W I A D O M O Ś C I
T E C H N I C Z N E U Z B R O J E N I A
K W A R T A L N I K W Y D A W A N Y P R Z E Z DEPARTAM ENT UZBROJENIA M. S. W O JS K .
ROK DZIESIĄTY. ZESZYT Nr 40.
W A R S Z A W A - K W I E C I E Ń 1938 r.
W I A D O M O Ś C I
T E C H N I C Z N E U Z B R O J E N I A
K W A R T A L N I K W Y D A W A N Y P R Z E Z D E P A R T A M E N T U Z B R O J E N IA M. S. W O JS K .
B ib lio te k a Ja g ie llo ń s k a
1 0 0 2 1 1 4 1 1 1
R O K DZIESIĄTY. ZESZYT N r 40.
W A R S Z A W A — K W I E C I E Ń 1938 r.
1002114111
A u t o r z y a r t y k u ł ó w , z a m i e s z c z o n y c h w „ W i a d . T e c h n . U z b r . ” , s ą o d p o w i e d z i a l n i z a p o g l ą d y w n i c h w y r a ż o n e .
T R E Ś Ć :
str.
Ppłk dr Tadeusz F e ls z ty n , inż. Leopold Mańkowsk i i prof. Sta nisław Płużański.
W pływ odchyłek toleracyjnych oraz w ad produkcyjnych pocisku k a ra binow ego na w łasności balistyczne (dokończenie) , 137 Płk s. s. inż. P aw eł N ie w ia dom ski i por. A leksa n d e r Czekalski. O bliczenie
o p oropow rotnika o zm iennej długości odrzutu (dokończenie), , , 192 Inż. W acław M oszy ńsk i. W spraw ie w y znaczania położenia środka ciężkości
pocisków i o kreślenia ich m om entu bezw ładności . . . . . 215 W iadom ości z p rasy obcej, , , . . . , . , , . 2 4 1
P p łk d r TADEUSZ FELSZTYN Inż. LEOPOLD M AŃKOW SKI Prof. inż. STANISŁAW PŁUŻAŃSKI
W P Ł Y W OD C H Y ŁEK T O L E R A N C Y JN Y C H
O R A Z W A D P R O D U K C Y JN Y C H P O C IS K U K A R A B IN O W E G O N A J E G O W Ł A S N O Ś C I BA LISTY C ZN E
(ciąg dalszy) 2. P r o g r a m b a d a ń .
T a k d o b ra n y m ateria ł p o d d a n o zam ierzonym p rz e z nas b a d a niom. Polegało ono na ok re śle n iu n as tę p u ją c y c h danych: :j
a) celności, b) ciśnienia, c) szybkości.
S trzela n ie p rz e p ro w a d z a n o w strzelnicy krytej, aż eby w y k lu czyć wszelki w pływ wiatru.
1) P rzy badaniu celności k a rab in był um ocow any w ciężkim stojaku; strzelanie odbyw ało się przy użyciu lunety. P róby na ro z rz u t p r z e p ro w a d z a n o na o d le g ło ś ć — 100 m etrów , oddając do jednej ta rc z y — 20 strza łów pociskam i badanym i, do drugiej ta rc z y — po 7 strzałów dla d w óc h rodzajów pocisków b a d a n y c h i dla p rz y ję te g o pocisku wzorcowego.
K a żd ą serię 7-mio strzałow ą oznaczano na tarczy.
P rzy tym strze la n iu mierzono:
1) śre d n ic ę 100% i 50% koła ro z rz u tu dla serii 20 strzałow ej pociskam i badanym i,
2) ś re d n ic ę 100% koła ro z rz u tu dla każdej z poszczególnych seryj 7-mio strza łow ych i całego pola ro z rz u tu trz e c h seryj (21 strzałów),
3) śro d e k ro z rz u tu dla każdej serii 7-mio strzałow ej (dla dwóch rodzai pocisków b a d a n y c h i dla serii pociskam i wzorcowymi),
— 138 —
4) uchy len ie ś ro d k ó w ro z rz u tu seryj b a d a n y c h — od ś ro d k a r o z rz u tu serii w zorcow ej.
S posób o k re śla n ia ty ch w ielkości podaje rys. 25, gdzie oznaczają:
Rys. 25,
w — śre d n ic ę 100'jj koła ro z rzu tó w dla pocisków w zorcow ych a — śre dnic ę 100% koła ro z rz u tó w dla pocisków b a d a n y c h b — śre d n ic ę 100% koła ro z rz u tu dla innych pocisków b a d a n y c h c — śre d n ic ę 100% koła ro z rz u tu dla trz e c h seryj (21 strzałów).
Ow — ś ro d e k ro z rz u tu pocisków w z o rco w y c h (w)
0« — „ „ „ b a d a n y c h (a)
Ob — „ „ „ b a d a n y c h (b).
P rzyjm ując p o c z ą te k układ u osi x, y w pun k cie 0,„ o trz y m a my jako uchylenie śro d k a r o z rz u tu Oa od 0,«
A x H = — x,
A y a = — y,
Analogicznie dla pocisków b a d a n y c h — b.
A x b = — x 2 A y b = + y 2
2) Badanie ciśnienia p rz e p ro w a d z o n o w karab in ie ciśnieniowym t y p u M a u se r wz. A przy użyciu zgniotków o średnicy 10,0 mm, w y sokości 15 mm w y ro b u P. W. U. p a r tia 3/32.
3) B adanie szybkości p rz ep ro w a d zo n o na odległości 50 m etró w t a rc z y od karabinu.
W n ie k tó ry c h w y p a d k a c h m ierzono rów nież i szybkości pocisków w trz e c h p u n k ta c h toru, a to w celu w yz n acz en ia w sp ółcz ynnika b alistycznego tych pocisków.
P róby ciśnienia i szybkości p rz ep ro w a d zo n o , strzelając n a p rz e mian pociskam i b a da nym i i wzorcowym i.
4) K ontrola prób. W ciągu całego o k re su prób, w pew nych o d stęp ac h czasu p rz e p ro w a d z o n o ko n tro ln e b a d a n ia na celność p o ciskami wzorcowym i. Miały one na celu spra w dzenie , czy z jakie
gokolw iek b ąd ź pow o d u nie za c h o d z ą zm iany w w a ru n k a c h strzału.
W yniki ty ch strz e la ń posłużą nam do p o ró w n a ń ro z rz u tó w pocisków badanych.
Zestaw ienie 8.
W yniki strzelania p r z y określaniu celności pociskam i w zorcow ym i.
S erie po 20 strzałów , odległość do t a r c z y — 100 m.
Średnice koła rozrzutu w cm,
100$ 50$
12,0 5,5
9,0 4,5
10,0 4,0
8,5 cr 4,0
8,0 4,0
W art. średnie 9,5 4,5
J a k widać z ze sta w ien ia 8, zw łaszcza śre d n ic y ro z r z u t u 50'jj, wyniki ró ż n ią się b a r d z o mało pom iędzy sobą, co świadczy, że w czasie prób nie zachodziły ża dne zmiany system atycz ne, k tó re b y je mogły zniekształcić.
— 140 —
3. W p ł y w d ł u g o ś c i p o c i s k u . Do strz e la ń użyto n a stę p u ją c y c h pocisków:
Pociski długie (Z + 0 , 7 ) ~ ® ’^
k ró tk ie (Z— 0 , 4 ) ^ ® ’^
w z o rc o w e Z.
W yniki strz e la ń są następujące:
a) B adanie celności (z kbk. N r 4738).
Zestawienie 9.
Pociski
Ś rednice rozrzutów w cm
U chylenia średnie w cm z 20 strzałów z 7 strzałów
100* 50* 100* A * A y
długie 10,5 5,5 10,5 + 0,5 — 0,5
k rótkie 12 7,0 9,0 — 0,5 + 2,5
w zorcow e (9,5') (4,5') 7,5 0 0
Ś r e d n ic a 100{j ro z rz u tu 3 seryj po 7 strza łó w (21 strzałów) — 11 cm.
W zesta w ien iu tym A r ozna cza uchy len ia ś ro d k a ro z rzu tu wzwyż ( + w g ó r ę , — w dół) -A y w b o k (znak + ozn a cza w p r a w o ) .
— b) B adanie szybkości.
Odległość od ta rc z y 50 m. W yniki podaje zestaw ienie 10.
Zestawienie 10 2)
Średnia szybko ść z 10 strzałów .
W a ru n k i atm.: t = 15°. p = 760 mm Hg, w 60'. (wilgotność).
Pociski Vsr, m /sek R ozrzut Vmax. — Vmin-
długie 789,2 14,7
krótkie 787,5 15,1
w zorcow e 789,1 12,3
‘) W ielkości te jako porów naw cze zostały w zięte z zestaw ienia 8.
2) S trzelan ia były przep ro w ad zan e z nie zaciskanym i nabojam i, co też w p ły nęło na obniżenie szybkości i pow iększenie jej rozrzutu.
Z poró w n a n ia w yników celności pocisków b a d a n y c h z w z o rc o wymi widać, że przy serii 20 strzałow ej ro z rzu ty t a k 100% ja k i 50%
są nieco w iększ e niż pocisków w zorcow ych. To sam o p o tw ierd z a strzelanie po ró w n a w c z e seryj 7-miu strzałow ych. R óżnice celności są je d n a k nieduże, a p o n ad to należy uwzględnić, że pociski w z o r
cow e zostały w y b ra n e w taki sposób, aż eby we w szy stk ich w y m ia
ra c h odchyłki ich danych, prz y ję ty ch przez nas za n o m in aln e— były możliwie jak najm niejsze. N a to m iast pociski k ró tk ie i długie zo
stały w y b ra n e lub w y k o n a n e w taki sposób, aż eby p rz e d e w szystkim uzyskać tę cechę ich długości (krótkości). Tym sam ym to lerancje innych w ym iarów były z konieczności rz ecz y w iększe niż w w y p a d ku pocisków w zorcow ych. Nic dziwnego więc, że i ro z rz u t ich musi być nieco w ięk sz y niż pocisków w zorcow ych. W a r t o jed n ak zauważyć, że ro z rz u t 100% w żadnym w y p a d k u nie p rz e k ro c z y ł g r a nic s p o ty k an y ch przy pociskach w zorco w y c h (zestawienie 8).
R ów nież n ieduże są i różnice śre d n ic h szybkości z 10 strzałów dla pocisków b a d a n y c h i wzorcow ych, w yn o szą one:
długie AV = 789,2 — 789,1 = + 0,1 m/sek k ró tk ie AV = 787,5 — 789,1 = — 1,6 m/sek.
W o b e c pow yższych faktów oraz b ard z o m ałych Uy i Uz m ożna przyjąć, że zm iana długości pocisku w g ranicach 1,1 mm (tj. około 4% ogólnej długości pocisku) nie w pływ a w sposób pow ażny na zmianę własności b alistycznych pocisku na pierw szych stu m e tra c h jego lotu.
3. W p ł y w ś r e d n i c y c z ę ś c i w i o d ą c e j p o c i s k u , Do strze la ń użyto pocisków o minim. średnicy (2p—0,05)
o maks. średnicy (2p + 0,02) ~~ ’ _ ± 0 , 0 1 .
w zorcow e 2p
S trzelanie p rz e p ro w a d z o n o p rz y użyciu dw óch kbk. o maks.
i min. śre d n ic ach przelotów.
P om ia ry luf tych k a rab in k ó w pod an e były w zesta w ien iu 7.
K alibry luf, tj. śre dnic e najw iększych s p ra w d z ia n ó w p rz elo to wych, k tó re p r z e c h o d z ą przez całą lufę, w y n o s zą dla
lufy kbk. N r 1— 7,93 m/m (spraw dzian o tym k alibrze p rz e c h o dzi p rz ez lufę)
lufy kbk. Nr 2— 7,87 m/m.
— 142 — a) B adanie celności.
Zestawienie 11.
S trzela n ie z kbk. N r 1.
Ś rednice rozrzutów w cm
U chylenia średnich Pociski seria 20 strzałów seria 7 strzałów punktów rozrzutu
O © <5^ 50% 100% A r A j,
o min. średnicy 12,5 5,0 11,5 + 5,0 0
o maks, „ — — 10,0 + 1,0 + 4,5
w zorcow e 7,0 3,5 7,0 0 o
Ś r e d n ic a 100% ro z rz u tu 3 seryj po 7 strza łów = 16,5 cm.
Zestawienie 12.
S trzela n ie z kbk. N r 2.
Ś red n ica rozrzutów w cm
U chylenia średnich Pociski seria z 20 strzałów seria z 7 strzałów punktów rozrzutu
100$ 50$ 100$ A r A j,
o m aks. średn. 13,0 6,5 9,5 — 3,5 + 3,0
o min. średnicy — — 8,0 — 3,0 — 0,5
w zorcow e 9,0 4,5 6,0 0 0
Ś r e d n ic a 100% ro z rz u tu z 3 seryj po 7 strzał. = 12,5 cm.
b) B adanie szybkości.
Odległość do ta rc z y 50 m.
Zestaw ienie 13.
Ś re d n ie szybkości z 10 strzałów.
W a r u n k i atmosf.: t = 12"C, p = 753,0 mm Hg, w = 69%.
Pociski
V .,5 W m sek V m a x . — V m i n .
kbk, Nr 1 kbk. Nr 2 kbk. Nr 1 kbk. Nr 1
o min, średnicy 770,4 774,5 13,3 12,0
o m aks. „ 775,4 769,6 10,1 11,9
w zorcow e 773,3 771,0 7,9 10,2
c) B adanie ciśnienia.
Zestaw ienie 14.
Ś re d n ie ciśnienia z 12 strzałów.
W a ru n k i atmosf.: t = — 5°C, p = 755,8 mm Hg, w = 68%.
Pociski P śr w kg/cm 2 P max. — Pmin.
o min., średnicy 2411 179
o max, „ 2462 131
w zorcow e 2427 119
J e ż e li o znaczym y p r z e z — 2a śre d n ic ę p rz elotu lufy (m ierzoną m iędzy polami), a przez 2p śre dnic ę najw ięk sz ą w iodącej części pocisku, to prz ecisk iem — d pocisku p rz e z lufę będ z ie m y n a z y wali różnicę:
d = 2p — 2a (rys. 26).
O bliczone w artości p rz e c isk a n ia — dla 3-ch rodzajów pocisków (o maks. średnicy, minim. średnicy, wzorcowych) przy strzelaniu dw om a karab in k am i N r 1 i N r 2 (2a = 7,93 ; 7,87)) — u szeregow ane
— 144 —
Rys. 26.
w edług wielkości d i dla niej o d p ow iada ją cych szybkości p r z e d s t a wią się następująco:
P rzeciskanie d w m/m V25 m /sek średnie
0,23 770,4
0,29 773,3
0,30 774,5
0,31 775,4
0,32 773,5
0,35 771,0
0,37 760,6
Z powyższej tabelki sporz ąd zo n y w y k re s (rys. 26) p rz e d s ta w ia zależność szybkości od przeciskania.
K rzyw a V = f (d) osiąga m axim um przy d - 0,31 m.
W a rto ś ć d = 0,31 odpow iad a przeciskow i pocisku o maks. ś r e d nicy prz ez lufę o maks. średnicy prz elo tu (2a = 7,93).
Przebieg krzyw ej w ydaje się być uzasadniony.
P rzy małym bow iem prz ecisk u o p ory w c iska nia i ta rc ia są mniejsze, co czyni proch jak gdyby mniej żywym, zm niejszając ci
śnienie gazów w lufie, a tym sam ym i stra tę szybkości. P rze cisk zb y t wielki pow oduje co p ra w d a zw iększenie ciśnienia, lecz s tra ty energii na pokonanie oporów p rz ecisku p rz ew y ższ ają ten zysk, w o s ta te c z nym więc w yniku n a stę p u je obniżenie szybkości,
J a k w y nika z pom iarów, o ptym alne w a ru n k i z a c h o d z ą przy p rz ecisk u d = 0,31.
Dla k a ra b in u o lufie w ykonanej w edług przew idzianej n om inal
nej średnicy przelotu i dla pocisków o nominalnej średnicy 2p — w a rto ść p rz ecisk u wynosi d = 0,30 mm.
W ielkość pow yższa jest więc b ard z o zbliżona do najlepszych w a ru n k ó w przeciskania.
Nie m a to z r e s z tą dużego zna cze n ia praktycznego, gdyż n a j
w iększ a ró żnica szybkości w ynosi 775,4— 769,6 = 5,8 m/sek.
Dlatego też nieraz będ z ie rz e c z ą godną polecenia zw iększyć przecisk, n a w e t k osztem lekkiego zm niejszenia szybkości, a to z z a m iarem p rz e d łu ż e n ia życia lufy, tj. za pew nienia pociskowi w zględnie dobrej celności n a w e t prz y lufie częściow o zużytej.
Pom iary ciśnienia w skazują, iż w iększym w artościom p rz ecisku o d p ow iada ją w iększe ciśnienia gazów prochow ych, co jest zrozumiałe.
M aksym alna różnica ciśnień = 2462 — 2411 = 51 kg/cm 2.
W yniki b ad a ń celności nie dały żadnego o kreślonego c h a r a k teru. W każdym razie uzy sk a n e ro z rz u ty nie są w yłącznym w y n i
kiem wielkości p rz ecisku (gdyż w takim razie pow inniśm y mieć małe ro z rz u ty i dla p rzecisku 0,31, tj. dla pocisku o najmniejszej śre d n ic y i dla kbk. N r 1, a to nie zachodzi), lecz raczej wynikiem w sp o m n ia
nej już większej dokładności w y k o n a n ia pocisków w z o rco w y c h niż badanych.
M ożna więc stwierdzić, że zm iana śre d n ic y pocisku w g rani
cach 0,07 mm, tj. 0,9% śre d n ic y nie w y w ie ra d ec y d u ją ceg o w pływ u na celność.
N atom iast nie ulega wątpliwości, że zbyt duże to le ra n c je ś r e d nicy części w iodącej pocisku nie są pożądane, gdyż różnice położę-
— 146 —
nia śro d k ó w ro z rz u tu ty c h pocisków są b ard z o znaczne, a tym s a mym ro z rz u t pocisków o m iesza nych ś re d n ic a c h staje się b ard z o duży, zw łaszcza w k a ra b in ie o w zględnie dużej średnicy przelotu, a więc np. o lufie częściow o zużytej.
5. W p ł y w p r z e s u n i ę c i a o s i o w e g o ś r o d k a c i ę ż k o ś c i . Do strz e la ń użyto pociski o p rz esu n ięty m śro d k u ciężkości
do o s trz a ( z + 0 , 5 ) — ^
~f~ 0 , 1
pociski o p rz esu n ięty m śr. ciężk. do d e n k a (z — 0,3)
. . . ± 0,1.
pociski w zo rco w e z
Pociski o p rz esu n ięty m śro d k u ciężkości zostały w y k o n a n e s p e cjalnie; dla p rz e su n ię c ia śr. ciężk. do o strza (z + 0,5), um ieszczano w dolnej cz ęści po cisk u k rą żk i aluminiowe, jak w skazuje rys. 27, P rze su n ię cie ś ro d k a ciężkości do d e n k a zostało u sk u tecz n io n e przez n apełnienie o s trz a pocisku — p a rafin ą (rys. 28).
a) B adanie celności.
Z estaw ienie 15.
(Strzelanie z kbk. N r 4738) Ś rednice rozrzutów w cm
U chylenia średnich
P ociski S eria 20 strzałów Seria
7 strzałów
punktów rozrzutu
ioox 5 0 | 100| Ax Ay
(z — 0,3) 11,5 6,5 8,5 — 4,0 + 1,0
(z + 0,5) 25,0; 22,5; 22,0 9,0; 8,5; 10,5 25,5 + 3,0 — 5,0 w zorcow e
z 9,5 4,5 5,0 0 0
Ś re d n ic a 100% ro z rzu tu z 3 seryj po 7 strza łó w (21) = 25,5 cm,
— 148 — b) B adanie szybkości.
Odległość do ta rc z y 50 m.
Zestawienie 16.
Ś red n ie szybkości z 10 strzałów; w a ru n k i atmosf.: i 8°C, p r:; 755 mm Hg, w = 60%.
Pociski V25 m /sek. Vmax.— Vmin.
(z — 0,3) 775,6 9,4
(z + 0,5) 777,3 10,1
w zorcow e
z 778,1 8,0
P oró w n an ie w yników strzelań:
S zybkości dla trz e c h rodzai pocisków — nie w y k a zu ją istotnych zmian.
Lekkie zw iększenie ro z rz u tu szybkości pocisku (z ~r 0,5), o d p o w iad a ją ce z re sz tą zw iększeniu ro z rz u tu tego pocisku n a tarczy, jest p ra w d o p o d o b n ie w pływ em bardziej odległych od ś ro d k a u d e r z e ń pocisku w ta rc z ę stalow ą a p a r a t u B oulenge, co — jak w iadom o — zw iększa ro z rz u t przy pom iarze szybkości.
R o z rz u t szybkości pocisków (z — 0,3) jest nieco w iększy niż pocisków w zorcow ych ze względów o m aw ianych już k ilkakrotnie powyżej.
N a tom iast ro z rz u t celności pocisków (z + 0,5) jest dw u k ro tn ie w ię k sz y niż pocisków (z — 0,3). Nie jest to je d n a k p rz y p ad ek , gdyż św iadczy o tym fakt, że przy trz y k ro tn y m po w tarzan iu p róby o trz y m an o za każ d y m ra zem p odobne wyniki.
W id a ć więc, że prz esu n ięcie ś ro d k a ciężkości do p rz odu po g a r s z a w ybitnie rozrzut.
A ż e b y zba d ać istotną p rz y czy n ę tego zjawiska, pow tórzyliśm y to strzelanie jeszcze raz, p rz e su w a ją c je d n a k tym ra z e m śro d e k ciężkości do p rz o d u nie w sposób opisany poprzednio, lecz przez głębszą s atu ra cję pocisku, jak to w idać na rys. 29. W yniki s trz e la nia tym pociskiem p rz e d sta w ia zestaw ienie.
Rys. 29.
Zestaw ienie 17.
(Strzelanie z kbk. Nr 4738).
Ś rednica rozrzutów w cm U chylenia średnich Pociski S eria z 20 strzałów S eria z 10
strzałów
punktów rozrzutu
100| 50% 100$ Ax Ay
G łęboka sa
turacja
(z-f 0,6) 10,5 5,5 8,0 + 1,2 — 0,7
w zrcow e
z 9,5 4,5 6,0 0 0
R o zrz u t pocisków o głębokiej saturacji przy (z + 0,6) — jest niewielki, o d p o w iad a rozrzutow i pocisków w zorcow ych. P rze sunię cie p rz e to ś ro d k a ciężkości do o strza nie wpłynęło więc w tym w y p a d k u ujem nie na celność.
— 150 —
F a k t ten należy tłum a czyć w te n sposób, że przy p ociskach o głębokiej saturacji silne ro z rze d zen ie, w y tw o rz o n e za pociskiem , p r z e su w a p u n k t za cze p ie n ia o p o ru p o w ie trz a do p rz o d u o wielkość p ra w d o p o d o b n ie bliską w ielkości p rz e su n ię c ia ś ro d k a ciężkości, w s k u te k czego ram ię oporu p o w ie trz a nie uległo poważnej zmianie.
J e s t to o tyle ciekawe, że w sk az u je drogę polep sze n ia ce ln o ści ty ch pocisków, k tó re m uszą ze w zględów k o n stru k c y jn y c h mieć śro d e k ciężkości p rz e s u n ię ty bardziej do p r z o d u .1)
P rzy c zy n y tego zjaw iska są w każdym razie in te re su ją c e i w a r te bliższego zbadania.
Z p rz e p ro w a d z o n y c h prób w ynika, że pocisk S jest typow ym pociskiem o b a r d z o krótkim ra m ie n iu stabilizacyjnym , skoro już s k ró c en ie tego ra m ie n ia o 0,5 mm p o w ięk sz a r o z rz u t o przeszło 1001/Q.
A n a liza w y m iaro w a pocisku, p rz e p ro w a d z o n a w I części, w y
kazuje, że prz esu n ięcie ś ro d k a ciężkości w tych gra n ic ach jest z u pełnie możliwe. W p rodukc ji p rz eto należy zw rócić b a c z n ą uwagę na położenie ś ro d k a ciężkości tego pocisku, unikając zw łaszcza p rz e su w a n ia go do przodu.
6. W p ł y w m i m o ś r o d o w e g o p o ł o ż e n i a ś r o d k a c i ę ż k o ś c i .
Dla o k re śle n ia tego w pływ u w yk o n a n o um yślnie b a d a n ia poci
sków o dużej m im ośrodow ości ś ro d k a ciężkości.
Pocisk tego ro d z aju p rz e d s ta w ia rys. 30.
Po jednej jego stronie, przy ścianie płaszc za została u m ie szczona blaszk a m iedziana o grubości 0,3 mm i szerokości 4 mm.
Pom iary, d o k o n an e p rz y rz ą d e m S c h e m b e r'a , w yka zały mimo- środow ość x = 0,2 mm. S trzela n ia p rz e p ro w a d z o n o dw om a k a r a binkami:
o m aksym alnej śre d n ic y p rz elo tu kbk. N r 1 o minimalnej śre d n ic y p rz elo tu kbk. N r 2.
]) O czyw iście dla pocisków św ietlnych sposób ten byłby bezskuteczny, gdyż w ypływ ające gazy niw eczą działan ie próżni,
a) B adanie celności.
Zestaw ienie 18.
Ś red n ica rozrzutów w cm
U chylenia średnich
Pociski S eria 20 strzałów Seria
7 strzałów
punktów rozrzutu
100% 50% łOT— O Ax Ay
S trzelan ie z kbk. Nr 1.
II O 15,0 5,0 13,5 0 — 3,5
w zorcow e
(x = 0) 7,0 3,6 7,0 0 0
S trzelan ie z kbk. Nr 2,
x — 0,2 15,5 5,5 12,0 + 1,5 + 2,5
w zorcow e
(x = 0) 9,0 4,5 8,0 0 0
2 . W i a d . T e c h n . U2. b r . N r 4 0 .
— 152 —
b) Badanie szybkości.
Odległość ta rc z y 50 m.
Zestaw ienie 19.
Ś re d n ie szybkości 10 strzałów.
atmosfer.: i —= + l l ° C , p = 751 mm Hg, Pociski V25 m sek. Vm a x. — Vm i n.
p rzy x = 0,2 772,4 9,6
w zorcow e
(x = 0) 771,8 7,2
J a k z pow yższego widać, m im ośrodow ość nie w y w ie ra w iększego w pływ u na szybkość początkową.
N a tom iast w yw ołuje ona b ard z o silne p o w iększ enie rozrzutu, p ra w ie d w u k ro tn e w porów n a n iu do norm alnego. P o n ad to pow oduje
Rys. 31.
Rys. 33. Rys. 34.
— 154 —
ona niepra w id ło w ą b u d o w ę ro z rzu tu , p o d cz as bow iem gdy r o z rz u t 100% w zrósł praw ie dw u k ro tn ie, 50% p ra w ie że zupełnie nie uległ zmianie. W p o cisk ac h m im o środow ych s to s u n e k ro z rz u tu 100% do 50% jest rz ę d u 3 za m ia st w ynosić około 2,3, jak to w y n ik a z teorii p ra w d o p o d o b ień stw a, prz y tej ilości strza łó w .1)
W a d liw ą b u d o w ę r o z rz u tu (brak sku p ien ia strza łów dookoła śro d k a rozrzutu) w idać z r e s z tą i na rys. 31 i 32 w p rz eciw ień stw ie do praw idłow ej b u d o w y ro z rz u tu n a rys. 33 i 34, prz e d sta w ia ją c y c h r o z rz u t pocisków w zorcow ych.
Ta n iep ra w id ło w a bu d o w a ro z rz u tu w sk az u je więc n a to, że w m iarę zw ię k szan ia się odległości r o z rz u t pocisków m im o ś ro d o w ych będ z ie się jeszcze pogarszał.
7. W p ł y w e k s c e n t r y c z n o ś c i k s z t a ł t u p o c i s k u . Pociski te w ykonano w ten sposób, że przez lekkie u d e r z e n ie z n ieksz tałcono dolną część s to żk o w ą do tego stopnia, aż e b y nie p rz echodz iła ona już przez o tw ó r m aksym alnego sp ra w d z ia n u ś r e d nicy pocisku.
W części zniekształconej p rz e k ro je pocisku m ożna u w a żać jako elipsy o osiach 2p x i 2p,.
P om iary dolnej śre d n ic y sto ż k a p ocisku w yka zy w ały różnicę pom iędzy osiami:
(2p i — 2p 2) = 0,06 mm.
S trzela n ia p rz e p ro w a d z o n o pociskami zniekształconym i i w z o r
cowymi.
a) Badanie celności.
Zestaw ienie 20.
Pociski
Ś rednice rozrzutów w cm
U chylenia średnich punktów rozrzutu S eria 20 strzałów S eria
7 strzałów
100X 507, o O
Ax Ay
S trzelan ie z kbk. Nr 1 (o maks, średnicy przelotu)
ekscent. kszt.
w zorcow e
12,0 7,0
7.5 3.5
7,5 7,0
+ 4,5 0
+ 0,5 0
ł) por. p p łk dr T adeusz F elsztyn „Zw iązek m iędzy rozrzutem broni a w a runkam i staw ianym i p rzy strzelaniu", W iadom ości T echniczne U zbrojenia Nr 29 i 30, r. 1933.
P ociski
Śred n ica rozrzutów w cm
S eria 20 strzałów _ ^ e r 'f ,7 strzałów
U chylenia średnich punktów rozrzutu
100'!, 50% 1 100$ Ax Ay
S trzelanie z kbk, Nr 2 (o minim, średnicy przelotu)
ekscent. kszt, 12,5 3,5 8,5 + 2,5 — 2,0
w zorcow e 9,0 4,5 8,0 0 0
B u d o w a ro z rz u tu pocisków eliptycznych jest rów nież n ie re gularna, choć mniej niż w w y p a d k u pocisków m im ośrodow ych (rys.
35 i 36).
b) B adanie szybkości.
Odległość do tarc zy — 50 m.
Kbk. Nr 4738.
- 156 —
Z estaw ienie 21.
Ś red n ie szybkości z 10 strzałów.
W a ru n k i atmosf.: t — 6,0°C, p — 755 mm H g., w = 79%.
P o c i s k i V25 m/sek, V m a x . —V m i n .
ekscentr. kształtu , 772,5 7;9
w zorcow e , . , . 771,7 7,2
J a k widać, eliptyczność pocisku nie w pływ a na szybkość po
czątkow ą, n ato m iast p o garsza celność pocisków. P onie w aż tutaj p o ciski eliptyczne są id e n ty c z n e (poza eliptycznością) z pociskam i w z o r
cowymi, to też o d p a d a w spo m n ian y p o prz ednio kilk ak ro tn ie wzgląd n a ró ż n ą d okładność w y k o n a n ia pocisków i zw iększenie m ożna prz ypisa ć w yłącznie w pływ om eliptyczności.
W s k u t e k eliptyczności zm ienia się rów nie ż położenie śro d k a rozrzutu, zw łaszcza w lufie o większej śre d n ic y przelotu, ta k że przy serii pocisków m iesza nych niew ątpliw ie ro z rz u ty b ę d ą jeszcze większe.
W id a ć więc, że eliptyczność rz ę d u 0,06 mm, tj. 0,7% śre d n ic y pocisku, jest w yraźnie n ie k o rz y stn a dla celności pocisku.
8. W p ł y w o s t r z a i k r z y w i z n y o s t r o ł u k u p o c i s k u . Do p ró b użyto n a stę p u ją c y c h pocisków:
O dużej k rzyw iźnie ostro łu k u R = 50 mm (mniej smukłe)
t ę p e / = 1,3 ± 0 , 1 5
w z o rco w e R = 61 mm f = 0,5 : 0,8.
a) B adanie celności.
(z kbk. N r 4738) Zestaw ienie 22.
Pociski
Ś red n ica rozrzutów S eria 20 strzałów
w cm S eria 7 strzałów
U chylenia średnich punktów rozrzutu
o o 50% 100?, Ax
tępe 14,0 5,5 5,0 0 0
R = 50 21,0 9,5 17,0 + 2,0 + l.o
w zorcow e 9,5 4,5 5,0 0 0
Ś re d n ic a 100% ro z rz u tu z 3 seryj (21 strzałów )— 17 cm (R ys. 37).
b) Badanie szybkości.
(z kbk. N r 4738).
Zestawienie 23.
Ś red n ie szybkości z 10 strzałów.
W a ru n k i atmosf.: / = + 1 5 ,4 ° C , p = 750 mm H g, w = 61%.
P ociski V25 w m /sek Vmax “— Vmin
tępe 787,6 17,1
R = 50 789,5 12,0
w zorcow e 789,0 11,2
R = 50 — X tęp e — 0 wzorcowe — (g) Rys. 37.
Pociski tęp e i pociski o mniejszym ostro łu k u nie w y k a zu ją zmian szybkości początkow ej. N iew ątpliw ie je d n a k n a p o ty k a ją one w c z a sie lotu na w iększ e opory p o w ie trz a niż pociski w zorcow e, p rzeto i szybkości na to rze b a d a n y c h pocisków b ę d ą w y kazyw ały w iększe spadki.
Co do celności, to ro z rz u t pocisków tę p y c h nie jest bynajm niej gorszy niż r o z rz u t pocisków w zorcow ych. W id a ć to zw łaszcza w y ra źn ie z rys. 37, z k tórego wynika, że d u ż a to le ra n c ja w z a o k rą g le niu ostro łu k u (która istotnie w ynika z analizy w ym iarow ej p r z e p r o w adzonej w cz. I niniejszej pracy) jest zupełnie dopuszczalna. W y jaśnienie tego zjaw iska jest następują ce.
J a k w idać z fotografij iskrow ych, w y k o n a n y ch prz ez C ra n z a ') ') C ranz, Lehrbuch der B allistik III Band. E xperim entelle B allistik III w y d a
nie. Berlin, S pringer 1927,
■:Mc<MK 4 Ą M iW ;t *' <
V". ' ■*
Rys. 38.
Rys. 39,
— 160 —
(rys. 38) i Q u a y l e 'a ') (rys. 39) fala b alistyczna o strz a pocisku jest zaokrąglona. P rzy c zy n ą tego jest p ra w d o p o d o b n ie — jak to podaje Q uayle 2) — m asa p o w ietrz a skup io n a koło o strza pocisku, k tó ra n ie jako sztucznie pow iększa zaokrąglenie p rz ed n ie pocisku. R z e c z ą b o wiem je s t jasną, że o strze pocisku, p rz esu w ają c się z szy b k o śc ią dużo w ięk s z ą od szybkości głosu, p o ry w a za sobą cz ąsteczki po w ie
t r z a i tym sam ym wywołuje duże nadciśnienia, p o w o d u jąc e w s p o m niane po p rz ed n io zaokrąglenie fali balistycznej czołowej. W ielk o ść tej p orw anej przez ostrze pocisku m asy p o w ie trz a (coiffe d'air) za le
ży — jak to podaje Q uayle 3) — od za okrąglenia ostro łu k u pocisku,
Rys, 40.
lecz p ra w d o p o d o b n ie w m iarę zm niejszania się tego z a okrąglenia dochodzi do granicy, poniżej której już wielkość za o k rąg len ia nie gra roli. W id a ć to np. n a rys. 38, gdzie ostrze pocisku w ystaje z p rz e d fali bali balistycznej. J e s z c z e wyraźniej w idać to na rys.
40, z a cze rp n ięty m z p ra cy M. T. H a r r i s a 4). A zatem z a okrąglenie p rz ed n ie pocisku z chwilą, gdy krz y w izn a p rz e d n ia dojdzie do p e w nej granicy minimalnej, p rz es taje mieć w pływ na o p ó r powietrza.
N a tom iast celność pocisków o w iększej krzyw iźnie (mniejszym promieniu) jest znacznie gorsza niż pocisków norm alnych. W idocznie więc i tu prz esu n ięcie p u n k tu zacze pie nia o p oru p o w ie trz a do tyłu
') M. Ph. P. Q uayle „La P hotographie p a r etencelles" M em oriał de 1'Artile- rie F ran ęaise r. 1928, zeszyt III, str, 651 i nast,
2) 3) 1. c, str, 669.
4) M, T. H arris „P erturbations aerien n es autour des b alles en m ouvem ent”
M em oriał de 1'A rtillerie F ran ęaise r. 1928, zesz, 3, str. 683 i nast.
n a s k u te k mniej sm ukłego kształtu o s trołuku pocisku pow oduje zna czn e pogorszenie w a ru n k ó w stabilizacyjnych pocisku (ramię stabilizacji), a stąd i zna czn e pow iększenie rozrzutu.
Z tego, co d o tąd było pow iedziane, m ożna w ysnuć następ u ją cy wniosek:
1) W idać, że pocisk typu pocisku S m a b u d o w ę n iezbyt k o rz y s tn ą z p u n k tu w idzenia celności, skoro d ro b n e już stosunkow o prz esu n ięcie p u n k tu zaczepienia oporu p o w ietrz a do tyłu [wskutek zm iany ś ro d k a ciężkości lub k sz ta łtu ostrołuku) pow oduje znaczne pogorszenie celności pocisku. N ależy p rzypuszczać, że pocisk ten m a ram ię stabilizacyjne p ra w ie że na granicy dopuszczalnej dia p r a widłowej b u d o w y pocisku.
2) Małe stosu n k o w o zm iany p rom ienia ostrołuku, a p rz ede w szystkim położenia ś ro d k a ciężkości, leżące w granicach d o p u szczalnych, w myśl analizy w ym iarow ej p rz ep ro w a d zo n ej w cz. I niniejszej pracy, mogą wywołać p o w a żn e skutki ujem ne dla celności pocisku. Na te czynniki należałoby w ięc przy odbiorze zw rócić uwagę znacznie w iększą niż dotychczas, przez e w en tu aln e w p ro w a dzenie pew nych d o d atk o w y c h spraw dzianów , jak o tym w sp o m in a
liśmy w cz. I niniejszej pracy.
9) W pływ ciężaru pocisku.
Do prób użyto pociski ciężkie o w adze G = 10,15 1 g pociski lekkie o w adze G = 9,85 g pociski wzorc. o w adze G = 10 ~ g
a) Strzelanie na celność.
(z kbk. N r 4738).
Zestawienie 24.
Pociski
Średnice rozrzutów w cm
U chylenia średnich punktów rozrzutu Serja 20 strzałów Serja
7 strzałów
100% 50% 100% Ay Az
ciężkie 12,0 6,5 10,5 0,5 0
lekkie 9,5 3,5 6,5 — 3.5 + 2,5
w zorcow e 9,5 4,5 7,5 0 0
Ś re d n ic a 100°(j ro z rz u tu z 3 seryj (21 strzałów) = 11,5 cm.
— 162 —
b) P o m ia ry ciśnienia.
Zestaw ienie 25.
Ś re d n ie ciśnienia z 12 strzałów.
W a ru n k i atmosf.: / = — 2°C, p = 755,0 mm Hg, w = 60%.
Pociski P śr kg/cm 2 P max — P .min
ciężkie 2397,0 179
lek k ie 2402,4 191
w zorcow e 2404,6 161
c) Strzelanie na szybkość.
S trzela n ia zostały p rz e p ro w a d z o n e z w ykonaniem pom iarów czasów p rz elotu pocisku w trz e c h p u n k ta c h toru.
S c h e m a t u rz ą d z e n ia do tego p o m iaru podaje rys. 41.
s ia t k a T siatka E siatka In
---
8 0
--- -JRys, 41.
P rze z o d p ow iednie połączenie trz e c h ap a ra tó w B oulenge z siat
kam i i w ylotem lufy, m ożna było m ierzyć spadki chronografów a p a ra tó w (hu h 2, h s) — odp o w iad a ją ce czasom (tlt t2, t3) przelotu pocisku na odległości 50 m, 60 m, 80 m.
W yniki s trz e la ń podaje zestaw ienie 26, w k tórym szybkość po czątk o w a pochodzi z ek strapolacji w sposób określony niżej.
5 0 — J
6 0
----D ane dotyczą ce szybkości obliczono pg n astę p u ją c y c h wzorów:
50 m sek
60 m — 50 m 10 m
h — h (t2 — k ) sek
80 m — 60 m 20 m
k — h (t3 — i2 sek) 60 m
t2 sek 80 m Z3 sek
Dla obliczenia w spółczynnika balistycznego koniecz n a jest z n a jomość szybkości początkow ej.
Zestaw ienie 26.
S trzeln ica za kryta. W a ru n k i atm osferyczne: t = 9,2°, p = 755,4 mm Hg, w = 61%.
Dane pom iarow e W a r t o ś ć i o b l i c z o n e
Rodzaje pocisków
Ś rednie w artości czasów przelotu do
poszczególnych siatek
Szybkości pocisku w odległo
ściach od w ylotu lufy Szybkość Nr
tarczy Czas / sek <k5 V 3C v w VOD %
początkow a
1 0,064541 774,7 767,9 755,0 735,7 718,7 807,0
w zorcowe 2 0,078133
3 0,105961
1 0,064926
770,1 763,1 749,7 730,0 712,0 803,7
ciężkie 2 0,078624
3 0,106714
1 0,064406
lekkie 2 0,077956 776,3 769,7 756,6 738,0 619,8 809,0
3 0,105741
164 —
Na zasadzie wyżej obliczonych w a r t o ś c i — V w yk o n a n o w s t ę p ny w y k re s szybkości (rys. 42), z k tórego przez e k stra p o la cję z n a le ziono n a stęp u ją ce szybkości początkow e:
dla pocisków w z o rco w y c h V0 = 806 m /sek dla pocisków ciężkich V0 = 803 m /sek dla pocisków lekkich V0 = 809 m /sek.
S tosując m eto d ę Siacciego, znajdujem y w spółczynniki balisty cz
n e ze wzoru:
Z)(V,) = Z)(V0) + C . X
Obliczone w ten sposób w spółczynniki sp ro w a d zam y na w arunki norm alne. J a k o w arunki norm aln e prz y ję to na s tę p u ją c e warunki:
t = 15°C, H = 660 mm Hg, w = 50%.
C ięża r 1 m 3 p o w ie trz a wynosi U 9 3 . H 273
760 T T
gdzie E oznacza p rę żn o ść p a r y wodnej nasyconej w te m p e r a tu rz e 7.
C iężar 1 m 3 p o w ie trz a w w a ru n k a c h norm alnych wynosi więc:
= U 9 + 7 6 0 _273 _ 0 ^ 8 = ? ^ 22
760 288 288
Zestawienie27. Lekki 5,36 Czas sek. Obli czony 0,06437 0,07799 0,10597 j
Mierzony 0,06441 0,07794 0,10574
Szybkośćm/s Obli czona 809.0 776,3 769,7 757.0 738.0 719.1
Mie rzona 776,3 769.7 756,6 738,0 719.8
Ciężki 5,50 Czas sek, Obli czony 0,06487 0,07874 0,10685
Mierzony 0,06493 0,07862 0,10671
Szybkośćm/s Obli czona 803,7 770.1 763,3 750.1 730,6 712.2
Mie rzona 770.1 763.1 749,7 730.0 712.0
Wzorcowy 5,30 Czas sek. Obli czony 0,06453 0,07811 0,10604
Mierzony , 0,06454 0,07813 0,10596
Szybkośćm, s • nj _Q OG O N
v-' O 807.0 774.7 768.3 755.7 737.4 718.1 l cJ
<y g
£ ° 774.7 767,9 755,0 735.7 718.7
Pocisk Współczynnikbali styczny Odległość m 1 0 25 30 40 50 55 60 70 80
— 166 —
W a ru n k i dn ia w czasie pom iarów szybkości były:
ł — 9,2°; H — 755,4 mm H g ; w = 61%.
C ięża r 1 m 3 p o w ie trz a wynosi:
s 1,293.755,4 273
0t = -! — .
760 282,2
W sp ó łcz y n n ik b alistyczny s p ro w a d zo n y na w a ru n k i n o rm aln e będzie.
P rze lic zen ia d o k o n an o p rz y pom ocy tabel funkcji p ierw otnyc h dla p ra w a o p oru p o w ie trz a Siacci III.
P ie rw sz e obliczenia w s p ó łcz y n n ik a b alistycznego w y k a zały nie-
Te współczynniki b alistyczne są b a r d z o duże, znacznie w iększe ni e stąd, że przy V25 w ynoszącej w cytow anej p ra cy 799,6 w porów- m usiały być znacznie lepsze. J e s t to rz e c z ą k o rz y s tn ą dla celu z a kre ślone go w naszej pracy, poniew aż p rz y gorszych w a ru n k a c h w y ') P p łk dr T adeusz Felsztyn, inż. W aw rzyniec L ew andow ski, inż. M arian Z iębiński: „O dbijanie się pocisku „S ” od stali i d rzew a na odległościach 100, 200 i 300 m ”. W iad. Techn. A rt, Nr 15; 1932 r, str. 28.
C0 = C - ^ = C - 1,221 - = 0,985242 . C
3, 1,2400
re g u la rn e jego w ahania. Po ich w y ró w n an iu uzysk a n o dan e um iesz
czone w zesta w ien iu 27.
J a k widać, zgodność liczb m ierzonych i obliczonych jest w zu
pełności w ystarczająca,
C zasy p rz elotu obliczono w e dle w z oru f = * [ T { u ) - T ( v (>)\
V/
O trz y m a n e w spółczynniki b alistyczne p rz eliczone na w a ru n k i n orm alne (3 = 1,22) wynoszą:
Dla p ocisku w z o rco w e g o 5,22 dla pocisku ciężkiego 5,47 dla pocisku lekkiego 5,28.
niż o trz y m a n e w p r a c a c h d a w n ie jsz y c h .1) W y n ik a to p ra w d o p o d o b - n aniu do około 795 przy p ra cy obecnej — w a ru n k i wylotow e pocisku
lotowych łatwiej w y k ry ć różnice we w łasnościach stabilizacyjnych poszczególnych pocisków.
W podan y c h wyżej w spółczynnikach b alistycznych tkw ią jeszcze i cięż ary pocisków. C hcąc je uwzględnić, należy obliczone w sp ó ł
czynniki sprow a dzić do w spólnych w arunków , m nożąc w spółczynnik balistyczny pocisku ciężkiego p rz ez 0,15, a lekkiego p rz ez 0,985.
O trz y m a m y w te n sposób n a stęp u ją ce w spółczynniki balistyczne s p ro w a d zo n e do w spólnego ciężaru:
Dla pocisku w zorcow ego 5,22 dla pocisku ciężkiego 5,56 dla p ocisku lekkiego 5,20.
Z liczb pow yższych wynika, że pocisk lekki ma w spółczynnik balistyczny taki sam, jak pocisk o ciężarze śre dnim (pocisk w z o r cowy) n atom iast pocisk ciężki m a w spółczynnik balistyczny dużo gorszy— niew ątpliw ie w w yniku gorszych w arunków , prz y jakich opuszc za lufę. D ane celności w zupełności p o tw ierd z ają ten wniosek.
Z estaw ienie wyników, otrzy m a n y ch dla ty c h trz e c h pocisków w ykazuje więc, że szybkość zm ienia się w sposób całkow icie zgod
ny z teorią, ciśnienie n a tom iast nie w ykazało ż a dnych różnic w b re w rozum ow aniom teoretycznym . W idocznie więc ta k d ro b n a różnica ciężaru w yw ołała zm iany mniejsze niż b łędy pom iarowe.
N a tom iast strzelanie na celność wykazało, że już pow iększenie cięż aru o 0,15 g, tj. o 1,5% cięż aru pocisku, znacznie pogorszyło w a runki w ylotow e pocisku przy tej szybkości, jak ą posiadały b ad a n e Pociski. Nie można oczywiście twierdzić, by w łaśnie zw iększenie ciężaru wywołało ten skutek, Nie ulega bowiem wątpliwości, że przy innej szybkości (a więc innej fazie drgań lufy) stosunki mogą się odwrócić.
P rz y k ła d te n nie św iadczy bynajmniej o tym, by t a k mała już zm iana cięż aru p ocisku mogła rzeczyw iście zm ienić w łasności b a li
styczne pocisku. Raczej należy w ynik tego strze la n ia tra k to w a ć jako ostrzeżenie, jak stara n n ie trz e b a d o b iera ć szybkość w ylotow ą w z a leżności od długości lufy, zw łaszcza przy pocisku o ta k niepew nej 1 chwiejnej stabilizacji, jak pocisk S.
Je ż e li bow iem szybkość o b ierze się w ten sposób, że pocisk opuszczać będ z ie lufę w niekorzystnej fazie drgań, to n a w e t d ro b n a zm iana ciężaru, bez z n a cze n ia w w a ru n k a c h norm alnych, m oże znacznie pogorszyć w a ru n k i w ylotow e pocisku.
3 - W i a d . T e c h n . U z b r . N r 4 0 .
— 168 —
10. W p ł y w p o c h y ł o ś c i o b r z e ż a z a g i ę c i a s a t u r a c y j n e g o .
Do prób użyto pociski o pochyłym o b rz e ż u t = 2f pociski w zo rco w e i = 0 a) B adanie celności (zestawienie 28).
b) B adanie szybkości (zestawienie 29).
(z kbk. N r 4738) Odległość do ta rc z y 50 m.
O b ra z ro z rz u tu strzałów w w y p a d k u skośnej satu ra cji p r z e d staw ia rys. 43.
W pły w pochyłości o b rz e ż a na szybkość jest żaden, n atom iast na celność jest on b a r d z o duży, skoro ro z rz u t pocisków o pochyłym zagięciu o b rz e ż a satu ra cy jn eg o jest trz y k ro tn ie w iększy niż pocisków wzorcow ych.
Zestaw ienie 28.
Ś rednice rozrzutów w cm U chylenia średnich
Pociski S eria 20 strzałów S eria
7 strzałów
punktów rozrzutu
100';, 50% 1 0 0 | Ax Ay
S trzelan ie z kbk. Nr 1 (o maks, średnicy przelotu)
o pochyłym
obrzeżu 22,5; 19,5 9,5; 8,5 15,0 0 — 1,5
w zorcow e 7,0 3,5 7,0 0 0
S trz e la n ie z kbk. Nr 2 (o minim . średnicy przelotu)
o pochyłym
obrzeżu 24,0 8,0 15,0 + 0,5 + 2,0
w zorcow e 9,0 4,5 8,0 0 0
Rys, 43.
Seria 20 strzałów O dległość do tarczy 100 m.
0 100uć rozrzutu — 22,5 cm, (j) 50% rozrzutu — 9,5 cm.
Początek u kładu w średnim punkcie rozrzutu.
Nr
strz,
y
cm
S r ó ł r z ę d n e s t r z a ł . w X
cm
Nr
strz. y
cm
X cm
Nr
strz.
y
cm
X cm
1 — 3,4 — 8,5 8 — 4,2 — 2,3 15 + 3,8 + 3,0
2 — 1,7 - 8,1 9 + 9,8 - 2,1 16 — 0,8 + 3,2
3 + 0,1 — 6,1 10 + 4,5 — 0,3 17 + 6,0 4,6
4 + 7,4 — 5,4 11 — 1,5 + 0,3 18 + 4,4 + 4,8
5 + 0,4 — 3,8 12 — 4,5 + 1,1 19 + 5,1 + 9,2
6 — 3,1 — 3,4 13 — 0,2 + 1,7 20 + 6,4 + 11,5
7 — 4,5 - 3,4 14 - 0,1 + 2,7
— 170 — Zestaw ienie 29.
Ś re d n ie szybkości z 10 strzałów.
W a r u n k i atmosf.: t = 10°C, H — 763 mm Hg w = 60%.
P ociski V25 m /sek Vmax — Vmin
o pochyłym
obrzeżu 774,2 10,2
w zorcow e 773,6 00 00
Zjawisko to m ożna wyjaśnić n as tę p u ją c o (rys. 44). W chwili, gdy pocisk opuszc za lufę, a dno jego jest skośne, to o p iera się ono w prz e w o d z ie lufy w p unkcie A obrzeża, podczas gdy z drugiej strony nie jest p ro w a d zo n e. R e a k c ja N działania lufy n a pocisk
wraz z siłą osiow ą P — d ają w y p a d k o w ą s k ie ro w a n ą nie w z d łu ż os pocisku. W y p a d k o w a sił P i N p o w oduje w ięc w y chylenie pocisku.
Punkt A o p arcia pocisku będ z ie o d pow iada ł n ajm niejszem u p ro m ie niowi zagięcia saturacyjnego. Oczywiście, że prz y w ylocie z lufy poszczególne pociski b ę d ą się opierały w ró ż n y ch m iejscach w e w n ę trznej pow ierzchni lufy i to jest p rz y c z y n ą sprz yja ją cą u chyleniom strzałów. Dla p o tw ie rd z e n ia pow yższego zjaw iska p r z e p ro w a d z o n o próby następują ce.
N a ostrzu p ocisku za z n a c z a n o ry s ą położenie d e n k a o d p o w ia dające n a jw ięk sz em u prom ieniow i — r1 satu ra cy jn eg o z a g ię c ia d e n k a pocisku. Po elaboracji n abojów z ta k zaznaczonym i p o c is k a m i prze-
2 serie po 8 strzałów odległość do tarczy — 100 m.
S p ó ł r z ę d n e s t r z a ł ó w
<Nr strz, + y + * Nr strz. + y + *
r y s a m i d o g ó r y r y s a m i n a d ó ł
1 10,4 2,8 I 14,1 2,0
2 7,3 3,5 II 17,2 2,8
3 10,1 3,7 III 19,9 4,9
4 10,6 4,5 IV 21,4 5,2
5 8,3 5,6 V 19,1 6,2
6 9,9 8,8 VI 15,2 7,0
7 5,0 9,0 VII 14,0 8,3
8 14,2 9,5 VIII 13,5 8,7
— 172 —
p ro w a d zan o strzelanie. Naboje zostały w p ro w ad zo n e do k om ory n a bojowej w pierw szej serii strz a łó w — rysami do góry, w drugiej— r y sami n a dół.
W yniki strze la ń podaje rys. 45.
Odległości p u n k tó w ro z rz u tó w pom iędzy wspom nianym i seriam i wynoszą:
J a k widać, s trzały rozłożyły się w yraźnie po dw óch stro n a c h tarczy, a sku p ien ia ich są zupełnie dobre.
W a rto zaznaczyć, że inne, nie prz ez nas d o k o n an e d o ś w ia d czenia z lufami um yślnie skośno obciętym i u wylotu, dały te n sam wynik. W świetle p o p rz e d n ic h w yjaśnień jest to zupełnie z r o z u miałe. P rz y k ła d te n więc p o tw ie rd z a w zupełności p o p rz e d n ie r o zum owania.
P rz y k ła d pocisku typu S o pochyłym dnie św iadczy d o s ta te c z nie, jak duże zna cze n ie m a w łaściw e zako ń cze n ie części wiodącej
x — 6,2 y = 0,8.
A
Rys, 46, Rys. 47.
pocisku w lufie. Je ż e li bow iem dokładnie ro z p atrzy ć prz yczynę w a dliwego ro z rzu tu pocisku o pochyłym dnie tak, jak to p rz e d s ta w i
liśmy powyżej na rys. 44 to w yra źnie widać, że istotna przyczyna leży w n ie prostopadłym do osi za kończe niu tej części pocisku, k tó rą w iedzie się on w lufie, a nie bynajm niej jego dna. P rzy pocisku b o wiem o dnie sm ukłym, typu np. S C sk o śn a s a tu ra c ja będ z ie miała znaczenie dużo mniejsze. Istotnie dośw iadc zenie okazuje, że n aw et umyślnie zła s a tu ra c ja tego pocisku pozostaje zupełnie bez wpływu n a wyniki strzelania. J a k bowiem widać na rys. 46, rolę z a k o ń c z e nia części p row adzącej w tym pocisku gra nie jego dno, ale jego przekrój A — A. S p ra w a ta o tyle się nieco kom plikuje, że w r z e czywistości w sk u te k grubości bruzd, za k ończenie części wiodącej w tym pocisku jest niezupełnie określone. M oże w łaśnie dlatego, aż eby uzyskać zupełnie pew ne opuszczenie lufy przez pocisk, z a opatrz o n o pocisk fiński (rys. 47), o w yjątkow o dużej celności, w płask w m iejscu odpow iadającym na rys. 46 przekrojow i A — A.
11. W p ł y w o s a d z e n i a p o c i s k u w ł u s c e .
B ad an ia te p rz e p ro w a d z o n o w celu s tw ierd z en ia w pływ u głę
bokości o sad z en ia pocisku w łusce. Do prób użyto pociski w z o rc o we i w ciśnięto je do łuski norm alnej w te n sposób, że długość n a boju wynosiła:
maks. długość naboju (h + 1,5) i 1,1 mm min. długość naboju (h — 2,4) + 0,1 mm
norm. długość naboju h mm
h — długość naboju m ierzona od dn a łuski do o strz a pocisku.
a) B adanie celności.
(z kbk. N r 4738) Zestawienie 30.
Naboje
Średnice rozrzutów S eria 20 strzałów
w cm Seria 7 strzałów
U chylenia średnich punktów rozrzutu
1 0 0 | 50% 1002 Ay Az
M aks. długość . 9,0 5,5 7,0 + 1,5 — 0,5
N orm alna długość 10,5 7,0 8,0 + 1,0 + 3,5
Min. długość 9,5 4,5 6,5 0 0
