Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 1977 r. (Rw 199

Stanisław Zimoch

Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z

dnia 6 lipca 1977 r. (Rw 199

Palestra 22/7(247), 108-112

1978

108 Orzecznictwo Sądu Najwyższego _{N r 7 (247)}

k.p.c., skoro um orzenie postępow ania spow odow ało n ie jak o „m echanicznie” zb y t d aleko idące n a stę p stw a dla strony, k tó ra dochodziła ochrony p raw n ej, i to w sy tu a cji, kiedy p o d sta­ w a zaw ieszenia p ostępow ania w rzeczy­ w istości n ie istn iała. D latego też w e r ­ b aln a w y k ła d n ia cytow anego przepisu, k tó ra d o p ro w ad załab y w gru n cie r z e ­ czy do u m o rze n ia w każdym w y p a d ­ k u p o stę p o w an ia po uływ ie trzech la t od zaw ieszenia i w obec b ra k u w niosku o podjęcie tego postępow ania, byłaby sprzeczna z in te rese m społecznym i z zasadam i socjalistycznego w y m ia ru spraw iedliw ości.

W ydaje się, że ju ż od d aw n a n a ­ rzu c ała się p o trzeb a now ego sp o jrz e ­ n ia n a in sty tu c ję um orzenia p o stę p o ­ w ania, k tó ra pow inna służyć głów nie w tych w y p ad k a ch , kiedy n ap ra w d ę nie m a p o trze b y w y d aw an ia w y ro k u albo gdyby było to niedopuszczalne ze w zględu na zaistn ien ie n e g a ty w ­ nych (bezw zględnych) p rzesłan ek p ro ­ cesowych. 12 N ato m iast w żadnym r a ­ zie in sty tu c ja ta n ie może sa n k cjo n o ­ w ać pom yłek w zakresie zaw ieszenia postępow ania.

W tym sta n ie rzeczy uw ażam , że

S ąd N ajw yższy p raw idłow o u chylił zaskarżone postanow ienie, d a ją c je d ­ nocześnie n a pod staw ie a rt. 397 § 1 w zw iązku z a rt. 388 § 1 k.p.c. m oż­ liw ość sądow i I in sta n c ji rea liza cji w ydanego przezeń p o stan o w ien ia o d o ­ puszczeniu dow odu z opinii biegłego, k tó re nie zostało uchylone z m o m en ­ tem zaw ieszenia postępow ania. J e d n o ­ cześnie Sąd N ajw yższy słusznie pozos­ ta w ił do ro zw ażenia sądow i w o je ­ w ódzkiem u kw estię ew en tu aln eg o w y ­ d an ia w y ro k u częściowego, skoro s tr o ­ n a pozw ana częściowo u zn a ła pow ódz­ two, a pow ódka w zw iązku z tym w nosiła o w y d an ie w y ro k u częścio­ wego.

Je śli zaś chodzi o p ostępow anie d o ­ w odow e co do dalszej części żąd an ia pow ódki, to ew e n tu a ln e przeszkody lu b uch y b ien ia ze stro n y pow ódki w przep ro w ad zen iu tego postępow ania m ogą być isto tn ie — ja k to n adm ienił Sąd N ajw yższy — ocenione na p o d s­ ta w ie p rzepisu art. 233 § 2 k.p.c. Nie m a przeto przeszkód do p rz e p ro ­ w adzenia p ostępow ania i m e ry to ry c z ­ nego rozstrzygnięcia tej spraw y.

S ła w o m ir D alka

12 Por. rip W. B r o n i e w i c z: U m orzen ie p ostęp ow an ia w p rocesie c y w iln y m (w pra­ cy zb iorow ej: K sięga p a m ią tk o w a k u czci K. S te fk i, W arszaw a—W rocław 1967, s. 33 i n.) oraz Z. R e s i c h : P rzesła n k i p rocesow e, W arszaw a 1966, s. 100 i n.

2.

G L O S A

do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 1977 r.

(Rw 199/77)*

T r e ś ć t e z y głosow anego w y ro k u je st n astęp u jąca :

Z w olnienie żołnierza — w tym rów­ nież odbyw ającego zasadniczą służbę w ojskow ą — od uiszczenia opłat, o których m owa w przepisach ustawy z dnia 23 czerwca 1973 r. o opłatach

w sprawach karnych (Dz. U. Nr 27, poz. 152), może w m yśl art. 17 ust. 1 tejże ustaw y nastąpić tylko w w a­ runkach przewidzianych w art. 545 i 556 k.p.k.

* W yrok z u za sa d n ien iem został o p u b lik o w a n y w „P raw ie i Ż y c iu ” z 1977 r nr 44 oraz w OSNKW 1977, nr 9, poz. 107.

Z a p a try w a n ie w y rażo n e w tezie głosow anego w y ro k u m a duże zn a ­ czenie d la u je d n o lic en ia p ra k ty k i w sądach pow szechnych i w ojskow ych w k w estia c h zw iązanych z obciąże­ niem o k reślonej k ate g o rii żołnierzy o p ła ta m i w sp raw ac h karn y ch .

Z daniem SN skoro w u sta w ie z dnia 23 czerw ca 1973 r. o opłatach w sp raw ac h k a r n y c h 1 b ra k je s t o d ­ p o w ied n ik a art. 547 § 3 k.p.k., k tó ry zw a ln ia żołnierzy zasadniczej służby w ojskow ej lu b pełniących służbę w c h a ra k te rz e k an d y d a tó w do służby zaw odow ej rów nież od o płat, to ta g ru p a sk a za n y ch nie je st z mocy u staw y g en e raln ie zw olniona od tych opłat. P rz ep is a rt. 17 ust. 1 u sta w y n a k a z u je je d y n ie w k w estiac h d o ty ­ czących zw olnienia od opłat stosow ać odpow iednie przepisy o zw olnieniu od kosztów postępow ania. Z daniem SN oznacza to, że do zw olnienia od o p ła t m ogą m ieć zastosow anie tylk o p rz e ­ pisy a r t. 545 i 556 k.p.k., poniew aż tylko one tr a k t u ją o zw olnieniu od kosztów .

W k o n se k w e n cji zajętego przez SN sta n o w isk a w o m a w ian y m p rzed m io ­ cie, w k aż d y m w y p a d k u skazania żoł­ nierza służby zasadniczej lu b k a n ­ d y d a ta n a żołnierza zaw odow ego b ęd ą oni z m ocy a r t. 547 § 3 k.p.k. k o rzy ­ stać ty lk o ze zw o ln ien ia od kosztów postęp o w an ia, n a to m ia st należy ich obciążyć o p ła tam i n a ogólnych z a sa ­ dach. E w e n tu a ln e zw olnienie od tych opłat m oże n a stą p ić rów nież na ogól­ nych zasadach, tj. p rzy odpow iednim zasto so w an iu a rt. 17 ust. 1 u sta w y w zw iązk u z a rt. 556 k.p.k., bądź też — w zależności od p o w stałej sy tu a cji procesow ej — w zw iązku z a rt. 545 k.p.k.

P o g ląd SN nie w y d aje się w pełni

przek o n y w ający , o p iera się bow iem w yłącznie na pro stej w y k ła d n i g ra ­ m atycznej, n ato m ia st nie u w zględnia on faktycznego znaczenia in n y c h zw ro ­ tów , k tó ry m i p osługuje się kodeks po­ stę p o w an ia karnego, rów noznacznych w sw ej istocie ze zw olnieniem od k o ­ sztów.

Za tra fn o śc ią zajętego przez SN stan o w isk a nie przem aw ia w cale a rt. 21 p k t 3 ustaw y. W przep isie tym ustaw o d aw ca rozciągnął o bow iązyw a­ nie u sta w y w sto su n k u do żołnierzy, do k tó ry ch nie m iały zastosow ania przepisy uchylonego u sta w ą (por. a rt. 25) d e k re tu z dnia 23 sty czn ia 1947 r. o opłatach sądow ych w sp raw ac h k a r ­ nych.1 2 P rzy b ra k u tego p rzepisu w szy­ scy żołnierze, niezależnie od sto p n ia : ro d za ju służby w ojskow ej, n a d a l b y li­ by g en e raln ie zw olnieni od obow iązku ponoszenia o p łat w sp raw ach k a rn y c h .3 P rzep isy u sta w y rzeczyw iście nie z a w ie ra ją żadnej bezp o śred n iej w zm ian k i o zw olnieniu od o p łat o s­ karżo n y ch w ym ienionych w art. 547 § 3 k.p.k. G dyby je d n a k u sta w o d aw ca w art. 21 u sta w y tra k tu ją c y m o za­ k re sie jej obow iązyw ania zam ieścił w zm iankę, że przepisów je j nie sto ­ su je się do żołnierzy służby zasa d n i­ czej i k an d y d a tó w do służby zaw odo­ w ej, to oznaczałoby to, że ta k a te ­ goria osób w żadnym raz ie n ie m ia­ ła b y obow iązku uiszczenia ja k ic h k o l­ w iek o p łat. B rak ta k ie j re g u la c ji nie oznacza w cale, w b re w poglądow i SN, że przepisy u sta w y nie w p ro w a d z a ją w y ją tk u od zasady w y ra żo n e j w a rt. 21 p k t 3. M oim zdaniem , ta k im p rz e ­ pisem w y jątk o w y m je st w ła śn ie a rt. 17 ust. 1. N ak a zu je on bo w iem w w y ­ p ad k u zw olnienia od op łat o d p o w ied ­ nie stosow anie przepisów tr a k t u ją ­ cych o zw olnieniu od kosztów p o stę ­

1 Dz. U . 27, poz. 152.

2 D z. U . N r 19, poz. 73 z p ó źn iejszy m i zm ianam i.

3 N a le ż y p o d k reślić, że p rzep isy u sta w y n a d a l n ie m ają w o g ó le za sto so w a n ia w razie u k aran ia za w y k r o c z e n ie przez k o leg ia do sp ra w w y k ro cze ń oraz za w y k r o c z e n ia i w y ­ stęp k i sk a rb o w e p rzez fin a n so w e o rgan y orzek a ją ce, co w y ra źn ie w y n ik a z tr e śc i art. 21 pkt 1 1 2 u sta w y .

110 Orzecznictwo Sądu Najwyższego N r 7 (247) pow ania. Isto ta om aw ianego problem u

sprow adza się w ięc do w sk az an ia tych przepisów p ro ce d u ry k a rn e j, k tó re tr a k tu ją o zw olnieniu od kosztów . Zgodnie bow iem z n ak a ze m z a w a r­ ty m w a rt. 17 ust. 1 u sta w y b ę d ą one m iały zastosow anie bez żadnych w y­ ją tk ó w rów nież i do o p łat. N ie po­ w in n o budzić w ątpliw ości, że do tej gru p y należy zaliczyć w szy stk ie te przepisy, przy b ra k u k tó ry c h — w zależności od sta d iu m postępow ania, ro d za ju rozstrzy g n ięcia i sta tu su p ro ­ cesowego danej osoby — należałoby obciążyć tę osobę na zasadach ogól­ nych należnym i S k arb o w i P a ń stw a kosztam i postępow ania. Do g ru p y tej należą w szczególności p rze p isy a rt. 554, 547 § 1 i 551 k.p.k. Jednocześnie je d n a k w ty m sam ym rozdziale w y ­ stę p u ją przepisy a rt. 545, 547 § 3, 549 § 1 p k t 2, 551 i 556, tra k tu ją c e 0 zw olnieniu od obow iązku uiszczenia tych kosztów .

O gólna c h a ra k te ry sty k a tych p rze­ pisów w sk a z u je na to, że je d n e z nich m a ją c h a ra k te r g e n e ra ln y w ty m z n a­ czeniu, iż m ogą m ieć zastosow anie — po z a istn ien iu zakreślo n y ch w ym agań — w obec każdej osoby. Do te j g ru p y należą a r t. 545 i 556 k.p.k. D rugą g ru p ę sta n o w ią a rt. 549 § 1 p k t 2 1 551 k.p.k., k tó re m a ją zastosow anie w razie w y d an ia w ym ienionego w nich rozstrzygnięcia.

In d y w id u aln y c h a ra k te r m a n a to ­ m ia st a rt. 547 § 3 ■ k.p.k., m a on bo­ w iem zastosow anie tylko w zględem dw óch g ru p żołnierzy, i to ty lk o w ów ­ czas, gdy w y stę p u ją o n i w dan ej s p r a ­ w ie w c h a ra k te rz e oskarżonych.

W ym ienione przep isy tr a k tu ją c e o zw olnieniu od kosztów p o stęp o w an ia przez sąd albo o ponoszeniu ich przez S k a rb P a ń stw a m ożna łączyć w dalsze działy i grupy. D la ro zw ażań niez­ będ n y ch i w iążących się bezpośrednio z p rzedm iotem i zak resem glosy w y ­ sta rc zy m ieć n a w zględzie d w a dalsze

asp ek ty , a m ianow icie to, że:

— o zw olnieniu od kosztów na pod­ sta w ie a rt. 545 o rzek a sąd zaw sze n a w niosek, a n a pod staw ie a rt. 556 k.p.k. (w orzeczeniu kończącym postępow anie) — rów n ież z u rzędu; ponadto z m ocy obu przepisów zw ol­ n ien ie może dotyczyć ty lk o części kosz­ tów ;

— zw olnienie w m yśl a rt. 547 § 3, 549 § 1 p k t 2 i 551 k.p.k. n a s tę p u je z urzęd u i z mocy sam ego p raw a bez w zględu na to, czy określo n e w nich osoby m ogłyby je uiścić bez żadnego istotnego u szczerbku m ajątkow ego; z tej też ra c ji u staw a nie m ów i o zw olnieniu od ty c h k o ­ sztów przez sąd, lecz że ponosi je S k arb P ań stw a .

Poczynione ro zw ażan ia dow odzą, że przepisy k odeksu p o stęp o w an ia k a r ­ nego dopuszczają bądź też n a k a z u ją zw olnienie od kosztów w ów czas, gdy obow iązek ich uiszczenia został u s ta ­ lony pozytyw nie na zasad ach ogól­ nych. Z w olnienie m a zaw sze in d y w i­ d u aln y c h a ra k te r i m usi być poprze­ dzone d okonaniem u sta le ń w ym ienio­ nych w art. 545 lu b 556 k.p.k.

W sy tu a cjach gdy zw olnienie n a s tę ­ puje z mocy sam ego, p ra w a oraz gdy m a ono c h a ra k te r g en e raln y , nie p rz e ­ w id u jący żadnych o d stę p stw i w y ­ jątk ó w , to ustaw o d aw ca stw ie rd z a w ówczas, że „koszty po stęp o w an ia ponosi S k a rb P a ń s tw a ” (art. 547 § 3, 549 § 1 p k t 2 i 551 k.p.k.). T en o s ta tn i zw ro t je s t w ięc rów noznaczny ze zw olnieniem określonego p odm iotu od obow iązku uiszczenia kosztów p o stę­ pow ania. Jeżeli w ięc w a rt. 17 u st. 1 u sta w y o opłatach w sp ra w a c h k a r ­ nych zn a jd u je m y polecenie odpow ied­ niego stosow ania p rzepisów tr a k t u ją ­ cych o zw olnieniu od kosztów p o stę ­ po w an ia karnego, to n ie pow inno b u ­ dzić w ątpliw ości, że n ak a z te n obej­ m u je zarów no te p rze p isy kodeksu po ­

stęp o w an ia k arn e g o , w k tó ry ch jest m ow a o zw olnieniu, ja k i przepisy o ponoszeniu kosztów przez S k arb P a ń ­ stw a.4

Za tra fn o śc ią tego poglądu, poza p rze d staw io n ą p ró b ą w y k ła d n i odpo­ w iednich przepisów , p rze m aw ia ró w ­ nież sam c h a r a k te r kosztów i opłat. Na koszty s k ła d a ją się przecież w y ­ d atk i, ja k ie poniósł S k a rb P a ń stw a w k o n k re tn e j sp ra w ie (art. 554 k.p.k.). Są to kw oty, k tó re nie o b e jm u ją ogól­ nych w y d a tk ó w zw iązanych z d zia­ łalnością a p a r a tu w y m ia ru sp ra w ie ­ dliw ości, lecz sta n o w ią je d y n ie zw rot tego, co zostało w y d atk o w a n e w k o n ­ k re tn e j sp raw ie.

O płaty nie k o re sp o n d u ją z w y ­ d a tk a m i w za k re sie u ję ty m w art. 554 k.p.k. W y m iar ich i obow iązek uiszczenia zależny je s t w y łącznie od ro d za ju rozstrzy g n ięcia lu b w nio sk u bądź też od w y m ia ru i ro d za ju orze­ czonej kary .

Z asądzane i w yegzekw ow ane opłaty m ogą być — poprzez b u d ż e t P a ń stw a — k ie ro w a n e n a p o k ry cie w y d atk ó w zw iązanych z fu n k cjo n o w a n iem o rg a­ nów ścigania i w y m ia ru sp ra w ie d li­ w ości. W y d atk i te je d n a k ponosi S k arb P a ń stw a bez ścisłego p ow iązania z postęp o w an iem k a rn y m w szczętym p rzeciw ko ok reślo n ej osobie. Jeżeli w ięc u staw o d aw ca zrezygnow ał z o b ­ ciążania osób w y m ie n io n y ch w a rt. 547 § 3 k.p.k. k w o tam i w y d a tk o w a ­ ny m i bezpośrednio w d an ej sp raw ie, k tó re m iały pow rócić do k asy p a ń ­ stw ow ej, to tru d n o je s t znaleźć u za­ sadnione ra c je , żeby zw olnienie nie rozciągało się rów n ież n a kw oty, k tó ­ re n ie m a ją c h a ra k te ru w y d atk ó w bez­ p o średnich.

W ra c a ją c do zag ad n ien ia zw iązanego bezpośrednio z te m a te m głosow anego orzeczenia, należy m ieć n a względzie, że w art. 547 § 3 i 4 k.p.k. je s t m ow a

o ponoszeniu kosztów przez S k a rb P a ń stw a (zw olnienie od kosztów ) w raz ie sk a za n ia albo w arunkow ego um o rzen ia postępow ania. O znacza to, że przep isy te w odniesieniu do k o ­ sztów nie b ęd ą m iały zastosow ania w obec żołnierzy pełniących za sa d n i­ czą służbę w ojsk o w ą lub w c h a r a k ­ te rz e k a n d y d a tó w na żołnierzy zaw o­ dow ych, jeżeli w k o n k re tn e j sp raw ie osoby te w y stą p ią nie w c h a ra k te rz e oskarżonych, lecz oskarżycieli p r y ­ w atn y c h lu b posiłkow ych albo po w o ­ dów cyw ilnych. Z tych sam ych w zg lę­ dów nie b ęd ą one k o rzy sta ć z mocy sam ego p raw a, tj. a rt. 17 ust. 1 u s ta ­ w y w zw iązku z a rt. 547 § 3 k.p.k., ze zw olnienia od op łat w ym ienionych w a r t. 13 i 15 u st. 1 ustaw y. O czyw iś­ cie, zw o lnienie od op łat w ym ienionych w a rt. 15 ust. 1 u sta w y nie będzie w chodzić w ra c h u b ę w ów czas, gdy w y ­ m ienione podm ioty złożą w ym ieniony w ty m przep isie w niosek lub prośbę nie ja k o sk a za n i w e w łasn ej sp raw ie, lecz ja k o osoby u p raw n io n e do ich w noszenia z m ocy p rzepisu szczegól­ nego (np. a rt. 476 § 2 i 492 k .p .k .).5 R e k a p itu lu ją c , należy przyjąć, że obow iązek obciążania oraz obow iązek zw a ln ia n ia z u rzę d u lu b n a w niosek o d o p ła t w sp ra w a c h k arn y c h żołnierzy pełniących czynną służbę w ojskow ą k s z ta łtu je się w obow iązującym sta n ie p ra w n y m n astęp u jąco :

1) W o dniesieniu do żołnierzy służby zasadniczej i k an d y d a tó w n a żoł­ n ierzy zaw odow ych:

a) k o rz y sta ją oni z m ocy sam ego p ra w a ze zw olnienia od o p ła t n a pod staw ie art. 17 ust. 1 u s ta ­ w y w zw iązku z a rt. 547 § 3 i 4 k.p.k., jeżeli dojdzie w obec nich do sk a za n ia b ąd ź w arunkow ego u m o rze n ia postępow ania,

b) w ra z ie w y stą p ien ia w danej sp ra w ie w in n ej roli procesow ej

4 P o d o b n ie H. K e m p l s t y : K oszty są d o w e w sp raw ach k arn y ch — K om en tarz, 1977, s. 79 1 97.

5 P o r . b liżej w ty m w zg lę d z ie J. S k ó r z e w s k a , S. Z i m o c h : O płaty w sp raw ach k a r n y c h , N P 1973, 1973, nr 10, s. 1594—1595. v

112 P r a s a o a d w o k a t u r z e N r 7 (247) niż o skarżeni lu b skazani, należy

obciążyć ich o p ła tam i na z a sa ­ dach ogólnych; ze zw olnienia od op łat b ęd ą m ogli k o rzy stać ró w ­ nież ty lk o na ogólnych z a sa­ dach, tj. na p o d sta w ie a rt. 13 ust. 1 bąd ź a rt. 17 ust. 1 u sta w y w zw iązku z a rt. 545 lu b 556 k.p.k.

2) W odniesieniu do żołnierzy czyn­ nej służby w ojskow ej z w yłącze­ niem pełniących zasadniczą służbę lu b w c h a ra k te rz e k an d y d a tó w na żołnierzy zaw odow ych, niezależnie od ro d za ju służby, posiadanego sto p n ia i s ta tu s u procesow ego w d an ej sp raw ie:

a) n ie k o rz y sta ją oni w ogóle z

m ocy sam ego p ra w a od zw ol­ n ie n ia od o p ła t w sp raw ac h k a r ­ nych i dlatego należy ich o b cią­ żać należn y m i o p ła tam i n a z a ­ sadach ogólnych,

b) m ogą oni k o rzy stać ze zw olnie­ nia od o p łat ty lk o n a zasadach ogólnych, tj. n a w niosek lu b z urzędu, w sy tu a cjach p rz e w i­ dzianych w a rt. 13 ust. 1 bądź w art. 17 ust. 1 u sta w y w zw iąz­ k u z a rt. 545 lu b 556 k.p.k. • P oczynione ro zw ażan ia p row adzą chyba jednoznacznie do w niosku, że o dm ienny w ty m w zględzie pogląd SN w yrażony w głosow anym w y ro k u nie zasługuje na ap ro b a tę.

S ta n isła w Z im och

» P or. te ż H. K e m p i s t y : op. cit., s. 97.

PM/IS/I O A D W O K A T U R Z E

Ś rodow iska praw nicze, w tym także tere n o w e o gniw a sam o rząd u adw okackiego, podniosły zdecydow any sprzeciw przeciw ko zagrożeniu p łynącem u z zam ierzeń p ro d u k o w a n ia i użycia b ro n i n eu tro n o w e j. O jed n y m z przejaw ó w takiego publicz­ nego p ro testu po in fo rm o w ała „G azeta P ra w n ic z a ” (nr 11 z dn ia 1 czerw ca br.), do­ nosząc:

„Na W alnym Z g rom adzeniu D elegatów Izby łódzkiej została p o d ję ta doniosła rezolucja. Z eb ran i, so lid ary zu jąc się z rezolucjam i tych w szystkich środow isk i organizacji, k tó re do m ag ają się zakazu p ro d u k c ji i ro z p rz e strz e n ia n ia bom by n e u ­ tro n o w ej oraz w szelkich ro d za jó w b ro n i m asow ej zagłady, przy łączy li się do pow szechnego p ro te stu przeciw ko b ro n i »N« o raz w szelkim działaniom , k tó re za­ kłó cają te n d en c ję do o d p ręż en ia m iędzynarodow ego, pow odują esk ala cję zbrój iń i w y datków n a nie o raz zw iększają niebezpieczeństw o w ojny. R ów nocześnie zw ró ­ cili się do innych Izb A dw okackich oraz całego p ra w n ic tw a polskiego o p rzy łą cz e­ nie się do pow szechnego ap elu o zakaz p ro d u k cji i ro zp rze strzen ian ia b ro n i n e u tro ­ now ej.”

N ależy dodać, że w sp raw o zd a n ia ch z przebiegu zgrom adzeń delegatów w in ­ nych izbach adw okackich delegaci środow isk adw okackich w p ełn i p o p a rli ten apel.

*

W k o szaliń sk im d zien n ik u „Głos P o m o rz a” (nr 88 z dn ia 18 k w ie tn ia br.) u k az ał się a r ty k u ł pt. A d w o k a c i pió ra d ra J a n u sz a P i o t r o w s k i e g o . P u b lik a c ja ta w sk a ­ zu je n a rolę i za d an ia adw o k ató w w naszym system ie ochrony p ra w n e j i in fo r­ m u je o c h a ra k te rz e usług adw okackich. J a k zaznaczył au to r, „przepisy naszego p ra w a stw a rz a ją obyw atelom szeroki dostęp do pom ocy adw okackiej, co w y ra ża się stosunkow o dużą liczbą fu n k cjo n u jący c h zespołów ad w okackich (w zasadzie — w siedzibie każdego sąd u ; w w iększych m iastach je st ich w ięcej) oraz stosunkow o