P R Z E G L Ą D L I T E R A T U R Y .
J A N M U S Z K O W S K IВ Ш Ю Ш Н П POLSKU 1900- 1918.0
Nakreślić wyraźną ramę dla przeglądu literatury bibliograficznej równie jest trudno, jak odgraniczyć zakres badań bibliografii od księ- goznawstwa z jednej strony, a historyi i krytyki piśmiennictwa z dru giej. Wiadomo, źe bibliografia zajmowała się, stosownie do swej nazwy, samem tylko opisywaniem zewnętrznem dzieł rękopiśmiennych czy drukowanych oraz sporządzaniem ich spisów jedynie w zaraniu swych dziejów, dopóki stanowiła skromną umiejętność praktyczną księgarzy, bibliofilów i bibliotekarzy, mającą znaczenie pomocnicze dla uczonych. Gdy jednak podniosła aspiracye do charakteru dyscypliny naukowej, stanowiącej przedmiot specyalnych studyów, rozszerzyła znacznie za kres swych badań, przetwarzając się w wiedzę o książce, w księgo-
znawstwo (science des livres, Bücherkunde, knigowiedtenje). T ę zmia
nę wewnętrzną starano się uwydatnić w nazwie przedmiotu, proponu jąc terminy: Bibliologia czy Bibliognozya. Nie utrzymały się jednak wcza sa c h dawniejszych ani terminy powyższe ani próby uczynienia z bib liografii samodzielnej gałęzi nauki. W praktyce pozostała umiejętnością rejestrowania, klasyfikowania i opisywania, „kodeksem dyplomatycz nym literatury“ , niejako systematyką i morfologią wytworów piśmien nictwa, na podobieństwo tych gałęzi wiedzy botanicznej czy zoolo gicznej, — a wszelkie wysiłki zbudowania trwałych podstaw teoryi i metodyki bibliografii tonęły w powodzi materyału księgoznawczego; nie zdołały ich uratować nawet ścisłe, naukowe definicye E b e r t a z początku X IX wieku. To też praktyka badań bibliograficznych roz wijała się i doskonaliła znakomicie, czy to w kierunku inwentaryzaęyi i rejestracyi dobytku piśmienniczego, czy też katalogowania i opisy wania zbiorów rękopiśmiennych lub drukowanych, czy wreszcie spo rządzania wykazów dzieł specyalnych dla celów studyów naukowych albo potrzeb życia bieżącego. Równocześnie czyniła postępy metoda pracy bibliograficznej, lecz aczkolwiek bywała nieraz przedmiotem obszernych i wszechstronnych rozważań, dyskusyi i sporów — że w y mienię tylko związaną tak. ściśle z filozoficznem zagadnieniem podziału nauk odwieczną walkę o systemy klasyfikacyi, w której brali udział Bacon, Leibniz, Locke, d’Alembert i w. in. 2)— nie stanowi jeszcze
') W grom adzeniu m ateryałów do p racy poniższej k orzystałem z cen nych w skazów ek i u zupełnień członków S ek cy i B ibliograficznej Związku Bibliotekarzy Polskich, a nadew szystko pp. Chwalewika, D em bego, W. O lsze- wicza, R udkow skiego i R ygla; nadto p. W ilder udostępnił mi łaskaw ie kata lo g sw ego zbioru bibliografii. W szystkim składam serd eczn e podziękow anie.
2) P e t z h o l d t w ylicza 115 system ów klasyfikacyi bibliograficznej Bibliotheca Btbliographica. L e ip zig 1866, str. 20—65.
3 6 0 B I B L I O G R A F I A P O L S K A . 2
0 charakterze bibliografii jako samodzielnej dyscypliny naukowej. Nie zdołali nadać jej go teoretycy XVIII wieku, jak R i v e , P e i g n o t , D e n i s , ani badacze późniejsi; E b e r t ustalił wprawdzie zachowaną do dzisiaj w niezmienionym stanie podstawę, przez zdefiniowanie pojęć zasadniczych, lecz inni, zamiast oprzeć na niej budowę jakiegoś ca łokształtu, poprzestawali na gromadzeniu materyałów, zaznaczając tyl ko przygodnie szczegóły metody pracy, dające niedostateczny wyraz ich stosunkowi do strony teoretycznej badań. Podejmowane tu i owdzie sporadyczne próby stworzenia sj'stemu wiedzy bibliograficznej pogi- nęły w niepamięci, ukryte w zapomnianych oddawna książkach i cza sopismach
Istniała więc z jednej strony umiejętność bibliografii praktycznej (czystej i stosowanej, ogólnej i szczegółowej, powszechnej i narodo
wej, zupełnej czy ograniczonej w czasie albo przestrzeni) reprezen towana w mnóstwie dziel wszystkich typów powyższych, a z drugiej— niejednolity, chaotyczny, nieujęty w systematyczną całość zbiór ma teryałów naukowych, danych liczbowych, faktów, wiadomości, nawet anegdot, dotyczących historyi pisma i druku, księgarstwa, bibliotekar stwa, papiernictwa, introligatorstwa, jako też historyi piśmiennictwa 1 sztuki, archeologii, heraldyki, dyplomatyki i paleografii. Tę bezładną mieszaninę materyałów księgoznawczych i innych nazywano nauką bibliografii i czyniono z niej nawet, za przykładem D e n i s a , przed miot wykładu. Odbicie tęgo stanu badań znajdujemy w niezmiernie interesujących zresztą i zawierających bezcenne materyały Księgach
bibliograficznych L e l e w e l a ; podobny charakter nosiły prawdopodobnie
wykłady B a ń dt k i e g o , M u c z k o w s k i e g o i R z e s i r i s k i e g o w Krakowie, J a r k o w s k i e g o w Krzemieńcu, B o h a t k i e w i c z a w Wilnie i E s t r e i c h e r a w Warszawie 2). I dlatego ten przedmiot studyów nie utrzymał się nadal samodzielnie w programach uniwer syteckich i bywa wykładany tylko w rzędzie nauk pomocniczych historyi lub też w szkołach bibliotekarskich i księgarskich 3). Jeden
1) Por. art. Bibliographie w Conversatious-Lexikon der Gegenwart.L eip z. 1838. В г о с к h a u s, t. I, str. 490 nast. T r ó m e l , w sp ółw łaściciel firm y Brock- haus, zb ierał m ateryały do pod ręczn ika m etodyki badań bibliograficznych; por. Anzeiger f . Bibliothekswissenschaft 1863, № 102, 444.—Francuzi, ja k B r u n e t , Q u é r a r d i in., om aw iali m etodę pracy w e w stępach do sw ych dzieł bibliograficznych. „France mast be regarded as the real mother o f Bibliographyu
T a y l o r . Encycl. Britannica 187b, III.—Por. L e l e w e l . K sięgi bibliogr. II, 257. 2) W wykładach, podjętych w W arszaw ie w W olnej W szechnicy P o l skiej Tow . K ursów Naukowych w r. 1916—17, oddzielono księgoznaw stw o od bibliografii i bibliotekoznaw stw a; w p ierw szym roku frekw en cya była znacz na, w latach n astępn ych zbrakło zupełnie słuchaczów . R ów n ież w czasie w ojny prow ad ził w ykłady z tego zakresu prof. H a h n na un iw ersytecie we Lw ow ie. Na sem estr letni bieżącego roku akadem ickiego zapow iedział dr. Ludw . B e r n a c k i na uniw ersytecie Jagiello ń sk im wykład i ćw iczenia p rak tyczne z zakresu k sięgozn aw stw a.—Por. M u s z k o w s k i. Katedra bibliografii w Szkole Głównej’ Warszawskiej. W arszaw a 1918.
3) Por. G r a e s e 1. Handbuch d. Bibliothekslehre. L eip z. 1902, str. 457— 478; uzupełnienia do czasów ostatnich por. w czasopism ach specyalnych, jak
Revue des bibliothèques, P aris; Revue internationale des archives, des bibliothèques et des musées, P aris; Zentralblatt fü r Bibliothekswesen, L eip zig; Archivalische Zeitschrift, München; The Library, London; The Library Journal, New-York;
z nielicznych wyjątków stanowiły wykłady uniwersyteckie, prowadzo ne w Getyndze od r. 1887 przez K a r o l a D z i a t z k o , który ponad to w szeregu opracowań i wydawnictw krzewił naukowe traktowanie zagadnień księgoznawstwa i bibliotekarstwa z punktu widzenia po trzeb instytucyi bibliotecznych i). Z tego samego stanowiska uczeń jego E i с h 1 e r stara się nadać naukowy charakter wiedzy bibliote
karskiej, rozszerzając jej zakres na cały obszar księgoznawstwa, tak krańcowe ujęcie spotkało się jednak z bardzo surową krytyką 2). Do piero w X X wieku sprawa uznania bibliografii lub raczej bibliologii za samodzielną dyscyplinę naukową znalazła powołanych obrońców. Uczony rosyjski Ł o w i a g i n oponuje stanowczo przeciwko odmawia niu jej charakteru naukowego lub degradowaniu do roli umiejętności pomocniczej, wysuwając na plan pierwszy badanie krytyczne i rozu mowane ustosunkowania ilościowego dziel piśmiennictwa oraz ustale nie zasad klasyfikacyi tychże 3). Teoretyk niemiecki B o g e n g powo łuje do życia nawet Biblio filozofią, t. j. eklektyzm krytyczny, który polega na założeniu, że każdy wybór najlepszych książek posiada usprawiedliwioną zasadę dzięki psjmhologicznym i kulturalno-bisto-rycznym koniecznościom swego powstania, a zatem dąży do wyrówna nia przeciwieństw poszczególnych systemów przez porozumienie na gruncie psychologicznym i historycznym 4). Wreszcie znany z szere gu prac bibliograficznych znakomity badacz rosyjski L i s o w s k i j for mułuje z nowoutworzonej katedry bibliologii w uniwersytecie peters burskim w r. 1 9 1 3 ściśle naukowe określenie tej gałęzi wiedz}?, która, jego zdaniem, ma na celu badanie warunków wytwarzania i rozpo
wszechniania dzieł piśmiennictwa, ustalanie ich stosunków ilościowych oraz dochodzenie przyczyn i skutków tego ustosunkowania 5). W na szej nauce zastosował po raz pierwszy wyniki prac powyższych M i e c z y s ł a w R u l i k o w s k i w swoich wspomnianych już wykładach na Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie 6).
Tak pojęta nauka księgoznawstwa czy bibliologii stanowi zada nie przyszłości. Może zostanie ono kiedyś wykonane przez ujęcie w jednolity system olbrzymiego materyału, dotyczącego wiedzy o
książ-Bibliotiekar, P etersb u rg ; Rivista dette bibliołeche e degli archivi, F iren ze—V e n ezia—R om a i t. p. Zw iązek K się g a rz y Polskich otw orzył w listopadzie r. b. Szko łę K się g arsk ą w W arszaw ie, w której jako osobne przedm ioty trakto w ane będą: księgoznaw stw o, bibliografia i bibliotekarstw o.
■) Sammlung bibliothekswissenschaftlicher Arbeiten. Zesz, 1 — 36. L ip sk 1887—1914.
2) E i с h I e r. B e g riff it. Aufgabe der Bibliothekswissenschaft, Leip zig, 1896. R ec. F é c a m p . Revue critique d’histoire et de littérature 1898, t. 46, str. 264 nast.; O s k a r M e y e r . Deutsche Literaturzeitung, 1898, № ЗЬ; G r a e s e 1. Zen tralblatt f . Bibliothekswesen, 1897, t. IV, str. 229.
3) L o w i a g i n. O sodierżanii bibliologii iii bibliografii. Literaturnyj Wiestnik, 1901, t. I, str. 6—17.
4) B o g e n g . Umriss einer Fachkunde fü r Büchersammler. Jahrbuch f. Biicher-kunde 11. -liebhaberei. N ikolassee 1909, roczn. I, str. 46.
“) L i s o w s k i j . Knigowiedeiije kak predmiet pvepodawanja. Bibliogr. Izwiestja 1914, Str. 1—24.
e) R u l i k o w s k i . Zakr.es i zadania księgoznawstwa, W arszaw a 1916. W ykład w stępny. R ec. J a n u s z . Ex-libris, 1917, Λ1· 1, str. 53..
ce i przez zastosowanie ścisłej metody naukowej do zbadania tegoż materyału, jak również nowych zjawisk, które oczekują na skonstato wanie oraz na ustalenie związków przyczynowych.
Przedmiotem poniższego szkicu jest zanotowanie najważniejszych materyałów do studyów nad stanem i rozwojem badań biblio^aficż-' nych w Polsce od początku bieżącego stulecia. Wychodząc z tego za łożenia, autor nie dążył wcale do wyczerpania tych materyałów, co zresztą byłoby niemożliwe w artykule, którego rozmiary były ograni czone; chodziło mu nie o wymienienie jaknajwiększej ilości .präc, lecz o zaznaczenie linii wytycznych, po których posuwał się. rozwój badań bibliograficznych. Wszędzie tam, gdzie istnieją bibliografie ma teryałów bibliograficznych w pewnjwh zakresach, wskazano je jako źródła, uważając za zbędne powtarzanie wszystkich tytułów zawar tych w takich opracowaniach, jak np. dział Archiwa i biblioteki w oby dwu dodatkach do B ibliografii historyi polskiej F i n k l a , Zbiory Polskie C h w a l e w i k a , albo Literatura polska 2 zakresu g ra fik i R u I l k o w s k i e go , czy wreszcie Bibliografia bibliografii za lata 1914 — 1 ) 1 8 w E x-
Libris. Ma to być bowiem jedynie przegląd tego, co posiadamy, utrzy
many w ogólnych zarysach, mogący ułatwić zoryentowanie się w brakach, konieczne do podejmowania prac nowych; nadmiar ma teryału przyczynkowego natomiast odebrałby mu zamierzoną przej rzystość i wyrazistość.
Największą trudność powodował wobec tego układ materyału. Punkt wyjścia stanowiła, stosownie do powyższego planu, teorya ba dań bibliograficznych: najpierw statystyka na usługach bibliografii, a następnie całokształt zagadnień z zakresu teoryi, metodyki i historÿi tejże. Ponieważ studya i przyczynki dotyczące teoryi bibliografii, zawarte są przeważnie w czasopismach specyalnych, więc z kolei rzeczy omówiono najważniejsze z nich, grupując odpowiednio poszcze gólne artykuły; w związku z wydawnictwami peryodycznemi trakto wano sprawę rejestracyi druków. Przystępując do praktyki bibliogra ficznej, rozpoczęto od bibliografii ogólnej narodowej, której uzupeł nienie stanowią bibliografie dzielnicowe, niektóre wydawnictwa kata logów oraz bibliografia czasopism; tutaj podano najpierw materyały do ustalenia ewidencyi wydawnictw peryodycznych w przeszłości (ba dania z zakresu historyi czasopiśmiennictwa) i w teraźniejszości (wy kazy czasopism), następnie spisy rzeczy do poszczególnych czasopism i wreszcie bibliografie ogólne i specyalne materyałów zawartych w wy dawnictwach peryodycznych. Na tem zamknięto część ogólną prze- glądu.
Część szczegółowa składa się z dwóch działów: pierwszy po święcony jest księgoznawstwu, a drugi— bibliografii specyalnej. Dział księgoznawstwa rozpoczyna się od wymienienia źródeł materyałów dotyczących zbiorów polskich z uwzględnieniem ich historyi oraz techniki archiwalnej i bibliotecznej. Następnie podano najważniejsze materyały dotyczące rękopisów, starych druków, grafiki, ex librysów, księgax-stwa oraz spraw prawnych i cenzuralnych w odniesieniu do książki. Wreszcie drugi dział części szczegółowej objął cały zakres bibliografii specyalnej, ułożonej przedmiotowo w porządku następują cym: encyklopedye, bibliografie autorów poszczególnych, poradniki
bibliograficzne, matematyka i nauki przyrodnicze, krajoznawstwo i lu- döznawstwo, język i literatura, bistorya, prawo i nauki społeczne, religia, filozofia, estetyka i sztuki piękne, nauki stosowane.
I. S T A T Y S T Y K A PIŚMIENNICTWA.
Pierwsze miejsce na wstępie części ogólnej przypada badaniom statystycznym, ze względu na ich doniosłość zarówno metodyczną, jak i praktyczną. Jednakże w sprawie poznania stanu ilościowego piś miennictwa polskiego zdziałano bardzo niewiele, jakkolwiek Karol Estreicher podnosił już dawno potrzebę takich studyów i sam je po- c.zęści prowadził 1). Posiadamy artykuły P o s n e r a o Statystyce życia
umysłowego. Poradnik dla samouków 1900, t. III, str. 64— 74 i Statystyka a książka. Poradnik dla czytających książki 19 0 1, Nr 18.·—S t a n . M i
c h a l s k i e g o W sprawie, statystyki życia umysłowego: czytelnictwo.
Ogniwo 1904 i odb. oraz próbę Statystyki polskiej literatury naukowej w Poradniku dla samouków 1902, t. IV, str. I X — L X X V . Statystykę
książek dla dzieci i młodzieży podał K r z e c z k o w s k i w Poradniku dla
czytających książki, 19 0 1, Nr. 23; statystykę druków polskich, zano towanych w r. 1905.— Przewodn. Bibliogr. 1906, str. 62. Dane liczbo we dotyczące dzieł z zakresu prawa znajdujemy w Bibliografii prawni
czej polskiej X I X i X X wieku, wydanej przez S u 1 i g o w s к i e g o,. Warszawa 1 9 1 1 , str. 4 4 1— 458. R u l i k o w s k i ogłosił rzecz p. t. Pro-
dukcya wydawnicza polska w latach 1909—1911. Warsz. 19 13 , jako pierw szą pracę z zamierzonej seryi Materyałów statystyczno-biblio graficznych, lecz dotychczas nie ukazały się dalsze; natomiast w zeszycie 7 —- 1 2
Książki za r. 1 9 1 4 umieszczono pracę tegoż autora Księgarstwo i czy telnictwo polskie wobec tuojny, odbitą osobno nakładem Związku Księ
garzy Polskich w Warszawie 19 15. Ponadto wygłosił R u l i k o w s k i na Zjeździe Księgarzy Polskich w Lublinie dn. 4 i 5 sierpnia r. ub. referat O stanie księgarstwa w Królestwie Polskiem podczas wojny, w któ rym, przedstawił również odnośne liczby 2). Statystyka druków polskich: R o m e r i W e i n f e l d . Rocznik Polski. Kraków 19 17 . Tab. 7 1 — 75. B r e n s z t e j n . Druki litewskie. Studyum historyczno-statystyczne (z ta blicą graficzną). Przegl. Hist. 1906, III, 95 — 1 1 5 . (Statystyka czytel nictwa por. też Biblioteki).
II. ZAGAD NIENIA T E O R E T Y C Z N E .
Nie o wiele obfitsza jest literatura całego zakresu teoryi, meto dyki i historyi bibliologii. Znajdujemy rozrzucone po pismach arty kuły informacyjne, notatki i projekty: В r z o s t o w sk i e g o w Poradni ku dla czytających książki 19 0 1, Nr. 12; 1902, Nr. 2— 4 i w Kurye- rze Warszawskim 19 14 , Nr. 87; P o s n e r a Czego żądać mamy od bi
bliografii umiejętnej. Poradn. dla czyt.ks. 1902, Nr. 2 — 4; D i c k s t e i n a
o Bibliografii międzynarodowej w Kurj. Warsz. 19 0 1, Nr. 75; L e s z c z y ń s k i e g o o Bibliografii w Polsce, Nasz Kraj 1907, II, 653; S u -*) E s t r e i c h e r . Bibliografia Polska X IX stulecia. T. I. Kraków 1870, przedmowa.
3 6 4 B I B L I O G R A F I A P O L S K A . 6
l i m o w s k i e g o o Instytutach bibliograficznych, Kur. Warsz. 1908, Nr. 102. Z prac ostatniej doby należy wymienić: B y s t r o ń . Człowiek
i książka, Warsz.— Krak.— Lubi.— Łódź 19 16 , gdzie poruszono cały sze
reg zagadnień dotyczących roli bibliografii i bibliotek w organizacyi pracy naukowej.— D ę b i c k i . Książka i człowiek, SN arszawa 1916, wdctó- rej autor omawia w tonie feljetonowym sprawy związane г książką i czytelnictwem1).— Lam . Czytelnictwo współczesne w Polsce. Lwów 19 14 .— J. D ą b r o w s k i . Książka polska a wojna. Myśl Polska 19 15 , I, 147 — 148.— B. C h r z a n o w s k i . Książka a wojna. Dzień. Pozn. 19 15, Nr. 267.— Ruch literacki polski w r. /916. Gaz. Wiecz. 19 16 , Nr. 3 3 1 3 .—D r o g o s z e w s k i . O potrzebie bibliograf i f polskiej w czasie wojny. Przegl. Nau kowy i Pedagogiczny (Kijów) 1916, Nr. 1. — V r t e l . Organieacya biblio
g ra fii, Lwów 1 91 7. — B r z o s t o w s k i . Uruchomienie i grupowanie prac drukowanych w czasopismach i dziełach zbiorowych. Warszawa 19 1 7 .—
M u s z к o w s к i. Potrzeby bibliografii, Myśl Polska 1 9 1 5 ,11 , 16 5— 167 2). Pośrednio dotykają również tego przedmiotu studya: K u t r z e - b a. Organizacya pracy historycznej, Kwart. Hist. 1916, str. 36 i nast. L a m Organizacya pracy literackiej, Lwów Г917. T u r . Nauka i uczony, Warszawa— Lublin— Łódź 1 91 7 8), a nadewszystko poszczególne ar tykuły dzieła zbiorowego Nauka polska. Warszawa 19 18, wydanego staraniem Kasy im. Mianowskiego.
Dalsze przyczynki treści ogólnej, dotyczące całego zakresu księ- goznawstwa w najszerszem znaczeniu tego słowa, jak również ma teryały ściśle bibliograficzne, znajdujemy w czasopismach specyalnych, których wykaz do roku 19 1 5 wraz z oceną wartości i zarysem dzie jów podaje J a r k o w s k i w pracy: Czasopiśmiennictwo bibliograficzne
polskie a rejestracya polskiej produkcyi wydawniczej. Sfinks 1916, zesz.
7— 8, str. 109 nast. i odbitka 4).
Ul. C ZA SO P ISM A BIBLIOGRAFICZNE.
W granicach okresu objętego naszym przeglądem (19 0 0 — 1918) wychodziły następujące wydawnictwa peryodyczne poświęcone spe- cyalnie książce: Przewodnik bibliograficzny. Kraków 1878— 1 9 1 3 i War szawa— Kraków 1914. Bibliografia polska, Kraków od 19 14 . Książka, Warszawa 1 9 0 1 — 1 9 1 3 i Lwów 1 9 1 4 oraz ’ Miesięcznik bibliograficzny, Lwów 19 14 . Poradnik dla czytających książki, Warszawa 1901 — 1904.
P rzegląd biblioteczny, Warszawa 1908 — 1909. Pośrednik antykwarski,
Lwów 1907. Przegląd księgarski od 19 10 i Nowości wydawnicze od 1918.
Wiadomości Bibliograficzne. Petersburg (Grendyszyński). Przewodnik an tykwarski, Warszawa 1 91 г. Księgarz, Kraków 19 1 3 . E x Libris, Lwów
od 19 18 . Poradnik dla czytających, Warszawa 1 9 1 2 — 1914. Katalog
') Rec. obydw u książek V r t e l . Pamiętn. Liter. XV, str. 122-124; J a c k o w s k i . Myśl Polska 1916, II, 165— 168; J a n u s z . Ex-libris1917, Λ1« 1, str. 50— 52; W . W . Sfinks 917, str. 109— 110. Rec. książki Bystronia: E l z e n b e r g .
O indywidualności w nauce.K u ltu ra P olski 1917, № 1, 39—44. 2) Por. też Czasopisma bibliograficzne.
3) Rec. Sfinks, 1917, str. 170; D ę b i c k i . Dzień. Pozn. 1917, № 269. 4) Por. też U ł a s z y n . Izwiestja otdielenja russkawo jaz. i stow. Imp. Akad. Nauk.. 1902, t. VII, str. 394—400.
nowych książek, Kraków od 1904. P rzegląd bibliograficzny, Warszawa
1905— 19 13 . Wśród książek, Co czytać i Poradnik bibliograficzny. W a r szawa .1913 — 19 1 4 .— Nowe książki. Warszawa 1 9 1 3 — 19 14 . Przewodnik
Bibliograficzny księgarni nauczycielskiej, Lwów 1 9 1 3 — 1914.* Informator dla duchowieństwa katolickiego, Poznań od 19 1 3 . Sternik. Warszawa
od 19 14 . P rzegląd Antykwarski. Lwów od 19 14 . K ury erek Antykwarski, Poznań *).
Nie wszystkie wymienione powyżej wydawnictwa peryodyczne zasługują na miano czasopism w istotnem znaczeniu tego słowa: nie które mają cele reklamowe, ukryte tylko pod maską formy czasopis ma, inne stanowią poprostii katalogi rozumowane lub zwyczajne, jeszcze inne stoją na poziomie niższym od przeciętnie wymaganego dla organów prasy peryodycznej. To też omówimy pokrótce tylko najważniejsze i mające istotną wartość pod względem bibliograficznym.
Na pierwszem miejscu postawić należy Przewodnik biblio g r a f iczny założony przez W ł a d y s ł a w a W i s ł o c k i e g o 2) w Krakowie w r. 1878, w którym wydawca oprócz rejestracyi bieżącej druków ogłaszał kronikę, zawierającą nader bogaty materyał dotyczący nietylko księ goznawstwa i bibliografii, lecz również całokształtu ruchu umysłowego w Polsce. Zapomoga udzielana przez Akademię Umiejętności od r. 1892 została po śmierci Wisłockiego w r. 1900 przyznana firmie Ge bethner i S-ka w Krakowie, która prowadziła nadal wydawnictwo, najpierw pod redakcyą Ś w i s z c z o w s k i e g o 3) potem G e r t i e r a (1902), H e c k a 4) (19 0 3— 1906), wreszcie C z u b k a (1906— 19 13). Od r. 19 14 Przewodnik Bibliograficzny przeszedł na własność firmy Ge bethner i Wolff w Warszawie, która połączyła go z wydawanym już poprzednio Przeglądem Bibliograficznym ; redakcyę objął dawny kie rownik Przeglądu M o ś c i c k i . W tej nowej formie Przewodnik za wierał oprócz bibliografii i kroniki dział krytyczny, w którym umiesz czano recenzye nowych książek; lecz wyszło zaledwie kilka numerów do wybuchu wojny. ■
Kontynuacyą Przewodnika Bibliograficznego stała się w Krakowie Bibliografia Polska redagowana przez C z u b k a , wydawana najpierw 1 9 1 4 — 19 16 nakładem firmy G. Gebethner i S-ka, a potem objęta przez Akademię Umiej. Wyszło dotychczas 5 roczników, z których dwa 19 1 5 , 19 16 w postaci całkowitych rejestrów abecadłowych, a po zostałe— w zeszytach miesięcznych ze skorowidzem ogólnym.
Cele krytyczno-naukowe postawiło sobie drugie z naszych naj poważniejszych czasopism bibliograficznych mianowicie Książka 5); miało być ono „możliwie zupełnym, bezstronnym i fachow3?m obrazem kry tycznym bieżącego piśmiennictwa polskiego" w dziale ocen, ponadto
*) P o średn io należą tutaj: Przewodnik Oświatowyw K rakow ie, Przegląd Oświatowy w Poznaniu i Polska Macierz Szkolna w W arszaw ie (ob. n iżej). — W r. 1905 w ydany został prosp ekt na czasopism o Książnica, które miało w ychodzić w Paryżu. P or. Przew . Bibliogr. 1905, str. 173.
2) W spom nienie pośm . i b ib lio grafia p rac: U ł a s z y n . Przew . Bibliogr. 1901, str. 93—98.
3) P rzew . B ibliogr. 1913, str. 240—241. 4) T am ż e 1911, str. 247—240.
3 6 6 B I B L I O G R A F I A P O L S K A . 8
prowadzono bibliografię bieżącą druków polskich w układzie rzeczo wym, bibliografię zawartości czasopism, kronikę życia literackiego i księgarskiego oraz umieszczano artykuły wstępnej wśród tych arty kułów szukamy ciekawie przyczynków z zakresu księgoznawstwa czy bibliografii, lecz znajdujemy bardzo niewiele. M a s s o n i u s pisał o ubó stwie literatury naukowej i o potrzebie biblioteki publicznej w W a r szawie (1901); T u r k u ł o międzynarodowym kongresie wydawców w Lipsku (1901); Z d z i a r s к i o broszurach i drukach ulotnych (1901); S t r z e m b o s z o układzie dziesiętnym (1903); M a h r b u r g o przesi leniu w księgarstwie (1903) i o czytelnictwie ludowem (1906); Wo ź - n i c k i o przedrukach starych pisarzów (1904), o egzemplarzach zbyt kownych, w obronie bibliotekarstwa fachowego (1905), o stosunkach publiczności do bibliotek (1906), o bibliotekach (1909); N i e m i e r k i e - w i c z o bibliotekach u nas i we Francyi (1905); N o w a c z y r i s k i o egzemplarzu recenzyjnym (1908); L a n g e o brakach naszego piś miennictwa, jako uzasadnienie ankiety w tej sprawie (1913). Biblio grafia bieżąca druków polskich, Polski dotyczących i wydanych przez Polaków w językach obcych wykazuje dosyć znaczne braki, które można uzupełnić przez porównanie np. z urzędowem wydawnictwem ro- syjskiem Kniżnaja Letopiś, wychodzącem w Petersburgu o d . r. 1907; zestawienie za rok 19 14 z dołączeniem pierwszego kwartału r. 19 15 dało około 1000 tytułów. Bibliografia czasopism pomieszczana w Książ
ce, która była opracowywana coraz staranniej i szerzej, jest bardzo
niedogodna do korzystania, lecz stanowi najobfitszy w tej dziedzinie materyał dla przyszłych opracowań. W r. 1903 redakcya dodała z e szyt 13-ty, w którym zawarty jest przegląd piśmiennictwa polskiego za trzy lata ubiegłe, opracowany przez wybitnych specyalistów w róż nych dziedzinach wiedzy; przypomina to ciekawe i pożyteczne prze glądy, zamieszczane niegdyś przez C z a r n o w s k i e g o w Roczniku
Literackim Warszawskim (18 7 1 — 1880); każdy z przeglądów Książki
zakończony jest zestawieniem braków i dezyderatów na przyszłość — myśl, podjęta przez L a n g e g o w ankiecie z r. 19 13 , a ostatnio w szerszym zakresie przez wydawców dzieła Nauka Polska. Warsza wa 19 18.
Książka wychodziła od 1 stycznia 19 0 1 roku. Wydawcą i redakto
rem był z początku R o m a n W e n d e , kierownikiem M a s s o n i u s ; ten ustąpił od marca r. 1903 wraz z całym zastępem współpracowni ków, którzy ogłosili nawet oświadczenie w tej kwestyi w Kuryerze Warszawskim z 19 marca; kierownikiem został Mahrburg. W końcu r. 1905 Książka zmienia właściciela wraz z księgarnią, i wydawcą zo staje T u r k ul; od marca 1907 r. kierownictwo obejmuje J. K. K o c h a n o w s k i . Nowy właściciel księgarni L u d w i k F i s z e r przenosi w końcu 19 1 3 r. redakcyę do Lwowa i powierza jej kierownictwo B e m a ć k i e m u, ten rozszerza ramy wydawnictwa i stwarza Mie
sięcznik Bibliograficzny, jako osobny dodatek poświęcony rejestracyi
druków.
Poradnik dla czytających książki, wydawany przez księgarnię Т. P a-
p r o c k i e g o , a redagowany przez K r z y w i c k i e g o , umieszczał przedewszystkiem na podobieństwo Książki oceny krytyczne no wych książek, lecz nie dla celów badań naukowych, a na uży
tek szerszej publiczności ze specyalnem uwzględnieniem systematycz nego samouctwa. Z dziedziny księgoznawstwa i bibliografii, oprócz wymienionych powyżej nielicznych artykułów P o s n e r a , K r z e c z - k o w s k i e g o i В r z os t o w s к i e go , nie znajdujemy tu nic.
Bardzo poważnie przedstawia się natomiast Przegląd Biblioteczny wydawany przez T o w . B i b l i o t e k i P u b l i c z n e j w Warszawie, redagowany przez S t e f a n a D e m b e g o , a potem przez S t a n . K r z e m i ń s k i e g o . Warszawa, 1 9 0 8 — 1909. Kierownicy starali się uwzględnić wszystkie działy księgoznawstwa i utrzymać równowagę pomiędzy niemi, co im się też udawało znakomicie. W dziale ogól nym czy teoretj'cznym mamy tam artykuły: K r z e m i ń s k i . Książka i księgozbiór·, E s t r e i c h e r , O bibliografii— przedruk wykładu wstępnego z r. 1865 w związku z wspomnieniem pośmiertnem o znakomitym bi bliografie przez D i c k s t e i n a ; K a r c z e w s k i . Podziały wspólne w ukła dzie dziesiętnym. W dziale bibliografii w znaczeniu ściślejszem— spra wozdania I n s t y t u t u M i ę d z y n a r o d o w e g o w Brukselli i komu nikaty I n s t y t u t u B i b l i o g r a f i c z n e g o przy Tow. Biblioteki Pub licznej, informacye dotyczące układu dziesiętnego oraz studya o sta rych drukach z Biblioteki Bodlejańskiej przez S t a n . M i c h a l s k i e g o , z Ossolineum przez B a d e c k i e g o , o Drukaclt Brzeskich przez P u- ł a s к i e g o. W dziale historyi bibliotek prace: B i e l i ń s k i e g o o Bi bliotece uniwersytetu królewskiego Warszawskiego·, Wł. M i c k i e w i c z a o Bi bliotece polskiej w Paryżu i o Działalności bibliotekarskiej Mickiewicza·, K a c z m a r c z y k a i K r z y w i c k i e g o o Bibliotekach klasztorów. W dziale bibliotek powszechnych: P o s n e r . Biblioteki Amerykańskie i artykuły in formacyjne o Bibliotece Publicznej w Warszawie, o bibliotece im. Ł o- p a c i ń s k i e g o w Lublinie, o Czytelni Naukowej w Warszawie. Uwzględniono również zainteresowania bibliofilskie w artykułach i no tatkach, poruszono sprawy zawodowe bibliotekarzy, umieszczając we zwanie do zorganizowania stowarzyszenia, wreszcie zamieszczono sze reg fachowych ocen krytycznych.
Interesom zawodowym księgarzy nakładców i sortymencistów poświęcony jest organ Związku Księgarzy Polskich Przegląd Księgarski w Warszawie ') (a organem pomocników księgarskich był przez czas krótki Księgarz w Krakowie). Przegląd przestał wychodzić z wybuchem wojny, dopiero w roku bieżącym został wznowiony w rozmiarach nad zwyczajnie skromnych; jednocześnie podjęto wydawnictwo biblio graficzne Nowości Wydawniczych, pomyślane jako katalog poszczegól nych księgarni; w październiku r. u. ukazał się pierwszy zeszyt obszer ny, podpisany przez R u l i k o w s k i e g o , a zawierający sprawozdanie ze zjazdu księgarzy w Lublinie. Dalsze zeszyty przynoszą szereg refe ratów ze zjazdu, bogaty dział informacyjny, przyczynki zawodowe i hi storyczne oraz wzmianki o nowościach.
Bibliofilstwu wyłącznie był poświęcony Przewodnik Antykwarski Ru- I l k o w s k i e g o , prowadzony nadzwyczaj - starannie i umiejętnie, lecz nie mógł się utrzymać finansowo i przestał wychodzić po 12 nu merach. Zawiera kilka wartościowych artykułów: W e y s s e - n h o f f ,
3 6 8 B I B L I O G R A F I A P O L S K A . 10
0 zbieraczu polskim; L o r e n t o w i c z . Bibliofile francuscy i Nasze introliga torstwo·,Z a k r z e w s k i . Rapperswil·, B a g i ń s k i . O dawnych rycinach woj skowych, szereg uwag, notatek, dezyderatów, pochodzących od zbiera- czów (stałym współpracownikiem w tym dziale był G o m u 1 i с к i), ciekawą kronikę, stałą bibliografię katalogów antykwarskich; w Prze wodniku został ogłoszony list Adama Czartoryskiego, rozstrzygając}' spór o datę wydania „Myśli o pismach polskich“ .
Podobnie bibliofilski charakter ma nowe wydawnictwo lwowskie Ex-libris wydawane w szacie bardzo wykwintnej, początkowo pod re- dakcyą B o h d a n a J a n u s z a ; pierwszy zeszyt wyszedł w r. 19 17 , drugi w roku następnym. Zawiera szereg artykułów В r u с h n al s к i e- g o , C h m i e l ą , D ą b k o w s k i e g o, F i s c h e r a , J a n u s z a , W i t- w i c k i e g o m. i. Bibliografią bibliofilstwa i bibliografii polskiej za tata
19 14 — 191'], przez W. R. W i s ł о с к i e g o, zesz. II, str. 59 —77, i mnó
stwo świetnie wykonanych ilustracyi.
IV. R E J E S T R A C Y A D R U K Ó W .
Czasopisma bibliograficzne, a przedewszystkiem Przegląd bibliogra ficznyi Książka były do wybuchu wojny jedynymi organami polski mi Ł) do rejestracyi produkcyi wydawniczej polskiej; jak wiemy juź, rejestracya ta dokonywała się środkami prywatnymi, jedynie z zapo mogą Akademii Umiejętności. Podczas wojny C z u b e k prowadził wy dawnictwo Bibliografii polskiej·, ono musi mieć z konieczności wiele braków, lecz bądź co bądź stanowi podstawę do uzupełnień; gdyby nie ten wysiłek Czubka, bylibyśmy pozbawieni zupełnie obrazu ruchu wydawniczego w Polsce w tych niespokojnych i nadzwyczajnie cie kawych czasach. Próbą bibliografii druków wojennych 19 14 - 1 9 1 4 podjął również w Krakowie O p a ł e k ; zgromadził 662 druki, ratując tym spo sobem większą ich część od zapomnienia. J a r k o w s k i podał jedno dniówki „wojenne“ -w Książce 19 14 , str. 229 — 2 3 1. W a s i l e w s k i 1 W i e r z c h o w s k i wydali spis bibliograficzny Wydawnictw Naczelnego Komitetu Narodowego 1 9 1 4 — 19 17 . Kraków 19 17 . Polonica wojenne w j ę zyku niemieckim uwzględnił R e i c h e w ostatnim rozdziale swej pra cy Deutsche Bücher über Polen.Wrocław 19 17 , str. 1 1 4 — 1 2 1 2), oraz P r a e - s e n t. Bibliographischer Leitfaden fü r Polen. Berlin 19 17 , Str. 1 0 3 - — 110 .
Nową inicyatywę w kierunku rejestracyi wytworów piśmiennic twa podjął Związek Bibliotekarzy Polskich, powołany do życia jesie- nią 1 9 1 7 r. 3) i liczący obecnie około 200 członków. Z a czasów krót kotrwałego gabinetu Kucharzewskiegó przedstawiono członkom rady ministrów, a w szczególności ministrowi W. R. i O. P.
Ponikowskie-!) Z organów niepolskich po r. 1900 znany mi je st tylko jed en , w y m ieniony ju ż pow yżej, m ianow icie ro sy jsk a Kniżnaja Letopiś. W w ieku X IX niektóre w ydaw nictw a państw zaborczych uw zględniały produkcyę w ydaw ni czą polską, ja k np. Oesterreichischer Katalog·, rów n ież i w daw niejszych ro cz nikach bibliografii H i n r i c h s a natrafia się na polskie tytuły. Bibliographie de ta France notow ała w ydaw nictw a p olskie, ukazujące się na ziemi fran cuskiej.
2) Rec. L. F ( i n k e l ) . Kwartalnik Historyczny 1918, t. X X X II,str. 64—65. 3j Ustawa Związku Bibliotekarzy Polskich, W arszaw a 1917.
mu memoryał, napisany przez Rulikowskiego 1), w którym projekto wano utworzenie przy temże ministeryum Sekcyi Piśmiennictwa, Bi bliotek i Archiwów; zadaniem jej miało być opiekowanie się książką, jako gotowym już tworem literatury czy nauki, jako produktem w y twórczości przemysłowej i handlu, jako przedmiotem gromadzenia, przechowywania i rozpowszechniania, jako środkiem w krzewieniu kultury i oświaty; w tym celu sekcya miała prowadzić rejestracyę bieżącą druków, wykonywując jednocześnie kontrolę państwową, na leżącą zwykle do atrybucyi ministeryum spraw wewnętrznych. Projekt ten nie został przyjęty, a natomiast opiekę nad bibliotekami powie rzono Wydziałowi Archiwów, wyznaczając pewną sumę na zapomogi dla książnic publicznych; Związkowi Bibliotekarzy przyznano również pewien zasiłek na opracowanie zupełnej bibliografii polskiej za lata 1 9 1 5 — 19 17 .
Rejestracyę druków od r. 19 18 prowadzi Związek Księgarz)?' Polskich w swoich Nowościach wydawniczych, stanowiących dodatek do Przeglądu Księgarskiego, o których wspominałem już powyżej. Sprawa ta była poruszana również na zjeździe księgarzy w Lublinie, gdzie uchwalono na wniosek Związku Bibliotekarzy wezwać rząd do podję cia rejestracyi druków i utworzyć w powszechnym Związku Księgarzy komisyę do wydawania dwutygodniowych i rocznych wykazów biblio graficznych. Postanowiono nadto wprowadzić omawianie zagadnień bibliograficznych na porządek dzienny zjazdów księgarzy. Obecny na zjeździe przedstawiciel ministeryum spraw wewnętrznych oświadczył, że prace w kierunku rejestracyi druków będą wkrótce po d ję te2).
V. B I B L I O G R A F I A N A R O D O W A .
, Z rejestracyą bieżącą łączy się bezpośrednio sprawa inwentary- zowania dobytku piśmienniczego wogóle, które sprowadza się u nas przedewszystkiem do kontynuowania Bibliografii polskiej E s t r e i c h e r a . W pierwszych latach obecnego stulecia- prowadził ją sam twór ca, wydając dalszy ciąg spisu abecadłowego druków X V do XVIII wieku, a mianowicie tomy 18-ty do 22-go 3) w latach 1901 do 1908. W przedmowie do tomu 21-go zabiera glos Karol Estreicher po raz ostatni: „Moje laboratoryum bibliograficzne coraz pustoszeje. Pozo staję sam jeden i drukuję bez przerwy i bez zwątpienia o doprowa dzeniu całości do skutku, pomimo że z roku do roku ubywają na bywcy dzieła i użyteczność jego u nas coraz mniej widoczna“ . Pe symizm ten, usprawiedliwiony może subjektywnie, musimy uznać za zbyt daleko posunięty, przeciwnie, należy stwierdzić z zadowoleniem, że historycy i krytycy literatury uwzględniają w stopniu coraz roz- leglejszym materyał zebrany przez Estreichera, że mnożą się przedru
') W ydany jak o odbitka z m aszyny w 100 egzem plarzach.
2) P o r. Przegląd księgarski 1918, № 1, str. 18—19.—Po ogłoszeniu usta w y p raso w ej w raz z uzupełnieniem dotyczącem egzem plarzy obow iązko wych (Monitor P olski 1919 № №, 34—36 i 38) sp ra w a rejestracy i druków je s t na n ajlep szej drodze.
a) R ec. Pamiętn. liter. 1908, VII, str. 206—207.
3 7 0 B I B L I O G R A F I A P O L S K A . 12
ki dziel autorów zapomnianych, jako też studya o nich, że Bibliografia Polska staje się coraz bardziej niezbędną towarzyszką uczonego, bi bliotekarza i księgarza. W dalszym ciągu Estreicher zaznacza, że dzieło jest (1906) doprowadzone w rękopisie do końca i że kontynuacya jest zapewniona przez udział w pracy syna, Stanisława Estreichera. Zapewnienia te spełniają się jak najściślej. Gdy Karol Estreicher zmarł dn. 30 września 1908 r., żegnany żalem powszechnym, jako uczony i człowiek x), wydawnictwo zostało poprowadzone dawnym torem, nie tylko nie tracąc nic na wartości, lecz nawet uzupełniane i doskona lone w miarę udostępniania nowych źródeł i rozwoju wiedzy specyal- nej 2). Od tego czasu wyszły cztery dalsze tomy od 23-go do 26-go ( 1 9 1 0 — 19 15), zamykając literę R. Podobnie i wydawnictwo Bibliografii polskiej X I X stulecia za lata 1 8 8 1 — 1900 nie uległo z powodu śmierci Estreichera ani zwłoce ani obniżeniu poziomu. Rozpoczęte w r. 1906 nakładem dziesięciu firm księgarskich w Warszawie, Krakowie, Lw o wie i Wilnie, oparte na materyale Przewodnika Bibliograficznego, ka talogu Biblioteki Jagiellońskiej, katalogów księgarskich oraz na no- tatach Estreichera i Roberta Wolffa, zostało ukończone już podczas wojny w r. 19 16 . Tak oto dzieło żywota najznakomitszego z naszych bibliografów trwa nietylko, jako pomnik jego myśli i trudu, lecz żyje nadal wlasnem życiem, nadanem mu przez twórcę.
VI. K A T A L O G I.
Jako źródła do inwentaryzacyi druków, zainicyowanej i prowa dzonej tak świetnie przez Estreichera i jego następców, wydatne miej sce obok rejestrów urzędowych i wydawnictw peryodycznych zajmu ją katalogi wydawnicze, księgarskie, antykwarskie i biblioteczne, z któ rych nasz znakomity bibliograf korzystał, jak wiadomo, w rozległej mierze. Katalogami' księgarskimi zajmować się tutaj nie mogę, o nie których bibliotecznych będzie mowa poniżej. Z katalogów instytucjo wymienię: Katalog wydawnictw Akademii Umiejętności za lata 18 7 3— 1909, opracowany przez J. C z u b k a i J ó z. R y d l a , Kraków 19 10 3).— Katalog wydawnictw Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 19 19 .—Katalog wy dawnictw Centr. Tow. Rolniczego w Król. Polsk. Warszawa 19 15. — Katalog wydawnictw Książnicy Polskiej Tow. Nauczycieli szkół wyższych we Lwowie. Lw ów 19 1 7 . — Katalog Centr. Biura Wydawnictw Nacz. Komitetu Nar. Kra ków 19 18 . -— Katalog Wydawnictw Tow. Jezusowego w Krakowie. Kraków 1906. — Wydawnictwa Tow. dla popierania nauki polsk. ob. Sprawozdanie. Lwów 19 18 . Podobnie i wydawnictwa innych instytucyi w sprawo
') Wspomnienia pośmiertne por. В r ii с k n e r. K siążka 1909, 133—137.— T a r n o w s k i . Przegl. Polski 1908, II, 380—385. — W a s y l e w s k i , Pam. Lit.
X , 1911, 414—416,—К o n e с z n y. Kwart. Hist. X X II, 1908, 797—804. — D i c k s t e i n . Przegląd Bibliot. I, 1908, 189—202. K o r z e n i o w s k i . Czas 1908.—
Przew. Bibliogr. 1908, str. 264.
2) R ec. B r ü c k n e r . Pam. Lit. 1911, X, 414—416; 1913, XII, 91·—94; 1915, X IV , 322-329.
3) U zupełnien ia bieżące ob. Bibliografia wydawnictw Akademii w Rocz niku 1909—10 i nast. oraz w Sprawozdaniach tejże Akadem ii i w Bibliografii Polskiej C z u b k a .
zdaniach. Wzorowo opracowane katalogi antykwarskie wydały firmy: A n t y k w a r y a t H. W i l d e r a i S-ki, Nr.Nr. i — 21 , Warszawa 1905— 19 14 ; A n t y k w a r n i a W a r s z a w s k a , Nr.Nr. 1 — 4, War- s z a w a i 9 i 3 — 14 !) i A n t y k w a r y a t N a u k o w y we Lwowie Nr. 1 — 5.
Bibliografię katalogów obcych zawierających polonica podawały Przewodnik Antykwarski i Pośrednik Antykwarski.
VII. B IB L IO G R A FIE DZIELNICOWE.
Uzupełnienie wielkiego inwentarza produkcyi wydawniczej pol skiej, stworzonego przez Estreichera, stanowią bibliografie dotyczące krajów należących do Polski historycznie i etnograficznie. M a ń k o w s k i . Dzieje drukarstwa i piśmiennictwa polskiego w Prusiech Zachodnich wraz ze szczegółową bibliografią druków polskich Zachodnio-Pruskich. Roczn. Tow. Nauk. w Toruniu, X III—X V I i XVIII, 1 9 0 6 — 1 9 1 1 . Bibliografia zachod- nio-pruska i sąsiednich okolic polskich za 19 0 1 i nast. w Rocznikach Tow. Naukow. w Toruniu, IX, 1902 nast. — D o b r z y ń s k a-R y b i с к а i K o e h l e r ó w n a . Druki Wielkopolskie z r. 191J· Roczniki Tow. Przyj.
Nauk Pozn. 19 17 , X LIV , 442 — 465. L o n d z i n . Bibliografia druków polskich w Księstwie Cieszyńskiem. 1 7 1 6 — *904. Cieszyn 1904 2). В a 1- t r a m a j t i s . Sbornik bibliograficzeskich materjałow dla geografii, istorii, istorii prawa, statistiki i etnografii Litwy, oraz Spisok litowskich i drewnie-prusskich knig izdannych s po 190} god. Prilożenje k Sbornihu... Petersburg 1904. (Rec. K o ś c i a łk o ws k i w Roczn. Tow. Przyj. Nauk w Wilnie 1908, II, 10 2 — i i i ) .— B r e n s z t e j n ob. Statystyka piśmiennictwa— C z a r k o w -
s к i. Spis druków polskich wydanych w Wilnie od r. 1900 Ho 1907. Rocznik
Tow. Przyj. Nauk w Wilnie 1907, I, str. 154 — 160, oraz za lata 1908 — 19 10 , tamże, tomy II — IV. — М. B. Druki polskie wydane w Wil nie 19 11—191}. Tamże, 1 9 1 1 · — 14, t. V,str. 401 — 424. — M a n t e u f f e l .
Bibliografia Inflancko-Polska od 156 7— 1905. Roczn. Tow. Nauk. w Po znaniu 1905, XX X II, 83 — 1 1 0 i odb. — K o ł o d z i e j c z y k . Bibliografia Kaszubsko-Pomorska (uzupełnienie). Gryf 1909 i odb. Z d z i a r s k i . Wojenne wydawnictwa ukraińskie.Przegl. Powsz. 19 18, t. 138 — 9, zesz. 7— 8.
VIII. B IB L IO G R A F IA C ZASO PISM .
Najsumienniejsza nawet rejestracya druków bieżących i inwenta- ryzacya dawniejszych nie może dać całkowitego obrazu piśmiennictwa, niezbędne do celów naukowych uzupełnienie stanowić musi ogólna bibliografia prac, ogłaszanych w czasopismach. Jednakże taka biblio grafia czasopism wymaga złożonej, trudnej i kosztownej organizacyi. Niektóre wydawnictwa peryodyczne specyalne, jak Kwartalnik Histo ryczny, Pamiętnik Literacki, Prace Filologiczne, Rocznik Slawistyczny, Ekono mista, Przegląd Prawa i Administracyi, Prace Matem.-Fizyczne, Kosmos
Eos, Lud, Wisla i inne prowadzą wykazy artykułów z zakresu re
prezentowanych przez siebie działów wiedzy, lecz po pierwsze peryo- dyków, utrzymujących tę rubrykę jest niewiele, a po drugie takie
!) P o r . R u l i k o w s k i . Nowa Gaz. 1906, № 209.—Przew, Bibliogr. 1913 str. 243—244.
372 B I B L I O G R A F I A P O L S K A . 14
bibliografie specyalne, poszarpane przeważnie na cząstki w poszcze gólnych zeszytach, nie dają zupełnego obrazu, który trzeba sobie zestawiać w sposób nadzwyczaj uciążliwy. Jedna tylko Książka stara ła się publikować zupełną bibliografię czasopism i zgromadziła zasób materyału do dalszych prac w tym kierunkuj Biblioteka Warszawska notowała artykuły z nielicznych czasopism, a Chimera prowadziła bi bliografię peryodyków obcych.
A) W y k a z y c z a s o p i s m .
Zanim jednak będzie można zabrać się do udostępnienia metodą bibliograficzną zawartości czasopism, trzeba posiadać dokładne wykazy samych czasopism w teraźniejszości i przeszłości. Obecnie musimy je kompletować na podstawie szeregu prac, studyów i przyczynków poszczególnych. Literatura dotycząca prasy polskiej została zgromadzona przez J а г к o w s k i e g o. Warszawa, 1 9 1 1 1). Tenże autor wydał kilka prac informacyjnych i historycznych P rasa warszawska od sierpnia I9 14 do grudnia 1 9 1Î. Kalendarzyk hist.-polit. Zarządu st. m. Warszawy na r. 19 1 6 i odb. — P ra sa warszawska w r. 19 16. Tamże 19 17 , str. 247—276 i odb.— Obcojęzyczna p ra sa polska doby obecnej. T yg. Ilust. 1 9 1 6 . — Czaso piśmiennictwo polskie w Saksonii. Warszawa, 1 9 1 1 .
Wykazy informacyjne czasopism współczesnych: H e c k . Spis peryodycznyck pism polskich wydanych w r. 190} wraz z podaniem ceny i adresu redakcyi. Kraków i Warszawa 19042).— O k r ę t . P ra sa polska w Roczniku Naukowo-Liter.-Art. Warszawa 19 0 5 .— [ C z a r n o w s k i ] . Wykaz p ra sy polskiej. Berlin 1 9 1 1 . Tow. „Hygieia“ 3). Wydawnictwom „treści wyłącz nie naukowej, albo takim, które pośrednio służą nauce, zawierając w sobie materyał do badań naukowych“ poświęcony jest [ B a to w s k ie g o ] Katalog czasopism i wydawnictw ciągłych znajdujących stew Bibliotece Uniwersyteckiej we Lwowie. Lwów 19 13 .
B) H i s t o r y ą p r a s y .
Bibliografię opracowań i przyczynków do historyi literatury peryo- dycznej w Polsce podaje J a r k o w s k i w wymienionej powyżej pracy. Zaznaczę tutaj niektóre dla wskazania kierunku tych badań*). S m ó l s k i . Polskie czasopiśmiennictwo najstarszej doby. Bibl. Warsz. 19 10 . — J a n K u - c h a r z e w s k i . Czasopiśmiennictwo polskie wieku XIX. W arszawa 1 9 1 1 5) (odb. z Przegl. Naród.). — G ó r s k i . Dziennikarstwo polskie. Warszawa I9°5- — K a r w o w s k i . Czasopisma wielkopolskie. Cz. I. (1796— 1859). Poznań 19 0 8 6) (odb. z Dzień, Pozn.). — C i e c h o w s k i . Czasopisma
1) Rec. W ł. B a r a n o w s k i . Bibl. Warsz. 1911, t. II, str. 175.— H a h n .
Pam. Lit. 1912, X I, str. 362. — R u 1 i к o w s к i. Nowa Gaz. № № 141, 144, 148, 154, 163.
2) M ateryaly były ogłaszan e uprzednio w Przew. Bibliogr. 1903, λ °№
5—9 i 12; 1904 № № 1, 2, 10, 12. — Por. w zm iankę tam że 905, str. 260. 3) Rec. H a h n . Pam. Lit. 1912, XI, 363. — Przew. Bibliogr. 1912, str. 227. 4) P o r. też dział następny.
6) Rec. F r e j 1 i с h. Kwart. Hist. 1912, X X V I, str. 404. — H a h n . Pam Lit. 1912, X I, s. 363.—R u l i k o w s k i . Nowa Gaz. ob. w y żej.
*) R ec. H a h n . Książka 1909, str. 55—56. — M o ś c i c k i . Bibliot. Warsz. 1909, II, 176—178.
polskie w Petersburgu (1817 — 1907)· K r a j (d z ie n n ik ) 1908.— C zasop ism a p o l skie na Litw ie. K w a r t. L ite w s. 19 10 . — A b r a m o w i c z . H isto ry a p r a sy p o lsk iej na Litw ie. Ż y c ie P o lsk ie 1 9 1 5.— K r u s z k a . H isto ry a
p o lsk a w A m eryce. T o m ó w 13 . M ilw au k ee 1905 — 1908; ro z d z . X I. Gazeciarstw o polskie w A m eryce; t. IV , 83 — 123; t. V , 1 — 84. — S p r a w a polska w A m eryce półn . na pierw szym zjeżdzie Tow. L ite r, i D zien nik. polsk. w S y ra c u se dn. 2 i y pażdz. 1911. C h ic a g o 19x2. ( R e c . P r z e g l. P o lsk o -A m e ry k . w y d . p rzez T o w . N au k . im . K ró lo w e j J a d w ig i w A m e ry c e , 1 9 1 2, № i , str . 7 3 — 7 7). — W ł o d e k . D ziennikarstw o i lite ra tu r a p olska w A m eryce p ółn . T y g . Ilu str. 1903 № 8, q. — Z a k r z e w s k i . Czasopiśmiennictwo polskie na emigracyi. Wydawnictwa amniońskie (1832 — I ^ 3 3 )· P rz e g l. Plist. 1907, IV , str. — i o d b . 1) — F e l i k s K u c h a - r z e w s к i. Czasopiśmiennictwo techniczne polskie przed r. 1875. W a r sz a w a 1904 (od b. z P rz e g l. T e c h n .). — P o t o c k i A n t. O noworocznikach. M eli- te le . K ra k ó w 1902, str. 5—40. — K a r b o w i a k . Pierwsze polskie czasopi
sm o pedagogiczne. L w ó w 1 9 1 2 . — W r z o s e k . R zut oka na rozwój czaso piśmiennictwa lekarskiego polskiego ze szczególnem uwzlędnieniem 50-lecia Przegl. Lekarsk. K ra k ó w 1 9 1 1 . — M o ś c i c k i . P ra sa urzędowa. M o n itor P o ls k i 19 18 , № 2. — W z ó r n a u k o w e g o o p r a c o w a n ia d z ie jó w c z a so p ism a d a ł
B r u c h n a l s k i w p o m n ik o w em d z ie le : Stidecie Gazety Lwowskiej. L w ó w 1 9 1 1.—K a r w o w s k i . H istorya Dziennika Poznańskiego w K s ią ż c e J u b ile u szo w ej D zień . P o zn . P o z n a ń 1909; str. 3 — 102.-—K sięga Jubileuszowa Kur- yera Porannego. W a r sz a w a 1902 i w iele in n ych .
J a k w sk a z u ją sa m e tytuły, z a p o c z ą tk o w a n o ju ż b a d a n ia w r o z liczn y ch k ieru n k ach : sta r a n o się p o zn ać za ró w n o ro z w ó j o g ó ln y p r a sy w p ew n y ch o k re s a c h d z ie jo w y c h , ja k o też je j s ta n i c h a ra k te r w p e w n y ch d zieln icach P o lsk i alb o n a e m ig ra c y i, ja k z a sto so w a n ie je j do p e w n y c h d zied zin sp e c y a ln y c h w ie d z y czy p r a k ty k i; w re sz c ie p o d e jm o w a n o s tu d y a m o n o g ra fic z n e w z a k r e sie h isto ry i p o sz c z e g ó ln y c h c z a so p ism . W każdy m r a z ie je s t to d o ty c h c z a s zaled w ie d o ry w c z y m a te ry a ł do o g ó ln e j, całk o w itej e w id e n cy i c zaso p ism , z a p o c z ą tk o w a n e j w w iek u u b ie gły m tak św ie tn ie p rz e z E stre ic h e ra .
C) W y k a z y t r e ś c i p o s z c z e g ó l n y c h c z a s o p i s m . D o w y k azó w b ib lio g ra fic z n y ch p o sz c z e g ó ln y c h o r g a n ó w p ra sy , p o d e jm o w a n y c h d aw n ie j p r z e z E s tr e ic h e r a , G lü c k sb e rg a , S ta n k ie w ic z a i in n ych , p rz y b y ła d o sy ć z n a c z n a ilo ść p ra c , ac z k o lw ie k D r o g o - s z e w s k i d o p o m in a ł się n a p ró ż n o o u z u p e łn ie n ie w y k azó w T y g o d n ik a Ilu s tr o w a n e g o 2), a K u r y e r W a r sz a w sk i p o d o b n o n ie p rz y g o to w u je ża d n ej p r a c y b ib lio g ra fic z n e j n a sw ó j ju b ile u sz s t u le t n i3). P ry m w tej d z ie d z in ie trz y m ają zn ak o m ite o p ra c o w a n ia w łąc z o n e do w y m ie n io n e j p o w y żej p ra c y Stulecie Gazety Lwowskiej w y d an e j p o d r e d a k c y ą B r u c h - n a l s k i e g o , a m ian o w icie: S t a n i s z e w s k i . B ib lio grafia
„Rozmaito-J) R e c. C h r z a n o w s k i . Książka 1908, str. 233—234. — W a s y l e w - s k i . Pam. Lit. 1908, VII, str. 380—382.
8) D r o g o s z e w s к i. (o-lecie Tygodnika Ilustrowanego. K s i ą ż k a 1910, nr. 3. 8) Nie chce się w i e r z y ć , a b y tak z a s o b n a r e d a k c y a m iała istotnie z a n ie ch ać tego n ie zb ę d n e g o w y d a w n ic tw a, k tó r e s ta n o w iło b y w s z a k p o m n ik c a łe j d z ia ła ln o śc i p ism a.
374 B I B L I O G R A F I A P O L S K A . 16 sei“ i Bibliografia Dodatku do Gazety Lwowskiej. Lwów 1 9 1 3 i K r c e k . Biblio g ra fia Dodatku miesięcznego do Gazety Lwowskiej. Lwów 1 9 1 4 1). Inne pra ce dotyczą różnych grup wydawnictw peryodycznych. Wydawnictwa instytucyi naukowych: K o s t r z e w s k i . Skorowidz do 40 tomów Roczników Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (i860 — 19 13). Roczn. Tow. Przyj. N . 1 9 1 3 , XL, 1 9 5 — 245 i o d b.— W i e r z b o w s k i . Ukazatiel k Warszawskim Uniwersitetskim Izwiestjam. Warszawa 19 10 . Czasopisma treści mieszanej: Spis rzeczy do Przeglądu Powszechnego 1896—1901. K ra
ków 1902, 19 0 1— 190η. Tamże 1908 oraz 1907 — 13 , tamże 1 9 1 4 . — W i t a n o w s k i . Skorowidz przedmiotów w 25 rocznikach Tygodnia Piotr kowskiego 1873— 1898. Piotrków 1907. Spis rzeczy w siedmiu rocznikach do datku literacko - artystycznego Nowej Gazety p. t. Literatura i Sztuka (1907 — 1913). Nowa Gazeta 19 18 , nr. 1 (jubileuszowy).— Kompletna biblio
grafia Wiadomości brukowych w książce: B i e l i ń s k i . Szubrawcy w Wil nie. 1910.
W dziale wydawnictw specyalnych: Ks. N a s s al s к i. Skorowidz do „Homiletyki" (1898—1903). Włocławek 1903.—W e r y h o. Dziesięciolecie Prze glądu Filozoficznego. Spis autorów i szczegółowy indeks treści zawartej w 10 rocznikach. Warszawa 1908. — Przegląd Pedagogiczny 1882—1903. Dzieje wydawnictwa oraz spis rzeczy i autorów. Warszawa 19 0 7; opracowali: В i a- ł o w i e j s k i , J a c z y n o w s k i , K o n o p c z y ń s k i , K r ó l , Ł a g o w s k i , S z y c ó w n a . — K a r p i ń s k i . Skorowidz alfabetyczny przedmiotów z prawa cywilnego w Gazecie Sądowej Warszawskiej (1896—1899). Warszawa 1 9 0 0 .— Rejestr rozpraw zamieszczonych w 40-tu rocznikach Przeglądu Prawa i Administracyi (1876—19 13). Lwów 1 9 1 5 .— Zestawienie artykułów zawartych w jo rocznikach Ekonomisty (19 0 1—19 10). Warsz. I 9 i i , z a i 9 i i — 17; 19 18 .— Spis rzeczy zawartych w 26 tomach Wiadomości Statystycznych od r. 1873—19 17. Wiad. Stat. 19 17 , X X V , zesz. 3.—Prace matematyczno-fizyczne. Spis rzeczy zawartych w tomach Ι—Χ (1899—1900) i X I —X X (19 0 1—1910). 1899 — 1900, X, str. I—X X i 1909, X X , str. 239—255.— Spis prac oryginalnych zawar tych w 23 rocznikach Nowin Lekarskich (1888— 19 13), z przedmową C h ł a p o w s k i e g o . Poznań. 19 13 . ■— W a w r y k i e w i c z . 37 to mów Przeglądu Technicznego za lat 2 3(1873—1899). Warszawa 1903.—B i bliografia 10 tomów Przeglądu Technicznego, wydanych w latach 1900 — 1909. Warszawa 1 91 4. —M ł o d z i a n o w s k i . Skorowidz abecadłowy treści Gazety Rolniczej za lata 18 6 1—19 10. Warszawa 1 9 1 1 . — T r e t e r . P r z e g lą d treści 1 0 roczników czasop. etnogr. „ L u d “ 18 9 3 — 1 9 0 4. Lwów 1907.
D) B i b l i o g r a f i a c z a s o p i s m o g ó l n a i s p e c y a l n a . Wykazy treści poszczególnych czasopism, wymienione w po przednim ustępie, stanowią przygotowanie do bibliografii czasopism w znaczeniu ścisłem, t. j. do gromadzenia na jednem miejscu i gru powania metodą bibliograficzną materyałów zawartych we wszystkich lub przynajmniej w najważniejszych wydawnictwach peryodycznych polskich. Sporządzenie zupełnej bibliografii czasopism, która ujawni łaby olbrzymie zasoby zapomnianej, a przez to zlekceważonej energii umysłowej poprzednich pokoleń, jest zadaniem wdzięcznem, lecz
slychanie uciążliwem, wymagającem wiedzy i dokładności wytrawne- ggo bibliografa, talentu pierwszorzędnego organizatora, a nadewszystko żelaznej wytrwałości. Pracę tę należałoby zacząć od końca, to znaczy podjąwszy bieżącą rejestracyę artykułów czasopiśmiennych, jednocze śnie w miarę możności cofać się wstecz, obejmując coraz większe okresy. Bibliografia czasopism może być, podobnie jak bibliografia książek ogólna, jeżeli obejmuje całą treść wydawnictw peryodycz- nycb, albo specyalna, gdy wybiera z możliwie znacznej ilości czasopism tylko materyały należące do pewnego działu wiedzy.
W z o ry b ib lio g ra fii o g ó ln e j c z a so p ism w p iśm ie n n ic tw ie p o lsk ie m zn am ty lk o d w a. W w ieku u b iegły m p ro w a d z o n o j ą p rz e z p e w ie n c z a s w Wiadomościach Bibliograficznych, w y d aw an y ch p rz e z P a p r o c k i e g o , a p o ro k u 1 9 0 0 —w c z a so p iśm ie K siążka. W W ia d o m o śc ia c h B ib lio g r a ficzn ych z e sta w ia n o j ą za o k r e s ro czn y , a w K sią ż c e u m ieszcz an o w k ażd y m z e sz y c ie m iesięczn y m (w y ją te k p o d tym w zględem sta n o w i z e s z y t o sta tn i 8— 12 z r. 1 9 1 4). T a k a b ib lio g ra fia c z a so p ism m ie się c z n a m o g ła m ieć w ielk ie z n a c z e n ie a k tu a ln e d la sta ły c h czy teln ik ó w K sią ż k i, le cz ju ż o b e cn ie za w a rty tam w takiein ro z d ro b n ie n iu m a- te ry a ł je s t n ie s ły c h a n ie tru d n o d o stę p n y .
W Towarzystwie Biblioteki Publicznej w Warszawie został zor ganizowany w dn. 14 marca 1908 roku Instytut Bibliograficzny, który w szeregu swoich zadań postawił na czwartem miejscu „katalogowa nie artykułów czasopism“ x). Praca ta została podjęta istotnie i— o ile mi wiadomo— sporządzono około 80,000 kartek, w których zawarto treść kompletów czasopism: Praw da, Przegląd Tygodniowy i Ogniwo. Ma- teryal ten jest przechowywany w Bibliotece Publicznej.
Znacznie lepiej przedstawia się stan bibliografii czasopism spe cyalnej. Na pierwszem miejscu należy wymienić najstarsze wydawnic two tego rodzaju, którem jest P rzegląd piśmiennictwa lekarskiego polskiego, wychodzący bez przerwy od r. 1878, staraniem Tow. Lekarskiego Warszawskiego; w roku bieżącym ukazał się tom o 400 przeszło stro nicach, obejmujący lata 1 9 1 4 — 1 91 6. Jest to· wykaz artykułów ze wszystkich czasopism polskich, poświęconych medycynie i hygienie, w układzie systematycznym, z dodaniem krótkich streszczeń. Taką samą bibliografię p. t. Spraw ozdania z piśmiennictioa polskiego w dzie dzinie nauk matematyczno-fizycznych prowadziły P race M atem.-Fizyczne za lata 1886— 1900, zakończoną w r. 1903, t. XIV; dalszy ciąg mial być prowadzony w Wiadomościach ■Matematycznych, lecz zamieszczany .
tam przegląd literatury notuje nieliczne tylko prace i odpowiada w zu pełności przeglądom podobnym w innych czasopismach specyalnych. Gdyby wszystkie działy wiedzy natomiast posiadały wydawnictwa ta kie, jak dwa powyższe, zawierające przynajmniej tytuły prac, co jest przedsięwzięciem bezwarunkowo wykonalnem, sprawa bibliografii cza sopism bieżących zostałaby rozwiązana w sposób znakomity, a wysi łek byłby rozłożony na poszczególne grupy specyalistów. Rzecz tak łatwa na pozór dla ludzi, którzy są obeznani z konieczności z bieżącą literaturą danego przedmiotu, musi napotykać widocznie na nieprzezwy ciężone trudności, skoro dotychczas nie została uskuteczniona, a może
3 7 6 B I B L I O G R A F I A P O L S K A . 1 8 rozbija się poprostu o brak inicyatywy bibliograficznej. Chlubny w y jątek stanowią wydawnictwa poniższe.
Bibliografia literatury historycznej, rozpoczęta w tomie X IV Kwar talnika Historycznego jako Przegląd czasopism polskich i obcych, prowa dzona najpierw przez S e m k o w i c z a i Z d z i a r s k i e g o , a w tomie następnym przez Zdziarskiego, przetwarza się od tomu X V I (1902) w stałą Bibliografią historyi polskiej, podawaną przez В a r w i ń s к i e g oj tensam autor obejmuje od tomu X IX (1905) prowadzenie Bibliografii hi storyi powszechnej, którą w łatach poprzednich (1900— 1904) opracowy wano zbiorowemi siłami. Ponadto prowadzi B a l a b a n przeglądy literatury historyi żydów w Polsce (Kwart. Hist., tomy X V , XVI, XVII, XVIII, XIX).
Przedsięwzięcie pokrewne podjęte staraniem redakcyi Pamiętni ka Literackiego stanowi Bibliografia literacka czasopism polskich (1901 — 1903), która wychodziła następnie pod zmienionym tytułem, jako Bibliografia historyi literatury i krytyki literackiej polskiej (1904 — 190 7), prowadzili ją wspôlnêmi siłami: B a ł a b a n , D u b a n o w i c z , K o l l e r , K o s s o w s k i , K r z y s z t o f o w i e z, Ł e m p i c k i , R o s e n f e l d , V r te l, W a s y l e w s k i . Roczniki 1908 i 1909, opracowane przez R a d o m i r a V r t e l a pozostały w rękopisie. Dalszy ciąg przerwanej bibliografii stanowią Zapiski bibliograficzne, ogłaszane przez Hahna w Pamiętniku Literackim w latach 1 9 1 2 — 19 18 . Pierwszy rocznik tego wydawnictwa został opatrzony cennemi uwagami znawcy przez F r a n c i s z k a K r c e · к a 1), jednego z najwytrawniejszych i najbardziej zamiłowanych pra cowników w zakresie bibliografii czasopism. Marzeniem jego życia było opracowanie całkowitego inateryalu zawartości czasopism pol skich do celów badań historyczno-literackich. Niestety, zmarł przed wcześnie dn. i i marca 19 16 r. jako jeniec wojenny w Nowogrodzie,
pozostawiając obfite materj^ały rękopiśmienne, które powinny docze- 'kać się jak najrychlej opublikowania, jako najgodniejszej formy uczcze
nia zmarłego 2).
Rocznik Slawistyczny prowadzi bibliografię slawistyki, omawiając
pokrótce zarówno książki, jak i artykuły we wszystkich językach; to my I—-VII. Kraków 1908 — 19 14 /15. Prace Filologiczne uwzględniają w swej bibliografii treść czasopism specyalnych; t. V I— VIII. Warsza wa 1907/8— 19 13 / 16 , Wreszcie wymienię bibliografię obcą wprawdzie, lecz zawierającą mnóstwo rzeczy polskich, mianowicie: B i e n i e s z e - w i c z . Obozrenije trudów po sławidnomiedieniju. Izw. otdiel. russk. jaz. i słów, Akadiem. Nauk. Petersburg, T. XIV, 1909^ nast.
Przy czasopiśmie Eos prowadzi H a h n Bibliografią filo lo g ii kla
sycznej i literatury humanistycznej w Polsce, która wychodzi w osobnych
zeszytach z własną paginacyą; pierwszy zeszyt za lata 1 8 9 1 — 93 uka zał się w r. 1894.
■) K r ć e k . Uwagi nad bibliografią literacką czasopism polskich. P am iętn. L ite r. 1903, II, str. 83—100.
2) Wspomnienie pośmiertne, por. H a h n . Pam. Lit. 1915, X IV , str. 371.
Wykaz prac ob. K ronika U niw ersytetu L w ow skiego II, str. 611 — 618. — Por. też V r t e l . Organizacya bibliografii, str. 1 3 .— ‘P i n i . Kur. Lw. 1916 i odb.
Kosmos wydaj ^ Bibliografię fiz y o g ra fii ziem polskich, opraco
wywaną przez R o m e r a i innych autorów. ■ IX. Z B IO R Y P O L S K IE .
Epoka wojenna, nadspodziewanie żywotna w piśmiennictwie wogóle> przyniosła i w tej dziedzinie pracę podstawową, której brak dawał się odczuwać dotkliwie, ponieważ rzecz Radziszewskiego jest przesta rzała oddawna. Jest to wykaz i charakterystyka ogólna archiwów, bibliotek i zbiorów muzealnych, zarówno polskich jak i zagranicznych, zawierających rzeczy polskie lub Polski dotyczące, w połączeniu z roz ległą bibliografią przedmiotu : C h w a l e w i k . Zbiory Polsku. Warszawa. 1 9 1 6 1). Obecnie, po dwóch latach jest już w rękopisie gotowe do druku drugie wydanie pomnożone w dwójnasób. Z prac dawniejszych należy wymienić: W i l d e r . Polskie archiwa, biblioteki, muzea, zbiory i zbieracze w Roczniku Naukowo-Liter.-Art. O k r ę t a . Warszawa 1905 oraz uzu pełnienie B. K r a s z e w s k i e g o . Archiwa, biblioteki i muzea polskie. Przegl. Bibliograficzny 1906, Nr. Nr. 8— 1 1 .
Literatura dotycząca archiwów, bibliotek, rękopisów i starych druków tak jest powiązana wewnętrznie, że trudno jest ją rozbić na poszczególne działy. Publikacye zabytków rękopiśmiennych np., sta nowiące źródła do badań historycznych i filologicznych, dostarczają zarazem materyału do dziejów instytucyi, w których są przechowy wane, podobnie katalogi rękopisów i starych druków, wydawane przez archiwa czy biblioteki. Z drugiej strony inwentarze i katalogi ogólne tych instytucyi, jak również prz}mzynki do ich dziejów stanowią nie zbędne uzupełnienie do specyalnych wykazów zabytków pisma i dru ku. W dalszym ciągu nasuwa się zaznaczona już na wstępie kwestya odgraniczenia zakresu bibliografii czy bibliologii od dziedzin pokrew- ' nych. Tak np. publikacye dokumentów archiwalnych należą po części do działu dyplomatyki i paleografii, a publikacye i opisy manuskryp tów, jako też studya nad starymi drukami do filologii i historyi lite ratury. Trzeba zatem dokonywać wjToru, który nawet po suiniennem wniknięciu w charakter prac poszczególnych zachowa odcień subjekty- wizrnu, wobec nieustalenia zadań i zakresu bibliografii. To też dobór i układ materyału w działach poniższych wymaga wyjaśnienia.
Dzieła i studya o charakterze wyłącznie merytorjmznjun w za kresie badań historycznjmh, filologicznych i historyczno lub krytyczno literackich pominięto zupełnie, poprzestając na wymienieniu prac, których zadaniem bjdo konstatowanie zjawisk piśmiennictwa, albo ich ocena w znaczeniu ściśle bibliologicznem. Co do publikacyi zabytkó-w, miano na względzie przedewszystkiem pewne całości, czy jednostki archiwalne, istniejące w przeszłości lub obecnie, których ewddencya, stan i historyą należą niew'ątpliwde do przedmiotu badań bibliologii, pomijając wydawnictwa, które, jakkoludek ważne dla historyka, nie
!) Rec. A n t o n i e w i c z . Wiadomości archeol-numizm. 1916, N2 10— 11,
R u l i k o w s k i . Sfinks 1916, zesz. 7/8, str. 131—138. — J a n u s z . Ex-Libris,
