyjnych i spółdzielczych (zmniejszenie liczby o 1 – banki komercyjne – i o 5 – banki spółdzielcze). Suma bilansowa sektora bankowego wzrosła o ponad 4,1%
do poziomu 1 782 mld zł. Zatrudnienie ogółem zmniejszyło się o 2,6% do poziomu ponad 164 tys. osób, co w porównaniu z 2015 r. oznacza zwiększenie dynamiki obniżania się zatrudnienia w sektorze. Depozyty przedsiębiorstw wzrosły o 3,6% do poziomu 285 mld zł, a depozyty gospodarstw domowych wzrosły o 4,1% do poziomu 761 mld zł. Wskaźniki dynamiki w 2017 r. są niższe, niż były w 2016 r., co oznacza zmniejszenie atrakcyjności lokowania środków w bankach. W środowisku niskich stóp procentowych i relatywnie niskiej opłacalności depozytów bankowych dla deponentów udało się uzyskać wzrost akcji depozytowej na poziomie równym dynamice sumy bilansowej sektora bankowego w przypadku gospo- darstw domowych i niższym niż dynamika sumy bilansowej w przypadku przedsiębiorstw, co przy zachowa- niu tendencji spadku wskaźników dynamiki w przyszłości może wywołać negatywną ocenę w przyszłości.
W przypadku należności brutto od gospodarstw domowych nastąpił wzrost o 1,8% do poziomu 672 mld zł, a w przypadku należności brutto od przedsiębiorstw wzrost o 6,1% do poziomu 366 mld zł.
Pomimo niekorzystnego otoczenia regulacyjnego związanego z podatkiem bankowym koniecznością wdrażania wyższych wymogów kapitałowych i wzrostu składek na BFG banki finansują gospodarkę – zarówno gospodarstwa domowe, jak i przedsiębiorstwa – a w dalszej perspektywie czasowej wsparcie takie nie jest zagrożone. Również wartość kapitałów ogółem rok do roku wzrosła o 11,2% do poziomu 204,3 mld zł, co świadczy o powiększaniu bazy kapitałowej banków służącej stabilności i wypłacalności sektora bankowego w tempie szybszym niż tempo wzrostu sumy bilansowej.
Wykres 1. Wyniki finansowe banków
Źródło: [Jabłoński 2018]
W 2016 r. wynik finansowy netto sektora bankowego wyniósł 13,6 mld zł i obniżył się o blisko 2,2%
w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego głównie za sprawą wzrostu kosztów działania banku o 4,8% z poziomu 31,5 mld zł do poziomu 33 mld zł oraz jednorazowym wynikiem odnotowanym w sektorze bankowym w 2016 r. (sprzedaż udziałów w Visa Europe), co już nie powtórzyło się w 2017 r.
Dekompozycję wyniku finansowego sektora bankowego w 2017 r. przedstawiono na wykresie 1.
Nadal maleje liczba oddziałów bankowych – rok do roku ich liczba zmniejszyła się o 404 do po- ziomu ponad 6 600, co wynika z różnych przyczyn – fuzji i przejęć banków, wykorzystywania kanałów mobilnych i internetowych do kontaktu z bankiem, wykorzystywania pośredników do dystrybucji usług bankowych czy w końcu z konieczności racjonalizacji sieci placówek związanej ze wzrostem kosztów dzia- łania banków, a jednocześnie chęcią zwiększania efektywności kosztowej i operacyjnej przez banki.
Współczynnik rentowności aktywów ROA pozostał stabilny na poziomie 0,76% wobec 0,81% w ana- logicznym okresie roku poprzedniego (spadek o 0,04 p.p.) W przypadku współczynnika rentowności kapitałów własnych ROE zauważalny jest większy spadek o 0,9 p. p. z poziomu 7,56% do poziomu 0,9%. Zwiększa się bezpieczeństwo sektora bankowego, współczynnik wypłacalności wzrósł do poziomu 19%, tj. o 1,28 p.p.
Tabela 1. Dane charakteryzujące sektor bankowy w Polsce
Wyszczególnienie 2015 2016 2017 Dynamika r/r
Liczba banków komercyjnych 38 36 35 -2,8%
Liczba banków spółdzielczych 561 558 553 -0,9%
Suma bilansowa sektora bankowego (w mld zł) 1 600 1711 1782 4,1%
Kapitały ogółem (w mld zł) 164,2 183,8 204,3 11,2%
Zatrudnienie ogółem 170 936 168 839 164 385 -2,6%
Liczba oddziałów 7 215 7 048 6 644 -5,7%
Depozyty przedsiębiorstw (w mld zł) 253,3 275 285 3,6%
Depozyty gosp. dom. (w mld zł) 665,7 730,8 761 4,1%
Należności brutto od gosp. dom (w mld zł) 628,5 660,4 672 1,8%
Należności brutto od przedsiębiorstw (w mld zł) 327,3 344,9 366 6,1%
Wynik finansowy netto (w mld zł) 11,5 13,9 13,6 -2,2%
Koszty działania banku (w mld zł) 30,3 31,5 33 4,8%
Współczynnik wypłacalności 16,31% 17,72% 19% 1,28 p.p.
Rentowność aktywów ROA 0,72% 0,81% 0,76% - 0,04 p.p.
Rentowność kapitałów własnych ROE 7,00% 7,56% 6,66% -0,9 p.p.
Wpływy z podatku od niektórych instytucji finan- sowych (tzw. podatku bankowego) w mln zł/plan budżetowy w mln zł (% wykonania rocznego)
–
3 149,5/
5 500 (57,3%)
4 341,2/
3 973 (110,3%)
–
Źródło: dane miesięczne sektora bankowego – grudzień 2017 r., Komisja Nadzoru Finansowego oraz har- monogram wykonania budżetu państwa za okres I–XII 2017 r., Ministerstwo Finansów
Istotnym zagrożeniem dla wyniku finansowego sektora bankowego i jego rentowności w przyszłości jest próba uregulowania kwestii kredytów denominowanych lub indeksowanych do walut obcych, głównie do franka szwajcarskiego. W lutym 2018 r. rząd poparł prezydencki projekt ustawy o pomocy frankowiczom (projekt ustawy o wsparciu kredytobiorców w trudnej sytuacji finansowej). Zakłada, że kredytobiorcy w trudnej sytuacji życiowej i finansowej (utrata pracy, trudna sytuacja finansowa, ciężka choroba członka rodziny) będą mogli liczyć na comiesięczne wsparcie finansowe w wysokości do 2 tys. zł przez okres 36 mie- sięcy. Na spłatę udzielonej pomocy bez naliczania odsetek będzie przysługiwać 12 lat, a w niektórych przy- padkach możliwe będzie umorzenie części zobowiązania (zwłaszcza przy regularnej spłacie rat). Pomoc ma być finansowana z Funduszu Wsparcia Kredytobiorców, który działa od początku ubiegłego roku. Banki wpłacają do niego pieniądze proporcjonalnie do wielkości posiadanego portfela kredytów walutowych.
Do tej pory ze wsparcia w ramach funduszu skorzystało niewielu kredytobiorców (wykorzystanie środków na koniec 2016 r. wynosiło ok. 2 proc.). Powodem są dotychczasowe restrykcyjne kryteria otrzymania pomocy.
Propozycja Kancelarii Prezydenta proponuje ich złagodzenie. Prezydencki projekt zakłada też, że w ramach Funduszu Wsparcia Kredytobiorców zostanie wyodrębniony Fundusz Restrukturyzacyjny (tylko dla frankowi- czów), na który będą składać się banki. Z tych środków będzie finansowane przewalutowanie kredytów walu- towych na złote. Banki, które się na to zdecydują, będą mogły liczyć na zwrot różnic bilansowych w wartości kredytu przed i po restrukturyzacji. Szacunki wskazują, że roczny koszt dla sektora bankowego wprowadzenia nowych rozwiązań to 2,2 mld zł. Byłoby to kolejne obciążenie nakładane na sektor bankowy w ostatnich latach, które może negatywnie wpłynąć na rentowność sektora.
Inną negatywną tendencją w sektorze bankowym jest przenoszenie przez gospodarstwa domowe środków z lokat bankowych nisko oprocentowanych na rachunki bieżące bez zadeklarowanego terminu zapadalności, co w dłużej perspektywie może oznaczać negatywne konsekwencje dla struktury terminowej aktywów i pasywów banku.
Rynek kapitałowy
W 2017 r. na Rynku Głównym GPW w Warszawie debiutowało 15 spółek, 20 wycofało się i w rezultacie na koniec grudnia 2017 r. notowano 482 spółki (w tym 50 spółek zagranicznych). Kapitalizacja na ostatniej sesji w grudniu 2017 r. wyniosła 1379,9 mld zł (wzrost o 264,1 mld zł, tj. o 23,7% w stosunku do ostatniej sesji w grudniu 2016 r.). Na rynku NewConnect w 2017 r. debiutowało 19 spółek, 14 wycofało się, a liczba spółek no- towanych na koniec grudnia 2017 r. wyniosła 408. Kapitalizacja tego rynku na ostatniej grudniowej sesji w 2017 r.
ukształtowała się na poziomie 9616,8 mln zł (spadek o 1,9% w stosunku do ostatniej sesji w 2016 r.). Zwiększenie kapitalizacji na Rynku Głównym było związane z dobrą koniunkturą gospodarczą, która przekładała się na dobrą koniunkturę giełdową i lepsze wyceny spółek. Sam indeks WIG rok do roku wzrósł o ponad 23%.
W 2017 r. zakończył się również okres, w którym GPW nie posiadała prezesa. Ostatecznie we wrze- śniu Komisja Nadzoru Finansowego zatwierdziła na to stanowisko Marka Dietla.
Tabela 2. Kapitalizacja i liczba spółek notowanych na Rynku Głównym i New Connect Rynek Główny GPW 12.2015 12.2016 12.2017 Dynamika r/r Zmiana Kapitalizacja w mld zł 1 082,90 1 115,7 1379,9 23,7% 264,1
Liczba spółek notowanych 487 487 482 -1% -5
Rynek New Connect 12.2015 12.2016 12.2017 Dynamika r/r Zmiana
Kapitalizacja w mld zł 8,66 9,8 9,6 -1,9% -0,2
Liczba spółek notowanych 418 406 408 0,5% 2
Źródło: opracowanie własne na podstawie Informacji o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju za 2015 r., 2016 r., 2017 r.
Rynek Główny GPW
Łączna wartość obrotów akcjami w 2017 r. wyniosła 267,9 mld zł (o 28,8% więcej niż w 2016 r.). W sys- temie transakcji sesyjnych obroty zwiększyły się o 24,8%, a w systemie transakcji pakietowych – o 69,8%.
Wartość obrotów prawami do akcji w systemie transakcji sesyjnych wzrosła o 31,5% do 209,4 mln zł, natomiast w systemie transakcji pozasesyjnych nastąpił spadek o 33,7% do 11,8 mln zł. Obroty prawami poboru w systemie transakcji sesyjnych wyniosły 2,1 mln zł (wobec 112,0 mln zł przed rokiem). Obroty certyfikatami inwestycyjnymi w systemie transakcji sesyjnych ukształtowały się na poziomie 78,2 mln zł (wzrost o 28,2% w stosunku do wartości sprzed roku). Zwiększyły się obroty transakcji sesyjnych produk- tami strukturyzowanymi – o 6,6% do 950,3 mln zł. Obroty ETF-ami w 2017 r. wyniosły w transakcjach sesyjnych 200,3 mln zł (wzrost o 7,3%).
Rynek New Connect
Wartość obrotów akcjami w transakcjach sesyjnych zwiększyła się o 10,4% do 1321,5 mln zł, natomiast w systemie transakcji pozasesyjnych obniżyła się o 10,5% do 146,5 mln zł. Odnotowano wzrost obrotów prawami do akcji, które w 2017 r. w systemie transakcji sesyjnych wyniosły 0,5 mln zł (wobec 0,1 mln zł w 2016 r.). Zanotowano spadek wskaźnika NCIndex do 278,2 pkt (z 306,5 pkt przed rokiem).
Rynek Catalyst
Obroty obligacjami Skarbu Państwa na GPW w ramach rynku Catalyst w 2017 r. wyniosły 883,4 mln zł (spadek o 10,2% w stosunku do 2016 r.). Obroty obligacjami korporacyjnymi zwiększyły się o 2,3%
do 1347,1 mln zł, a obligacjami spółdzielczymi wzrosły o 70,0% do 54,3 mln zł. Obroty obligacjami ko- munalnymi wyniosły 16,4 mln zł i były prawie dwukrotnie większe niż przed rokiem. Obroty listami za- stawnymi obniżyły się natomiast z 29,5 mln zł do 28,7 mln zł.
W ramach rynku Catalyst w 2017 r. nie odnotowano obrotów obligacjami komunalnymi, spół- dzielczymi oraz listami zastawnymi na BondSpot. Obroty obligacjami Skarbu Państwa wyniosły 0,3 mln zł, a obroty obligacjami korporacyjnymi – 452,8 mln zł (o 39,6% mniej niż przed rokiem).
Indeksy giełdowe
Na zamknięciu ostatniej sesji w grudniu 2017 r. większość indeksów giełdowych zanotowała wzrost w relacji do stanu na ostatniej sesji przed rokiem, w tym WIG o 23,2% i WIG-Poland o 24,0%. Zwiększył się indeks w sektorze dużych spółek WIG20 (o 26,4%) oraz w sektorze średnich spółek mWIG40 (o 15,0%). Wśród indeksów sektorowych największy wzrost odnotowano w branży odzieżowej (o 45,1%) i bankowej (o 35,4%), natomiast spadek wystąpił m.in. w branży spożywczej (o 12,7%) i informatycznej (o 5,3%).
Tabela 3. Wartość indeksów giełdowych GPW
Źródło: Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju w 2017 r.
GPW znalazła się na trzecim miejscu wśród europejskich parkietów pod względem liczby debiutów. Na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie w ubiegłym roku z sukcesem przeprowadzono 27 ofert pierwotnych (osiem na Głównym Rynku GPW oraz 19 na NewConnect)
Wykres 2 Aktywność na polskim rynku IPO
Źródło: IPO Watch Europe 2017, PwC
Jak podaje Raport „IPO Watch Europe” przeprowadzony przez firmę doradczą PwC stawia to naszą giełdę na trzecim miejscu wraz z giełdą hiszpańską pod względem liczby oraz na ósmym miejscu pod względem wartości Initial Public Offering (IPO). Łączna wartość IPO na warszawskim parkiecie w ostatnim roku wyniosła ponad 1,8 mld euro, co oznacza wzrost aż o 1,5 mld euro w porównaniu z rokiem 2016 oraz stanowi najlepszy wynik od 2011 r.
Bibliografia:
Komisja Nadzoru Finansowego, 2017, Dane miesięczne sektora bankowego – grudzień 2017 r.
Ministerstwo Finansów, 2017, Harmonogram wykonania budżetu państwa za okres styczeń-grudzień 2017 r.
Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju za 2015 r., 2016 r., 2017 r.
Jabłoński P., 2018, Przewalutowanie kredytów mieszkaniowych: Za frankowiczów zapłacimy wszyscy, „Dziennik Gazeta Prawna”, 26.02.
IPO Watch Europe 2017, PwC.
Krzysztof Waliszewski
5. Ogólna charakterystyka sytuacji społeczno-gospodarczej Polski w 2017 r.
Charakteryzując sytuację społeczno-gospodarczą Polski po czterech kwartałach 2017 r. przede wszystkim stawiamy sobie pytanie czy tendencje jakie odnotowaliśmy w raporcie przygotowanym po pierwszym pół- roczu, zostały utrzymane w przebiegu całego roku i czy w gospodarce nie pojawiły się zjawiska mogące sygnalizować pojawienie się zagrożeń dla stabilności i zdolności rozwojowych polskiej gospodarki.
Przypomnijmy, że ogólna ocena stanu gospodarki po pierwszym półroczu 2017 r. wskazywała na korzystny przebieg zarówno procesów ekonomicznych jak i społecznych. W szczególności przejawiało się to z jednej strony w korzystnych wskaźnikach aktywności gospodarczej i utrzymywaniu równowagi w sferze finansowej oraz pieniężnej, z drugiej strony w generalnej poprawie sytuacji społecznej ludności wyrażającej się w zarówno we wzroście dochodów i konsumpcji gospodarstw domowych, poprawie sytu- acji na rynku pracy, jak i w zmniejszaniu się rozpiętości społecznych oraz skali skrajnego ubóstwa, a także wykluczenia.
Równocześnie w sytuacji społeczno gospodarczej po pierwszym półroczu wystąpiło kilka zjawisk i tendencji mogących budzić zaniepokojenia lub stanowiących zagrożenie dla przyszłego rozwoju gospo- darki. W sferze czysto gospodarczej największą słabością polskiej gospodarki było oparcie procesów wzrostu o wzrost konsumpcji oraz bazujący na korzystnej koniunkturze w UE wzrost eksportu przy utrzymującym się zahamowaniu wzrostu i stagnacji procesów inwestycyjnych.. Także w odniesieniu do zjawisk pieniężnych i finansowych mimo zachowywania generalnej równowagi niepokojące mogło być utrzymywanie równowagi finansów publicznych głównie dzięki ograniczaniu wydatków – w szczególności wydatków prorozwojowych i inwestycyjnych – z jednej strony oraz wzrostowi przychodów poza podat- kowych – w szczególności zysku NBP – z drugiej strony. Natomiast w sferze społecznej niepokojące było to, że poprawa zamożności i poziomu konsumpcji zawdzięczana poprawie sytuacji na rynku pracy i efek- tom programu 500 plus okazała się mniejsza od spodziewanej i wprawdzie doprowadziła do ograniczenia zagrożenia skrajnym ubóstwem, jednak nie doprowadziła do istotnych zmian w rozmiarach ubóstwa względnego.
Oceniając na tym tle sytuację jaka ukształtowała się Polskiej gospodarce na koniec 2017 r., można stwierdzić, że większość zjawisk i tendencji (zarówno pozytywnych jak i stanowiących zagrożenia) obser- wowanych w pierwszym półroczu była kontynuowana także w drugim półroczu i w ostatnim kwartale 2017 r. W rezultacie ogólna charakterystyka sytuacji społeczno-gospodarczej w całym 2017 r. w znacznym stopniu pokrywa się oceną sytuacji dokonaną po pierwszym półroczu.
Utrzymanie wysokiego tempa wzrostu opartego o pobudzenie popytu wewnętrznego i konsumpcji W odniesieniu do zjawisk charakteryzujących kształtowanie się realnych procesów gospodarczych należy przede wszystkim odnotować utrzymanie się w całym roku korzystnych wskaźników aktywności gospo- darczej. Według szybkiego szacunku GUS produkt krajowy brutto (PKB) niewyrównany sezonowo w IV kwartale 2017 roku był realnie wyższy o 5,1% w porównaniu z IV kwartałem 2016 r., natomiast PKB wyrównany sezonowo w IV kwartale 2017 r. (w cenach stałych przy roku odniesienia 2010) zwiększył się realnie o 1,0% w porównaniu z poprzednim kwartałem i był wyższy niż przed rokiem o 4,3%7. Tak ko- rzystne ukształtowanie się syntetycznego wskaźnika aktywności gospodarczej, oznaczające przełamanie rysującego się w końcu 2016 r. zagrożenia spadkiem tempa wzrostu gospodarczego, zostało osiągnięte głównie dzięki wzrostowi popytu wewnętrznego, który po trzech kwartałach osiągnął 4,5 % w porówna- niu z analogicznym okresem roku ubiegłego. Do wzrostu gospodarczego w pewnym stopniu przyczynił się także wzrost eksportu wynoszący w ciągu trzech kwartałów 6,7 % w porównaniu z 2016 r. Należy
7 Szybki szacunek produktu krajowego brutto za IV kwartał 2017 r., Rzecznik Prasowy Prezesa GUS, http://stat.gov.pl/
obszary-tematyczne/rachunki-narodowe/kwartalne-rachunki-narodowe/szybki-szacunek-produktu-krajowego-brutto-za- czwarty-kwartal-2017-roku,1,20.html [dostęp: 21.02.2018].
jednak zaznaczyć, że znaczny wzrost globalnej wielkości eksportu w znacznie mniejszym stopniu przekła- da się na zmiany eksportu netto i w rezultacie wpływ eksportu na wzrost PKB wyniósł zaledwie 0,15 p.p.
Niestety do końca III kwartału utrzymywała się stagnacja w dziedzinie inwestycji, które w całym tym okresie spadły o 1 % w porównaniu z i tak niskimi nakładami inwestycyjnymi w 2016 r. Dopiero w IV kwartale potwierdziły się wcześniej wyrażane nadzieje na pobudzenie inwestycyjne związane z uruchomie- niem inwestycji publicznych oraz finansowanych z funduszy unijnych. W rezultacie w IV kwartale 2017 r.
środki unijne stały się głównym akceleratorem procesów inwestycyjnych w polskiej gospodarce. Nato- miast mimo korzystnej sytuacji finansowej i wysokiego poziomu wykorzystania zdolności produkcyjnych nie nastąpił także wzrost inwestycji przedsiębiorstw. Wprawdzie w informacjach rządowych z końca ubie- głego oraz początku obecnego roku pojawiają się sygnały o rozpędzaniu się inwestycji, jednak na razie nie zostały one potwierdzone oficjalnymi statystykami8. W sumie mimo znacznego przyspieszenia w IV kwar- tale inwestycji finansowanych z funduszy europejskich w całym 2017 r. wpływ akumulacji brutto na wzrost PKB wyniósł jedynie ok. 1,5 p.p.
W rezultacie pojawia się niebezpieczeństwo, że dalsze pobudzanie gospodarki przez popyt we- wnętrzny natrafi wkrótce na barierę podażową i doprowadzi do powstania silnej presji inflacyjnej i/albo do zagrożenia równowagi w wymianie zagranicznej poprzez nacisk na import konsumpcyjny zaspokajający rosnący popyt krajowy. Dodatkowym zagrożeniem dla kontynuowania w przyszłości pobudzania gospo- darki przez popyt wewnętrzny może być także ewentualne pojawienie się bariery wzrostu zatrudnienia, która już obecnie ujawnia się w niektórych sferach i regionach. Pojawianie się bariery zatrudnienia będzie zapewne ulegało wzmocnieniu z jednej strony w wyniku zmian demograficznych związanych z wchodze- niem w wiek aktywności zawodowej względnie nielicznych roczników niżu demograficznego z końca lat dziewięćdziesiątych i początku XXI w., z drugiej zaś z ciągle niewysokim stopniem aktywności zawodowej.
Wprawdzie w pierwszej połowie 2017 r. wskaźniki aktywizacji zawodowej uległy pewnej poprawie, jednak druga połowa roku przyniosła ich ponowne pogorszenie wiążące się prawdopodobnie zarówno z efektem 500 plus, jak i z wcześniejszym wycofywaniem się części dotąd zatrudnionych z rynku pracy spowodowa- nym obniżeniem wieku emerytalnego.
Zachowanie ogólnej równowagi finansowej i pieniężnej
Zarówno w IV kwartale oraz drugim półroczu, jak i w całym 2017 r. zasadniczo korzystnemu przebiegowi procesów realnych towarzyszyło utrzymywanie w gospodarce generalnej równowagi pieniężnej i finansowej.
W odniesieniu do sytuacji pieniężnej wyraziło się to w przełamaniu występujących w poprzednich latach tendencji deflacyjnych oraz przywróceniu umiarkowanej inflacji. W 2017 r. stopa inflacji (CPI) była stabilna, a jej wartości wahały się między 1,5% a 2,5%, czyli w dolnej części pasma dopuszczal- nych wahań w ramach ciągłego celu inflacyjnego NBP. Średnia dla 2017 r. wyniosła 2%. Towarzyszyła temu zasadnicza stabilizacja kursu złotego zarówno wobec euro, jak (przy pewnej tendencji aprecjacyjnej) wobec dolara, co może stanowić korzystną przesłankę dla ewentualnej decyzji o wejściu Polski do strefy euro. Pewnym zagrożeniem dla sytuacji pieniężnej może być fakt, że przy umiarkowanym poziomie śred- niej inflacji względnie wysoki wskaźnik dynamiki cen charakteryzował dobra konsumpcyjne, a w szczegól- ności żywność, w odniesieniu do której wskaźnik ten osiągnął pod koniec roku wartość zbliżoną do 5%.
Może to w przyszłości (przy niskim bezrobociu) rodzić skuteczny dodatkowy nacisk na wzrost płac, co w skrajnym przypadku może nawet prowadzić do wpadnięcia w spiralę inflacyjną.
Także kształtowanie się podstawowych wielkości finansowych w gospodarce w ostatnich kwarta- łach oraz za cały 2017 wskazywało na utrzymywanie bezpiecznych warunków równowagi gospodarczej.
W szczególności w zakresie finansów publicznych należy podkreślić, że nawet pomimo znacznego wzro- stu deficytu budżetowego w ostatnim kwartale (z 2.412,4 mln zł po trzech kwartałach do 25.369,0 mln zł.
8 Por. Inwestycje w Polsce się rozpędzają, IAR, http://manager.inwestycje.pl/gospodarka/Inwestycje-w-Polsce-sie- rozpedzaja;315126;0.html [dostęp: 21.02.2018].
na koniec roku9), wielkość deficytu budżetowego ukształtowała się znacznie poniżej (42,7%) wiel- kości planowanych w ustawie budżetowej na rok 2017.
Tej generalnie korzystnej sytuacji w zakresie finansów publicznych towarzyszyło jednak utrzymy- wanie się przez cały 2017 r. kilku niepokojących tendencji w zakresie struktury zarówno dochodów, jak i wydatków państwa.
Po stronie dochodów, które w całym 2017 r. przekroczyły wielkość planowaną o 7,7%, trzeba tu podkreślić znaczenie, jakie dla ich wzrostu miała poprawa sytuacji koniunkturalnej, co automatycznie zwiększało dochody z tytułu podatków pośrednich. Przy realnym wzroście PKB w IV kwartale 2017 o 5,1%
w porównaniu z rokiem poprzednim wzrost dochodów z tytułu podatków pośrednich wyniósł 5,8. Ozna- cza to, że zaledwie 0,7% wzrostu tych dochodów można wiązać z czynnikami poza koniunkturalnymi, w tym w szczególności ze wzrostem efektywności poboru podatków będącej efektem tzw. zasypywania luki w podatku VAT. Niestety oznacza to także, że stan finansów publicznych może ulec poważnemu pogorszeniu w przypadku pogorszenia się koniunktury i spowolnienia procesów gospodarczych. Drugim, obok wzrostu dochodów z podatków pośrednich, najważniejszym źródłem dochodów budżetu były uzy- skane w 2017 r. dochody niepodatkowe, które przekroczyły wysokość planowaną w budżecie aż o 49%.
Na ten temat brak jeszcze pełnych danych, wszystko jednak wskazuje, że wzrost ten budżet państwa za- wdzięcza wysokim wpłatom z zysku spółek skarbu państwa, a przede wszystkim z zysku NBP. Niestety także to źródło wzrostu dochodów budżetu trudno uznać za czynnik stabilizujący równowagę budżetową w dłuższym okresie.
Równocześnie do ogólnie korzystnej sytuacji budżetowej w znacznym stopniu przyczyniło się ograniczenie planowanych na ten rok wydatków. Wyniosły one bowiem jedynie 97,7% wielkości planowa- nej. Niestety, podobnie jak przy dochodach budżetu, o ile zmniejszenie wydatków budżetowych można generalnie uznać za korzystne, o tyle struktura tych ograniczeń może już budzić pewne zaniepokojenie.
Wprawdzie brak jeszcze pełnych danych na temat ukazujących sytuację po IV kwartale, jednak dane za jedenaście miesięcy wskazują, że głównymi pozycjami wydatków budżetowych, które nie zostały zreali- zowane są wydatki majątkowe oraz środki skierowane na współfinansowanie projektów realizowanych z udziałem UE. Ich realizacja ukształtowała się odpowiednio na poziomie 44,7% oraz 48,4% wielkości planowanych na ten rok przy realizacji pozostałych wydatków budżetu na poziomie od ok. 88–98%10. W pewnym uproszczeniu można więc stwierdzić, że generalnie korzystna sytuacja finansów publicznych uzyskiwana jest w znacznym stopniu dzięki korzystnej sytuacji koniunkturalnej oraz ograniczeniu proro- zwojowych wydatków budżetowych. W efekcie, choć bieżąca sytuacja budżetu jest w pełni bezpieczna, to na dłuższą metę może ona stwarzać zagrożenia dla zdolności rozwojowych gospodarki, zaś przy spadku koniunktury także ulec zachwianiu.
Rozpatrując sytuację finansową gospodarki należy wskazać, że w całym 2017 r., a także w jego ostatnim kwartale, utrzymywana była równowaga w szeroko rozumianym sektorze finansowym, w szcze- gólności w sektorze bankowym oraz na rynku kapitałowym. Jak wynika z bardziej szczegółowych analiz dotyczących sektora finansowego zawartych w opracowaniu K. Waliszewskiego, mimo wprowadzenia dodatkowych obciążeń związanych z podatkiem od niektórych instytucji finansowych zarówno kondycja ekonomiczna, jak i zdolność sektora finansowego do zaspokojenia potrzeb finansowych sfery realnej, nie uległy istotnemu podważeniu. Sektor bankowy rozwijał się w tempie zbliżonym do rozwoju aktywności gospodarczej (suma bilansowa wzrosła w 2017 r. o 4,1 %), a odnotowany w tym czasie niewielki spadek rentowności (zyski sektora zmniejszyły się o 2,2 % zaś rentowność aktywów o 0,04 pp.) nie zagraża jego
9 Szacunkowe dane o wykonaniu budżetu państwa za styczeń – grudzień 2017 r., http://www.mf.gov.pl/
ministerstwo-finansow/dzialalnosc/finanse-publiczne/budzet-panstwa/wykonanie-budzetu-panstwa/szacunkowe- wykonanie-budzetu/-/asset_publisher/i1EC/content/szacunkowe-dane-o-wykonaniu-budzetu-panstwa-w-2017-, [dostęp: 21.02.2018].
10 Sprawozdanie operatywne z wykonania budżetu państwa za styczeń – listopad 2017 r. , Ministerstwo finansów – Departament Budżetu państwa, Warszawa, grudzień 2017, http://www.mf.gov.pl/documents/764034/5945920/
20180102_Sprawozdanie_operatywne_11_2017.pdf, [dostęp: 21.02.2018].
