V!
n t m Ä ? ,
* íOD t n p R 1 ^ 1 r & P 9 H B ^
UlUlll »»»»1
L
PRZEGLĄD ftOMÜNIMCWNY
J c ie .
^stlaiczei
A
■\
y
U WK 1949. N r2 (44)
M I E J S K A
K O M U N IK A C J A SAMOCHODOW A
W L U B L IN IE , UL. L I P O W A 4
T E L E F O N 34-59
DOKONUJE PRZEWOZU P A S A Ż E R Ó W , O BSŁUG UJE 6 L IN II Ś r ó d m i e j s k i c h
I P O D M I E J S K Ą
PRZYJMUJE ZA M Ó W IEN IA NA
SPECJALNE PRZEWOZY OSÓB
P R Z E G L Ą D'7 K O M U N I K A C Y J N Y /
MIESIĘCZNIK POŚWIĘCONY ZAGADNIENIOM OGÓLNYM KOMUNIKACJI
CZA SO PISM O RESORTU K O M U N IK A C H
I E E 5 C S O M M A I R E
z k e b E t o l i a . S' SOPOCIE Siïmiü ù W ilm e i Dr W. PATLIKOWSKI. Koordynacja prze
wozów
Inż. C. JAWORSKI. Trakcja elektryczna, jej własności i rentowność
Inż. J. NOWKUŃSKI. Zastosowanie metryk parowozowych prof. A. Czeczotta do obliczenia przelotności dróg żelaz
nych
Inż. W. DĘBSKI. Próba oceny wyników współzawodnictwa pracy jednostek administracyjnych
PRZEGLĄD PIŚMIENNICTWA KRAJOWE
GO
PRZEGLĄD CZASOPISM ZAGRANICZNYCH PRZEGLĄD BIBLIOGRAFICZNY.
Coordination des transports, par W. PA- TLIKOWSKI, dr
Traction électrique, ses qualités et sa ren tabilité, par C. JAWORSKI, ing.
Application des Résultats Principaux des Essais des Locomotives du professeur A. Czeczott pour le calcul de rende
ment des chemins de fer, par J. NOWKUNSKI, ing.
. Essai d'appréciation des résultats de l'émulation socialiste entre les or
ganes administratives, par W. DEMB- SKI, ing.
Revue de la presse nationale Revue de la presse étrangère Bibliographie
C O J E P X A H M E
flp. B. I1ATJII1KOBCKM. Koopflrmauna TpaHcnopTa.
Ki u k.H. HBOPCKH. OjieKTpi-iuecKaH Tara,
ea ocoôeHHocTM h pemaSejibHocTb.
Hh>k. M. HOBKyHbCKH. IIpMMeHeHMe napoB03Hbix xapaKTepncTMK npotj).
A. HeaoTTa k pacaeTy nponycKHon cnocoônocTM jKejie3Hbix flopor.
Mhjk. B. JfOMBCKM. MccjieflOBarme pe- 3yjibTaT0B copeBHOBauMa Meatfly afl- MMHMCTpaTMBHblMM OpraHaMM.
O630P nojibcKoü neaaTH.
O03OP MIIOCTpaUHOM nC'iaTïl.
tiiiû jin o ip a c b iiji.
C O N T E N T S
Coordination of transportation, by W. PA
TLIKOWSKI, dr
Electric traction, its proprieties and pro
fitableness, by C. JAWORSKI, eng.
Application of the Main Test Results of Locomotives of professor A. Czeczott to maximum density of traffic calcu
lation, by J. NOWKUNSKI, eng.
Trial to appreciate the labour competition results among administrative units, by W. DEMBSKI, eng.
Review of polish press Review of foreign press
Bibliography
WYŻSZA S Z M A R A J D IO M 0ÜSKH
w GDYNI z s.:edz «4 w SOPCG - t t U M fiEOGBAf i i GOSPODARZ
N r 2 (44) L U T Y 1949 R
\
D r W Ł O D Z IM IE R Z P A T L IK O W S K I
KOORDYNACJA
W gospodarce .n a ro d o w e j m ieści się źródło, z k tó re g o ś ro d k i k o m u n ik a c y jn e czerpią prze w ażną cześć sw oich przew ozów , z d ru g ie j zas s tro n y k o m u n ik a c ja je s t d la gosp o d a rki naro d o w e j je d n y m z n a jw a ż n ie js z y c h e le m e n tó w w p ro d u k c ji i w y m ia n ie dóbr. Ta w za je m n a zależ
ność i organiczne pow ią za n ie s p ra w ia , że gospo
d a rk a n a ro d o w a m u s i śro d ko m k o m u n ik a c y j
n y m użyczać szczególnego poparcia.
P otrzebom , w y n ik a ją c y m z jedności gospo
d a rk i n a ro d o w e j, o d p o w ia d a ją n a jle p ie j w a r u n k i, k tó re w y tw o rz y ć może jedność k o m u n i
k a c ji, o p a rte j na je d n y m te c h n ic z n y m , ś ro d k u p rze w o zo w ym , z d o ln y m do u słu g przew ozo
w y c h m asow ych, ta n ic h i w y s o k ie j ja kości. Jed
ność k o m u n ik a c y jn a is tn ia ła w n ie z o y t odle
g łe j jeszcze przesżłości, t j. w erze k o le i żelaz
n y c h , a ówczesne p rze w o zy że g lu g i śró d lą d o w e j z "u w a g i na je j ogra n iczo n y re g io n a ln ie zakres dzia ła n ia , w ty m stanie rzeczy n ie w ie le z m ie - n ia ły .
W w a ru n k a c h jedności k o m u n ik a c y jn e j k o m u n ik a c ja może w s z y s tk ie sw o je w y s iłk i i m o
ż liw o ś c i skie ro w a ć k u p e łn e m u zaspokoje niu p o trz e b k o m u n ik a c y jn y c h gosp o d a rki ^ naro d o w e j przez o d p o w ie d n ią ro zb u d o w ę dróg, u rz ą dzeń i ta b o r u o r a z o d p o w ie d n i u k ła d prze p isó w ta ry fo w y c h i o p ła t p rzew ozow ych. G ospodarka n a ro d o w a ze sw ej s tro n y ła tw o p rz y s to s o w u je się do w a ru n k ó w ,’ w y tw o rz o n y c h przez jedność k o m u n ik a c y jn ą , lo k a liz u ją c odpo w ie d n io za k ła d y p rzem ysłow e, o rg a n iz u ją c stosow ny a p a ra t rozdzielczy, itp .
P o ja w ie n ie się na w id o w n i now ego, w y d a jn e go środka k o m u n ik a c y jn e g o , w y w o ła ć m usiało w p rz e d s ta w io n y c h w y ż e j w a ru n k a c h głę b o kie zakłócenia.
Sam ochód od c h w ili swego p o ja w ie n ia się, ja ko in te re su ją ca nowość, szybko przeszedł etapy ro zw o jo w e , abv po p ie rw s z e j w o jn ie ś w ia to w e j stać się pow szechnie u ż y w a n y m ś ro d k ie m k o m u n ik a c y jn y m . W m ia rę w spom nianego ro z w o ju poczęto u p a try w a ć w sam ochodzie n o w y środek k o m u n ik a c y jn y d la m asow ych p rze w o zów, m a ją c y zastąpić prze sta rza łą rzekom o k o le j. Poczęto dom agać się d la sam ochodu b u d o w y osobnych ko s z to w n y c h d ró g i ulepszenia is tn ie ją c y c h , o czyw iście kosztem s k a ib u p a ń stwa. R ozw ój w y p a d k ó w z a w ió d ł je d n a k ocze
k iw a n ia . P rz y p o m n ie ć należy, że zarząd k o le ja m i w E u ro p ie albo spoczvw ał w rę ka ch państw a, albo b y ł przez pa ń stw o nadzo ro w a n y. ^ W każ
d y m ra zie p a ń stw o w in te re s ie g ospod arki n a ro d o w e j w y w ie ra ło w ie lk i w p ły w na ro z w ó j ko le i, ic h org a n iza cję i k s z ta łto w a n ie się ta r y f.
M asow e ła d u n k i ta n ic h s u ro w có w i p ro d u k tó w , k tó re n ie m o g ły b y znieść w yższych o p ła t prze w o zo w ych , k o le j p rz e w o z iła w e d łu g o p ła t n iż szych od p rz e c ię tn y c h je d n o s tk o w y c h kosztów w ła sn ych . P o k ry c ie z n a jd o w a ła w o p ła ta ch po
b ie ra n y c h za przew óz to w a ró w droższych.
PRZEWOZÓW
K o m u n ik a c ja sam ochodowa n a to m ia st, ro z b i
ta m ię d z y d z ie s ią tk i ty s ię c y d ro b n y c h przedsię
b io rs tw , m ia ła na o ku w y łą c z n ie prosp e ro w a n ie w ła s n y c h p rze d się b io rstw . W ty m celu sięgnęła po p rze w o zy to w a ró w droższych, o d b ie ra ją c je k o le i n iższym i, lecz w c ią ż jeszcze z y s k o w n y m i d la siebie o p ła ta m i. P rz y k o le i pozostał przeto d e fic y to w y przew óz ta n ic h m asow ych przesy
łe k W y n ik łe n ie d o b o ry obcią ża ły ró w n ie ż ska ro państw a. T a k b y ło np. w e F r a n c ji przed w o jn ą .
W in n y c h państw ach k o le je p o d ję ły ostrą i kosztow ną w a lk ę k o n k u re n c y jn ą z samocho
dem, obn iża ją c ta r y fy , w p ro w a d z a ją c re fa k c je d la s p e d y to ró w za w a g o n y zb io ro w e z dro b n icą , itp . W a lk a ta k a n ie m ogła dać pożądanego przez k o le j re z u lta tu , a w A m e ry c e d o p ro w a d z iła po r o k u 1920 do z w in ię c ia szeregu l i n i i k o le jo w y c h o g ó ln e j długości około 40.000 km . W S z w a jc a rii debatow ano jeszcze n ie d a w n o nad o p o d a tko w a n ie m k o m u n ik a c ji sam ochodow ej na rzecz osobnego funduszu , k tó r y p o k ry w a łb y n ie d o b o ry d ro b n y c h to w a rz y s tw k o le jo w y c h , zagrożonych w s w o im bycie, a n ie zb ę d n ych d la gosp o d a rki n a ro d o w e j.
Samochód, d o prow ad zając w lic z n y c h k ra ja c h do z ja w is k rów n o zn a czn ych p rz e in w e s to w a n iu k o m u n ik a c y jn e m u , w in n y c h do dezo rg a n i
z a c ji p ra c y k o le i i za ch w ia n ia je j re n to w n o ści, s p ra w ił to n ie ty lk o pociągającą nowością, lecz ta kże te c h n ic z n y m i z a le ta m i i w y s o k ą ja ko ścią u s łu g p rze w o zo w ych , g łó w n ie zas n iż s z y m i w p e w n y c h w a ru n k a c h ko szta m i w ła s n y m i prze w ozu. W spom niane osta tn io m o m e n ty o d g ry w a ją w ie lk ą ro lę w p o ró w n a w cze j ocenie ś ro d k ó w k o m u n ik a c y jn y c h i w y m a g a ją bliższego om ó
w ie n ia .
Je dnostko w e ko s z ty w ła sn e p rz e d s ię b io rs tw k o m u n ik a c y jn y c h , w y ra ż a ją c e p rz e c ię tn y ko szt w ła s n y 1 o s o b o -k ilo m e tra lu b 1 to n o -k ilc m e tra , sta n o w ią m ie rn ik , p o siada jący w ie lk ie znaczenie d la p o ró w n a w cze j oceny ś ro d k ó w k o m u n ik a c y jn y c h , dla p o ró w n a n ia w y n ik ó w e ksploata
c y jn y c h tego samego środka k o m u n ik a c y jn e g o w ró ż n y c h okresach czasu, d la u k ła d a n ia p la n ó w fin ansow o -g ospodarczych p rz e d s ię b io rs tw
k o m u n ik a c y jn y c h itp .
Jako m ie r n ik dla p o ró w n a w cze j oceny ró ż n y c h ś ro d k ó w k o m u n ik a c y jn y c h , je d n o stko w e ko szty w łasne m a ją w a rto ś ć t y lk o w te d y , g d y w y p o ś ro d k o w a n e zostały w e d łu g je d n a k o w y c h założeń.
W rzędzie elem entów , będących podstaw ą do o b licze n ia je d n o s tk o w y c h ko sztó w w ła s n y c h , dużą ro lę o d g ry w a ją w y d a tk i zw iązane z b u d o w ą i u trz y m a n ie m d ro g i. W y d a tk i na budow ę d ró g i s ta ły c h b u d o w li w sto su n ku do w y d a t
k ó w na ta b o r p rz e d s ta w ia ją się — w e d łu g p ro f.
C. P ira th a — d la ró ż n y c h ś ro d k ó w k o m u n ik a c y jn y c h następująco:
k o le je , żegluga na ka n a ła ch i rzekach skana
liz o w a n y c h 70 : 30,
34
k o m u n ik a c ja sam ochodowa 20 , 80,
k o m u n ik a c ja sam ochodowa na autostradach 77 : 23.
W y d a tk i na budow ę d ro g i z n a jd u ją sw ó j d łu g o trw a ły w y ra z w o p ro c e n to w a n iu n a k ła d ó w p ie n ię ż n y c h i ic h spłacie. W y d a tk i na u trz y m a n ie d ro g i s k ła d a ją się z w y d a tk ó w sta łych , n ie zw ią za n ych z ru ch e m , ja k odpisy na niszczenie d ro g i w s k u te k w p ły w ó w atm o sfe ryczn ych , od
p is y na p rze sta rza łą ju ż k o n s tru k c ję itp ., oraz z w y d a tk ó w ru c h o m y c h na u trz y m a n ie d rogi, zależnych od natężen ia ru ch u .
S pra w a b u d o w y i u trz y m a n ia d ró g p rz e d s ta w ia się o d m ie n n ie w od n ie sie n iu do k o le i, sa
m ochodu i że g lu g i ś ró d lą d o w e j.
D ro g a d la k o le i m u s i b yć osobno budow ana, a następn ie u trz y m y w a n a stale na w y m a g a n y m p oziom ie te ch n iczn ym . N ie m a l całą obecną sieć k o le jo w ą p rz e ję liś m y po o ku p a n ta ch bez po
trz e b y spłacania w y d a tk ó w , p o c z yn io n ych na budow ę d ro g i. S k a rb P aństw a, ja k o w ła ś c ic ie l d ró g żelaznych, o d d a ł je do u ż y tk o w a n ia przed
s ię b io rs tw u „P o ls k ie K o le je P a ń s tw o w e “ bez obciążeń i p o trz e b y spłat. P K P ponoszą g łó w n ie w y d a tk i, zw iązane z u trz y m a n ie m d ro g i, k tó re p o w in n y b yć u w zg lę d n io n e w o b lic z a n iu je d n o s tk o w y c h ko sztó w w ła sn ych . Są to zatem k o s z ty w ła sn e n ie c a łk o w ite , n ie u w zg lę d n ia ją ce w y d a tk ó w na bud o w ę d ro g i i w y n ik a ją c y c h stąd obciążeń.
Sam ochody k o rz y s ta ją z d ró g b u d o w a n ych i u trz y m y w a n y c h kosztem P aństw a. Je dnostko
w e k o s z ty w łasne k o m u n ik a c ji sam ochodowej n ie u w z g lę d n ia ją n a w e t kosztów u trz y m a n ia d ro g i. Są to ko s z ty w ła sn e jeszcze b a rd z ie j n ie c a łk o w ite , a n iż e li o bliczone dla ko le i. W n ie k tó ry c h k ra ja c h pocią g n ię to ju ż je d n a k samochód do św iadczeń na rzecz u trz y m a n ia d ro g i przez o d p o w ie d n ie o p o d a tko w a n ie benzyny.
W podobnej s y tu a c ji ja k k o m u n ik a c ja samo
chodowa, z n a jd u je się żegluga śródlądow a. K o rz y s ta z d ró g w o d n y c h n a tu ra ln y c h lu b sztucz
n ych . K o s z ty na m e lio ra c ję d ró g w o d n y c h n a tu - ra ln y c h lu b na ko szto w n ą bud o w ę i u trz y m a n ie d ró g w o d n y c h sztucznych i rz e k ska n a lizo w a n y c h ponosi P aństw o.
Z powyższego k ró tk ie g o o m ó w ie n ia w y n ik a , że je d n o s tk o w e ko szty w łasne n ie c a łk o w ite n ie u w z g lę d n ia ją w y d a tk ó w na budow ę d ro g i i w y n ik a ją c y c h stąd obciążeń, oraz, że w y d a tk i na u trz y m a n ie d ro g i u w zg lę d n io n e są w ty c h kosz
ta ch t y lk o w o d n ie s ie n iu do ko le i. M im o to je d n o stko w e ko s z ty w ła sn e n ie c a łk o w ite , będąc w y ra z e m rz e c z y w is ty c h w y d a tk ó w na w y p ro d u k o w a n ie je d n o s tk i k ilo m e try c z n e j u słu g prze w o zo w ych , d a ją do b rą podstaw ę do p o ró w naw cze j oceny e k s p lo a ta c y jn e j ró ż n y c h śro d k ó w k o m u n ik a c y jn y c h . Je dnostko w e ko szty w łasne c a łk o w ite w o d ró ż n ie n iu od n ie c a łk o w i
ty c h , u w z g lę d n ia ją w k a ż d y m p rz y p a d k u także w y d a tk i na bud o w ę d ro g i oraz te w y d a tk i na je j u trz y m a n ie , k tó ry c h n ie u w zg lę d n io n o jeszcze w kosztach n ie c a łk o w ity c h . P ozw ala to sp ro w a dzić całe zagadnienie n ie ja k o do „w sp ó ln e g o n n a n o w n ik a “ , u w zg lę d n ia ją ce g o w s z e lk ie w y d a tk i łożone przez społeczeństwo na ś ro d k i k o
m u n ik a c y jn e . P orów naw cza ocena spraw ności ś ro d k ó w k o m u n ik a c y jn y c h , przeprow adzona z ta kie g o społecznego p u n k tu w id ze n ia , p o w in na zapew nić w skazania o w ie le tra fn ie js z e .
• M y ś l je s t n ie w ą tp liw ie słuszna, lecz je j k o n se kw e n tn e p rze p ro w a d ze n ie n a tra fia ha pow aż
ne tru d n o ści.
D ro g i k o ło w e budow ane są n ie ty lk o dla p u b lic z n e j (z a ro b k o w e j). k o m u n ik a c ji sam ochodo
w e j. K o rz y s ta ją z ty c h d ró g ró w n ie ż p o ja zd y konne, sam ochody w ła d z, in s ty tu c ji i przedsię
b io rs tw p a ń s tw o w y c h , sam orządu, s p ó łd z ie ln i i o rg a n iz a c ji p u b lic z n y c h oraz w ła ś c ic ie li p r y w a tn y c h d la prze w o zó w na w łasne p o trze b y.
Is tn ie n ia d o b ry c h d ró g w y m a g a ją ró w n ie ż w z g lę d y obro n n o ści k r a ju i p restiżow e. G d yb y p u b lic z n a k o m u n ik a c ja sam ochodowa n ie is t
n ia ła , wów czas d ro g i k o ło w e m u s ia ły b y b yć także budow a ne i u trz y m y w a n e kosztem społe
czeństwa. Z ty c h p rz y c z y n budow a d ró g k o ło w y c h n ie obciąża p u b lic z n e j k o m u n ik a c ji sa
m ochodow e j, obciążać ją n a to m ia s t p o w in n y w o d p o w ie d n ie j części w y d a tk i na ulepszenia dróg, w y k o n a n e d la ru c h u sam ochodowego oraz zw iększone w y d a tk i na u trz y m a n ie dróg, w y w o ła n e s iln ie js z y m zużyciem d ro g i przez ru c h sam ochodowy.
Jeszcze b a rd z ie j s k o m p lik o w a n y obraz p rze d s ta w ia spraw a b u d o w y i u trz y m a n ia d ró g w o d n ych . N ie ulega w ą tp liw o ś c i, że budow a ka n a łó w i k a n a liz o w a n ie rz e k obciąża żeglugę w 100% ko szta m i bu d o w y.
R z e k i w o ln o p ły n ą c e w y m a g a ją n a to m ia st m e lio ra c ji g łó w n ie dla o ch ro n y przed p ow o
dzią. W ie le z ty c h m e lio ra c ji p rze p ro w a d za n ych je s t je d n a k w sposób i z m y ś lą polepszenia p rz y te j sposobności także w a ru n k ó w żeglow ności rzek. P ro c e n to w y u d z ia ł w kosztach m e lio ra c ji n a le ży przeto o b liczyć w k a ż d y m poszczegól
n y m p rz y p a d k u , gdyż w aha się on w naszych w a ru n k a c h od 0 % — 100%. W e d łu g szacunku m e lio ra c je przeprow ad zane np. na O drze w je j części w o ln o p ły n ą c e j, obciążają żeglugę w 100%, m e lio ra c je na W iśle — w 15% , na W a r
em w — 30% , na in n y c h rzekach że g lo w n y c h w 50% , na Nogacie w — 80%.
B u d o w a z b io rn ik ó w w dorzeczu W is ły m a g łó w n ie na celu w z g lę d y energetyczne (45% — 75% ), w p o w a żn ym s to p n iu także ochronę przed p ow odzią (20% — 30% ), w n ie w ie lk im n a to m ia s t s to p n iu żeglugę (5% — 8% ). N a to m ia s t budow a z b io rn ik ó w w dorzeczu O d ry przeprow ad zana je s t g łó w n ie dla celów że g lu g i (55% — 75% ), w m n ie js z y m s to p n iu d la o c h ro n y przed p ow odzią (25% — 40% ) i dla celów e n e rg e tyczn ych (5 % — 10% ) .
O g ó ln ie m ożna pow iedzieć, że w naszym k ra ju ko s z ty b u d o w y k a n a łó w obciążają żeglugę w 100%, b u d o w le w odne w dorzeczu O d ry n ie m a l w 100%, w dorzeczu W is ły n a to m ia s t t y l ko w 15% .
P rzytoczone w y ż e j dane d a ją m ia rę ty c h tru d n o ś c i, na ja k ie n a tra fić m u s i p o p ra w n e o b li
czanie je d n o s tk o w y c h ko sztó w w ła s n y c h całko
w ity c h . O b licze n ia i w y n ik i podane przez je d n y c h a u to ró w są n a d e r często przez in n y c h k w e -
stjonow an e. Słuszne p rze to w zasadzie p o ró w n a n ie spraw ności ś ro d kó w k o m u n ik a c y jn y c h w o p a rc iu o je d n o stko w e ko szty wdasne c a łk o w ite , n ie daje w re z u lta c ie dostatecznie p e w n y c h w y n ik ó w .
J a k znaczną ro lę o d g ry w a u w z g lę d n ie n ie w v - d a tk ó w na budow ę d ro g i w obliczenia ch je d n o s t
k o w y c h kosztów w ła s n y c h ilu s tr u je fa k t, że dla k o le i w Polsce ró żn ica m ię d zy c a łk o w ity m a n ie c a łk o w ity m kosztem w ła s n y m 1 to n o k ilo m e tra w y n o s iła w o s ta tn ic h czterech la ta c h przed w o i- n ą o koło 30°/o. D la że g lu g i na k a n a ła ch i rzekach ska n a liz o w a n y c h odp o w ie d n ia ró żn ica je s t jesz
cze w iększa.
Przechodząc do in te re s u ją c e j k w e s tii, ia k p rz e d s ta w ia ją się n ie c a łk o w ite je d n o s tk o w e k o sz ty w ła sn e w k o m u n ik a c ji sam ochodow ej w p o ró w n a n iu do podob nych ko sztó w w ła s n y c h na k o le i, s tw ie rd z ić należy, że rzeczone ko szty w ła sne w k o m u n ik a c ji sam ochodow ej są na odle
głościach k r ó tk ic h m niejsze od o d p o w ie d n ich kosztów k o le i. O dległości te w ynoszą d la prze
w o z u osób około 40 km , dla prze w o zu d ro b n ic y około 60 k m i dla przew ozu ła d u n k ó w m asow ycn c ią g n ik a m i z p rzycze p a m i o koło 40 k m , z zastrze
żeniem je d n a k w y z y s k a n ia ładow no ści samocho
d u ponad 50°/o. Na odległościach dalszych je d n o stko w e ko szty w łasne k o le i są zdecydow anie niższe. W y n ik a to stąd, poniew a ż koszty_ prze
w o zu osób, a w jeszcze w ię k s z y m s to p n iu k o szty przew ozu p rze syłe k ko le ją , s k ła d a ją sie z tz w . s ta ły c h ko sztó w s ta c y jn y c h i z kosztów zm ie n n ych , zależnych od odległości przewozu.
S tałe ko szty sta cyjn e są ró w n ie w y s o k ie dla od
le g ło ści b lis k ic h , ja k i d a le kich . S k u tk ie m tego na odległościach b lis k ic h podw yższają znacznie je d n o stko w e ko s z ty w łasne. Na odległościach dalszych ic h w p ły w p rz e ja w ia się n ie ró w n ie s ła b ie j, gdyż ro z k ła d a ją się one na zn a czn ie j
szą ilość k ilo m e tró w . W kosztach przew ozu sa
m ochodem część składow a kosztów , odpow iada
jąca s ta ły m kosztom s ta c y jn y m , je s t n ie p o m ie r
n ie m niejsza od k o le jo w y c h .
P o ró w n a n ie je d n o s tk o w y c h ko sztó w w ła s n y c h pozw ala w p ra w d z ie na ocenę ś ro d kó w k o m u n i
k a c y jn y c h z p u n k tu w id z e n ia e ksp lo a ta cji, lecz n ie d a je jeszcze pełnego obrazu o ic h w a rto ś c i gospodarczej. W ty m ce lu u w z g lę d n ić n a le ży dalsze k ry te r ia , a m ia n o w ic ie :
1) ko szty dodatko w e, zw iązane z p o s łu g iw a n ie m się d a n y m ś ro d k ie m k o m u n ik a c y jn y m , ' ja k ko szty dow ozu i odw ozu p o d ró żn ych lu b
p rze syłe k, ko szty przeła d o w a n ia , ko szty ooa- k o w a n ia w ym aganego d la tra n s p o rtu d a n ym ś ro d k ie m k o m u n ik a c y jn y m , itp .
2) jakość p ro d u k o w a n y c h u słu g p rzew ozow ych, ja k szybkość i te rm in o w o ś ć przew ozu, w y godę, re g u la rn o ść ru c h u , częstotliw ość prze
w ozów , odpow ie dzialność za s tra ty , bezpie
czeństwo, możność p rzew ozu p rz e s y łe k bez
pośrednio od s k ła d u n a d a w cy do s kła d u od
b io rc y , itp .;
3) znaczenie danego środka k o m u n ik a c y jn e g o d la g o sp o d a rki n a ro d o w e j.
O s ta tn i p u n k t w ym a g a osobnego om ów ienia.
36 --- ---
N ie je s t bez znaczenia d la gosp o d a rki naro d o w e j, że p u b lic z n a k o m u n ik a c ja samochodowa, p ro d u k u ją c a u s łu g i przew ozow e w y s o k ie j ja k o ści, n ie w ym a g a na ogół ze s tro n y społeczeństwa n a k ła d ó w na budow ę osobnej d rogi. Jest je d n a k z d ru g ie j s tro n y fa k te m w ie lk ie j w a g i, że w k o m u n ik a c ji k o le jo w e j u lo ko w a n o ogrom ne k a p i
ta ły , k tó re m uszą b yć d la gosp o d a rki n a ro d o w e j w y k o rz y s ta n e , ty m b a rd z ie j, że k o le j w obec
n y c h w a ru n k a c h je s t w d a lszym ciągu śro d kie m k o m u n ik a c y jn y m zasadniczym , któ re g o a n i sa
m ochód, a ty m m n ie j żegluga, zastąpić n ie m o gą. Żaden b o w ie m in n y środek k o m u n ik a c y jn y n ie jednoczy w sobie t y lu cennych w łaściw ości, w śró d k tó ry c h w y m ie n ić należy: istniejący_ za
sięg te r y to r ia ln y k o le i i możność dalszego je ^o rozszerzenia, ta n i i s z y b k i przew óz m asow y ła d u n k ó w na d a le k ie odległości, m a ła zależność od w a ru n k ó w k lim a ty c z n y c h i atm o sfe ryczn ych , możność zastosowania różnego ro d z a ju dostęp
nego p a liw a lu b e n e rg ii e le k try c z n e j, ja k o s iły napęd ow ej, itd .
P oró w n a w cza ocena u s łu g p rzew ozow ych, p ro d u k o w a n y c h przez różne ś ro d k i k o m u n ik a c y j
ne, o p a rta na p rz e d s ta w io n y c h w y ż e j k r y te ria c h , p ro w a d z i do n a stę p u ją cych w n io s k ó w ogólnych.
K a ż d y z o m a w ia n ych ś ro d kó w k o m u n ik a c y j
n y c h p ro d u k u je u s łu g i przew ozow e, k tó re w p e w n y m o k re ś lo n y m zakresie posiadają n a jw y ż szą, w zg lę d n ą w a rto ś ć gospodarczą, np. w k o m u n ik a c ji sam ochodow ej p rze w o zy osób, prze s y łe k d ro b n ic o w y c h , a w p e w n y c h w a ru n k a c h ta k ż e p rze w o zy p rz e s y łe k m asow ych na k r ó t k ic h odległościach, zaś na odległościach d a l
szych p rze w o zy z w ie rz ą t ż y w y c h i ła tw o się psu
ją c y c h to w a ró w ; w żegiudze ś ró d lą d o w e j — p rze w o zy ciężkich, m asow ych i ła m liw y c h lu b ła tw o kru szą cych się ła d u n k ó w na dalsze odle
głości pod w a ru n k ie m , że n ie je s t w y m a g a n y k r ó t k i te rm in d o sta w y i p rze w o zy osiągną do
stateczne natężenie ilościow e; w k o m u n ik a c ji lo tn ic z e j — s z y b k i przew óz osób i w yso ko ce n - n y c h p rze syłe k na dalsze odległości itd .
W ty c h w a ru n k a c h p rz y w ró c e n ie is tn ie ją c e j n ie g d yś jedności k o m u n ik a c y jn e j lu b stw o rze n ie n o w e j w o p a rc iu o in n y środek tra n s p o rto w y , je s t n ie do p rz y ję c ia , gdyż p o z b a w ia łb y go
spodarkę n a ro d o w ą ty c h k o rz y s tn y c h m o ż liw o ści przew ozow ych, ja k ie d a je k a żd y z o m a w ia n y c h ś ro d k ó w k o m u n ik a c y jn y c h . B y ło b y to za
przeczeniem dokona nych ju ż osiągnięć i postę
pu. Z d ru g ie j s tro n y n ie m ożna s p ra w y pozosta
w ić w ła sn e m u b ie g o w i, t j. p o z w o lić na dalsze rozbieżne d z ia ła n ie ś ro d kó w k o m u n ik a c y jn y c h i w za je m n e p o d ko p y w a n ie się.
W y jś c ie m z te j s y tu a c ji je s t stw o rze n ie je d n o lite g o system u k o m u n ik a c y jn e g o , o b e jm u ją cego k o le j, samochód, żeglugę śró d lą d o w ą i sa
m o lo t, a w prow adzają cego w d zie d zin ie k o m u n i
k a c ji ła d i porządek, w y m a g a n y p o trze b a m i go
s p o d a rk i n a ro d o w e j. W obec lic z b y i ró żn o ro d ności u p ra w n io n y c h i sam odzielnie d zia ła ją c y c h ś ro d kó w k o m u n ik a c y jn y c h , rzeczony je d n o lity system k o m u n ik a c y jn y o p a rty b yć m u s i na k o o rd y n a c ji, u jm u ją c e j om aw iane ś ro d k i k o m u n i
k a c y jn e w ta k i u p o rzą d ko w a n y, w sp ó łrzę d n y u k ła d , k tó r y o graniczają c lu b n a w e t w y łą c z a ją c k o n k u re n c ję , s łu żyć może n a jle p ie j p o trze bom gosp o d a rki n a ro d o w e j jakością, w y d a jn o ścią i ta n io ścią przew ozów . K o o rd y n a c ja dąży do u ch w y c e n ia w s z y s tk ic h ro d z a jó w tra n s p o rtu w jedną, w p ra w d z ie n ie o rg a n iza cyjn ą , ^ lecz przew ozow ą całość, w yznaczając każdem u środ
k o w i k o m u n ik a c y jn e m u w ła ś c iw e m u m ie jsce i zakres dzia ła n ia . Przez tego ro d z a ju upo rzą d k o w a n ie k o o rd y n a c ja z u ż y tk o w u je z m o ż liw o ści p ro d u k c y jn y c h każdego środka k o m u n ik a cyjn e g o ty lk o tę część p o te n c ja ln y c h u słu g prze
w o zo w ych , k tó ra posiada n a jw ię k s z ą w a rto ść gospodarczą.
W skazania, zm ierzające do p ra kty c z n e g o ro z w ią z a n ia zagadnienia k o o rd y n a c ji w naszych w a ru n k a c h , u ją ć m ożna w szeregu n a stę p u ją cych o g ó ln ych tez.
1) Z asadniczym ś ro d k ie m k o m u n ik a c y jn y m je s t k o le j. Pozostałe, sam odzielnie d z ia ła ją ce ś ro d k i k o m u n ik a c y jn e , sta n o w ią je j uzu
p e łn ie n ie .
2) K a ż d v ze ś ro d k ó w k o m u n ik a c y jn y c h działa w g ra n ica ch w yzn a czo n ych przez p o ró w naw czą ocenę w a rto ś c i gospodarczej p ro d u k o w a n y c h przezeń u słu g przew ozow ych.
3) Równoczesna obsługa przew ozow a jednego o d cin ka przez d w a lu b w ie c e j śro d kó w k o m u n ik a c y jn y c h doDuszczalna je s t ty lk o w ty m p rz y p a d k u , g d y w y m a g a ją tego p o trze b y k o m u n ik a c y jn e danego odcinka.
4) O p ła ty za przew óz p o w in n y b yć je d n o lite dla każdego środka k o m u n ik a c y jn e g o , oparte na je d n o s tk o w y c h kosztach w ła s n y c h i dosto
sowane w ysokością do ja k o ś c i św iadczonych u s łu g przew ozow ych.
5) Różne ś ro d k i k o m u n ik a c y jn e p o w in n y ze sobą w sp ó łp ra co w a ć i sta n o w ić w zajem ne u zu p e łn ie p ie .
W spom niana w p u n k c ie 5 -y m w spółpraca po
legać może na:
a) w p ro w a d z e n iu bezpośredniej k o m u n ik a c ji, szczególnie to w a ro w e j, m ię d zy ró ż n y m i ś ro d k a m i k o m u n ik a c y jn y m i za je d n y m d o ku m e n te m p rz e w o z o w y m z odpow iednio d o stosow a nym i o p ła ta m i,
b) na p o w ią z a n iu ze sobą ró ż n y c h śro d kó w k o m u n ik a c y jn y c h przez urządzanie w s p ó l
n y c h kas b ile to w y c h , poczekalni, w z a je m ne dostosow anie ro z k ła d ó w jazdy, budow ę sta cu p rz e ła d u n k o w y c h , bocznic p o rto w y c h , w p ro w a d z e n ie k o n te n e ró w , w y k o rz y s ta n ie te«o samego p ersonelu i o rg a n i
z a c ji dla p o trz e b d w óch lu b w ię c e j środ
k ó w k o m u n ik a c y jn y c h , itp .
c) zastępow aniu prze w o zó w k o le jo w y c h przez p rze w o zy samochodov/e w na stę p u ją cych p rz y p a d k a c h :
1) na o d cin ka ch lo k a ln y c h o sła b ym na tę że n iu ru c h u i przew ozów , je ż e li p o ró w n a n ie k o sztów ru c h u k o le jo w e g o z kosztam i l i n i i sa- m nchodow e j. zastępującej k o le j, w yk a ż e m o
żliw o ść osiągnięcia oszczędności; na lin ia c h
zastępczych stosowane są t a r y f y ko le jo w e , a ru c h sam ochodow y o d b yw a się na ra c h u n e k ko le i,
2) do przew ozu p rz e s y łe k d ro b n ic o w y c h w o b rę b ie w ę złó w k o le jo w y c h celem przyśpieszenia przew ozu ty c h p rze syłe k i odciążenia ko le i.
P rz e s y łk i d ro b n ico w e abso rb u ją b o w ie m w s to p n iu n ie p ro p o rc jo n a ln y m do swego zna
czenia pracę p rz e to k o w ą w stacjach w ę zło w y c h , n a sta w io n ą przede w s z y s tk im na prze
ra b ia n ie g łó w n y c h p o to k ó w ła d u n k o w y c h , 3) celem z w o ln ie n ia k o le i od przew ozu p rzesy
łe k na k r ó tk ic h odległościach. W yd a jn o ść przew ozow a w a g o n u tow arow ego , użytego do przew ozu na odległość do 30 km , je s t k i l k a k ro tn ie m niejsza w p o ró w n a n iu z w y d a j
nością średnią w agonu, o bserw ow an ą na ca
łe j sieci. O b ró t ta kie g o w a g o n u w ym aga, m i
m o k r ó tk ie j odległości, n a jm n ie j 2 dób, z cze
go na b ie g w a g o n u w pociągu p rzyp a d a o jio - ło 2 godzin, a reszta czasu na czynności za
ładow czo - w yła d o w cze , na p o d sta w ie n ie w agonu, na ocze kiw a n ie w łącze n ia w skła d pociągu, na czynności p rzetokow e, itp . W e d łu g obliczeń, p rze p ro w a d zo n ych w ZSRR, u w o ln ie n ie k o le i od przew ozów na k ró tk ic h odległościach, p o z w o liło b y podnieść w y d a j
ność przew ozow ą istniejąceg o ta m ta b o ru to w arow ego o 8% — 10°/o, a ty m sam ym ogra
n ic z y ć w ysokość nie zb ę d n ych w y d a tk ó w na ta b o r.
W obecnym , 5 -le tn im p la n ie gospodarczym ZS R R p rz e w id z ia n o p rze to zastąpienie w d u ż y m s to p n iu przew ozu k o le ją m asow ych ła d u n k ó w na k r ó tk ic h odległościach ta ń szy
m i p rzew ozam i sam ochodow ym i.
4) do przew ozu sam ochodam i z w ie rz ą t ż y w y c h i ła tw o p su ją cych się to w a ró w oraz d la prze w ozu w z d łu ż tra s k o le jo w y c h p rze syłe k d ro b n ic o w y c h do k o le jo w y c h s ta c ji s o rto w - n iczych.
K o o rd y n a c ja prze w o zó w n ie p rz y w ra c a w p ra w d z ie jedności k o m u n ik a c y jn e j, lecz stw a rza porządek, za p e w n ia ją c y p rze d m io to w e k o rz y ś c i zw iązane z jednością k o m u n ik a c y jn ą . U suw a niepożądane n a w a rs tw ie n ia re g io n a ln e ro zb ie żn ie d z ia ła ją c y c h k o m u n ik a c ji, a p rz y d z ie la ją c każdem u ś ro d k o w i k o m u n ik a c y jn e m u od
p o w ie d n i re g io n a ln y zakres dzia ła n ia , w k ła d a n a ń rów nocześnie odpow iedzi alnaść za n a le ży
tą obsługę w yznaczonego re jo n u , zgodnie z po
trz e b a m i gosp o d a rki n a ro d o w e j. Prześledzenie zakłóceń, k tó re w p ro w a d z ił samochód do k o m u n ik a c ji doprow adza do w n io s k u , że g łó w n ą ic h p rz y c z y n ą b y ł o m a w ia n y b ra k o d p o w ie d zia ln o ści, pozostający w z w ią z k u z b ra k ie m w y ra ź n ie określonego zakresu d ziałania .
K o o rd y n a c ja ogranicza lu b n a w e t 'uwłacza k o n k u re n c je , zostaw ia je d n a k o tw a rte pole dla w sp ó łza w o d n ictw a , a w k o n s e k w e n c ji dla ro z w o ju i postępu technicznego. Ładunki.^ w y m a gające dalszego przew ozu in n y m środkiem^ k o m u n ik a c y jn y m , p rze ka zyw a n e sa w z a je m n ie w drodze w s p ó łp ra cy. Pozostałe ła d u n k i m u si k a ż d y środek k o m u n ik a c y jn y dla siebie w y p ra cować. K o m u n ik a c ja sam ochodowa zmuszona
je s t w te n sposób do ro z w in ię c ia szeroko z a k re ślonej a k c ji a k w iz y c y jn e j i p io n ie rs k ie j, gdy p rze d te m ograniczała się p rze w a żn ie do odbie
ra n ia prze w o zó w ko le i.
K o o rd y n a c ja prze w o zó w z n a jd u je najlepsze w a r u n k i do z re a liz o w a n ia w k ra ja c h , w k tó ry c h różnego ro d z a ju ś ro d k i przew ozow e zależne są od jednego ośrodka dyspozycyjne go, t j . w k r a ja c h o s o c ja lis ty c z n e j, p la n o w e j gospodarce n a ro d o w e j. K o rz y ś c i z n ie j p łyn ą ce są je d n a k ta k o czyw iste i w a ż k ie , że ta kże w k ra ja c h o od
m ie n n y m u s tro ju poczyniono ju ż pow ażne w y s iłk i w celu u p o rzą d ko w a n ia prze w o zó w w ty m duchu.
W d zie d zin ie k o o rd y n a c ji dokonano w Polsce znacznego postępu przez p o w o ła n ie w każdej d y r e k c ji okręg, k o le i państw . — K o m is ji K o o rd y n a c ji P rzew ozów , złożonej z p rz e d s ta w ic ie l i k o le i n o rm a ln o i w ą s k o to ro w e j, u rzę d ó w w o je w ó d z k ic h ,P aństw . K o m u n ik a c ji Samochodo
w e j oraz d y r e k c ji okręg, d ró g w o d n y c h i p a ń s tw o w y c h p rz e d s ię b io rs tw że g lu g i śró d lą d o w e j.
K o m is je m a ją c h a ra k te r p ro je k to d a w c z y i o p i
n iodaw czy. G łó w n y m zadaniem K o m is ji je st w yznaczenie każdem u ś ro d k o w i i p rz e d s ię b io r
s tw u k o m u n ik a c y jn e m u w ła ściw e g o m u te ry to ria ln ie zakresu d z ia ła n ia i u sta le n ie sposobów w z a je m n e j w sp ó łp ra cy. Z dotychczasowego prze
b ie g u pra c w K o m is ja c h i żyw ego zaintereso
w a n ia n a le ż y w n io sko w a ć, że p o w o ła n ie K o m i
s ji o d p o w ia d a ło wysoce potrzebom i w y d a je
oczekiw ane re z u lta ty . K o m u n ik a c ja k o le jo w a i sam ochodowa d z ia ła ją w c a łk o w ity m zrozu
m ie n iu w z a je m n y c h in te re s ó w oraz k o rzyści p ły nących ze w s p ó łp ra c y i w zajem nego u z u p e łn ia n ia się; w ty m celu k o le j u d zie la P a ń s tw o w e j K o m u n ik a c ji S am ochodow ej ż y c z liw e j pom ocy przez urządzanie w s p ó ln y c h kas b ile to w y c h , w s p ó ln y c h poczekaln i, u s ta la n ie p u n k tó w po
c z ą tk o w y c h l i n i i au to b u so w ych na placach przed s ta c ja m i k o le jo w y m i, pom oc w o rg a n izo w a n iu ru c h u tow arow ego , w y d z ie rż a w ia n ie placów , m agazynów , itp .
Rozpoczęto ró w n ie ż w stę p n e prace nad zo r
g a n izo w a n ie m w w a ż n y c h ośrodkach now ocze
snych s ta c ji m ie js k ic h p rz y c z y n n y m w s p ó ł
u d zia le za in te re so w a n ych ś ro d k ó w k o m u n ik a c y jn y c h (k o le j, sam ochód i żegluga).
D la p rz y s z ły c h s ta c ji m ie js k ic h p r o je k tu je się następu jące zadania:
1) obsługą k lie n te li m ie js k ie j (dow ózka, od w ó z- ka i spedycja przesyłek),
2) obsługa sam ochodowa obszarów p o d m ie j
skich, m ająca zapew nić k lie n te li szybkie i sp raw ne u s łu g i przew ozow e, a rów nocze
śnie z w o ln ić k o le j od n ie k o rz y s tn y c h d la n ie j prze w o zó w na k r ó tk ic h ^odległościach,
3) o d daw a nie p rz e s y łe k do prze w o zu te m u środ
k o w i k o m u n ik a c y jn e m u , k t ó r y w ra m a ch żą
danego te rm in u d ostaw y dokona przew ozu n a js p ra w n ie j i n a jta n ie j.
IN Ż . C Z E S Ł A W J A W O R S K I
TRAKCJA ELEKTRYCZNA, JEJ WŁAŚCIWOŚCI I RENTOWNOŚĆ
„Je st m a rn o tra w stw e m , n ie m o ż li
w y m do dalszego to le ro w a n ia , abyś
m y spalali nadal na parowozach w y sokogatunkow y w ęgiel, k ie d y m am y możność, przez e le k try fik a c ję ko le i i zużyw anie w e le k tro w n ia c h d la ce
ló w tr a k c ji bezw artościow ych od
padków w ęglow ych, zaoszczędzić państw u co ro k ' po k ilk a m ilio n ó w ton w ęgla o najw yższej w a rto ści.“
(— ) J. Rabanowski O b se rw o w a n y w o s ta tn ic h dziesiątkach la t ro zw ó j te c h n ik i, a z n im ro z w ó j gospodarczy i k u l
tu r a ln y całego c y w iliz o w a n e g o św ia ta w y k a z u ją tem po w y ra ź n ie przyśpieszone. Ż y je m y w cza
sach, k tó re z n a m io n u je w y ś c ig p ra c y w każdej dziedzinie , w y ś c ig o najszybsze i najlepsze osiąg
nięcia, w y ś c ig o postęp. S ta ją do niego całe n a ro d y i u s tro je , lu d z ie i m aszyny. Rzuca się w k ą t stare narzędzia, c h w y ta się now e, lepsze, a b y n i
m i w y k u ć jeszcze lepsze. N ie sprosta dziś sza
b la czołgow i, a m echaniczne j skręcarce — k o ło w ro te k . M in ę ły czasy h u s a rii i d y liż a n s u poczto
wego, choć może b y ły ro m a n tyczn ie jsze , n iż d z i
siaj. P rz e m in ę ły z w ia tre m . W s z e lk i k o n se rw a ty z m w d zie d zin ie te c h n ic z n e j ró w n o zn a czn y
je s t dziś z zacofaniem . S ta n ę liśm y do w y ś c ig u gospodarczego, k tó r y m u s im y w y g ra ć , je ś li n ie chcem y b yć w y p c h n ię c i na p e ry fe rie dzisiejsze
go św iata.
Jedną z n a jw a ż n ie js z y c h dziedzin życia go
spodarczego je s t k o m u n ik a c ja w ogóle, k o le jo w a zaś w szczególności.
Zachodzi p y ta n ie , ja k p rz e d s ta w ia ją się d z i
siejsze sto s u n k i w k o m u n ik a c ji k o le jo w e j na tle ogó ln ych w a ru n k ó w gospodarczych i te ch n icz
n y c h św iata.
N a jw a żn ie jszą w n ie j ro lę o d g ry w a ła d o ty c h czas i o d g ry w a n a d a l tra k c ja parow a, k tó ra przez d łu g i okres czasu sta n o w iła nawet, je d y n y p o w a żn y środek k o m u n ik a c ji szynow ej d la p rze w ozów m asow ych na duże odległości. C zy bę
dzie ona i w przyszłości o d g ry w a ła ro lę d o ty c h czasową, w y d a je się rzeczą raczej w ą tp liw ą . W dalszym ciągu m e j p ra c y o t r a k c ji e le k try c z n e j będę zm uszony zaatakow ać bezpośrednio ..uoso
b ie n ie “ t r a k c ji p a ro w e j — p a row óz i dlatego uw a ża m za stosowne złożyć m u p rz e d te m n a le ż n y h o łd .
B o d a j n ie ma na św iecie d ru g ie j ta k ie j m a szyny, k tó ra b y w y k o n a ła pracę w iększą, n iż ją
w y k o n a ła w ciągu swego stu p ię ćd zie się cio le tn ie - go ż y w o ta — lo k o m o ty w a parow a. Je j u d z ia ł w o g ó ln y m ro z w o ju gospodarczym ś w ia ta i w je?o postępie c y w iliz a c y jn y m i k u ltu r a ln y m je s t n ie do ocenienia. M ożna s tw ie rd z ić , z zupełną p e w nością, że inaczej zu p e łn ie p o to c z y ły b y się dzie
je św ia ta w d w u o sta tn ich stuleciach, g d y b y n ie b y ło parow ozu.
A je d n a k ju ż od 50 la t zaczyna z n im k o n k u row ać, i to w sposób coraz b a rd z ie ] skuteczny, lo k o m o ty w a e le k try c z n a . Od k ilk u n a s tu la t z ja w i ł się d ru m k o n k u re n t w postaci lo k o m o ty w y
diesel - e le k try c z n e j, a w reszcie ja k o ostatnia re w e la c ja — lo k o m o ty w a tu rb o - e le k try c z n a , napędzana s p a lin a m i p y łu w ęglow ego.
Te u p o rczyw e i co w ażniejsze skuteczne po
s z u k iw a n ia innego system u t r a k c ji i p ró b y za
s tą p ie n ia p a ro w o zu n o w y m i, często jeszcze m e - w y p ró b o w a n y m i ś ro d k a m i k o m u n ik a c ji dow o
dzą. że parow óz, k tó r y w y k o n a j dotychczas ta k w ie lk ą pracę, k tó r y ta k bardzo p rz y c z y n ił się do ro z w o ju gospodarczego ś w ia ta i w ta k im s to p n iu w p ły n ą ł na jego d zie je i jego stan obe
cny, dzisie jszym zadaniom i w a ru n k o m p ra c y a w szczególności dzisiejszem u te m p u życia go
spodarczego — sprostać ju ż n ie może. ^
D a ją c y c h się zaobserw ow ać te n d e n c ji w k r a jach w ysoce u p rz e m y s ło w io n y c h o ro zb u d o w a n e j k o m u n ik a c ji k o le jo w e j, dążących do ^ za
s tą p ie n ia w przyszło ści lo k o m o ty w y p a ro w e j in ną, n ie m ożem y lekcew ażyć. Ze w z g lę d u na d łu g o fa lo w e p la n y gospodarcze, zm ierzające do p rz e b u d o w y naszego państw a z k r a ju ro ln ic z e go na ro ln ic z o - p rz e m y s ło w y , a w szczególności ze w z g lę d u na w zra sta ją ce w s z y b k im te m p ie p rze w o zy k o le jo w e , szczególnie w ęffla, P o lskie K o le je P a ń stw o w e s to ją w obec konieczności ro z s trz y g n ię c ia zagadnienia, w ja k i sposób za
m ie rz a ją podołać czekającym je w b lis k ie j p rz y s z ło ś c i’ zadaniem k ilk a k ro tn e g o zw iększenia przew ozów . C zy zro b ią to p rz y pom ocy t r a k c ji p a ro w e j, zw ię ksza ją c t y lk o odp o w ie d n io i stop
n io w o ilość ta b o r u 'i przelotność l i n i i przez prze bud o w ę b lo k a d y i bud o w ę n o w y c h to ró w i lin ii, czv też w p ro w a d z a na lin ie k o le jo w e n o w y sy
stem tr a k c ji, a ie ś li ta k, ja k i i w ja k im ro z m ia rze.
O d p o w ie d zi na te pytania i ro zw ią za n ia tego zagadnienia szukać n a le ży je d y n ie na drodze ścisłych rozw a ża ń ekonom icznych.
C h c ia łb y m tu p o d k re ś lić szczególnie w a ż n y m o m e n t: po zniszczeniach w o je n n y c h naszego k a p ita łu , zainw estow anego w ta b o r, urządzenia i lin ie ko le jo w e , z n a jd u je m y się w c h w ili obec
n e j w okresie, w k tó r y m bod zie m y m u s ie li po
n o w n ie zainw estow a ć na k o le i w ie lk ie k a p ita ły . Jest to m o m e n t e ko nom icznie n a jd o g o d n ie js z y do przyp u szcza ln e j z m ia n y system u tr a k c ji. gdvż w ra zie s tw ie rd z e n ia je j konieczności zaoszczę
dzi sie k a p ita ły , k tó re b y ły b y w ty m czasie zainw estow a ne w tra k c ję p a ro w ą i ty m wyższe, im w cześniei n a s ła n i decyzja o zm ia n ie system u.
P oniew aż zaś k a ż d y r o k sta n o w ić może o zbęd
n y c h w y d a tk a c h rz ę d u m ilia r d ó w z ło ty c h , o p ła ci się n a w e t w ra zie p o trz e b y w y d a ć duże m i
lio n y , a b y ic h u n ikn ą ć.
M o m e n t, w ja k im się w te j c h w ili z n a j
d u je m y , je s t szczególnie w a ż n y i z tego pow o
du, że niezależn ie od o d b u d o w y p o w o je n n e j w k ro c z y liś m y w okres in te n s y w n e j p rze b u d o w y gospodarczej k r a ju i w w y n ik u jego u p rz e m y s ło w ie n ia będą z ro k u na r o k w z ra s ta ły w y d a t
n ie przew ozy ko le jo w e , a z n im i, a raczej dla ic h w y k o n a n ia — także now e in w e s ty c je .
P rz y s tę p u ją c do szczegółowych rozw ażań na te m a t m o żliw e g o zastosowania na P K P n o wego system u tr a k c ji, z a u w a żym y przede w szy
s tk im , że w p ro w a d za n a obecnie w A m e ry c e lo k o m o ty w a diesel - e le k try c z n a w naszych w a ru n k a c h m a m ałe szanse zastosowania na w ię k szą skalę. B u d o w a ty c h lo k o m o ty w o w ie lk ie j m ocy spow odow ana została *) przede w s z y s tk im dążeniem a m e ry k a ń s k ic h to w a rz y s tw k o le jo w y c h do w y z y s k a n ia ro p y n a fto w e j i uniezależ
n ie n ia się od dostaw w ęgla, któ re g o zapasy na składzie są w A m e ry c e z w y k le bardzo m ałe, ta k że częste s tr a jk i w p rze m yśle w ę g lo w y m , pow o
d ujące choćby k r ó tk ie p rz e rw y w dostaw ie w ę gla, p a ra liż u ją ru c h k o le jo w y . W a ru n k i te u nas n ie is tn ie ją , z d ru g ie j s tro n y zaś n ie posiadam y w dostatecznych ilościach ro p y n a fto w e j, w k tó r ą A m e ry k a o b fitu je . Z p u n k tu w id z e n ia te c h n i
cznego, choć lo k o m o ty w y d ie s e l-e le k try c z n e n ie m a ją ogran iczo n e j szybkości i m ogą b yć bud o w ane na moc wyższą, n iż parow e, to je d n a k moc ta je s t także ograniczona, a spraw ność niższa n iż lo k o m o ty w e le k try c z n y c h . P rócz tego, ze w zg lę d u na tru d n o ś c i w u ru c h a m ia n iu , lo k o m o ty w y te n a d a ją się raczej w y łą c z n ie do pociągów bez
pośre d n ich na lin ia c h o d łu g ic h przelotach.
W a ru n k o m p o ls k im b a rd z ie j odpow iada lo k o m o ty w a tu rb o - e le k try c z n a na p y ł w ę g lo w y ; n ie s te ty , n ie w ie le jeszcze m ożna o n ie j pow iedzieć, gdyż z n a jd u je się ona jesz
cze w o p ra co w a n iu te c h n ic z n y m i dopiero m a się w k ró tc e ukazać. J e ś li p ró b y z ty m i lo k o m o ty w a m i n ie zaw iodą p o k ła d a n y c h w n ic h n adziei, i je ś li zostaną pokonane bardzo duże tru d n o ś c i, ja k ie się w y ło n iły , lo k o m o ty w y te ze w zg lę d u na m a te ria ł n a pęd ow y m o g ły b y zastą
p ić u nas p a ro w o z y lu b znaleźć zastosowanie ró w n o le g le z lo k o m o ty w a m i e le k try c z n y m i.
T a k w ie c zagadnienie w y b o ru zasadniczego system u t r a k c ji sprow adza się w c h w ili obecnej do ro z s trz y g n ię c ia k w e s tii: tra k c ja p arow a, czy e le ktryczn a ?
Samo p o sta w ie n ie tego p y ta n ia w y d a ć się może z b y t śm iałe. Cóż to u p ow ażn ia tra k c ję e le k try c z n ą do sta w a n ia na r ó w n i z parow ą, ba, do p ró b u zyska n ia pierw szeństw a? T ra m w a je , k o le jk i dojazdow e — ta k , ale n o rm a ln e k o le je z koniecznością p ro w a d ze n ia c ię ż k ic h pociągów to w a ro w y c h ?
A tym czasem tr a k c ja e le k try c z n a ro b i coraz w ieksze postępy, o b e jm u je now e lin ie , w ę z ły i sieci ko le jo w e , p rz e jm u je na siebie większość p rze w o zó w i ru g u je parow óz. Już przed w o jn ą z e le k try fik o w a n o w E u ro p ie ponad 18.000 km .
*) P a trz a rty k u ł inż. Gr. W asilew skiego i inż. F. F i
ja łko w skie g o w N r 9/10 z 47 r. „P rzeglądu K o m u n i
kacyjnego“ .
39
W r. 1937 tr a k c ją e le k try c z n ą dokonano w S z w a jc a rii na sieci z e le k try fik o w a n e j w 77% — 94% w s z y s tk ic h przew ozów , w M a ro k k u na 68%
sieci k o le jo w e j 87% , w S zw e c ji na 42,5% — 81%, w e W łoszech na 24% — 38% . W czasie w o jn y N ie m c y p rz y g o to w y w a li z e le k try fik o w a n ie ca
łe j sw ej sieci k o le jo w e j, a Szw ecja n ie m a l po
d w o iła swą sieć z e le k try fik o w a n ą . Po w o jn ie w zn o w io n o dalszą e le k try fik a c ję k o le i w e W ło szech i F r a n c ji i p rzy s tą p io n o do dalszej e le k
t r y f ik a c ji k o le i w Z w ią z k u R ad zie ckim , w p ie r
w szym okresie na długości ponad 5.000 k m lin ii.
W te ch n iczn e j prasie zagranicznej pisze się o za
m ie rzo n e j e le k tr y fik a c ji k o le i m. in . w Czecho
s ło w a c ji i n a w e t B u łg a rii. T y lk o o Polsce ta m ja k dotąd głucho.
Parow óz, a z n im tra k c ja p arow a, zaczynają b yć ru g o w a n e z sieci k o le jo w y c h całego św ia ta w te m p ie coraz szybszym . S p ró b u jm y znaleźć odpow iedź na p y ta n ie , dlaczego się ta k dzieje, i ja k ie są pow ody, że parow óz, ik tó ry ta k długo i z ta k im pow odzeniem pozostaw ał n a jw a ż n ie j
szym c z y n n ik ie m k o m u n ik a c ji k o le jo w e j i je d n y m z n a jw a ż n ie js z y c h w ż y c iu gospodarczym św iata, w obecnym w y ś c ig u p ra c y zdaje się tr a cić n ie m a l z ka ż d y m d n ie m n ie o d w o ła ln ie i osta
tecznie palm ę p ie rw sze ń stw a i s w o ją ro lę de
cyd u ją cą w k o m u n ik a c ji szynow ej na korzyść e le ktro w o zu . O czyw iście g łó w n a ro lę g ra ją ja k z w y k le w z g lę d y ekonom iczne. T ra k c ja e le k tr y czna je s t w p e w n y c h w a ru n k a c h tańsza od pa
ro w e j n ie ty lk o w e ksp lo a ta cji, ale, ja k to s p ró b u ję p ó źn ie j p o kró tce zanalizow ać i dowieść,
— ta kże ze w z g lę d u na in w e s ty c je . A b y je d n a k w y n ik i ekonom iczne b y ły zrozum iałe, m u s im y prze d te m zanalizow a ć różnice obu ro d z a jó w t r a k c ji pod w zg lę d e m te ch n iczn ym .
Zasadnicza ró żn ica m ię d z y tr a k c ją p a ro w ą a e le k try c z n ą polega na ty m , że o ile energia po
trze b n a do napędu p a row ozu „w y tw a rz a n a “ je s t
\v$>am ym parow ozie, o ty le e le k tro w ó z czerpie ja gotow ą za p o śre d n ictw e m sieci roboczej i za
s ila ją c e j z e le k tro w n i. Inaczej m ó w ią c — e le k
tro w ó z to ty lk o urządzenie s iln ik o w e , n a to m ia st p a row óz — to całość zaw ierająca w sobie, prócz urządzenia s iln iko w e g o , także siło w n ię .
Z te j zasadniczej ró ż n ic y w y p ły w a ją o c z y w i
ście pow ażne konsekw en cje. P ie rw szą z n ic h je s t to, że parow óz o m ocy zb liż o n e j do m ocy e le k tro w o z u m u s i b yć od niego cięższy, bo m usi w ie źć ze sobą, prócz zasadniczego urządzenia siln ik o w e g o , także tę s iło w n ię i te n d e r z w ę g le m i wodą. Jego ciężar w zrasta z tego pow odu d w u lk ro tn ie w „ sto su n ku do tego, ja k i z u w a g i na przyczepność je s t p o trz e b n y p rz y ro z ru chu. -W y s ta rc z y d la spraw dzenia o b lic z y ć sto
sunek ca łk o w ite g o ciężaru ja k ie g o k o lw ie k pa
ro w o z u w ra z z te n d re m do jego ciężaru p rz y czepnego. Je ś li p r z y jm ie m y na po d sta w ie da
n y c h p rz e d w o je n n y c h ś re d n i (w Polsce) ciężar pociągu na o ko ło 500 to n i śre d n i ciężar paro
w o zu w ra z z te n d re m 150 ton. to z tego w y n i
ka, że w o z im y n ie p o trz e b n ie 75 ton, c z y li 15%
cię ża ru b r u tto przeciętnego pociągu. (D la po
ciągów to w a ro w y c h stosunek te n spada p o n i
żę’ 10% , d la osobow ych w zra sta ponad 20% ).
D o d a jm y do tego, że w ę g ie l, k tó r y sp a la m y na parow ozach trze b a b y ło u p rze d n io ty m iż n ie e k o n o m ic z n y m i pociągam i p rzew ieźć z k o p a ln i do p a ro w o z o w n i rozm ieszczonych po c a ły m k ra ju . U w z g lę d n ia ją c te n m om ent, d ochod zim y do w n io s k u , że tra k c ja p arow a w ym a g a d o d a tko w y c h , zbędnych p rz y t r a k c ji e le k try c z n e j, prze w ozów w w ysokości ś re d n ie j o koło 20% . K ie d y p rze d se tka m i la t w y b ie ra n o się w dalszą d ro gę, dla za pew nie nia sobie m o żliw o ści posilania się, w ożono ze sobą k u c h n ię i śpiżarnię. M ia ło to m ię d zy in n y m i ta k i sku te k, że podróż ta ka b y ła droższa, m n ie j w yg o d n a i m n ie j szybka.
Ś m ia lib y ś m y się z człow ieka, k tó r y b y w d z is ie j
szych czasach ch cia ł w te n sposób podróżować.
A le sp o ko jn ie to le ru je m y analog iczny system po
d różow ania parow ozu, k tó r y w o z i ze sobą i k u c h n ię i śpiżarnię, śpiżarnię, k tó rą — zaznaczyć n a le ży — z a o p a tru je w specjalne, najdroższe ga
tu n k i p o żyw ie n ia , m a rn u ją c je po drodze w n ie dopuszczalny sposób. P arow óz z konieczności w ym a g a b o w ie m z je d n e j s tro n y n a jle p szych ga
tu n k ó w w ęgla, z d ru g ie j zaś — nie je s t w sta
n ie w y k o rz y s ta ć go ekonom icznie, ta k ja k to może zro b ić duża e le k tro w n ia . O ile b o w ie m z e n e rg ii w ęg la spalonego w parow ozie w y z y s k u je m y dla celów tra k c y jn y c h zaledw ie 4 % — 8% e n e rg ii, o ty le przez spalanie go w lepszych w a ru n k a c h w dużej nowoczesnej k o tło w n i (a ty lk o ta k ie w chodzą w grę) p ro c e n t uzyska n e j e n e rg ii sięga 22% , w now oczesnych zaś e le k tro w n ia c h rtę c io w y c h n a w e t do 35% . P rz y jm o w a ło się dotąd ogólnie, że w e le k tro w n i n ie rtę c io w e j w y z y s k u je się energię cie p ln ą w ę g la tr z y k r o t
n ie le p ie j n iż w parow ozie. K o le je p o lskie zu ży
w a ją dziś ponad 7.000.000 to n w ęgla rocznie i ilość ta p ra w d o p o d o b n ie n ie w ie le spadnie w la ta ch następnych, bo w m ia rę obniżan ia obec
nego ogrom nego zużycia jedn o stko w e g o będą jednocześnie w z ra s ta ły przew ozy. S pa la m y w ię c za dużo co n a jm n ie j 4,5 m in . to n najlepszego w ę g la rocznie. A le n ie ko n ie c na ty m . J a k w sp o m n ia łe m , w ę g ie l p a ro w o zo w y — to w ę g ie l o n a jw y ż s z e j w a rto ści. N a to m ia st w ę g ie l u ż y w a n y w e le k tro w n ia c h — to w ę g ie l odpad kow y.
W ra zie b u d o w y n o w y c h e le k tro w n i, a spraw a ta stała się dziś po p ro s tu paląca, b ędziem y je b u d o w a li w y łą c z n ie z k o tło w n ia m i na p y ł i m ia ł w ę g lo w y , k tó re g o niew ycze rp a n e zapasy zale
g a ją Ś ląsk o lb rz y m im i h a łd a m i i niszczeją bezu
żytecznie, w z ra s ta ją c co ro k u o now e w ie lk ie p ro c e n ty c a łk o w ite j p ro d u k c ji w ęgla. W ty m p rz y p a d k u su ro w ie c d la uzyskania e n e rg ii e le k try c z n e j, n ie t y lk o zresztą dla celów tr a k c ji, o trz y m u je m y n ie m a l darm o. S praw a b u d o w y w ie lk ic h e le k tro w n i — to w ie lk ie i now e, a p rz y ty m z u p e łn ie odrębne zagadnienie, k tó re p o ru szam t u t y lk o okolicznościow o.
T a k w ię c m ożna pow iedzieć, że je ż e li spala
m y dziś na parow ozach 7 m in . to n wę<da rocz
nie, to spalam y go o 7 m in . iza dużo. Ja ką w a r tość s ta n o w i to w d zisiejszych stosunkach euro
p e jskich , św iadczyć może f a k t n a ste n u ia cy: w r. 1947 ud a ło się bogate j w w ę g ie l A n g lii p rz y bardzo w ie lk im w y s iłk u w y d o b y ć o 4 m in . to n w ę g la w ie c e j n iż w ro k u pop rze d n im , a pod k o niec u b iegłe go r o k u n ie b y ło dnia, aby o ty m
„ w ie lk im z w y c ię s tw ie gospodarczym “ n ie w o ła no w prasie a n g ie ls k ie j i przez radio. A rg u m e n t, że m a m y w ę g la pod d o sta tkie m , n ie je st w ty c h w a ru n k a c h ża d n ym argum ente m . N ie ż y je m y w odosobnieniu i n ie m ożem y się opierać na sa
m ow ystarczalności. Nasz n a d m ia r w ęgla m u s im y oddać E u ro p ie także ze w zg lę d ó w p o lity c z n y c h . Za b ra k u ją c e na m dobra m u s im y zapłacić, a nasz dziś n a jp o tę ż n ie js z y pieniądz, d o p ó k i go n ie za
m ie n im y na b a rd z ie j w a rto ś c io w y — to w ęgiel.
C h c ia łb y m tu szczególnie m ocno p o d kre ślić, że w ę g ie l p rze sta ł być je d y n ie p a liw e m , s ta ł się na
to m ia s t drogocen nym surow cem , z któ re g o m o
żem y w y p ro d u k o w a ć szereg w a rto ś c io w y c h a r
ty k u łó w p rz e m y s ło w y c h , h u tn ic z y c h , ja k ró w nież uzyskać z niego drogocenne a r ty k u ły che
m iczne. J e d y n ie o d p a d ki w ęglow e, a w ię c w szczególności m ia ł, tra k to w a ć m ożem y ja k o pa
liw o , u szla ch e tn ia ją c je przez p rze ró b kę na energię e le ktryczn ą . W przyszłości w te j ty lk o postaci p o w in n iś m y w ę g ie l ja k o p a liw o w y s y ła ć za granicę. O sp ra w ie te j m ó w i inż. J. M i - c h e j d a : *) „P ołączenie system u energetycz
nego P o ls k i z system em C zechosłow acji a zarazem i A u s tr ii i zachodn iej E u ro p y u m o ż liw i pracę ró w n o le g łą na w ie lk ą skalę, a in w e s ty c je te zapew nią u d z ia ł P o ls k i w dziele o d b u d o w y E u ro p y n ie ty lk o w postaci e ksp o rtu p ro d u k tó w p rz e m y s ło w y c h i ro ln y c h , lecz r ó w nież pod postacią e k s p o rtu e n e rg ii e le k try c z n e j.
Z agłębie W ę g lo w e będzie w te d y n ie ty lk o ser
cem e n e rg e tyczn ym P o ls k i, lecz p rze kszta łci się w bazę energetyczną E u ro p y “ . Dziś w ła śn ie ro z
poczyna się w a lk a o eksport, o r y n k i zb ytu . Tę w a lk ę o w ę g ie l m u s im y w y g ra ć . 7 m in . to n w ę gla rocznie p rz y dzisiejszej jego cenie na r y n k u e u ro p e js k im s ta n o w i ponad 100 m in . d o la ró w rocznie. O tóż przez e le k try fik a c ję k o le i m ożem y zaoszczędzić ta k ą część w ęgla spalonego na pa
row ozach, ja k ą część p rzew ozów k o le jo w y c h zd o ła m y p rzew ieźć tr a k c ją e le ktryczn ą .
N astępną ko n se kw e n cją tego, że parow óz m u si b yć jednocześnie siło w n ią , je s t to, że z pow o
du w yznaczonych przez s k ra jn ię w y m ia ró w ma on ograniczoną moc i szybkość, a po osiągnięciu k ry ty c z n e j szybkości napednej, ta kże i ogra
niczoną siłę. Ze w z g lę d ó w k o n s tru k c y jn y c h je s t bardzo tru d n o zbudow ać parow óz o m ocy w yższej n iż 4 — 5 tys. K M . M oc b o w ie m paro
w ozu zależy od ilo ś c i p a ry w y tw a rz a n e j na je d n o stkę czasu, ta zaś uzależniona je s t od w ie lk o ś c i ru sztu . Tego ru s z tu n ie m ożna b udo
wać d o w o ln ie w ie lk ie g o ze w zględu na w y m ia ry d y k to w a n e o b rysie m parow ozu. N a jw ię k s z e na- ro w o z y a m e ry k a ń s k ie ty p u 1-4-4-1 m a ją po
w ie rz c h n ię ru s z tu 11,5 m 2. i je s t m ało p ra w d o podobne, a b y w przyszłości w y b u d o w a n o p a ro w o z y w iększe. Tym czasem m oc e le k tro w o z u w p rz e c iw ie ń s tw ie do p arow ozu je s t te o re tyczn ie nieograniczona, gdyż m ocy te j e le k tro w ó z nie w y tw a rz a , a czerpie ją za p o śre d n ictw e m sieci roboczej i zasilającej z e le k tro w n i. P ra c u je ju ż dziś na k o le ja c h s z w a jc a rs k ic h e le k tro w ó z o m o
cy o k o ło 12.000 K M .
*) „Ż y c ie gospodarcze“ N r 20/47 inż. Józef M ic h e j
da „A rg u m e n ty energetyczne“ . \
P odobnie p rze d sta w ia się spraw a szybkości:
ze w z g lę d u na pracę s iln ik a parow ego p rz y b u d o w ie n ie id z ie się d a le j, n iż do 350 o b r/m in . D la uzyskania w ię c szybkości rzędu 210 k m g jć z . trzeba b y b u d o w a ć k o ła napędne o ś re d n icy po
nad 3 m e try . Tym czasem w t r a k c ji e le k try c z n e j, szybkość je s t je j cechą zasadniczą, gdyż zaieży od szybkości s iln ik ó w , k tó ra z n a - t u r v je s t duża i w ła śn ie zm niejszenie te j szvbkości, szczególnie p rz y ro z ru c h u , s ta n o w i raczej trudność, k tó rą trze b a pokonyw a ć.
Te zasadnicze w a d v leżące w sam ej n a tu rze i s tru k tu rz e parow ozu, a w ię c w a d y n ie do usunięcia, m ia n o w ic ie ograniczoność sz y b k o ści i m ocy — a co za ty m id z ie — i s iły , są g łó w n y m pow odem , d la k tó re g o n ie m o
że on sprostać zadaniom now oczesnej lo k o m o ty w y p o ciągo w ej, pow odem , k tó r y , ja k sądzę, zadecyduje w p rzyszłości ostatecznie o c a łk o w ity m w y ru g o w a n iu , czy może raczej z w o ln ie n iu p a ro w o zu ze słu żb y k o le jo w e j, ta k ja k przed stu la ty w iększa siła ko n ia parow ego zadecydow ała o w y ru g o w a n iu d y li
żansu, m im o w s z y s tk ic h w y k a z a n y c h przez n ie go zalet i m im o tr a d y c ji i s y m p a tii, ja k ą sobie pow szechnie zdobył.
O m ó w iw s z y w te n sposób p o kró tce tr z y za
sadnicze w a d y parow ozu, p re d e styn u ją ce go do z e m e ryto w a n ia , a w ięc:
1) ograniczoność jego m ocy, s iły i szybkości, 2) m a rn o tra w ie n ie ja k o p a liw a drogocenne
go surow ca t j. w ęgla i
3) zbędne i kosztow ne w ożenie 20% ciężaru pociągu — b y ło b y wskazane, za n im o m ó w im y dalsze jego w a d y, poznać b liż e j e le ktro w ó z, k tó r y po c a łk o w ity m z a w ła d n ię c iu przez tra k c ję e le k try c z n ą k o m u n ik a c ji m ie js k ie j, tra m w a jo w e j i tro lle y b u s o w e j i po u d a n ych próbaeh w y p a rcia p arow ozu z k o le i g ó rs k ic h i p o d m ie js k ic h , u s iłu je obecnie w edrzeć się na bezsporny do
tychczas te re n w ła d a n ia parow ozu, m ia n o w ic ie na g łó w n e lin ie k o le jo w e . B y ło b y n a jle p ie j, aby w ty m celu p o ró w n a ć ze sobą c h a ra k te ry s ty k i p ra c y p arow ozu i odpow iadającego m u e le k tro w ozu. N a p o ty k a m y tu je d n a k na zasadniczą trudność, ja k ie d w ie lo k o m o ty w y m ożna uważać za odpow iadające sobie: 1) czy te, k tó re mogą z ty m sam ym ciężarem ro z w in ą ć tę samą szyb
kość, ale w te d y n a st^p u m p y ta n ie , ja k ą s z y b kość, 2) czy te, k tó re m a ją je d n a k o w ą m oc — a w te d y — p rz y ja k ie j szybkości, 3) czy te, k tó re zd o ła ją pociągnąć te n sam ciężar -— i znow u p y ta n ie p rz y ja k ie j szybkości i na ja k im terenie, 4) czy też w reszcie te, k tó re m a ją te n sam cię żar.
D la m n ie osobiście b y ło n a jb a rd z ie j in te re s u jące zbadanie, ja k ie są n a jw ię k s z e m o żliw o ści p a ro w o zu i ja k i e le k tro w ó z trzeba b y m u Prze
c iw s ta w ić , i dlatego w y b ra łe m do p o ró w n a n ia ty p p ro je k to w a n y dla P K P ja k o n a jm o cn ie jszy, tzn . p a row óz to w a ro w y Tz 1-5-1. Dane do po
ró w n a n ia i jego c h a ra k te ry s ty k ę p ra c y zaczerp
n ą łe m z ogłoszonego w „P rz e g lą d z ie K o m u n ik a c y jn y m “ (N r. 9/10 z 1947 r.) a r ty k u łu p ro f. inż.
K a z i m i e r z a Z e m b r z u s ( k i e g o , pt.
„W y ty c z n e do b u d o w y p a ro w o zó w zn o rm a liz o w a n y c h P K P “ ,
