Obserwatorium ekonomiczne PTE
Dodatek on-line nr 9 do „Przeglądu Ekonomicznego”
„Przegląd Ekonomiczny” ISSN 2082-3312 grudzień 2018 r.
Dodatek został przygotowany przez pracujący pod redakcją Janusza J. Tomidajewicza zespół autorski w składzie:
- mgr Łukasz Augustowski z Katedry Ekonomii Międzynarodowej na Wydziale Ekonomii i Zarządzania Uniwersytetu Zielonogórskiego,
- dr Paweł Błaszczyk z Katedry Polityki Gospodarczej i Samorządowej UEP, - dr hab. Maciej Cieślukowski prof. UEP z Katedry Finansów Publicznych UEP, - dr hab. Piotr Lis prof. UEP z Katedry Polityki Gospodarczej i Samorządowej UEP, - dr Joanna Mazurkiewicz z Katedry Polityki Gospodarczej i Samorządowej UEP,
- prof. dr hab. Janusz J. Tomidajewicz z Katedry Ekonomii Międzynarodowej na Wydziale Ekonomii i Zarządzania Uniwersytetu Zielonogórskiego,
- dr hab. Krzysztof Waliszewski prof. UEP z Katedry Pieniądza i Bankowości UEP.
Sytuacja gospodarczo-społeczna Polski w pierwszym półroczu 2018 r.
Spis treści : Wprowadzenie
1. Aktywność i wzrost i gospodarczy w I-II kwartale 2018 r. / s. 3 2. Finanse państwa na koniec I półrocza 2018 roku / s. 7
3. Stabilność cen i sytuacja złotego / s. 11 4. Sektor bankowy i rynek kapitałowy / s. 18
5. Sytuacja społeczna Polski w I półroczu 2018 roku / s. 25
6. Ogólna charakterystyka sytuacji gospodarczo-społecznej Polski w pierwszym półroczu 2018 r. / s. 36
Wprowadzenie
Przedstawiając kolejny raport „Obserwatorium Ekonomicznego” PTE, poświęcony charakterystyce sytuacji gospodarczej i społecznej Polski w pierwszym półroczu 2018 r., zespół
autorów starał się, podobnie jak w naszych poprzednich raportach, przedstawić zarówno możliwie najbardziej aktualny stan naszej gospodarki oraz jego konsekwencje dla sytuacji społecznej, jak i (na tyle na ile było to możliwe) wskazać na występujące w niej tendencje pozytywne oraz charakteryzujące ją zagrożenia. W raportach naszych staramy się dać możliwie kompleksową ocenę stanu i możliwości naszej gospodarki obejmującą zarówno kształtowanie się zjawisk w sferze realnej oraz finansowej i społecznej. Niestety w obecnym raporcie zabrakło pełniejszej analizy sytuacji na rynku pracy, planujemy jednak poprawić kompletność naszych analiz w kolejnych raportach. W imieniu zespołu autorskiego chciałbym jednak wyrazić nadzieję, że mimo tego braku raport ten jest na tyle całościowy, że pozwoli czytelnikom wyrobić sobie o naszej gospodarce pogląd uwzględniający nie tylko wybrane charakterystyczne dla niej zjawiska wskazywane w różnego rodzaju tekstach publicystycznych czy ocenach politycznych, lecz oparty o możliwie wszechstronną charakterystykę najistotniejszych procesów gospodarczych i społecznych.
Janusz J. Tomidajewicz
1. Aktywność i wzrost gospodarczy w I-II kwartale 2018 r.
W 2 kw. 2018 r. stopa wzrostu PKB wyniosła 5,0% w porównaniu do 2 kw. 2017 r. (wyrównana sezonowo, w cenach stałych, 2010=100) i była wyższa o 1,0% w porównaniu z poprzednim kwartałem. Porównując Polskę do wybranych krajów Unii Europejskiej, stwierdza się wyraźnie wyższą dynamikę PKB zarówno wśród krajów grupy wyszehradzkiej, jak i w stosunku do dużych i dojrzałych gospodarek, takich jak gospodarka niemiecka (rys. 1).
Rysunek 1. Produkt Krajowy Brutto w Polsce i w wybranych krajach UE
Objaśnienie: dane PKB w okresie od 1 kw. 2002 r. do 2 kw. 2018 r., szereg wyrównany sezonowo, uwzględnione dni robocze, wykorzystany ilościowy indeks łańcuchowy 2010=100.
Źródło: Na podstawie danych Eurostat, seria [namq_10_gdp].
Po dwóch kwartałach 2018 r utrzymuje się silne uzależnienie polskiej gospodarki od konsumpcji gospodarstw domowych, przy wsparciu po stronie inwestycji i eksportu (rys. 2).
Rysunek 2. Dynamika realna składowych produktu krajowego brutto w 2 kwartale 2018 r. w porównaniu do pierwszego kwartału 2018 r.
Objaśnienia: dane wyrównane sezonowo, ceny stałe przy roku odniesienia 2010, przy podstawie analogiczny kwartał roku poprzedniego = 100.
Źródło: Na podstawie GUS, 2018, Wstępny szacunek produktu krajowego brutto w II kwartale 2018 r., publikacja z dnia 31 sierpnia 2018 r.
Na rysunku 3 ukazano skalę wpływu spożycia (konsumpcja i wydatki publiczne), inwestycji oraz eksportu netto na wzrost realnego PKB w okresie od 2011 r. do 2 kwartału 2018 r.
Dane te nie są wyrównane sezonowo. Główną składową wzrostu w pierwszym i drugim kwartale 2018 r. była konsumpcja, przy znaczącym przyroście środków obrotowych w przedsiębiorstwach w pierwszym kwartale 2018 r. oraz bardzo zróżnicowanym wpływie eksportu i importu na PKB w analizowanym okresie. Z prezentowanych danych wynika, że począwszy od 2015 r. głównym motorem wzrostu gospodarczego jest spożycie gospodarstw domowych. Oczywiście takie uzależnienie PKB od konsumpcji w długim okresie niesie za sobą ryzyko gwałtownych kryzysów gospodarczych w przypadku odwrócenia trendów.
Rysunek 3. Skala wpływu wybranych kategorii na wzrost realny PKB
Objaśnienia: PKB niewyrównany sezonowo; ceny stałe średnioroczne roku poprzedniego. Rysunek i tabela uwzględniają aktualizację szacunków PKB w latach 2015-2017 przeprowadzoną przez GUS.
Źródło: Opracowanie na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego, 2018, Wstępny szacunek produktu krajowego brutto w II kwartale 2018 r., publikacja z dnia 31 sierpnia 2018 r.
W pierwszej połowie 2018 r. polska gospodarka znajdowała się w fazie wzrostowej cyklu gospodarczego, przy czym gospodarka zbliża się do szczytu tej fazy cyklu (rys. 4). Biorąc pod uwagę przebieg poprzednich faz wzrostowych w gospodarce, amplituda bieżącej fazy wzrostowej nie powinna być wysoka.
W tym miejscu warto podkreślić relację płacy do produktywności w polskiej gospodarce.
Związek tych dwóch elementów ukazuje wskaźnik płacy skorygowanej produktywnością (z ang.
the wage-adjusted labour productivity ratio) zaktualizowany przez Eurostat w dniu 22 października 2018 r.
dla danych do 2016 r. Definiuje on wartość dodaną w przemyśle podzieloną przez średnie koszty pracy niezależne od sposobu zatrudnienia, wyrażony w procentach. W tabeli 1 ukazano wskaźnik płacy skorygowanej produktywnością w przetwórstwie przemysłowym w wybranych krajach Unii Europejskiej oraz jego składowe w postaci wartości dodanej brutto na zatrudnionego w tysiącach euro oraz koszty osobowe na zatrudnionego w tysiącach euro. Najniższe średnie koszty osobowe w analizowanej grupie krajów były w Polsce, jak i najniższa wartość dodana brutto w przetwórstwie przemysłowym na zatrudnionego. Wskaźnik płacy skorygowanej produktywnością w Polsce
wartości dodanej w przetwórstwie przemysłowym. Z jednej strony można zinterpretować powyższą relację, że istnieje rezerwa na wzrost wynagrodzeń, którą wykorzystano w latach 2017–2018.
Z drugiej, przewaga konkurencyjna przedsiębiorstw przemysłowych w Polsce była zdeterminowana wyraźnie niższymi kosztami pracy. Generowaliśmy ponad trzykrotnie niższą wartość dodaną w przetwórstwie przemysłowym niż Niemcy. Dodatkowo przewaga Niemiec nad krajami grupy wyszehradzkiej powiększyła się w porównaniu z 2015 r. (por. Lis, Mazurkiewicz, 2018).
Jednocześnie jednak warto podkreślić, że bariera rosnących kosztów zatrudnienia po raz kolejny wskazywana była przez przedsiębiorców niemal wszystkich branż (za wyjątkiem handlu hurtowego) jako główne ograniczenie dla działalności gospodarczej (GUS 2018a).
Rysunek 4. Zmiany cykliczne produktu krajowego brutto w Polsce w okresie 1 kw. 2002 r. – 2 kw. 2018 r.
-.02 -.01 .00 .01 .02 .03
11.0 11.2 11.4 11.6 11.8
2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018
PKB dla Polski (w ln) Zmienna niecykliczna Cykl PKB dla Polski (w ln)
Objaśnienia: dane kwartalne, w cenach stałych, 2010 rok odniesienia, szeregi wyczyszczone z sezonowości i uwzględnione dni robocze, według ESA2010, w logarytmach naturalnych. Filtr asymetryczny Christiano-Fitzgerald (I).
Źródło: Szacunki własne z wykorzystaniem danych Eurostat i oprogramowania eViews 8.
Tabela 1. Wskaźnik płacy skorygowanej produktywnością w wybranych krajach Unii Europejskiej w 2016 r.
Wyszczególnienie
Wartość dodana brutto w przetwórstwie
przemysłowym na zatrudnionego
[tys. euro]
Średnie koszty osobowe w przetwórstwie
przemysłowym [tys. euro]
Wskaźnik płacy skorygowanej produktywnością [%]
Czechy 29,0 17,0 170,6
Niemcy 77,4 55,2 140,3
Polska 24,8 12,8 193,7
Słowacja 26,9 16,9 159,7
Węgry 29,5 14,4 204,5
Źródło: Eurostat (sbs_na_ind_r2), data dostępu: 4.11.2018 r.
Biorąc pod uwagę powyższe analizy, autorzy podkreślają zasadność odejścia od tak silnego uzależnienia gospodarki od konsumpcji gospodarstw domowych. Bieżące wyniki gospodarki są dobre, niemniej powstaje zasadnicze pytanie, jakie koszty zostały poniesione, aby konsumpcja stała się podstawowym filarem wzrostu gospodarczego. Ponadto autorzy zaznaczają, że w strukturze gospodarki występują zasadnicze problemy strukturalne, które należy rozwiązywać właśnie w okresach dobrej koniunktury gospodarczej.
BIBLIOGRAFIA
GUS, 2018, Wstępny szacunek produktu krajowego brutto w drugim kwartale 2018 roku, Warszawa.
GUS, 2018a, Koniunktura w przemyśle, budownictwie, handlu i usługach 2000–2018 – czerwiec 2018, Warszawa.
Lis, P., Mazurkiewicz, J., 2018, Konkurencyjność polskiego przemysłu na tle wybranych krajów Europy, Studia BAS, Nr 3(55) 2018, s. 133–153, https://doi.10.31268/StudiaBAS.2018.20.
Joanna Mazurkiewicz, Piotr Lis
2. Finanse państwa na koniec I półrocza 2018 roku
W lipcu br. na stronach ministerstwa finansów ukazało się sprawozdanie operatywne z wykonania dochodów i wydatków budżetu państwa w okresie styczeń – czerwiec 2018 roku. Stało się ono podstawą do oceny wykonania budżetu państwa w tym okresie. W omawianym półroczu odnotowano dynamiczny wzrost nadwyżki budżetowej, a także dalszy wzrost państwowego długu publicznego. Struktura dochodów i wydatków budżetowych była podobna do struktury dochodów i wydatków budżetowych w analogicznym okresie 2017 roku.
Realizacja budżetu państwa
Dochody budżetu państwa w I półroczu 2018 roku przekroczyły połowę zaplanowanych dochodów rocznych, natomiast wydatki stanowiły 43,4%. Na koniec badanego okresu odnotowano nadwyżkę budżetową w wysokości ponad 9,5 mld zł. Dynamika realizacji dochodów i wydatków w I półroczu 2018 roku była podobna do dynamiki realizacji dochodów i wydatków w analogicznym okresie 2017 roku. W poprzednim roku odnotowano jednak niższą nadwyżkę budżetową o prawie 3,7 mld zł. Realizację budżetu w I półroczu lat 2017 i 2018 prezentuje tabela 1.
Tabela 1. Realizacja budżetu państwa w I półroczu lat 2017 i 2018 (tys. zł) Wyszczególnienie Ustawa
budżetowa na 2018 rok
Ustawa budżetowa na
2017 rok
Wykonanie
2018 Wykonanie
2017 Dochody 355 705 405 325 428 002 182 007 755 176 701 722
Wydatki 397 197 405 384 773 502 172 472 283 170 841 352 Deficyt/nadwyżka -41 492 00 -59 345 500 9 535 472 5 860 370
Źródło: Opracowano na podstawie: Sprawozdanie operatywne z wykonania budżetu państwa za styczeń – czerwiec 2018 roku, Ministerstwo Finansów, Departament Budżetu Państwa, Warszawa lipiec 2018, www.mf.gov.pl, dostęp:
03.10.2018 r.; Sprawozdanie operatywne z wykonania budżetu państwa za styczeń – czerwiec 2017 roku, Ministerstwo Finansów, Departament Budżetu Państwa, Warszawa lipiec 2017, www.mf.gov.pl, dostęp: 03.10.2018 r.
Dopiero w czerwcu 2018 roku przekazano prawie 2,4 mld zł do budżetu środków europejskich na finansowanie programów operacyjnych. Nadwyżka budżetowa utrzymywała się od początku roku, co sprawiło że zapotrzebowanie na środki finansowe było ograniczone. Wynik budżetu państwa finansowany był głównie środkami krajowymi, jednak w badanym okresie w ogóle nie wyemitowano bonów skarbowych, natomiast odnotowano znaczny wzrost przychodów z emisji obligacji (z 4,4 do 14,9 mld zł) oraz środków na lokatach z 36,1 do 49,1 mld zł.
Od kwietnia zaczął też spadać udział środków zagranicznych w finansowaniu wyniku budżetowego.
Struktura dochodów budżetu państwa
Struktura i dynamika dochodów budżetowych w badanym okresie była podobna do struktury i dynamiki dochodów w analogicznym okresie 2017 roku. Głównym źródłem dochodów budżetowych były podatki (92,2% dochodów budżetowych ogółem), w tym podatek od towarów i usług (PTU), podatek akcyzowy, podatek dochodowy od osób fizycznych (PDOF) i podatek dochodowy od osób prawnych (PDOP). Strukturę dochodów budżetowych na koniec I półrocza 2018 roku prezentuje wykres 1.
Wykres 1. Struktura dochodów budżetu państwa na koniec I półrocza 2018 roku
Źródło: Opracowano na podstawie: Sprawozdanie operatywne z wykonania budżetu państwa za styczeń – czerwiec 2018 roku, Ministerstwo Finansów, Departament Budżetu Państwa, Warszawa lipiec 2018, www.mf.gov.pl, dostęp: 03.10.2018 r.
Wykonanie dochodów podatkowych w badanym okresie można ocenić pozytywnie, gdyż przekroczyło połowę zaplanowanej kwoty rocznej. W szczególności wysokim tempem przyrostu charakteryzowały się dochody z podatku dochodowego od osób prawnych (57,3%), zryczałtowanego podatku dochodowego (62,7%) oraz podatku od wydobycia niektórych kopalin (66,2%). Z kolei słabą ściągalność odnotowano w przypadku podatków dochodowych od osób fizycznych i prawnych nakładanych na dochody zagranicznej spółki kontrolowanej (odpowiednio 23,9 oraz 1,1%). Ostatnie wskaźniki mogą świadczyć o skali transferu zysków za granicę i trudnościach administracji podatkowej w egzekwowaniu należności podatkowych.
Wśród dochodów niepodatkowych warto wskazać na dynamiczny przyrost dochodów
(107,9%) oraz dochodów państwowych jednostek budżetowych (76,4%). Z kolei bardzo słabą ściągalność odnotowano w przypadku dochodów z dywidend (0,1%).
Wielkość i struktura wydatków budżetowych
Struktura i dynamika wydatków budżetowych w badanym okresie była podobna do struktury i dynamiki wydatków w analogicznym okresie 2017 roku. Najwięcej środków przeznaczono na dotacje i subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego (57,3% wydatków budżetowych ogółem) oraz wydatki bieżące jednostek budżetowych (18,8%), natomiast najmniej – na wydatki majątkowe (2,2%) oraz współfinansowanie projektów europejskich (1,8%). Niewielką część wydatków stanowiły też obowiązkowe wpłaty z tytułu dochodów budżetu UE (4,7%). Wielkość wydatków budżetowych w badanym okresie na tle ustawy budżetowej prezentuje tabela 2.
Tabela 2. Realizacja wydatków budżetu państwa na koniec I półrocza 2018 roku (tys. zł)
Wyszczególnienie Ustawa budżetowa na 2018 rok
I półrocze
2018 Wykonanie
Wydatki ogółem, w tym: 397 197 405 172 472 283 43,4%
Dotacje i subwencje 213 898 023 98 735 035 46,2%
Świadczenia na rzecz osób fizycznych 26 068 705 12 575 435 48,2%
Wydatki bieżące jednostek
budżetowych 75 508 830 32 501 508 43,0%
Wydatki majątkowe 21 176 991 3 740 872 17,7%
Wydatki na obsługę długu skarbu
państwa 30 699 900 13 661 812 44,5%
Środki własne Unii Europejskiej 19 643 623 8 113 605 41,3%
Współfinansowanie projektów z
udziałem środków UE 10 201 333 3 144 016 30,82%
Źródło: Opracowano na podstawie: Sprawozdanie operatywne z wykonania budżetu państwa za styczeń – czerwiec 2018 roku, Ministerstwo Finansów, Departament Budżetu Państwa, Warszawa lipiec 2018, www.mf.gov.pl, dostęp:
03.10.2016 r.
Wszystkie wydatki, z wyjątkiem wydatków majątkowych, charakteryzowały się w badanym okresie podobną dynamiką i ich wykonanie należy ocenić pozytywnie. Wynika to z faktu, że są to głównie wydatki sztywne. Najsłabiej zrealizowano wydatki majątkowe, które stanowiły niecałe 18,0% zaplanowanej kwoty na cały rok.
Dług publiczny
Na koniec I półrocza 2018 roku państwowy dług publiczny (PDP) wyniósł 985,1 mld zł i wzrósł od początku roku o 23,3 mld zł. Główną część PDP stanowił dług podsektora rządowego, w tym Skarbu Państwa (SP), który wyniósł po konsolidacji 917,1 mld zł (ponad 93,1% PDP).
Zadłużenie podsektora samorządowego stanowiło 6,9% PDP, a ubezpieczeniowego – 0,1% PDP.
Wzrost długu SP był wypadkową następujących czynników:
zwiększenia stanu środków na rachunkach budżetowych (+27,6 mld zł) związanego z gromadzeniem środków na finansowanie potrzeb pożyczkowych,
ujemnych potrzeb pożyczkowych netto budżetu państwa (-17,9 mld zł), w tym nadwyżki budżetu państwa 9,5 mld zł,
osłabienia złotego (+15,0 mld zł) o 4,6% wobec EUR, 7,5% wobec USD, o 5,7% wobec CHF, o 9,4% wobec JPY i o 5,8% wobec CNY,
wzrostu długu z tytułu pozostałych depozytów (+1,4 mld zł).
Zadłużenie krajowe SP stanowiło 69,3% zadłużenia ogółem, a głównym jego źródłem były obligacje skarbowe (64,7%). Obligacje skarbowe wyemitowane na rynki zagraniczne były głównym źródłem zadłużenia zagranicznego. Nabywcami obligacji byli przede wszystkim inwestorzy zagraniczni (49,0%), głównie zakłady ubezpieczeń i fundusze inwestycyjne z Japonii, Luksemburga i Stanów Zjednoczonych.
Dług sektora instytucji rządowych i samorządowych (EDP), który stanowi kryterium fiskalne z Maastricht wyniósł na koniec badanego okresu 1 032,0 mld zł i wzrósł od początku roku o 26,3 md zł. Wzrost ten, oprócz przyczyn wzrostu PDP, wynikał głównie ze wzrostu zadłużenia Krajowego Funduszu Drogowego o ponad 5,0 mld zł. Mimo wzrostu EDP nadal nie przekracza unijnego limitu. Na koniec 2017 roku stanowił on 50,7% PKB.
Bibliografia
1. Sprawozdanie operatywne z wykonania budżetu państwa za styczeń – czerwiec 2018 roku, Ministerstwo Finansów, Departament Budżetu Państwa, Warszawa lipiec 2018, www.mf.gov.pl, dostęp: 03.10.2018 r.
2. Sprawozdanie operatywne z wykonania budżetu państwa za styczeń – czerwiec 2017 roku, Ministerstwo Finansów, Departament Budżetu Państwa, Warszawa lipiec 2017, www.mf.gov.pl, dostęp: 03.10.2018 r.
3. Zadłużenie Skarbu Państwa 6/2018 Biuletyn miesięczny, Ministerstwo Finansów, Warszawa, 20 sierpnia 2018 r., www.mf.gov.pl, dostęp: 03.10.2018 r.
4. Zadłużenie Sektora Finansów Publicznych II kw./2018, Biuletyn kwartalny, Ministerstwo Finansów, Warszawa, 10 września 2018 r., www.mf.gov.pl, dostęp: 03.10.2018 r.
Maciej Cieślukowski
3. Stabilność cen i sytuacja złotego
W sferze pieniężnej w Polsce I połowa 2018 r., podobnie jak cały 2017 r., upłynęła pod znakiem dodatniej dynamiki cen, zarówno w ujęciu CPI, HICP, jak i inflacji bazowej (wykres nr 1)1. Oba kwartały 2018 r. pod tym względem były jednak odmiennie. W pierwszym kwartale dynamika cen uległa osłabieniu. Spadek inflacji został zapoczątkowany już w grudniu 2017 r. i do marca 2018 r.
wyniósł w ujęciu CPI 1,2 pkt. proc. oraz w ujęciu HICP 1,3 pkt. proc. Na koniec półrocza inflacja ponownie wzrosła, wynosząc odpowiednio 2% (CPI) oraz 1,4% (HICP). Podobne pobudzenie dynamiki cen nastąpiło zarówno w strefie euro, jak i całej UE. Potwierdza to postawioną w poprzednim raporcie (za 2017 r.) tezę o dużej zbieżności krajowej dynamiki cen z dynamiką w UE i SE2 oraz, patrząc z szerszej perspektywy, zależności dynamiki cen krajów rozwijających się od czynników zewnętrznych [Błaszczyk 2017; Błaszczyk i Fojutowski 2018, s. 99-118].
Mimo tej niestabilności, oprócz lutego (CPI=1,4%) i marca (CPI=1,3%) inflacja w I połowie 2018 r. kształtowała się w paśmie dopuszczalnych wahań w odniesieniu do ciągłego celu inflacyjnego NBP, jednak poniżej wartości centralnej równej 2,5%. Taką stopę inflacji można uznać za niską lub umiarkowaną i zasadniczo pożądaną dla społeczeństwa i gospodarki. Zarówno oczekiwania inflacyjne, jak i projekcja wskazują na stabilizację dynamiki ogólnego poziomu cen w najbliższych kwartałach na poziomie zbliżonym, ale nieco przekraczającym wartość centralną celu inflacyjnego NBP [NBP 2018, s. 20, 66-68]. Przed władzami monetarnymi w Polsce stoi perspektywa umiejętnego kontynuowania procesu reflacji, rozpoczętego w 2017 r., mając na uwadze doświadczenia z dobrą deflacją w latach 2014-2016.
1 Dla miar inflacji bazowej przyjęto oznaczenia: po wyłączeniu cen najbardziej zmiennych (CPI-CNZ), po wyłączeniu cen żywności i energii (CPI-CŻiE), po wyłączeniu cen administrowanych (CPI-CA).
2 Takie obserwacje i wnioski świadczą o tym, że integracja i globalizacja w Europie mają coraz większe znaczenie również w sferze stabilności cen, co jest pozytywnym sygnałem w kontekście akcesji Polski do strefy euro. Konwergencja w tym zakresie bowiem w dużym stopniu determinuje saldo kosztów i korzyści przynależności do obszaru wspólnego, europejskiego pieniądza oraz stabilność samej Unii Walutowej, a w szczególności w obliczu potencjalnych zagrożeń wynikających z niedopasowania do jednolitej polityki pieniężnej EBC. Pozytywne efekty w zakresie konwergencji cenowej uwidaczniają się także w postaci spełniania przez Polskę w ostatnich czterech latach kryterium z Maastricht dotyczącego stabilności cen [Błaszczyk 2016].
Wykres 1. Ogólna i bazowa dynamika cen w Polsce, SE i UE w I połowie 2018 r. na tle 2017 r.
0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV V VI
2017 2018
[% ]
CPI PL HICP PL HICP UE HICP SE CPI-CA CPI-CNZ CPI-CŻiE
Źródło: Dane GUS i Eurostat.
Poza wskazanymi powyżej czynnikami zewnętrznymi, w tym umiarkowaną inflacją u głównych partnerów handlowych, hamująco na dynamikę cen konsumpcyjnych w Polsce w I kwartale 2018 r. wpływała stabilizacja wewnętrznej presji popytowej. W efekcie inflacja bazowa była niska, w szczególności jeśli weźmiemy pod uwagę wskaźnik inflacji po wyłączeniu cen żywności i energii, który miał wartość poniżej 1%. Przyczyniał się do tego znaczący spadek dynamiki cen usług, który wynikał głównie z czynników o charakterze jednorazowym, jak np.
promocje na niektóre usługi telewizji satelitarnej i telefonii komórkowej oraz spadek opłat za ubezpieczenia pojazdów silnikowych.
Dodatkowym czynnikiem hamującym wzrost ogólnego poziomu cen była spadająca dynamika cen żywności, do której przyczyniło się przede wszystkim obniżanie dynamiki cen mięsa, nabiału i masła. Było ono związane ze wzrostem produkcji tych wyrobów w kraju
i za granicą. Obniżyła się też, w tym w największym stopniu w maju, roczna dynamika cen owoców, głównie importowanych.
Innym istotnym czynnikiem kształtującym ogólny poziom cen w Polsce w I połowie 2018 r. była dynamika cen energii, która na początku roku obniżała się a następnie rosła. Spadek rocznej dynamiki cen energii na przełomie roku wynikał głównie z wygasania statystycznych efektów bazy związanych z wysokim wzrostem cen paliw na początku 2017 r. Z kolei wyraźny wzrost dynamiki w kwietniu i maju 2018 r. nastąpił pod wpływem wzrostu cen ropy naftowej na rynku światowym i związanego z tym wyższego poziomu cen paliw na rynku krajowym.
Wzrost ten był bodźcem pobudzającym dynamikę cen innych składowych struktury koszyka cen konsumpcyjnych [NBP 2018, s. 19-20] (por. dalej).
Analizując dynamikę cen pozostałych, głównych składowych struktury koszyka dóbr i usług konsumpcyjnych w odniesieniu do miary HICP dla Polski w I połowie 2018 r. na tle 2017 r., warto zwrócić uwagę na te, które uległy największym zmianom. Trzeba zauważyć, że jeszcze w I półroczu 2017 r. dynamika cen w transporcie była najwyższa ze wszystkich grup, przekraczając w lutym nawet 6% wzrostu, by później ulec nagłemu załamaniu i w połowie 2017 r. osiągnąć nieznacznie ujemną wartość (-0,1%). W drugim półroczu ubiegłego roku nastąpiła stabilizacja cen w transporcie około wartości zerowej (między wartościami -0,9% i 1,2%). W I połowie 2018 r.
ceny w transporcie, głównie pod wpływem wzrostu cen surowców, w tym paliwowych, uległy nagłemu wzrostowi. Podobnie jak na początku ubiegłego roku osiągnęły największą dynamikę ze wszystkich, analizowanych składowych HICP, wynoszącą w czerwcu 6,1%. Rozważając dużą zmienność cen w tej grupie składowej koszyka HICP, należy mieć na uwadze znaczny wpływ na nią cen surowców paliwowych, w tym ropy naftowej.
Na drugiej stronie bieguna zmienności cen warto wyróżnić trzy grupy. Z jednej strony komunikację i grupę pozostałych dóbr i usług, dla których dynamika cen w I połowie 2018 r.
zmieniła się z dodatniej na ujemną i dodatkowo była na koniec tego półrocza w pierwszej trójce grup z najniższą dynamiką cen, a z drugiej strony odzieży i obuwia, dla której dynamika cen w I połowie 2018 r., podobnie jak w 2017 r. była nadal najniższa ze wszystkich badanych grup.
W znakomitej większości analizowanych składowych (ośmiu z dwunastu), na koniec półrocza dynamika cen była stabilna, dodatnia w granicach 0-3% (zob. wykres nr 2).
Wykres 2. Dynamika składowych HICP w Polsce w I połowie 2018 r. na tle 2017 r.
-7,0 -5,0 -3,0 -1,0 1,0 3,0 5,0 7,0
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV V VI
2017 2018
[%]
Total
Food and non-alcoholic beverages
Alcoholic beverages, tobacco and narcotics
Clothing and footw ear
Housing, w ater, electricity, gas and other fuels
Furnishings, household equipment and routine household maintenance Health
Transport
Communications
Recreation and culture
Education
Restaurants and hotels
Miscellaneous goods and services
Źródło: Eurostat.
W warunkach procesu reflacji i ożywienia gospodarczego w 2018 r. niektóre banki centralne podniosły stopy procentowe, np. System Rezerwy Federalnej czy Bank Anglii. W Polsce natomiast stopy procentowe Narodowego Banku Polskiego w ujęciu nominalnym pozostają bez zmian od marca 2015 r. Ich wartości zostały zaprezentowane na wykresie nr 3. Zmieniają się natomiast stopy procentowe w ujęciu realnym. Od momentu ustąpieniu deflacji stopy uległy znacznemu obniżeniu, oddziałując stymulująco na gospodarkę. W I połowie 2018 r. realna stopa depozytowa była cały czas ujemna, podobnie stopa referencyjna, ale poza lutym (0,1%) i marcem (0,2%), natomiast stopa lombardowa wahała się między 0,6% a 1,2%. Wstrzemięźliwość władz pieniężnych w Polsce w warunkach reflacji należy ocenić pozytywnie. Wpisuje się ona w tzw.
politykę minimalnej stopy procentowej (ang. MIRP, minimum interest rates policy), która jest skutecznym instrumentem antykryzysowym i antydeflacyjnym, o ile jest właściwie stosowana, tzn.
stopy procentowe utrzymywane są na niskim, minimalnym (często zerowym, ale także ujemnym
Wykres 3. Stopy procentowe NBP od marca 2015 r. do czerwca 2018 r. w ujęciu nominalnym i realnym
[%]
-2 -1 0 1 2 3 4 5
3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 2 3 4 5 6
2015 2016 2017 2018
referencyjna referencyjna realna depozytow a
depozytow a realna lombardow a lombardow a realna
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych NBP i GUS.
Jeśli chodzi o kurs walutowy złotego, to jego zmiany kształtowały się zdecydowanie odmiennie w odniesieniu do euro niż do dolara. W stosunku do wspólnej waluty europejskiej złoty był w I półroczu 2018 r. stabilny i kształtował się w granicach 4,16-4,30 (kurs średni miesięczny, wykres 4). Odnotować można jedynie niewielką deprecjację na koniec półrocza.
Wykres 4. Kurs złotego wobec euro i dolara amerykańskiego I połowie 2018 r. na tle 2017 r.*
3,2 3,4 3,6 3,8 4,0 4,2 4,4
I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII I II III IV V VI
2017 2018
[zł]
dolar euro
* Na wykresie uwzględniono dane średnie miesięczne.
Źródło: Eurostat.
Bardziej niestabilny był natomiast kurs złotego wobec dolara amerykańskiego. Po znacznej aprecjacji w 2017 r.3 (łącznie o około 0,6 zł) w pierwszych czterech miesiącach 2018 r. nastąpiła jego stabilizacja na poziomie około 3,4. Natomiast w maju i czerwcu obserwowaliśmy deprecjację, która wiązała się m.in. z pogorszeniem nastrojów na światowych rynkach finansowych.
W kolejnych miesiącach w obliczu wyborów samorządowych i związanej z tym niepewności można oczekiwać dalszej deprecjacji złotego, co będzie stanowić z kolei bodziec pobudzający wymianę handlową.
Bibliografia
Błaszczyk, P., 2016, Price Level Dynamics Differentiation as a Problem of Definition of Price Stability in the Euro Area, “Business Research Review”, Vol. 2, No. 1, s. 1-12.
Błaszczyk P., 2017, Stabilność cen i sytuacja złotego, „Obserwatorium Ekonomiczne” PTE: dodatek on-line do „Przeglądu Ekonomicznego", nr 7, s. 21-25.
Błaszczyk P., Fojutowski Ł., 2018, Convergence of price dynamics assessed in view of Poland's accession to the euro area focusing on deflation, „Środkowoeuropejskie Studia Polityczne”, nr 3.
NBP 2018, Raport o inflacji, lipiec.
Ode. N. i Ueda, K. 2007, The effects of the Bank of Japan’s Zero Interest Rate Commitment and Quantitative Monetary Easing on the Yield Curve: A Macro-Finance Approach, “The Japanese Economic Review”, Vol. 58, No. 3.
Okina, K. i Shiratsuka, S. 2004, Policy Commitment and Expectations Formation: Japan’s Experience under Zero Interest Rates, “North American Journal of Economics and Finance”, Vol. 15, No. 1.
Paweł Błaszczyk
4. Sektor bankowy i rynek kapitałowy
1. Sektor bankowy
W I półroczu 2018 r. w sektorze bankowym w porównaniu z analogicznym okresem poprzedniego roku można zaobserwować stabilizację w ilości banków komercyjnych na poziomie 35 i zmniejszenie liczby spółdzielczych o 6 do poziomu 550. Suma bilansowa sektora bankowego wzrosła o blisko 6% do poziomu 1 851 mld zł. Zatrudnienie ogółem zmniejszyło się o 0,9%
do poziomu ponad 165,2 tys. osób, co w liczbach bezwzględnych oznaczało zmniejszenie zatrudnienia w sektorze bankowym o 1,5 tys. osób r/r (należy również zaznaczyć, że zatrudnienie w centralach banków wzrasta, a w oddziałach maleje – w I półroczu 2018 r. w stosunku do analogicznego okresu 2016 r. zatrudnienie w oddziałach zmniejszyło się o 3,5 tys. etatów, a w centralach wzrosło o blisko 2 tys. osób). Zmniejszyła się również liczba placówek bankowych o 3,3% do poziomu ok. 6,5 tys. placówek, co w liczbach bezwzględnych oznaczało zmniejszenie ich liczby o ponad 220 r/r. Zmniejszenie zatrudnienia w sektorze bankowym i liczby placówek było związane z jednej strony z coraz powszechniejszym wykorzystywaniem przez klientów banków nowoczesnych kanałów kontaktu z klientem (internet, telefon komórkowy i stacjonarny) oraz konieczności dostosowania przez banki struktury swoich kosztów, biorąc pod uwagę rosnące obciążenia wynikające z implementacji regulacji bankowych oraz podatków i parapodatków płaconych przez banki. Depozyty przedsiębiorstw wzrosły o 6,2% do poziomu 269 mld zł, a depozyty gospodarstw domowych wzrosły o 6,7% do poziomu 789 mld zł.
W środowisku niskich stóp procentowych i relatywnie niskiej opłacalności depozytów bankowych dla deponentów udało się uzyskać wzrost akcji depozytowej gospodarstw domowych na poziomie wyższym niż dynamika sumy bilansowej sektora bankowego, co należy uznać za zjawisko pozytywne przy ocenie sektora bankowego. Negatywnym zjawiskiem jest natomiast obserwowany z okresu na okres spadek dynamiki depozytów. Pogłębia się tendencja wskazana już wcześniej – gospodarstwa domowe wycofują z banków depozyty terminowe, a jednocześnie zwiększają wartość rachunków bieżących. W porównaniu do stanu sprzed roku odnotowano wzrost łącznej wartości depozytów bieżących o 12,9 proc. i jednocześnie spadek depozytów terminowych o 2,1 proc. To naturalna konsekwencja spadku realnego oprocentowania depozytów do ujemnych poziomów.
Tabela 1. Dane charakteryzujące sektor bankowy w Polsce
Wyszczególnienie 06.2016 06.2017 2017 06.2018 Dynamika r/r
Liczba banków komercyjnych 37 35 35 35 0,0%
Liczba banków spółdzielczych 560 556 553 550 -1,1%
Suma bilansowa sektora bankowego (w mld zł) 1 662 1750 1782 1851 5,8%
Kapitały ogółem (w mld zł) 178,8 189,7 204,3 200,8 5,9%
Zatrudnienie ogółem 170 398 166 678 164 385 165 160 -0,9%
Liczba oddziałów 7 239 6 767 6 644 6 547 -3,3%
Depozyty przedsiębiorstw (w mld zł) 249,1 253,4 285 269 6,2%
Depozyty gosp. dom. (w mld zł) 699,1 739,5 761 789 6,7%
Należności brutto od gosp. dom (w mld zł) 648,8 667,7 672 649,4 -2,7%
Należności brutto od przedsiębiorstw (w mld zł) 340 359,4 366 330 -8,2%
Wynik finansowy netto (w mld zł) 8,0 6,9 13,6 7,8 13,0%
Koszty działania banku (w mld zł) 15,8 16,7 33 17,6 5,4%
Współczynnik wypłacalności 17,38% 18,51% 18,96% 18,93% 0,42 pp
Rentowność aktywów ROA 0,48% 0,39% 0,76% 0,42% 0,03 pp
Rentowność kapitałów własnych ROE 4,5% 3,64% 6,66% 3,88% 0,24 pp.
Wpływy z podatku od niektórych instytucji finansowych (tzw. podatku bankowego) w mln zł/plan budżetowy w mln zł (% wykonania rocznego)
1 750/
5 500 (31,8%)
2 507/
3 937 (63,7%)
4341,2/
3973 (110,3%)
2608,5/
4568,7/
(57,1%) - Źródło: Dane miesięczne sektora bankowego – czerwiec 2018 r., Komisja Nadzoru Finansowego oraz harmonogram wykonania budżetu państwa za okres styczeń-lipiec 2018 r, Ministerstwo Finansów.
W przypadku należności brutto od gospodarstw domowych nastąpił spadek o 2,7%
do poziomu 649,4 mld zł, a w przypadku należności brutto od przedsiębiorstw spadek o 8,2%
do poziomu 330 mld zł. Jest to pierwsze półrocze od czasu prowadzonych analiz, w którym nastąpiła ujemna dynamika badanych wielkości. Może to oznaczać zmniejszenie finansowania sektora przedsiębiorstw i gospodarstw domowych przez banki, co rodzi również pytanie o tendencję w kolejnych okresach. Wartość kapitałów ogółem rok do roku wzrosła o 5,9%
do poziomu 200,8 mld zł, co świadczy o powiększaniu bazy kapitałowej banków służącej stabilności i wypłacalności sektora bankowego w tempie podobnym to tempa wzrostu sumy bilansowej. Współczynnik wypłacalności wzrósł z 18,51% do 18,93%, co oznaczało, że sektor bankowy w Polsce jest stabilny pod względem bazy kapitałowej.
W I półroczu 2018 r. wynik finansowy netto sektora bankowego obniżył się do poziomu 7,8 mld zł i wzrósł o ok. 13% w porównaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego.
Koszty działania banku wzrosły 5,4% z poziomu 16,7 mld zł do poziomu 17,6 mld. Złożyły się na to przede wszystkim większe dochody z tytułu odsetek. Wzrosły z 20,5 mld zł do 22,4 mld zł (o 8,8 proc.). Na plus banki zaliczyły wyższe o 31 proc. przychody z tytułu dywidend i o 17 proc.
wyższe "pozostałe" dochody operacyjne. Co ciekawe, drugie pod względem istotności źródło dochodów, czyli opłaty i prowizje przyniosły bankom nieco mniejsze wpływy. Spadły z 6,8 do 6,6 mld zł, a więc o 3 proc. Pierwsze półrocze 2018 r. 14 banków komercyjnych i 5 spółdzielczych zakończyło ze stratą.
Współczynnik rentowności aktywów ROA był na poziomie 0,42% wobec 0,39%, w analogicznym okresie roku poprzedniego (wzrost o 0,03 p. p.). W przypadku współczynnika rentowności kapitałów własnych ROE zauważalny jest większy wzrost o 0,24 p. p. z poziomu 3,64% do poziomu 3,88%. Wzrost rentowności aktywów i kapitałów w trudnych warunkach regulacyjnych i w środowisku niskich stóp procentowych ograniczających wynik odsetkowy świadczy o adaptacji sektora bankowego do tych warunków.
Biorąc pod uwagę wpływy z podatku bankowego do budżetu państwa w I półroczu 2018 r. było to 2,6 mld zł wobec założonego poziomu 4,6 mld zł na cały 2018 r. (oznacza to wykonanie założeń budżetowych na poziomie 57,1%). Podatek bankowy wpływa pośrednio na kształtowanie struktury aktywów banku w kierunku większego zainteresowania obligacjami skarbowymi, których wartość można odliczyć od podstawy opodatkowania.
Dane rynkowe sektora bankowego w II kwartale 2018 r. przedstawiały się następująco [Raport „Polska bankowość w liczbach – II kw. 2018”]:
43,8 mln klientów detalicznych obsługiwały banki uniwersalne,
31,8 mln kont osobistych prowadziły banki. Wzrost o 948 tys. rdr,
16 mln klientów korzystało aktywnie z bankowości internetowej,
10 mln osób logowało się do banku z poziomu urządzenia mobilnego. Wzrost o 2,1 mln rdr,
6,6 mln klientów banków korzystało z aplikacji mobilnej. Wzrost o 1,7 mln rdr,
5,9 mln kart kredytowych obsługiwały banki. Spadek o 36 tys. rdr,
2,9 mln klientów było mobile only. Wzrost o 1,2 mln rdr,
1,3 mln kart HCE było zainstalowanych w smartfonach klientów; Wzrost o 944 tys. rdr,
560 tys. obcokrajowców obsługiwały banki; najwięcej Ukraińców.
2. Rynek kapitałowy
W I półroczu 2018 r. sytuacja na rynku kapitałowym uległa pogorszeniu, co stanowiło odwrócenie tendencji wzrostowej obserwowanej w poprzednich okresach. Osłabioną koniunkturę giełdową można obserwować poprzez takie wielkości jak ilość notowanych spółek zarówno na Rynku Głównym, jak i New Connect, obniżoną kapitalizacją spółek notowanych na tych 2 rynkach, obniżoną wartością indeksów giełdowych, zarówno głównych, jak i branżowych, a także zmniejszoną wartością obrotów na poszczególnych segmentach rynku kapitałowego.
Tabela 2. Kapitalizacja i liczba spółek notowanych na Rynku Głównym i New Connect
Rynek Główny GPW 12.2016 06.2017 12.2017 06.2018 Dynamika r/r Zmiana Kapitalizacja w mld zł 1 115,7 1316,5 1379,9 1 229,2 -6,6% -87,3
Liczba spółek notowanych 487 483 482 473 -2,1% -10
Rynek New Connect 12.2016 06.2017 12.2017 06.2018 Dynamika r/r Zmiana
Kapitalizacja w mld zł 9,8 10,3 9,6 8,7 -15,4% -1,6
Liczba spółek notowanych 406 404 408 403 -0,2% -1
Źródło: opracowanie własne na podstawie Informacji o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju za 2016 r., I półrocze 2017 r., 2017 r., I półrocze 2018 r.
Rynek Główny GPW
Łączna wartość obrotów akcjami w I półroczu br. wyniosła 108,3 mld zł (spadek o 25,1%
w stosunku do analogicznego okresu ub. roku). W systemie transakcji sesyjnych obroty zmniejszyły się o 18,6% (do 101,7 mld zł), natomiast w systemie transakcji pakietowych spadły o 66,6% (do 6,6 mld zł). Wartość obrotów prawami do akcji w systemie transakcji sesyjnych w okresie styczeń–czerwiec br. wyniosła 14,3 mln zł (o 53,0% mniej niż przed rokiem), natomiast w systemie transakcji pakietowych – 7,1 mln zł (o 20,3% więcej). Obroty prawami poboru, certyfikatami inwestycyjnymi produktami strukturyzowanymi oraz ETF-ami notowano jedynie w systemie transakcji sesyjnych. Obroty prawami poboru wyniosły 0,1 mln zł (wobec 1,4 mln zł przed rokiem). Wartość obrotów certyfikatami inwestycyjnymi ukształtowała się na poziomie 39,9 mln zł (o 23,5% więcej niż przed rokiem). Zmniejszyły się obroty produktami strukturyzowanymi – o 16,1% do 398,9 mln zł. Obroty ETF-ami wyniosły w transakcjach sesyjnych 86,2 mln zł (spadek o 9,8%).
Rynek New Connect
Wartość obrotów akcjami w transakcjach sesyjnych zmniejszyła się o 22,6% (do 596,9 mln zł), a w systemie transakcji pozasesyjnych spadła o 48,2% (do 41,1 mln zł). W okresie styczeń–
czerwiec br. nie odnotowano obrotów prawami do akcji i prawami poboru. Wskaźnik NCIndex obniżył się do 244,7 pkt z 327,1 pkt przed rokiem.
Rynek Catalyst
W ramach rynku Catalyst w I półroczu br. obroty obligacjami Skarbu Państwa na GPW wyniosły 368,3 mln zł (o 26,6% mniej niż w okresie styczeń–czerwiec ub. roku). Obroty obligacjami korporacyjnymi zwiększyły się o 55,1% (do 906,9 mln zł), a listami zastawnymi wzrosły blisko 2-krotnie (do 15,9 mln zł). Spadły natomiast obroty obligacjami komunalnymi (o 24,7% do 8,4 mln zł) oraz obligacjami spółdzielczymi (o 43,4% do 12,1 mln zł). W ramach rynku Catalyst w I półroczu br. nie odnotowano obrotów obligacjami komunalnymi, spółdzielczymi oraz listami
zastawnymi na BondSpot. Obroty obligacjami Skarbu Państwa wyniosły 12,3 mln zł (podczas gdy przed rokiem nie były notowane), a obroty obligacjami korporacyjnymi – 267,3 mln zł (wzrost o 36,5% w skali roku).
Indeksy giełdowe
Na zamknięciu ostatniej sesji w czerwcu br. większość indeksów giełdowych zanotowała spadek, w tym WIG i WIG-Poland – po 8,3%. Indeks w sektorze dużych spółek WIG20 zmniejszył się o 7,1%, a w sektorze średnich spółek mWIG40 – o 14,0%. Wśród indeksów sektorowych największy spadek notowano w branży budowlanej (o 38,3%) i motoryzacyjnej (o 24,8%); wzrost odnotowano jedynie w branży odzieżowej (o 7,1%),a także w indeksie WIG-CEE (o 14,4%).
Tabela 3. Wartość indeksów giełdowych GPW
Źródło: Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju w i półroczu 2018 r., GUS, lipiec 2018 r.
Sytuacja na rynku kapitałowym w I półroczu 2018 r. wynikała głównie z czynników zewnętrznych, ponieważ wewnętrzna sytuacja makroekonomiczna i finansowa jest dobra.
Właściwie wszystkie rynki kapitałowe od przełomu stycznia i lutego 2018 r. są znacznie niżej, chociaż nie tak bardzo jak to ma miejsce w przypadku polskiej giełdy. Seria podwyżek stóp procentowych w USA (było już siedem), które zawsze skłaniają największych inwestorów do przetasowań w portfelach, chociażby z powodu umacniającego się dolara wobec innych walut.
Drugą przyczyną słabnięcia rynków kapitałowych jest niepewność. Zainicjowane przez Trumpa
„okładanie” się wzajemne cłami, sankcjami itp. budzi na rynkach kapitałowych niepewność co do skutków jakie może to wywołać w gospodarce światowej. Burzenie dotychczasowego porządku gospodarczego skłania duży kapitał do włączania hamulców odnośnie ryzykownych inwestycji, a to przekłada się na mniejszy popyt i aktywizację podaży, głównie na rynkach akcyjnych. Niestety, w teorii zakłada się, że giełdowe spadki wyprzedzają wydarzenia w gospodarce o mniej więcej 3 kwartały, a to tym bardziej każe zachować szczególną ostrożność przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych. Jak będzie, czas pokaże. Obecnie Ministerstwo Finansów z EBOR-em przygotuje strategię rozwoju rynku kapitałowego, która ma być gotowa do końca 2018 r.
Globalna agencja indeksowa FTSE Russell w 2017 r. ogłosiła decyzję o zmianie klasyfikacji Polski z emerging markets (krajów rozwijających się) do developed markets (krajów rozwiniętych) z dniem 24 września 2018 r., dzięki czemu Polska znalazła się w gronie 25 najbardziej rozwiniętych gospodarek świata.
Bibliografia
1. Dane miesięczne sektora bankowego – czerwiec 2018 r., Komisja Nadzoru Finansowego.
2. Harmonogram wykonania budżetu państwa za okres styczeń-lipiec 2018 r, Ministerstwo Finansów.
3. Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju w i półroczu 2018 r., GUS, lipiec 2018 r.
4. Raport „Polska bankowość w liczbach – II kw. 2018, www.prnews.pl .
Krzysztof Waliszewski
5. Sytuacja społeczna Polski w I półroczu 2018 roku
Analiza społecznych zmian zachodzących w gospodarce ma na celu określenie bieżących i przyszłych tendencji w kształtowaniu struktury ludności i jej wpływu na potencjał produkcyjny gospodarki, poziom dochodów ludności oraz wpływ dochodów na nastroje zakupowe i wielkość konsumpcji czy poziom wykluczenia społecznego i ubóstwa. Waga sytuacji społecznej i oczekiwanych w niej zmian stanowi bodźce do działań rządu oraz pozwala przewidywać długookresowe szanse i zagrożenia danego kraju. W rozdziale ukazano główne tendencje zachodzące w sferze społecznej w Polsce w I półroczu 2018 roku. Głównymi punktami analizy były zmiany w strukturze ludności, migracje, analiza dochodów i poziom ubóstwa.
Stan ludności i jej zmiany
W okresie od stycznia do kwietnia 2018 roku stan ludności wynosił 38410 tys. mieszkańców a więc o ok.
0,02% mniej niż a analogicznym okresie w 2017 roku. Wskaźnik przyrostu naturalnego w tym czasie na 1000 osób wynosił -1,9. Zjawisko to spowodowane było zarówno wzrostem umieralności (z 147,1 tyś w okresie I-IV 2017r. do 153,2 tys. w okresie I-IV 2018 roku) o 4,1%, a także spadkiem liczby narodzin o ok. 1,23% (z 130,3 tyś w okresie I-IV 2017r. do 128,7 tys. w okresie I-IV 2018 roku). Stan i prognozy ludności wg GUS wskazują, że zarówno wśród kobiet jak i mężczyzn większość stanowią osoby między 30 a 45 rokiem życia. Sporą grupę tworzą także osoby między 60 a 68 rokiem życia. Dalsze prognozy wskazują na spadek przyrostu naturalnego, co może wiązać się z ewentualnym zagrożeniem dla systemu emerytalno-rentowego w związku ze stosowaniem zasady solidaryzmu międzypokoleniowego (rys. 1).
Rysunek 1. Struktura ludności w Polsce w 2018 roku
Źródło: Piramida ludnościowa GUS; http://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/ludnosc-piramida/
Liczba ludności w Polsce w I połowie 2018 w podziale na płeć wskazuje na niewielką przewagę kobiet (ok. 52%) w stosunku do mężczyzn. W tym okresie liczba ludności zmniejszyła się o ponad 20 tysięcy osób, a stopa tego ubytku wynosi -0,05%. Urodzenia żywe odnotowano w ilości 193 tys., czyli ponad 6 tys. mniej niż w tym samym okresie roku poprzedniego.
Współczynnik urodzeń wynosi aktualnie 10,1‰ (czyli spadek o 0,3 pkt). Co więcej, odnotowano wzrost współczynnika zgonów o 0,2 pkt. do poziomu 11,2‰, czyli wzrost liczby zgonów o ponad 4 tys. Przyrost naturalny w analizowanym okresie był ujemny i wyniósł -21,7 tys., współczynnik kształtował się na poziomie -1,1‰ (w I półroczu 2017 r. ubytek naturalny wyniósł -11 tys., tj. -0,6‰). Oznacza to, że w I półroczu 2018 r., w wyniku ruchu naturalnego, na każde 10 tys. ludności kraju ubyło 11 osób. W miastach ubytek naturalny liczył -18,6 tys. (-1,6‰), a na wsi -3,1 tys. (-0,4‰)4. Spadek przyrostu naturalnego przy jednoczesnym wzroście umieralności w dłuższym okresie mogą niekorzystnie wpływać na rynek pracy. Obniżenie potencjału czynnika pracy może wymagać jego uzupełnienia nierezydentami bądź, jeśli wystąpi taka możliwość, zmiany struktury produkcji na bardziej kapitałochłonną. Zagrożenia można dostrzec także od strony zabezpieczenia społecznego. W długim okresie spadek liczby narodzin, przy utrzymaniu podstawowych potrzeb społeczeństwa, może osłabić wiarygodność instytucji wsparcia. Będzie to główną przyczyną zmiany struktury osób w wieku produkcyjnym do osób w wieku nieprodukcyjnym (przed i poprodukcyjnym) (rys. 2).
Ponadto w okresie potencjalnego kryzysu, automatyczne stabilizatory koniunktury przy realizacji aktywnej polityki socjalnej mogą niekorzystnie wpłynąć na stan budżetu.
Współczesna polityka rządu miała na celu rozwiązanie tego problemu poprzez realizację programu „500+”. Jak jednak wskazują powyższe dane, program ten nie odwrócił tendencji spadkowej. Bezsprzecznym jest jednak jego wpływ na poprawę sytuacji materialnej rodzin z dziećmi, w których doszło do poprawy sytuacji majątkowej.
Na zmiany w licznie ludności w kraju wpływ miały także migracje. W analizowanym okresie zarejestrowana liczba emigracji była niższa niż liczba emigracji o ok. 1,3 tys. osób.
Rysunek 2. Struktura wiekowa ludności a rynek pracy
Źródło: Ludność. Stan i struktura oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2018r. Stan w dniu 30 VI, Informacje Statystyczne, GUS, Warszawa 2018.
W I kwartale 2018 r. szacunkowa liczba przekroczeń granicy Polski wyniosła 63,5 mln, z tego 38,3 mln (60,4%) cudzoziemców (nierezydentów) i 25,2 mln (39,6%) Polaków (rezydentów). W I kwartale 2018 r. ruch graniczny (z Polski i do Polski) był większy w porównaniu do I kwartału 2017 r. o 2,9%. W I kwartale 2018 r. szacunkowa liczba przekroczeń granicy Polski była większa niż przed rokiem: cudzoziemców o 2,0%, Polaków o 4,3%.
W stosunku do I kwartału 2017 roku, najwięcej przekroczeń granicy wśród cudzoziemców wystąpiło wewnątrz UE. Swoboda przepływu czynników produkcji stanowi udogodnienie dla migracji co wystąpiło w analizowanym okresie. Słabsze tendencje występowały natomiast
w przypadku Ukrainy i Rosji. Średnie wydatki cudzoziemców wzrosły najwięcej w przypadku Rosji oraz Ukrainy, zaś największe spadki zanotowano w przypadku Słowacji (tab. 1)
Tabela 1. Ruch graniczny i wydatki cudzoziemców w Polsce i Polaków za granicą w I kwartale 2018 roku
Źródło: Ruch graniczny oraz wydatki cudzoziemców w Polsce i Polaków za granicą w I kwartale 2018 roku, Informacje Sygnalne, GUS 2018.
Wzrost napływu obywateli zagranicznych determinowała wielkość dokonywanych przez nich wydatków krajowych. Całościowe ujęcie danych wskazuje, że cudzoziemcy dokonywali znacznie więcej wydatków w Polsce, niż Polacy za granicą. Zjawisko to może być związane z poprawą atrakcyjności turystycznej Polski. Jak podaje portal przekrój finansowy.pl, nastąpił wzrost zainteresowanie Polską jako obszarem turystyki. Według danych przytaczanych przez Ministerstwo Sportu i Turystyki, w ubiegłym roku do Polski przyjechało 18,3 mln zagranicznych turystów, najwięcej z Niemiec, Wielkiej Brytanii, Ukrainy oraz USA i Rosji. Polskę odwiedzają także coraz liczniej mieszkańcy Chin i Izraela. Co więcej Polska Organizacja Turystyczna podaje, że 96 proc. zagranicznych turystów było zadowolonych z pobytu w Polsce, a 85 proc. planuje odwiedzić ją ponownie5. Taka tendencja korzystnie wpływa na krajowe PKB i wzrost dochodów z turystyki. Część osób odwiedzających Polskę podejmuję także pracę na jej terenie. Są to głównie mieszkańcy Ukrainy. Jak wskazują dane GUS, liczba wydawanych pozwoleń na pracę w Polsce
dla cudzoziemców systematycznie rośnie. W 2017 r. ponad 80% cudzoziemców, którym udzielono zgody na pracę w Polsce, stanowili mieszkańcy Ukrainy. Rynek pracy cudzoziemców w największym stopniu zdominowany był przez obywateli Ukrainy w województwie kujawsko- pomorskim i podkarpackim. Ponad 93% zezwoleń wydanych w tych województwach skierowanych było do obywateli tego kraju6. Ogólną strukturę zezwoleń na pracę w Polsce według obywatelstwa przedstawia rysunek 3.
Rysunek 3. Struktura zezwoleń na pracę w Polsce według obywatelstwa
Źródło: Zezwolenia na pracę cudzoziemców w Polsce w 2017r., Urząd Statystyczny w Bydgoszczy, GUS.
Dochody, wydatki i zamożność społeczeństwa
Konsonując analizy zamożności społeczeństwa polskiego, poddano analizie wskaźnik bieżącej ufności konsumenckiej (WBUK). Bieżący wskaźnik ufności konsumenckiej syntetycznie opisuje obecne tendencje konsumpcji indywidualnej. Wskaźniki ufności konsumenckiej mogą przyjmować wartości od –100 do +100. Wartość dodatnia oznacza przewagę liczebną konsumentów nastawionych optymistycznie nad konsumentami nastawionymi pesymistycznie, natomiast wartość ujemna oznacza przewagę liczebną konsumentów nastawionych pesymistycznie nad konsumentami nastawionymi optymistycznie7. Analiza wskaźników bieżącej ufności konsumenckiej wskazała poprawę subiektywnej oceny konsumentów. Ogólna wartość WBUK w 2 kwartale 2018 roku kształtowała na poziomie 6,6 i była niemal trzykrotnie wyższa od analogicznego okresu w 2017 roku.
6 Zezwolenia na pracę cudzoziemców w Polsce w 2017r., Urząd Statystyczny w Bydgoszczy, GUS.
7 Koniunktura konsumencka – maj 2018, GUS.
Tabela 2. Bieżący wskaźnik ufności konsumenckiej
Rok/kwartał
Zmiany sytuacji finansowej gospodarstw
domowych
Zmiany ogólnej sytuacji
ekonomicznej w kraju Obecne dokonywanie
ważnych zakupów
Wskaźnik WBUK Ostatnie
12 miesięcy
Najbliższe 12 miesięcy
Ostatnie 12 miesięcy
Najbliższe 12 miesięcy
2017 I -0,8 2,2 -5,1 -9,2 4,4 -1,7
II 1,2 2,6 0,1 -2,3 10,2 2,4
III 0,8 4,0 5,7 1,8 12,2 4,9
IV -0,9 2,3 6,5 2,5 9,8 4,0
2018 I -0,4 4,1 9,1 4,5 12,4 5,9
II 0,8 4,3 9,8 4,5 13,7 6,6
Źródło: Koniunktura konsumencka – czerwiec 2018, GUS.
Całe pierwsze półrocze 2018 roku na ogół cechowało się korzystnymi tendencjami konsumpcji we wszystkich analizowanych aspektach. Dotyczyło to zarówno sytuacji finansowej gospodarstw domowych jak i ogólnej sytuacji ekonomicznej w Polsce. Rosnące wartości wskaźników sugerują optymistyczne nastroje panujące wśród gospodarstw domowych.
Spowodowane może być to ogólną poprawą sytuacji gospodarczej, a także przede wszystkim wzrostem oceny możliwości przyszłego oszczędzania pieniędzy (5,0 p. proc.). Na wzrost wartości wskaźnika wpłynęły wszystkie jego składowe. Najwyższe wzrosty odnotowano w ocenach dotyczących przyszłego poziomu bezrobocia i przyszłej sytuacji ekonomicznej kraju (odpowiednio o 4,6 i 2,8 p. proc.). Wzrost skłonności do oszczędzania skłania w tym przypadku konsumentów do odłożenia w czasie ważnych zakupów oraz wpływa korzystnie na ich bieżące zaufanie. Większa ufność konsumencka oznacza wzrost gospodarczy, który przekłada się na wzrost wydatków oraz konsumpcji. Zjawisko to potwierdzają kwartalne wskaźniki makroekonomiczne, wskazując na wzrost popytu konsumpcyjnego w cenach stałych na 104,8%
w stosunku do II kwartału 2017 roku, co powodowało zbliżony wzrost wielkości spożycia wśród gospodarstw domowych.
Rysunek 4. Wartości składowe bieżącego wskaźnika ufności konsumenckiej w okresie 2015-2018 roku
Źródło: Koniunktura konsumencka – czerwiec 2018, GUS.
Sytuacja dochodowa mieszkańców
Z analizy CBOS wynika, że Polakowi, który chce przeżyć miesiąc na podstawowym poziomie wystarczy 1467 zł. Polacy chcący od życia nieco więcej na utrzymanie potrzebują 2317 zł. Dobrej jakości życie kosztuje natomiast średnio 3605 złotych8. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w gospodarce narodowej ukształtowało się w I kwartale 2018 roku na poziomie 4622,84 zł, tj. o 6,2% wyższym niż w analogicznym okresie ubiegłego roku. W sektorze publicznym wyniosło 5327,27 zł (wzrost do analogicznego okresu ub. roku o 4,8%), a w sektorze prywatnym 4349,80 zł (wzrost odpowiednio o 7,2%). Na wyższą dynamikę wynagrodzeń ogółem wpłynął wysoki wzrost płac w sektorze przedsiębiorstw, który wyniósł 7,1% (wobec 4,5% w I kw. 2017 r.
oraz w sferze budżetowej – odpowiednio o 4,3% (wobec 3,3%). Siła nabywcza przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w gospodarce narodowej była o 4,7% większa niż przed
8 https://gazetalubuska.pl/ile-kosztuje-zycie-w-polsce-cbos-wyliczyl-za-ile-polak-przezyje-miesiac-w-kraju- takiej-kwoty-chyba-nikt-sie-nie-spodziewal/ar/13252236.
rokiem i wzrost ten był dwukrotnie wyższy niż odpowiednio przed rokiem (przed rokiem 2,1%).
Co więcej w I kwartale 2018 roku pracownicy przepracowali na 1 zatrudnionego 433 godziny, czyli o 18 godzin mniej niż w analogicznym okresie 2017 roku. Wzrost wynagrodzeń skutkował więc efektem dochodowym i przejawiał się w skłonności spędzania większej ilości czasu w domu, mniej zaś na rynku pracy. Wyższe place zwiększyły zamożność ludzi i spowodowały, że pracowali oni mniej. Potwierdza to wskaźnik wynagrodzenia realnego w stosunku do okresu poprzedniego w wysokości 102,1%. Względne wahania wynagrodzeń brutto w stosunku do średniej najbardziej widoczne były (w porównaniu z I kwartałem 2017 roku) górnictwie (spadek), wytwarzaniu i zaopatrywaniu w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę (wzrost), informacji i komunikacji (wzrost), działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej (wzrost) oraz edukacji (spadek).
Rysunek 5. Odchylenia względne przeciętnych miesięcznych wynagrodzeń brutto od przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce narodowej według sekcji w I kwartale
Źródło: Zatrudnienie i wynagrodzenia w gospodarce narodowej w I kwartale 2018 roku, Warszawa 2018, s. 12.
Najszybsza dynamika wzrostu wynagrodzeń widoczna była w województwach Dolnośląskim, Małopolskim i Lubuskim, zaś najwolniej wynagrodzenia rosły w województwach Pomorskim, Lubelskich i Warmińsko-Mazurskim.
Jak podają Analizy Statystyczne GUS „Informacja o sytuacji społeczno-gospodarczej kraju
systemu ubezpieczeń społecznych w maju br. wyniosła 2225,48 zł i była o 4,4% wyższa niż przed rokiem. W okresie styczeń– maj br. ukształtowała się ona na poziomie 2200,51 zł, tj. wzrosła w skali roku o 3,9%. Przeciętna miesięczna realna emerytura i renta brutto z pozarolniczego systemu ubezpieczeń społecznych w maju br. była wyższa niż przed rokiem o 2,5%, natomiast w okresie styczeń–maj br. zwiększyła się w skali roku o 1,9%. Przeciętna miesięczna nominalna emerytura i renta brutto rolników indywidualnych w maju br. ukształtowała się na poziomie 1121,83 zł, tj. o 2,2% wyższym niż przed rokiem. W okresie styczeń–maj br. wyniosła ona 1222,16 zł, tj. o 2,3% więcej niż w analogicznym okresie ub. roku. Siła nabywcza przeciętnej miesięcznej emerytury i renty brutto rolników indywidualnych w maju br., a także w okresie pięciu miesięcy br., zwiększyła się w skali roku po 0,3%. Kwota brutto zasiłków dla bezrobotnych (bez składki na ubezpieczenie społeczne) wyniosła w maju br. 114,3 mln zł, tj. o 6,7% mniej niż w kwietniu br. oraz o 15,6% mniej niż przed rokiem. W okresie styczeń– maj br. wypłacono bezrobotnym 599,0 mln zł, tj. o 16,2% mniej niż rok wcześniej. Wartość wypłat z tytułu zasiłków i świadczeń przedemerytalnych wyniosła w maju br. 120,3 mln zł, tj. zmniejszyła się w skali roku (o 33,4%) oraz w stosunku do poprzedniego miesiąca (o 1,6%). W okresie styczeń–maj br.
wypłacono świadczenia z tego tytułu na kwotę ogółem 611,9 mln zł, tj. o 33,1% mniejszą niż w analogicznym okresie ub. roku.
Aktualnie brak jest jeszcze danych dotyczących zasięgu ubóstwa. Wstępne dane portalu worldpoverty.io pokazują jednak, że poziom ubóstwa w Polsce wynosi poniżej 3%. Dane te wskazują, że Polska nie jest zagrożona skrajnym ubóstwem. Dane te są zbieżne z informacjami podanymi w ostatnich latach przez GUS. Wyniki badań badań budżetów gospodarstw domowych wskazują na ogólną poprawę sytuacji materialnej, w tym stopniowe ograniczanie zasięgu ubóstwa.
Zauważono, że spada tzw. ubóstwo skrajne9. Wstępne dane wg CBOS10 wskazały jednak, że tylko 2% badanych żyje się bardzo dobrze i mogą pozwolić sobie na pewien stopień luksusu. 26%
wskazało, że żyje im się dobrze bez szczególnego oszczędzania, 53% żyje średnio, tzn. starcza im na codzienne wydatki, ale muszą oszczędzać przy poważniejszych zakupach. Niecałe 20%
badanych wskazało, że żyje poniżej średniego poziomu, z czego 17% żyje skromnie, co wymaga oszczędnego gospodarowania środkami finansowymi a 2% żyje w biedzie i nie wystarcza im na podstawowe potrzeby. Warto przy tym zauważyć, że taka subiektywna ocena sytuacji materialnej gospodarstw domowych stale się poprawia. Zauważono także, że mniej osób pożycza pieniądze, a lepsza sytuacja materialna przekłada się na wzrost oszczędności w społeczeństwie.
9 https://businessinsider.com.pl/finanse/poziom-ubostwa-w-polsce-spada-dane-gus-2015-2016/bw1cng2.
10 Materialne warunki życia, Komunikat z badań, CBOS, nr 47/2018, s. 1.
