1.
2. Alkohole i fenole – powtórzenie wiadomości
a. 1. Cele lekcji
i. a) Wiadomości
Uczeń zna zastosowanie i właściwości fizyczne alkoholi i fenoli.
ii. b) Umiejętności Uczeń potrafi:
• rozróżnić alkohole nasycone, nienasycone, aromatyczne, cykliczne oraz fenole na podstawie podanych wzorów półstrukturalnych,
• określić rzędowości alkoholi na podstawie podanych wzorów półstrukturalnych lub strukturalnych,
• pisać wzory półstrukturalne lub strukturalne na podstawie podanych nazw alkoholi i fenoli,
• tworzyć nazwy systematyczne alkoholi i fenoli na podstawie podanych wzorów półstrukturalnych lub strukturalnych,
• pisać równania reakcji charakterystyczne dla alkoholi i fenoli,
• pisać równania reakcji otrzymywania alkoholi i fenoli,
• omówić budowę alkoholi i fenoli.
b. 2. Metoda i forma pracy
Doświadczenie, dobieranka, pogadanka, praca z całym zespołem, praca w grupach.
c. 3. Środki dydaktyczne
Sprzęt i odczynniki niezbędne do wykonania doświadczeń, karty pracy.
d. 4. Przebieg lekcji
i. a) Faza przygotowawcza 1. Podanie tematu lekcji.
2. Podział uczniów na zespoły.
ii. b) Faza realizacyjna Część teoretyczna
1. Wybieranie przez grupy zdań prawdziwych (załącznik 1). Omówienie ćwiczenia.
2. Przyporządkowanie przez grupy podanego wzoru alkoholu do odpowiedniego szeregu homologicznego i określenie rzędowości alkoholu (załącznik 2).
3. Dopasowanie przez grupy, zastosowania i wzoru związku do nazwy (załącznik 3).
Omówienie ćwiczenia.
4. Porównanie hydroksylowych pochodnych węglowodorów (załącznik 4). Omówienie ćwiczenia.
Część praktyczna
1. Rozdanie uczniom probówek oznaczonych cyframi 1,2,3.
2. Identyfikacja przez grupy zawartości probówek (załącznik 5).
iii. c) Faza podsumowująca
1. Wykonanie przez uczniów zaplanowane doświadczenia pod ścisłą kontrolą nauczyciela.
2. Chętni przedstawiciele grup omawiają efekty swoich prac, określając zawartość probówek 1,2,3.
e. 5. Bibliografia
1. Borowska B., Panfil V., Metody aktywizujące w edukacji biologicznej, chemicznej i ekologicznej – propozycje scenariuszy, Wydawnictwo TEKST sp. z o. o., Bydgoszcz 2001.
2. Gielas E., Kluz Z., Krzeczkowska M., Poźniaczek M., Chemia 3. Zeszyt ćwiczeń dla uczniów szkół średnich, WSiP , Warszawa 1993.
3. Kałuża B., Kamińska F., Chemia organiczna. Ćwiczenia część 2, Wydawnictwo Edukacyjne Zofii Dobkowskiej Żak, Warszawa 2002.
4. Scenariusz zajęć mgr Agnieszki Janas umieszczony na stronie http://www.profesor.pl/
5. Płyta CD, Chemia w liceach i technikach. Zakres podstawowy. Sprawdziany
modułowe do działów 1-12. Oficyna Edukacyjna Krzysztofa Pazdro, Warszawa 2005.
f. 6. Załączniki
i. a) Karty pracy ucznia załącznik 1
Wybierzcie prawdziwe zdania charakteryzujące budowę, właściwości fizyczne i zastosowanie alkoholi i fenoli.
1. Alkohole wykazują charakter zasadowy dzięki obecności w ich cząsteczkach grupy – OH (np. KOH).
2. Cząsteczki wszystkich alkoholi i fenoli zawierają atomy węgla, wodoru i tlenu.
3. Glicerol nie jest trującym alkoholem.
4. Wodny roztwór glikolu etylenowego podwyższa temperaturę krzepnięcia roztworu o ok. 300Co.
5. Alkohole i fenole są homologami, ponieważ ich cząsteczki zawierają tę samą grupę funkcyjną –OH.
6. Reakcja glikolu z wodorotlenkiem miedzi (II) świadczy o obecności wielu grup –OH w cząsteczce glikolu.
7. Benzenol jest alkoholem aromatycznym.
załącznik 2
Na podstawie podanych wzorów półstrukturalnych określcie, do jakiego szeregu
homologicznego należą podane związki.
Zastosujcie określenia:
• alkohol nasycony,
• alkohol nienasycony,
• alkohol cykliczny,
• alkohol aromatyczny,
• fenol.
Następnie określcie rzędowość alkoholi.
Karta pracy na podstawie sprawdzianów modułowych do działów 1-12 - Płyta CD Chemia w liceach i technikach. Zakres podstawowy, Oficyna Edukacyjna Krzysztofa Pazdro, Warszawa 2005.
załącznik 3
Do nazwy związku dobierzcie jego wór oraz jego zastosowanie.
METANOL GLIKOL ETYLENOWY KREZOL
ETANOL GLICEROL FENOL
C2H5OH C3H5(OH)3 C2H4(OH)2
CH3OH C6H5OH C7H7OH
Powstaje w wyniku
fermentacji alkoholowej Silna trucizna, powoduje trwałą ślepotę
Używany m.in. do produkcji leków i kosmetyków
„Przyjaciel” chłodnic samochodowych w czasie mrozów
Wróg hydrosfery, składnik ścieków przemysłowych
Środek do dezynfekcji pomieszczeń sanitarnych i śmietników.
załącznik 4
Uzupełnijcie tabelkę, wpisując odpowiednio znak plusa (+), jeśli reakcja zachodzi lub znak minusa (–), jeśli nie zachodzi
REAKCJA Z ALKOHOLE MONOHYDRO-
KSYLOWE
ALKOHOLE POLIHYDROKSYLOWE
ALKOHOLE
AROMATYCZNE FENOLE
Metalem aktywnym Wodorotlenkiem litowca
Wodorotlenkiem miedzi (II)
Roztworem chlorku żelaza (III)
Zdolność do dysocjacji Zdolność do
podstawienia grupy – OH
Zdolność do reakcji nitrowania
Dokonajcie zestawienia porównawczego alkoholi i fenoli
WYSZCZEGÓLNIENIE ALKOHOLE FENOLE
Wzór i nazwa grupy funkcyjnej Wzór ogólny
Stan hybrydyzacji atomu węgla, z którym połączona jest grupa funkcyjna
Charakter kwasowy
załącznik 5
W probówkach oznaczonych cyframi 1,2,3 otrzymaliście roztwory wodne następujących substancji: alkoholu monohydroksylowego, alkoholu polihydroksylowego i fenolu .
Zaprojektujcie doświadczenia, możliwe do realizacji w warunkach szkolnych, prowadzące do identyfikacji zawartości probówek. Następnie przeprowadźcie je, zapiszcie obserwacje i wnioski oraz określcie zawartość probówek.
ii. b) Zadanie domowe
1. Alkohol metylowy jest szeroko stosowanym rozpuszczalnikiem, otrzymuje się go w reakcji syntezy z gazu syntezowego. Wiedząc, że proces przebiega z
sześćdziesięcioprocentową wydajnością, oblicz, ile należy użyć gazu syntezowego (warunki normalne), aby otrzymać 150 kg metanolu.
2. W wyniku badania próbki ścieku stwierdzono, że 200 cm3 tej próbki reaguje z 0,06 g bromu. Oblicz stężenie fenolu w badanym ścieku w g/dm3.
g. 7. Czas trwania lekcji
45 minut
h. 8. Uwagi do scenariusza
Przy mało sprawnej eksperymentalnie grupie lub przy liczebnej klasie, uczniowie tylko projektują doświadczenia zmierzające do identyfikacji zawartości probówek oznaczonych cyframi: 1, 2, 3. Eksperymenty przeprowadza wówczas nauczyciel w formie pokazu, według instrukcji przygotowanej przez młodzież.
