R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E T. X I , W A R S Z A W A 1962
M ARIAN G Ó RSK I , JA N IN A KRZYSZTOFOWICZ
DW UW ĘGLAN AMONU JA K O NAWÓZ AZOTOWY Zakład C hem ii R olniczej SGG W W arszaw a
S praw a m ożliwości stosow ania d w uw ęglanu am onu jako naw ozu azo towego w ypłynęła jeszcze p rzed w ojną w zw iązku z budow ą w ytw ó rni w iązania azotu w Tarnow ie. W arty k u le um ieszczonym w Gazecie R olni czej w 1927 r. [3] w spólnie z D o m i n i k i e m , sch arak teryzow aliśm y w łaściw ości kw aśnego w ęglanu am onu w porów naniu do innych nawozów azotow ych i w skazaliśm y n a m ożliw ość tan ie j jego produkcji. W ty m sa m ym a rty k u le przytoczyliśm y pierw sze dośw iadczenie w ykonane z ty m naw ozem w S kierniew icach przez K. Smolicza. Zw róciliśm y rów nież u w a gę, że możliwość s tra t am onu jest jed yn ą w adą dw uw ęglanu am onu. P rz y taczam y tam jed n a k lite ra tu rę w sk azującą na to, że niebezpieczeństw o to jest stosunkow o m ałe.
D rug ą p u b lik a c ją dotyczącą w artości naw ozow ej d w u w ęg lan u am onu je s t p raca C h r o s t o w s k i e g o [2], z któ rej w ynika, ze naw óz ten działa m niej w ięcej tak, jak siarczan am onu (tabl. 2).
Możliwość p rodukow ania i stosow ania dw uw ęglanu am onu odżyła z pow rotem nie tylko u nas, lecz rów nież za granicą. Św iadczą o ty m p r a ce niem ieckie, w ykonane m iędzy inn y m i przez S e l k e g o [4], jak ró w nież prace am erykańskie, k tó re ostatnio ukazały się w zbiorow ym ze szycie pośw ięconym zastosowaniu dw uw ęglanu am onu w Soil Science w I960 r. [9].
Zw ażyw szy, że w ostatnim piętn asto leciu w ykonaliśm y w Polsce b a r dzo w iele dośw iadczeń z wodą am oniakalną zaw ierającą około 20% azo tu [8], to w iadom ości dotyczące m ożliwości stosow ania dw uw ęglanu am o nu znacznie się zw iększyły, gdyż d w uw ęglan am onu rów nież powoli w ydziela am oniak.
We w szystkich pracach dotyczących dw uw ęglanu am onu w yrażan e są obaw y co do e w e n tu aln y ch s tra t am oniaku. Te s tra ty azotu m ogą zacho dzić przede w szystkim w czasie przechow yw ania tego naw ozu albo też w czasie jego stosow ania w polu. Otóż z dośw iadczeń w ykonanych z w odą
am o niak alną w ynika, że jej p rzy k ry cie w arstw ą 5-cen ty m etro w ą w y sta r cza, aby zapobiec ty m stratom . To sam o więc będzie dotyczyło dw uw ęgla n u am onu. D latego w iększą tro sk ę nasuw a przechow yw anie i sposób p a kow ania dw uw ęglanu am onu aż do chw ili jego w ysiew u w pole.
S t o b i e c k i , B a r a ń s k i i K o w a l s k i [1, 5, 6], zajm u jąc się kw estią dw uw ęglanu am onu jako nawozu, w ykonali pom iary dotyczące prężności dysocjacji. Z pom iarów przeprow adzonych z technicznym d w u w ęglanem am onu w ynika, że duży w p ły w w yw iera tu zaw artość wody. Z tego pow odu p rzy m agazynow aniu trzeb a zwrócić uw agę na w pływ wilgoci. A utorzy są w poszukiw aniu właściwego opakow ania. B rany jest pod uw agę p apier im pregnow any su b stan cjam i sm olistym i i tw orzyw am i sztucznym i. Z astanaw ian o się rów nież n ad d odaw aniem su b stan cji w ch ła n iających am oniak, nad w ielkością k ry sz ta łó w bądź gran u lo w an iem dw u w ęg lan u am onu. W yniki p rac dotyczące stabilizow ania d w u w ę glan u am onu zostały p rzedstaw io ne w 1959 r. Radzie W zajem nej Pom ocy G ospodarczej w Sofii [7]. W idzim y więc, że k w estia m ożliw ości stosow a nia d w uw ęg lan u am onu jako naw ozu azotow ega jest obecnie d y sk u to w a na zarów no ze s tro n y technologicznej, jak też chem iczno-rolniczej. P ra c a n in iejsza zajm u je się działan iem naw ozow ym d w u w ęg lan u am onu.
D O ŚW IA D C Z EN IA W EG ETA C Y JN E
Ja k już w spom nieliśm y, pierw sze dośw iadczenie wazonow e zostało w yko n an e przez S m o l i c z ą i ogłoszone w 1927 r. W yniki tego do św iadczenia um ieszczone są w tabl. 1.
T a b l i c a 1
Plony owsa na dwuwęglanie amonu w porównaniu do innych nawozów azotowych. Dawka Я - 0 ,4 g
Y ields of o ata f e r t i l i z e d w ith ammonium b ic a rb o n a te compared w ith o th e rs n itro g e n o u s f e r t i l i z e r s . 0*4 g N /pot. Newoźeme F e r t i l i z a t i o n Ziarno Grain Słoma Straw Korzenie Roots Razem T o ta l £
Bez azotu - no n itro g e n 5,8 12,7 4 ,5 23,0
Dwuwęglan amonu Ammonium b ic a rb o n a te 20,0 33,5 7,7 6 i ,} Azotan amonu Ammonium n i t r a t e 19,1 27,2 9,7 5 6.0 S ia rc z a n amonu Ammonium su lp h a te 18,7 32,6 13,5 64,8
D w uw ęglan amonu jako nawóz azotowy
D rugie z kodei dośw iadczenie zostało w yk onane w 1930 r. przez С h r o- s t o w s k i e g o [2]. P rzy taczam y je tu ta j w raz z w yn ikam i oznaczeń azotu w tabl. 2. Z plonów i w yników an ality czn ych w idzim y, że nie było s tr a t azotu, czego dow odem są nie ty lk o p lo n y suchej m asy su b sta n c ji ro ślin n e j, lecz i plony azotu.
T a b l i c a 2
Plony owsa na dwuwęglanie amonu w porównaniu do innych nawozów azotowych
Y ields of o a ts f e r t i l i z e d with ammonium bi ca rb o n a te compared with o th e r s n itro ge nou s f e r t i l i z e r s
Rawotenie - F e r t i l i z a t i o n
Plony owsa
Y ields of o a ts N - % N
pobrane W ykorzystanie Recovery
в ziarn o słoma uptake
z ia rn o g r a in słoma straw razem t o t a l g ra in s traw Og N - % PK - no n itro g e n 7,97 14,44 22,41 1,49 0,42 180 -PK* dwuwęglan amonu N-g 0 ,4 " ammonium b icarb o n ate
18,83 26,71 45,54 1,88 0,51 490 77
PK* s ia rc z a n anonu " ammonium su lp h a te
17,27 26,40 43,67 1,69 0,36 388 52
PK* dwuwęglan amonu N-g 0 ,8 " ammonium b icarb o n ate
26,66 33,61 60,26 2,30 0 ,61 817 80
PK* s ia rc z a n amonu " ammonium su lp h a te
27,85 34,79 62,64 2,34 0 ,5 0 827 81
W lata ch 1956— 1960 Zakład Chem ii Rolniczej p rzeprow adził k ilk a dośw iadczeń w egetacy jn y ch , w k tó ry c h p rzy w zra sta ją c y c h daw kach azotu od 0,2 do 1,0 g n a w azon porów nyw ano działanie nawozowe dw uw ęglanu am onu z wodą am oniakalną i m ocznikiem .
Roślinam i b ad any m i były: owies, jęczm ień i gorczyca. Na ogólną licz bę siedm iu dośw iadczeń sześć przeprow adzono na spiaszczonej bielicy pola dośw iadczalnego w Skierniew icach, jedno z owsem na cięższej glebie g lin iastej z D ębow ej G óry z okolic S kierniew ic. W szystkie dośw iadczenia w ykonano w w azonach ty p u W agnera, m ieszczących około 7 kg suchej gleby, w c ztero k ro tn y m pow tórzeniu, a w 1960 r. w sześciokrotnym . P o d staw ow e naw ożenie fosforow o-potasow e wynosiło: 0,5 g P2O5 i 0,5 g K 20 na w azon w postaci su perfo sfatu i soli potasow ej bądź siarczanu potasu. N aw ozy azotow e daw ano na głębokości 1/3 w azonu i n a ty c h m ia st p rz y k ry w a n o 2-kilog ram o w ą w a rstw ą gleby uprzed nio p rzy go tow an ej.
Rok 1556. Przeprow adzono 2 dośw iadczenia z owsem na dw u glebach: Izejszej spiaszczonej bielicy pola dośw iadczalnego w Skierniew icach oraz na cięższej, gliniastej z Dębow ej G óry z okolic Skierniew ic.
D oświadczenie na spiaszczonej bielicy założono 27 kw ietnia, owies za siano 28 kw ietnia. W schody ukazały się 6 m aja rów nom iernie w całym do św iadczeniu. Po 2 tygodniach uw idocznił się szkodliw y w pływ w ysokich daw ek w ody am oniakalnej (0,8 i 1,0 g N). D alszy rozw ój roślin postępow ał norm alnie. S p rzęt owsa przypadł na okres pom iędzy 11 i 23 sierpnia w m ia rę dojrzew ania kłosów
Dośw iadczenie drugie na glebie gliniastej założono 12 m aja, owies w y siano 14 m aja. W schody n astąp iły 20 i 21 m aja rów nież rów nom iernie we w szystkich kom binacjach naw ozow ych. Owies ścięto 22 i 24 sierpnia. U zyskane plony ziarna i słom y z obu dośw iadczeń podaje tabl. 3.
T a b l i c a 3
Porównanie w arto ści nawozowej dwuwęglanu amonu i 25% wody am oniakalnej pod owies śre d n ie plony p .s.m . z wazonu w g. Rok 1956
F e r t i l i z e r v a la e s of ammonium b ic a rb o ta n e and 25% ammonia liq u o r in p o ts experim ents w ith o a ts . Mean a.d.m . y ie ld s p er p o t. Year 1956
ИлчвгчДаяччa Ua t'f i 1 ч /9 a ł i ЛП S pieszczona b ie lic a Sandy loam Gleba g l i n i a s t e Loan z iarn o g ra in słoma straw razem t o t a l ziarn o g ra in słoma straw razem t o t a l
Bez azo tu - Ho n itro g e n 1,6 7,6 9 ,2 3,5 6 ,6 10,1
Dwuwęglan amonu; N-g 0 ,2 7,3 17,9 25,2 7,4 14,1 21,5 Ammonium b ic a rb o n a te ; 0 ,4 11,1 21,7 32,8 13,5 20,5 34,0 0 ,6 13,1 24,9 - 38,0 22,4 32,9 55,3 0 ,8 16,6 28,8 45,4 24,2 34,4 58,6 1,0 19,4 31,0 50,4 26,6 37,4 64,0 Voda amoniakalna 25%; N-g 0 ,2 7,7 18,0 25,7 10,3 17,8 28,0 Ammonia liq u o r 0,4 11,0 21,3 32,3 18,2 26,0 44,2 0 ,6 13,2 27,4 40,6 24,3 29,6 53,9 0,8 13,9 31,3 45,2 27,4 31,7 59,1 1.0 10,9 34,4 45,3 28,4 35,9 64,3 P rz e d z ia ł u fn o ści ^ Confidence in te r v a l * 0 ,5 0 ,4 0,7 0 ,7 1,1 1,6
Rok 1957. Przeprow adzono dwa dośw iadczenia w edług takiego sa
mego schem atu jak w roku poprzednim , jedno z owsem, drugie z jęczm ie niem na spiaszczonej bielicy pola dośw iadczalnego.
D ośw iadczenie z ow sem przebiegało następująco. W azony napełniono 13 kw ietnia, owies w ysiano 18 kw ietn ia. Dość ró w no m iern e w schody odno tow ano 24 i 25 kw ietnia. Je d y n ie przy N rów nym 1,0 g w postaci dw uw ę glanu am onu w schody były nieco przerzedzone. W dalszym rozw oju ro
D w uw ęglan amonu jako nawóz azotowy •7
ślin zaznaczył się u jem n y w pły w najw yższej daw ki azotu p rzy obu fo r m ach naw ozów azotow ych. Owies sp rzątn ięto 31 lipca i 3 sierpnia.
Jęczm ień zasiano 16 kw ietnia, w schody n a stą p iły 23 kw ietnia. Po ty godniu, podobnie jak p rzy owsie, dało się zauw ażyć szkodliw e działanie w ysokiej daw ki azotu (l g) i ł o w silniejszym stopniu przy dw uw ęglanie am onu. W późniejszym okresie w egetacji różnice te z a ta rły się i rozw ój ro ślin przebiegał norm alnie. Jęczm ień ścięto 23 i 26 lipca. P lo ny owsa i jęcz m ien ia podane są w tabl. 4.
T e b 1 i с e 4 *'Orćr:r.!inie w a rto śc i cawozczej dwuwęglanu amonu i 25% wody am oniakalnej
àre d n ie plony owsa i jęczm ienia p .s.m . z wazonu. Rok 1257 Comparative f e r t i l i z i n g v elu es of ammonium b ic a rb o n a te end 25>ь ammonia
liq u o r. Uean a.d.m . y ie ld s of oat and b a rle y per p o t. Year 1957
Owies - Oats Jęczmień - Barley
Nawożenie - F e r t i l i z a t i o n £ £
ziarn o słoma rszem z iarno słoma ra z e s
g ra in straw t o t a l g ra in & tra n t o t a l
Bez azotu - Ko n itro g e n 3 ,2 6,9 10,1 ; ,1 6,5 9,6
Dwuwęglan amonu; II - g 0,2 10,7 15,9 26,6 10,6 16,6 27,2
Ammonium b ic a rb o n a te , 0,4 14,6 22,0 36,6 14,2 22,7 36,9
0,6 16,2 23,4 39,6 i 6 , 1 25,6 41,7
0,8 17,2 2 2 ,6 39,8 15,3 26,7 41,9
1,0 17,9 23,9 41,8 13,6 25,6 39,2
Woda amoniakalna E-g 0,2 10,2 17,6 27,3 10,2 16,1 26,3
Ammonia liq u o r 0,4 14,5 23,1 3?,6 15,4 24,4 39,8 0,6 17,4 26,8 44,2 17,2 26,2 43,4 0,8 17,7 23,8 46,5 16,5 29,2 45,7 1,0 17,6 22,9 40,5 14,7 2b, 6 41,3 P rz e d z ia ł ufn o ści p_ ^ ^ C onfidence in te r v a l 0,4 0,7 1.8 0,8 1,1 1,3
W celu dokładniejszego zbadania w artości naw ozow ej dw uw ęglanu am onu w porów naniu do wody am oniakalnej plony owsa i jęczm ienia zostały zanalizow ane na ogólną zaw artość azotu i obliczona została ilość pobranego azotu przez plony. D ane te są um ieszczone w tabl. 5.
Re k 1958. Przieprcwadzono 2 dośw iadczenia z owsem i gorczycą w e dług schem atu z lat poprzednich, z tą różnicą, że działanie naw ozow e dw u w ęglanu am onu porów nyw ano z działaniem naw ozow ym nie tylk o w ody am oniakaln ej, lecz i m ocznika. G leby użyto tak ie j sam ej jak w rok u po przednim , tj. spiaszczonej bielicy pola dośw iadczalnego w Skierniew icach. W azony napełniono 21 m aja, owies w ysiano 23 m aja. W schody u k a zały się 27— 29 m aja. P rzy najw yższej dawce azotu, w ynoszącej 1,0 g na
T a b l i c e 5 P o b ie ra n ie azotu г dwuwęglanu amonu i 25% wody am oniakalnej p rz e 2 owies i jęczm ień. Rok 1957 N itrogen uptake from «aonium b icarb o n ate and 25% ammonia liq u o r by oat and b a rle y . Year 1957
Nawożenie - F e r t i l i z a t i o n
Owies Oats Jęczmień Barley
N - % Plon Yield N - wg Wykorzy s t a n ie Recovery N - % N - % Plon f i e l d N. mg Wykorzy s t a n i e Recovery N - % ziar no g r a i n słone straw zia rn o g r a in słoma strew
Bez azotu - No n itro ge n 2,10 0, 70 115 1,92 0 ,82 113
-Dwuwęglan amonu; Я-g 0 ,2 2,10 0,42 29 2 89 1,73 0,68 296 91 Ammonium bic a rb o n a te ; q 4 2,13 0,49 419 76 1,84 0,71 423 77 0,6 2,32 0,60 516 67 2,03 0,89 555 74 0,8 2,61 0,83 636 65 2,28 1,08 636 65 1,0 2,61 1.11 732 62 2,53 1,34 687 57 Voda amoniakalna; N-g 0,1 1,95 0,40 269 77 1,64 0, 74 286 87 Ammonia l i q u o r; q 4 2,08 0,49 415 75 1,76 0,78 461 87 0,6 2,27 0,64 566 75 1,98 0,82 555 74 0,8 2,53 0 ,72 655 68 2,38 0,94 667 69 1,0 2,6 2 1,06 704 59 2,41 1,19 671 56 T a b l i c a 6 Porównanie wartoóoi nawozowej dwuwęglanu amonu, 25% wody amoniakalnej oraz mocznika pod owies
i gorczy cę. Średni e plony p .s .m . z wazonu. Rok 1958.
Comparative f e r t i l i z i n g v al ues of ammonium b ic a r b o n a te , 25% ammonia l i q u o r and urea under oat and mustard. Mean a.d.m. y i e l d s per po t. Year 1958
Nawożenie - F e r t i l i z a t i o n Owies Oats z ia rno g r a i n słoma straw razem t o t a l Gorczyca Mustard zia rn o g r a i n 9łooa straw Bez azo tu - No n i t ro g e n Dwuwęglan amonu; Ammonium b ica rbona te ;
Voda amoniakalne; Ammonia liq u o r; Kocznik - Urea; 5 -g 0 ,2 0,4 0, 6 0 ,8 1,0 B-g 0 ,2 0,4 0,6 0, 8 1,0 ■-g 0 ,2 0,4 • .6 0 ,3 1,0 P rz e d z ia ł u f a o i c i Confidence i n t e r v a l ? - 0,05 1.2 6.4 14.2 20,6 22.2 22,0 7.4 15.3 21.3 22,9 20,8 8.6 16.5 23,2 23.4 21.6 0 ,8 4 ,0 18,8 26,8 30.1 29,5 29.3 19.4 28.2 29.5 28.9 30,8 16.9 26,8 29,3 30.5 31,1 1, 1 * 5 ,2 25.2 4 1 ,0 50.7 51.7 51.3 26.8 43.5 50,8 51,8 51.6 25.5 43.3 52.5 53.9 52,7 1,1 0 ,3 1.7 3.5 5 .8 6 .7 8 ,3 1.9 4 .2 5 .7 7.2 8 .5 2 ,0 4 .0 5 .5 7 .0 7.1 0 ,4 2,8 9 .7 18,2 23,6 26,9 28,4 10,1 18,6 23.1 29.1 30,6 10,3 17,6 23.1 28.2 29,0 0 ,9
D w uw ęglan amonu jako nawóz azotowy
wazon, niezależnie od rod zaju naw ozu azotow ego wschodzące roślinki b y ły drobniejsze, o w yglądzie szpilkow atym . W późniejszym okresie w egetacji szkodliw e działanie w ysokiej daw ki azotu znikło i dalszy rozw ój odbyw ał
się n orm aln ie. S p rz ęt owsa przeprow adzono 16 sierpnia.
D ośw iadczenie z gorczycą założono 24 m aja, w y siew ając tego d n ia nasiona. W schody gorczycy rozpoczęły się 28 m a ja i zakończyły 2 czerw ca. P rzez cały okres w eg etacji rozw ój ro ślin b y ł n o rm alny. S p rz ętu gorczycy dokonyw ano stopniow o w m iarę d o jrzew an ia nasion. P lo n y owsa i gor czycy n o d aje tabl. 6.
T a b l i c a 7 P o b ie ra n ie azotu z dwuwęglanu amonu,25% wody am oniakalnej i mocznika przez owies i gorczycę.R ok 1958
Wi trogen uptake from ammonium b ic a r b o n a te ,25% ammonia liq u o r and urea by oat and m ustard.Y ear 1958
Nawożenie - F e r t i l i z a t i o n
Owies - Oats Gorczyca Mustard
N -- % Plon Y ield » - -В Wykorzy s ta n ie Весотвгу N - % H - % Plon Yi»ld H - Щ Wykorzy s ta n ie Recovery N - % zia rn o g r a in słoma straw z ia rn o g r a in słoma • traw
Bez azotu - no n itro g e n 1,96 0,63 46 - 4,67 1,01 42
-Dwuwęglan «вопи; S-g 0 ,2 1,72 0,50 204 78 4,53 0,60 135 46 Anmoniia b ic a rb o a a te ; 0,4 1,89 0,50 402 99 4,54 0,60 268 56 0 ,6 1,92 0,69 603 92 4 ,35 0,62 399 59 0 ,8 2,14 0,75 696 81 4,6 2 0,78 519 60 1,0 2,25 0,85 744 70 4,60 0,81 612 57 Woda aaeaiakalna; l - g 0 ,2 1,64 0,42 203 77 4,58 0,62 150 54 ismonia liquor; 0,4 1,81 0 ,48 412 91 4,48 0,59 298 64 0 ,6 1.91 0,60 584 89 4,43 0,61 393 58 0 ,8 2,16 0,89 752 88 4,56 0,74 544 63 1,0 2,31 1,02 795 75 4,57 0,91 667 63 Mocznik - Urea; I -g 0 ,2 1,59 0 ,4 2 208 80 4,51 0 ,6 2 154 56 0,4 1,65 0,41 382 84 4 ,4 2 0,57 277 59 0 ,6 1,81 0,50 566 86 4,60 0,63 399 60 0,6 2,21 0,63 709 83 4,38 0,67 496 57 1,0 2,43 0 ,82 780 73 4,68 0,95 608 57
J a k i w p o przed nim roku, plony ow sa i gorczycy zostały zanalizow ane na zaw artość azotu ogólnego oraz obliczono ilość pobranego azotu. W yniki dotyczące pro centow ej zaw artości azotu i jego w y k o rzy stan ie przez ow ies i gorczycę podane są w tabl. 7.
Rok 1960. W dośw iadczeniu z owsem podobnie jak w 1958 r. dw uw ę glan am onu porów n yw an o z w odą am o niak aln ą i m ocznikiem z tą jed n a k różnicą, że u ży ty dw uw ęglan am onu był p ro d u k tem stabilizow anym w skali technicznej przez S t o b i e c k i e g o . D ośw iadczenie założono
20 k w ietn ia w 6-k ro tn y m pow tórzeniu na glebie pola dośw iadczalnego (spiaszczonej bie.licy), owies w ysiano 23 kw ietnia. R ów nom ierne w schody
nastąp iły 1 i 2 m aja. Rozwój ow sa podczas całego okresu w egetacji był norm aln y, jed y n ie najw yższa d aw k a azotu (N rów ne 0,8 g na wazon) przejściow o pow odow ała szkodliw y w pływ naw et p rzy m oczniku. Owies ścięto 3 i 4 sierpnia. Plon y ziarna i słom y podaje tabl. 8.
T a b l i c a 8 Porównanie w arto ści nawozowej dwuwęglanu amonu, wody am oniakalnej oraz mocznika
pod ow ies. Ś rednie plony p .s.m . z wazonu. Rok i 960
Comparative f e r t i l i z i n g v alu es o f ammonium b ic a rb o n a te , ammonia liq u o r and urea under o a t. Mean a.d.m . y ie ld s p er p o t. Year i 960
Plon owsa - Yields of o at s
Nawożenie - F e r t i l i z a t i o n g z ia rn o g r a i n słoma straw razem t o t a l
Bez azotu - No n itro g e n 4 ,6 7,8 12,4
Dwuwęglan amonu tech n . N-g sta b ilizo w a n y Ammonium b ic ar bon at e t e c h n i c a l 0 ,2 0 ,4 0 ,6 0 ,8 14.3 21,2 24.3 26,8 21.7 27.8 29,5 32,2 36,0 4 9 .0 53,8 59.0 Woda amoniakalna 25% N-g 0 ,2 12,1 19,8 3 1,9 Ammonia liq u o r 0 ,4 19,9 27. a 46,9 0 ,6 21,9 28,3 5 0 ,2 0 ,8 24,1 3 0,0 54,1 ilocznik - Urea; N-g 0 ,2 12,2 20,6 32,8 0 ,4 19,8 28,3 48,1 0 ,6 24,6 32,3 56,9 0 ,8 25,3 31,4 56,7 P rz e d z i a ł uf ności p_ ^ ^ Confidence i n t e r v a l 0 ,5 0 ,8 1,1 OM ÓW IENIE W Y NIK ÓW
Rok 1956. Na glebie lżejszej, spiaszczonej bielicy p rzy niższych d aw kach azotu dw uw ęglan am onu dał plony podobne jak woda am oniakalna; przy w yższych n ato m iast daw kach azotu plony na dw uw ęglanie am onu były wyższe od plonów uzyskanych na wodzie am oniakalnej, co m ożna by uzasadnić szkodliw ym działaniem tej ostatn iej przy w ysokich daw kach azotu. Nie stw ierdzono szkodliwego działania w yższych daw ek dw uw ę glanu am onu na plony owsa.
Na glebie cięższej, g lin iastej d w u w ęglan am onu i w oda am oniakalna działały jednakow o, p rzy czym nie stw ierdzono szkodliwego działania w ody am oniakalnej.
D w uw ęglan amonu jako nawóz azotowy 11
Rok 1957. D ośw iadczenia w ty m roku przeprow adzono jed y n ie na spiaszczonej bie-licy z owsem i jęczm ieniem . D ośw iadczenie z owsem w y kazało jednakow e działanie d w uw ęglanu am onu i w ody am oniakalnej.
W dośw iadczeniu z jęczm ieniem nie było rów nież różnic w działaniu naw ozow ym dw uw ęglanu am onu i w ody am oniakalnej. Można tylko po wiedzieć, że p rzy w yższych daw kach azotu działanie zarów no d w u w ęg la n u am onu, jak i w cdy am on iak aln ej było nieco niższe (tabl. 5). W yk orzy stanie azotu przez owies było m niej w ięcej jednakow e i m alało w m iarę zw iększania się daw ki nawozów.
W ykorzystanie azotu przez jęczm ień z dw uw ęglanu am onu i w ody am oniakalnej było rów nież m niej w ięcej jednakow e. To w y korzystanie azotu także m alało w m iarę zw iększania się daw ek nawozów azotow ych. R o zp atru jąc plony m asy roślinnej i w y nik i analiz na azot w idzim y, że nie ma różnicy w działaniu naw ozow ym d w uw ęglanu am onu i w^ody am onia kalnej.
Rok 1958. W dośw iadczeniach z owsem i gorczycą porów nyw ano przy w zra sta ją c y c h d aw kach azotu dw uw ęglan am onu z w odą am o niak alną i m ocznikiem . Okazało się, że plony b adanych roślin otrzym ane na tych trzech naw ozach są m niej w ięcej jednakow e. Rów nież w yniki analityczne w skazują na m niej w ięcej jednakow e w y k o rzy stanie azotu zarów no p rzy owsie, jak i gorczycy (tabl. 7).
Rok 1960. Dośw iadczenie z owsem przeprow adzono w edług schem atu z 1958 r., tj. dw uw ęglan am onu porów nyw ano z wodą am oniakalną i m ocz nikiem . Okazało się, że działanie naw ozow e dw uw ęglanu am onu było nieco lepsze, p rzy czym różnice na korzyść dw uw ęglanu am onu są istotne. Może to być spow odow ane tym , że zastosow any dw uw ęglan am onu był pro d u k tem technicznym stabilizow anym , a więc tak im prep aratem , k tó rego rozkład przebiega w olniej.
We w szystkich latach przeprow adzono ogółem 7 doświadczeń, z k tó rych 4 zostały zanalizow ane na zaw artość azotu ogólnego. Okazało się, że dw uw ęglan am onu działał m niej więcej tak samo jak woda am oniakalna i m ocznik, a n aw et w przypad k u zastosow ania dw uw ęglanu technicznego stabilizow anego działanie tego ostatniego było lepsze od w ody am oniakal nej i m ocznika. Podobne w yniki o trzy m ał S e l k e [4] w dośw iadczeniu w azonow ym oraz w licznych dośw iadczeniach polow ych z okopow ym i i zbożam i jarym i. Stąd ogólny wniosek, że dw uw ęglan am onu może być tak samo dobrze działającym naw ozem azotow ym jak i inne nawozy. Z chw ilą dostania się do gleby stra ty azotu u stają, n atom iast przy przecho w yw aniu, tran sp orcie i w ysiew aniu istnieje niebezpieczeństw o s tr a t w
po-staci am oniaku, co w rezu ltacie często pow oduje niższe plony m asy ro ślinnej w porów naniu do innych naw ozów azotow ych, jak np. w n iek tó ry ch dośw iadczeniach S e l k e g o .
STR E SZ C Z E N IE
W dośw iadczeniach w azonow ych z owsem, jęczm ieniem i gorczycą po rów nyw ano w artość naw ozow ą dw uw ęglanu am onu w 25% w odą am o niak aln ą i m ocznikiem p rzy w zrastający ch daw kach azotu od 0,2 do 1,0 g. Ogółem przeprow adzono 7 dośw iadczeń w latach 1956— 1960. P lon y n a d ziem ne w spom nianych roślin z 4 dośw iadczeń zostały zanalizow ane na zaw artość azotu ogólnego oraz obliczone ilości pobranego azotu i w yko rzystanie z nawozów. Na podstaw ie uzy skanych plonów suchej m asy ba danych roślin oraz danych anality czn ych okazało się, że działanie naw o zowe dw uw ęglanu am onu było tak ie samo jak 25% w ody am oniakalnej i m ocznika, a n aw et w 1960 r. nieco lepsze w p rzy p ad k u zastosow ania d w u w ęglanu am onu technicznego stabilizow anego. Rów nież w yzyskanie azotu z p o ró w ny w an y ch naw ozów było bardzo zbliżone, ogólnie zm niejszające się w m iarę zw iększania się daw ki azotu na wazon.
W p ł y n ę ł o w m a j u 1961 r.
L IT E R A T U R A
[1] B a r a ń s k i A. , K o w a l s k i Z.: S tu d ia nad otrzym an iem k w a śn eg o w ę g la n u am onu ja k o n aw ozu sztu czn ego. C hem ia sto so w a n a , t. III, 1959, s. 71— 84. [2] C h r o s t o w s k i B.: D w u w ę g la n am onu jak o n aw óz a zo to w y . Roczn. N auk
R oln. i L eśn y ch , t. X X IV , 1930, s. 79—89.
[3] D o m i n i k W. , G ó r s k i М.: N o w e fa b ry k i z w ią zk ó w a z o to w y ch a p o trzeb y ro ln ictw a . G azeta Roln., t. II, 1927, s. 1297.
[4] S e l k e W.: A m m on b ik arb on ate als S tick sto ffd ü n g er. Z eit, für lan d w . V e rsu ch s und U n tersu ch u n g sw esen , t. IV, 1958, s. 507— 526.
[5] S t o b i e c k i T., B a r a ń s k i A. , K o w a l s k i Z.: S tu d ia nad otrzy m a n iem w ę g la n u am onu jak o n aw ozu sztu czn ego. I. C hem ia sto so w a n a , t. 81, 1957, s. 81— 88.
[6] S t o b i e c k i T., B a r a ń s k i A. , K o w a l s k i Z.: S tu d ia nad o trzy m a n iem k w a śn eg o w ę g la n u am onu jako n aw ozu sztu czn ego. C hem ia sto so w a n a , t. III, 1959, s. 85— 98.
[7] S t o b i e c k i T.: W ęglan am onu jak o n aw óz sztu czn y. II. K o m u n ik a t na k o n fe ren cji sek cji „N aw ozy M in era ln e” w S o fii, 1959, s. 6— 8.
[8] Z biorow a praca IU N G : A m on iak jako n a w ó z azo to w y . R oczn. N auk R oln., t. 56, 1951, s. 91— 279 (pod red. M. G órskiego).
D w uw ęglan amonu jako nawóz azotowy 13 М . Г У Р С К И , Я . К Р Ж И Ш Т О Ф О В И Ч Г И Д Р О К А Р Б О Н А Т А М М ОНИ Я К А К А ЗО Т Н О Е У Д О БРЕ Н И Е И з трудов К а ф е д р ы А грохим и и Главной С ельск охозя й ствен н ой Ш колы , В арш ава Р е з ю м е В вегетационнн ы х опы тах с овсом, ячм енем и горчицей сравн ивалась у д о б ри тельн ая ценность гидрокарбоната аммония с ценностью 25°/о-ой аммиачной воды и м очевины при увел и ч ен и и д о з азота от 0,2 до 1,0 г. В общ ем бы ло п р о в еден о в 1956 — 60 гг. 7 опытов. П ров еден был ан ал и з полученн ого в 4 опы тах у р о ж а я н азем н ы х частей уп ом я н уты х растений на со д ер ж а н и е общ его азота и вы числено бы ло количество азота, взятого из удобр ен и й и использованного. Н а основании полученн ого из удобр ен и й и использованного. На основании полученн ого у р о ж а я сухого вещ ества опы тны х растений и на основании ан ал и ти ч еск и х д а н н ы х обн ар уж и л ось , что гидрокарбонат аммония о к а зы в ал такое ж е уд обр и тельн ое действие, как 25-°/о-аммиячная вода и мочевина, а в 1960 г. оно д а ж е ок азалось несколько вы ш е в сл уч ае прим енения гидро карбоната аммония техн и ч еск и стабилизированного. А зот сравн иваем ы х у д о б рений исп ол ьзован был бол ее ли м ен ее одинаково, причем его эф ф ек ти в н ост ь в общ ем ум ен ьш алась по мере увел и ч ен и я дозы азота на вазон. М . G Ó R S K I , J . K R Z Y S Z T O F O W I C Z A M M O N IU M B IC A R BO N A T E A S A N IT R O FE R TILIZ E R
D ept, of A g ro ch em istry , C entral S ch o o l of A g ricu ltu re W arsaw S u m m a r y
In p ot te s ts w ith oat, ry e and m ustard th e fe r tiliz in g v a lu e of am m on iu m b i carb on ate in d o ses risin g from 0,2 to 1 g w a s com pared w ith 25°/o am m onia liq u o r and urea. 7 e x p e r im e n ta l se ries w e r e p erform ed in th e years 1 9 5 6 — 1960. T o ta l n i tro g en c o n ten t o f th e overground parts o f th e ab ove p la n ts from 4 e x p erim en ts w a s d eterm in ed and th e am ou n t of n itrogen in ta k e and fertilizer u tiliz a tio n w a s com puted. The dry m atter y ield of th e se p la n ts and th e a n a litica l data sh ow ed that th e fe r tiliz in g e ffe c t of am m onium b icarb on ate w a s sim ilar to th a t o f 2 5 ft/o am m onia liq u or and urea, and e v e n so m e w h a t b etter in th e y ear 1962, w h en te c h n ic a lly sta b ilized am m onium b icarb on ate w a s used. A lso th e u tiliz a tio n of th e fe r tiliz e r s w a s a p p r o x im a te ly sim ila r, d eclin in g in g en era l w ith in crea sin g n itrogen d oses per pot.
