Organizacja struktur i podmiotów zapewniających bezpieczeństwo oraz porządek publiczny w Wielkiej Brytanii

(1)

D ariusz W ilk

Organizacja struktur i podm iotów zapewniających bezpieczeństwo

oraz porządek publiczny w Wielkiej Brytanii

Charakterystyka ustrojowa Wielkiej Brytanii

Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (dalej w skró

cie: W ielka Brytania) to państwo, które dzieli się n a tzw. części składowe, tj.

Anglię, Walię, Szkocję i Irlandię Północną. Terytoria zamorskie (np. Bermudy, Falklandy) są zależne i kontrolowane przez W ielką Brytanię, ale nie stanowią jej integralnej części. D ependencja Korony Brytyjskiej, a więc W yspa M an oraz W yspy N orm andzkie, są terytoriam i podległymi Wielkiej Brytanii, ale również nie stanow ią jej integralnej części. Posiadają one dużą autonom ię w postaci własnych parlamentów, rządów oraz władz lokalnych, które zajm ują się więk

szością zadań państwa.

W ielka Brytania jest monarchią parlam entarną o ustroju parlam entarno

-gabinetowym z rządem odpowiedzialnym przed parlam entem 1. Pod względem terytorialnym stanowi ona unię realną poszczególnych części składowych, n a

tom iast formalnie jest to państw o unitarne o dużej decentralizacji. W ielka Bry

tania nie m a spisanej konstytucji. W ładza ustawodaw cza należy do monarchy oraz dwuizbowego parlamentu, składającego się z Izby Gmin oraz Izby Lordów2.

W ładza wykonawcza sprawowana jest teoretycznie przez króla z pom ocą rzą

du, natom iast w rzeczywistości - przez sam rząd3. Szkocja, Walia oraz Irlandia Północna m ają własne parlam enty narodowe4. W Anglii nie funkcjonuje od

rębny parlam ent narodowy, co sprzyja zachowaniu jedności państwa. Jednakże

1 Por. P. Sarnecki, Ustroje konstytucyjne państw współczesnych, Warszawa 2008, s. 17-73.

2 Ibidem, s. 26-38.

3 Ibidem, s. 50-59.

4 Szkocja oraz Irlandia Północna mają własne parlamenty oraz rządy, które zostały utwo

rzone na podstawie odpowiednio Scotland Act 1998 oraz Northern Ireland Act 1998. Walia

(2)

302 D ariusz W ilk

tendencje odśrodkowe w ostatnich latach w Anglii są coraz mocniejsze. N ależy zauważyć, że w Szkocji pojawiło się szczególnie mocne stanowisko popierające oddzielenie jej od Wielkiej Brytanii. D nia 18 września 2 0 1 4 r. odbędzie się re

ferendum, którego wynik m oże doprowadzić do ustanowienia Szkocji niepod

ległym państwem.

Podział adm inistracyjny Anglii

Podział adm inistracyjny Anglii jest skomplikowany i niejednolity. Jego poszcze

gólne szczeble stanowią: regiony (regions), hrabstwa (counties), dystrykty (districts) oraz parafie (parishes). Anglia jest podzielona na dziewięć regionów5. W każdym z nich w latach 1 9 9 8 -2 0 0 0 utworzono agencje rozwoju regionalnego (regional development agencies). O d 2 0 1 0 r. w ramach ograniczania wydatków budżeto

wych rząd rozpoczął sukcesywną likwidację poszczególnych organów regionów.

W 2011 r. zlikwidowano biura rządowe w regionach, a 31 marca 2012 r. agencje rozwoju regionalnego. Tym sam ym regiony, z wyjątkiem W ielkiego Londynu, przestały mieć znaczenie administracyjne.

R eg io n W ielkiego L o n d y n u (Greater London)6 m a specyficzną strukturę i dzieli się n a m iasto Londyn (City of London) oraz 32 dzielnice (London borou

ghs). W W ielkim Londynie nie wyróżniono jednostek niższego szczebla. Region ten posiada własne władze, tzw. Greater London Authority (G LA )7, które nadzo

rują transport, policję, straż pożarną oraz rozwój ekonomiczny. Greater London Authority składa się z burm istrza (Mayor of London) wybieranego w wyborach bezpośrednich oraz 25-osobow ego zgrom adzenia (London Assembly), którego czternastu członków zostaje wybranych bezpośrednio, a pozostałych jedenastu jest nominowanych z list partii. Burm istrz jest w ładzą wykonawczą i reprezen

tantem regionu. Celem G LA jest koordynacja działań pom iędzy poszczególnymi jednostkam i W ielkiego Londynu. W ramach tego regionu funkcjonuje zależna spółka GLA Land and Property, która zastąpiła 1 kwietnia 2 0 1 2 r. zlikwidowaną Agencję Rozwoju Regionalnego Londynu (London Development Agency)8. Spółka

posiada Zgromadzenie Narodowe oraz rząd, powołane na podstawie Government of Wales Act z 1998 r., który został znowelizowany w 2006 r.

5 Jednostki te zostały wprowadzone na podstawie Regional Development Agencies Act 1998.

Zostało to wymuszone członkostwem Wielkiej Brytanii w Unii Europejskiej, która wymaga współpracy regionalnej. Regiony stanowią okręgi wyborcze w wyborach do Parlamentu Euro

pejskiego. W każdym regionie pierwotnie zostały powołane Agencja Rozwoju Regionalnego oraz biuro rządowe. Ponadto istnieje możliwość tworzenia zgromadzeń regionalnych, które są ciałami społecznymi, powoływanymi na zasadzie dobrowolności przez lokalne zrzeszenia, związki i organizacje.

6 Region został utworzony w 1965 r. na podstawie London Government Act 1963.

7 Greater London Authority zostało utworzone na podstawie Greater London Authority Act 1999. Jego kompetencje zostały rozszerzone w Greater London Authority Act 2007.

8 Utworzenie spółki zależnej zajmującej się obsługą administracyjną nieruchomości wynika z wejścia w życie Localism Act 2011.

(3)

O rg a n iz a c ja s tru k tu r i p o d m io tó w zap ew nia ją cych bezpieczeństw o. 303

działa pod kierownictwem burm istrza G LA i zajm uje się adm inistracją nieru

chomościami, tworzeniem miejsc pracy oraz zam ieszkania. K ażda z dzielnic regionu m a swoją radę m iasta (London Borough Council). Z kolei m iasto Londyn jest administrowane przez City of London Corporation, które składa się z dwóch rad - pełniącej funkcje głównie związane z etykietą Court of Aldermen oraz zaj

mującej się sprawami lokalnymi Court of Common Council. N a czele City of Lon

don Corporation stoją Lord Mayor of London oraz dwóch urzędników określanych mianem Sheriffs.

P o z o sta łe region y podzielone są na:

1) hrabstwa administracyjne, wśród których rozróżnia się:

a) hrabstwa metropolitalne (metropolitan counties);

b) hrabstwa niemetropolitalne (non-metropolitan counties), zwane potocznie shire counties;

2) oraz tzw. w ładze unitarne (unitary authorities), czyli jednolite jednostki ad  ministracyjne.

W Anglii istnieje sześć h rab stw m etro p o litaln y ch (miejskich), które zosta

ły utworzone głównie w obszarach konurbacji (aglomeracjach złożonych z kilku m iast znajdujących się blisko siebie). Są to położone w północnej Anglii hrabstwa:

Greater Manchester, M erseyside, South Yorkshire, Tyne and Wyre, W est Yorks

hire oraz leżące w środkowej Anglii W est M idlands. D zielą się one na d y stry k ty m etro p o litaln e ( metropolitan districts, boroughs). Początkowo w każdym hrabstwie metropolitalnym istniała scentralizowana administracja obejmująca swoimi kom petencjami większość dziedzin stanowiących domenę sam orządu terytorialnego, która opierała się na radach hrabstw (county councils). W 1986 r. rady te zostały zlikwidowane, ich uprawnienia przekazano zaś władzom dystryktów m etropo

litalnych (metropolitan districts councils)9. Obecnie każdy dystrykt metropolitalny funkcjonuje niemal niezależnie, wypełniając większość zadań przypisanych sa

morządowi. W obec przeniesienia kompetencji hrabstwo metropolitalne stało się jednostką podziału administracyjnego niem ającą znaczenia politycznego.

H ra b stw a n ie m e tro p o lita ln e 10 utworzone są (obecnie w liczbie 28) n a te

renach mniej zurbanizowanych i dzielą się na od dwóch do kilku d y stry k tó w n iem etropo litaln ych (non-metropolitan districts), zwanych potocznie shire districts.

W hrabstwach niemetropolitalnych (z wyjątkiem Berkshire11) występuje dwu

poziom ow y system sam orządu terytorialnego. Funkcjonują tam rady hrabstwa (county council), które są wyłaniane w wyborach bezpośrednich. Zajm ują się one zadaniam i związanymi m.in. z: oświatą, transportem publicznym i administracją głównymi drogami, planowaniem strategicznym, policją, pożarnictwem, opieką

9 Zmiany zostały wprowadzone w Local Government Act 1986.

10 Podstawę prawną ich działania stanowi Local Government Act 1972.

11 Berkshire ma status hrabstwa niemetropolitalnego, ale nie posiada własnej rady. Hrabstwo złożone jest z sześciu władz unitarnych, które we własnym zakresie sprawują władzę samo

rządową.

(4)

społeczną, gospodarką odpadam i. D ystrykty posiadają również własne władze - rady dystryktów (distric councils), które są odpowiedzialne m.in. za: planowa

nie przestrzenne, budownictwo i gospodarkę nieruchomościami, drogi lokalne, dom y opieki społecznej, turystykę, ochronę środowiska.

N atom iast w ła d z e u n itarn e to jednostki adm inistracyjne12, które obejm u

ją swym zakresem obszary większych m iast i m ają status równy hrabstwom.

Obecnie jest ich 55 w Anglii. W ładze unitarne nie dzielą się na dystrykty (ge

neralnie są swego rodzaju hrabstwami niemetropolitalnymi złożonym i z jedne

go dystryktu). Łączą one funkcje zarówno hrabstwa, jak i dystryktu. Organem unitary authorites jest rada (council).

Jednostkę adm inistracyjną najniższego szczebla stanowi świecka (cywilna) p arafia (parish), która jest odpowiednikiem polskiej gminy: Rady parafialne (parish councils) pełnią funkcję pom ocniczą i konsultacyjną w stosunku do rad jednostek wyższego szczebla oraz zajm ują się lokalnymi sprawami niższej rangi. Anglia nie jest obecnie podzielona w całości na parafie. Funkcjonuje ich około 8500.

Cechą charakterystyczną Anglii jest b ra k d u a liz m u ad m in istracy jn eg o , czyli występowania obok siebie adm inistracji rządowej i samorządowej n a po

szczególnych szczeblach podziału terytorialnego. Ani rząd, ani monarcha nie m ają przedstawicieli w żadnej z jednostek terytorialnych. Rady dystryktów, hrabstw niemetropolitalnych i w ładz unitarnych są podstawowymi organami zarządu lokalnego (local government), który stanowi odpow iednik polskiego sam orządu terytorialnego, oraz decydują o wszystkich sprawach lokalnych. W kwestiach dotyczących zapewniania bezpieczeństwa i porządku publicznego decydują rady hrabstw, władz unitarnych oraz Wielkiego Londynu. Resortowi ministrowie m ają liczne uprawnienia kontrolne i nadzorcze wobec rad lokalnych13. R ady są jed

nocześnie organami stanowiącymi i wykonawczymi. Posiadają kom itety o cha

rakterze resortowym, które śledzą bieg spraw terenowych oraz przygotowują wnioski na obrady. Kom itety m ogą sam odzielnie podejm ować rozstrzygnięcia w sprawach bieżących14. W ładze lokalne kilku jednostek terytorialnych m ają prawo tworzyć wspólne rady (joint-boards) w celu efektywniejszego wykonywania zadań wymagających koordynacji na większym terenie, np. z zakresu bezpie

czeństwa publicznego, ochrony przeciwpożarowej lub transportu publicznego.

Podział adm inistracyjny w pozostałych częściach składowych Wielkiej Brytanii

Walia i Szkocja m ają dwustopniowy podział administracyjny, natom iast Irlandia Północna - jednostopniowy. Przedstawiciele w ładz lokalnych są tam powoływa

ni w wyborach pośrednich.

3 0 4 D ariusz W ilk

12 W ładze unitarne funkcjonują na podstawie Local Government Act 1992.

13 P. Sarnecki, Ustroje konstytucyjne..., s. 67.

14 Ibidem.

(5)

Walia dzieli się n a 22 jednostki adm inistracyjne (principal areas) o równym statusie, wśród których m ożna wymienić 9 hrabstw, 10 hrabstw miejskich oraz 3 m iasta15. Członkowie władz lokalnych tworzą Walijski Związek Zarządu L o

kalnego (Welsh Local Government Association), który reprezentuje ich interesy.

Podstawowymi w ładzam i są rady (authorities, counties). Principal areas dzielą się na tzw. społeczności (communities), będące odpowiednikiem angielskich gmin.

Posiadają one własne rady, a w przypadku małych społeczności w ładza sprawo

w ana jest przez zgrom adzenia ludności.

Szkocja dzieli się n a 32 hrabstwa (councils), które pod względem funkcjo

nalnym przypom inają angielskie unitary authorities. W ładzę w imieniu lokalne

go społeczeństw a spraw ują rady (councils). D o każdej rady wybierani są radni (councillors), przewodniczący rady (leader of the council) i burm istrz (convenor lub lord provost). Hrabstw a dzielą się na tzw. społeczności (communities), które są odpowiednikiem angielskich gmin. Reprezentatywnym związkiem władz lokal

nych jest Konwencja Szkockich W ładz Lokalnych (Convention of Scottish Local Authorities - CO SLA ).

Irlandia Północna podzielona jest n a 2 6 jednostek administracyjnych. Dwie z nich nazywane są miastami (cities), natom iast pozostałe - dystryktami (districts).

W Irlandii Północnej w ładze lokalne - rady nie m ają większych uprawnień ani znaczenia politycznego, ponieważ realizują wyłącznie funkcje konsultacyjne.

Akty prawne dotyczące bezpieczeństwa i porządku publicznego

D o najważniejszych aktów prawnych regulujących zagadnienia związane z za

pewnianiem bezpieczeństw a i porządku publicznego m ożna zaliczyć:

1 ) akty dotyczące prawa karnego i procedur karnych - Criminal Justice Act 1988, Criminal Procedure (Scotland) A ct 1995, Criminal Law (Consolidation) (Scot

land) Act 1995, Crime and Disorder Act 1998, Youth Justice and Criminal Evi

dence A ct 1999, Criminal Justice and Court Services A ct 2000, Regulation of Investigatory Powers Act 2000, Criminal Justice and Police Act 2001, Proceeds of Crime A ct 2 0 0 2 , Criminal Justice A ct 2 0 0 3 , Crime and Courts A ct 2013;

2) akty regulujące działanie sił policyjnych:

a) w Anglii i Walii - Police A ct 1964, Police and Criminal Evidence A ct 1984, Police and M agistrates Courts A ct 1994, Police A ct 1996, Police A ct 1997, Criminal Justice and Police A ct 2 0 0 1 , Police Reform A ct 2002, Police and Justice A ct 2 0 0 6 , Policing and Crime A ct 2 0 0 9 , Police Reform and Social Responsibility A ct 2011;

b) w Szkocji - Police (Scotland) A ct 1967, Police, Public Order and Criminal Justice (Scotland) A ct 2006, Police and Fire Reform (Scotland) A ct 2012;

15 Podział administracyjny Walii jest uregulowany w Local Government (Wales) Act 1994.

(6)

306 D ariusz W ilk

c) w Irlandii Północnej - Police (Northern Ireland) A ct 1998, Police (N orth

ern Ireland) A ct 2 0 0 0 , Police (Northern Ireland) A ct 2 0 0 3 , Justice A ct (Northern Ireland) 2011;

3) akty regulujące aspekty związane zterroryzm em - Terrorism A ct 2000, A nti

-terrorism, Crime and Security A ct 2001;

4) akty dotyczące zagadnień związanych z ruchem drogowym i jego bezpie

czeństwem - Road Traffic A ct 1988, Road Traffic Offenders A ct 1988, Road Traffic (Driver Licensing and Information System s) A ct 1989, Vehicle Excise and Registration A ct 1994, Vehicles (Crime) A ct 2001.

Siły policyjne w Anglii i Walii

System organizacji policji i koordynacji prewencji kryminalnej w Anglii oraz Walii m a specyficzny charakter i znacznie różni się od rozwiązań występujących w pań stwach Europy kontynentalnej. Zam iast jednolitej policji państwowej stworzona została sieć terytorialnych sił policyjnych (territorialpolice forces), które funkcjo

nują indywidualnie i niezależnie od siebie. W Anglii działa obecnie 39 takich jednostek, wśród których dwie działają w obrębie W ielkiego Londynu, tj. City of London Police oraz Metropolitan Police Service. Ze względu na nieco inny system organizacji te dwie jednostki zostaną omówione osobno. W Walii funkcjonują cztery terytorialne siły policyjne, które są zorganizowane podobnie jak w Anglii.

Generalnie zarówno w Anglii, jak i w Walii nie m a policji państwowej. Pewną jej nam iastkę stanow ią podmioty, które zajm ują się ograniczonymi przedmiotowo sprawami na całym terytorium Anglii i Walii.

Początkowo model organizacji angielskich i walijskich sił policyjnych był mocno zdecentralizowany. Obecnie stanowi on przykład modelu pośredniego.

Uległ on modyfikacji pod wpływem następujących od 1964 r. zmian politycz

nych i prawnych, które zwiększyły wpływ w ładz centralnych na terenowe siły policyjne. D otyczyły one głównie ewidencji krym inalnej, koordynacji walki z przestępczością zorganizowaną oraz finansowania policji16. Sposób zorganizo

w ania angielskich i walijskich sił policyjnych należy uznać za dosyć labilny - co jakiś czas jest on modyfikowany; O statnie duże zm iany zostały wprowadzone pod koniec 2 0 1 2 r. w drodze Police Reform and Social Responsibility A ct 2011.

Terytorialne siły policyjne działające poza W ielkim Londynem

N a terytorium Anglii i Walii działają 43 siły policyjne, które są odpowiedzialne za bezpieczeństwo wewnętrzne oraz prewencję kryminalną. K ażda z sił, z wy

jątkiem wspom nianych dwóch jednostek działających w W ielkim Londynie, posiada jurysdykcję w jednej lub większej liczbie jednostek zarządu lokalnego,

16 Por. K. Straszewski, O policjach państw Europy Zachodniej, Szczytno 1993.

(7)

zazwyczaj od jednego do trzech hrabstw lub unitary authorities, ponieważ nie

które jednostki terytorialne są zbyt małe, aby m ogły sam odzielnie zapewnić bezpieczeństwo w sposób efektywny.

W 1964 r. wprowadzony został m odel struktury trójstronnej kształtow ania działań sił policyjnych17, którego celem jest uniezależnienie sił policyjnych od wpływów politycznych. W wyniku Police Reform and Social Responsibility A ct 2011 model ten został zmodyfikowany i w 2 0 1 2 r. w miejsce cywilnych władz policyjnych (PoliceAuthority), reprezentujących interesy lokalnych społeczności, wprowadzono - m ających znacznie szersze kom petencje - kom isarzy ds. policji i przestępczości. W rezultacie w działalność terytorialnych sił policyjnych za

angażowane są obecnie trzy podmioty:

• komisarz ds. policji i przestępczości (Police and Crime Commissioner; P C C )18, reprezentujący interesy lokalnych społeczności,

• lokalny szef policji (Chief Constable), który sprawuje codzienną kontrolę ope

racyjną oraz reprezentuje interesy policji i policjantów,

• Ministerstwo Spraw Wewnętrznych (Home Office) na czele z ministrem (Secre

tary of State for the Home Department; Home Secretary), który ustala główne zadania i ogólnokrajowe zasady finansowania sił policyjnych oraz reprezen

tuje interesy rządu.

K o m isarz e ds. p o licji i p rz e stę p cz o śc i są wybierani bezpośrednio przez społeczeństwo. M im o że od kom isarzy nie wym aga się niezależności partyjnej, m ają oni obowiązek reprezentować wszystkich m ieszkańców z podległego im obszaru. Przed objęciem funkcji składają oni przysięgę, a ich głównym zadaniem jest zapewnienie efektywności siły policyjnej na danym terenie. D o podstaw o

wych zadań i obowiązków kom isarzy ds. policji i przestępczości należy:

• opracowanie Police and Crime Plan, zawierającego cele i zadania sił policyj

nych, wykaz przeznaczonych na nie środków finansowych oraz sposób oceny wykonania tego planu przez szefa policji19,

• decydowanie o wysokości i podziale środków finansowych m iędzy siły p o licyjne, w tym także ustalanie udziałów w podatkach lokalnych, jakie m ają być na nie przeznaczane20,

• powoływanie, zawieszanie i odwoływanie szefa policji,

17 Podstawa prawna to Police Act 1964.

18 Instytucja Police and Crime Comissioner została wprowadzona w drodze Police Reform and Social Responsibility Act 2011. Do 22 listopada 2012 r. w każdej z sił policyjnych funkcjo

nowała cywilna władza policyjna (Police Authority), której zadaniem było reprezentowanie in

teresów zarządu lokalnego, a tym samym - lokalnej społeczności. Cywilna władza policyjna została zastąpiona przez PCC.

19 Za wykonanie planu odpowiedzialni są szef Policji oraz PCC.

20 Gdy zamierzone przez PCC podniesienie udziałów sił policyjnych w podatkach lokalnych zostanie uznane za nadmierne, o zmianach w podatkach zadecyduje wynik referendum. Por.

The Localism Bill 2011.

(8)

30 8 D ariusz W ilk

• opracowywanie i publikowanie corocznego raportu o działalności sił policyj

nych.

Ponadto dla każdej terytorialnej jednostki sił policyjnych powołany jest z e sp ó ł d s. p o lic ji i p rz e stę p stw (Police and Crime Panels), którego zadaniem jest kontrola działalności PCC. W skład zespołu wchodzi co najmniej po jednym przedstawicielu z każdej rady zarządu lokalnego oraz dwóch lub więcej członków niezależnych. Zespoły sprawują kontrolę nad decyzjami PCC oraz upubliczniają związane z nią informacje. Obowiązkiem zespołu jest zrecenzowanie projektu Police and Crime Plan oraz corocznego raportu PC C przed ich podaniem do pub

licznej wiadomości. Zespół m a prawo do wzywania PCC w każdej chwili oraz do jego zawieszenia, gdy został on oskarżony o poważne przestępstwo. Zespół m oże ponadto większością dwóch trzecich głosów zawetować propozycję PCC (np. dotyczącą wysokości udziału sił policyjnych w podatku lokalnym) lub kan

dydaturę szefa policji.

M im o że kom isarze ds. policji i przestępczości funkcjonują dopiero od 2 0 1 2 r., to ich działalność oraz przyjęty model są już krytykowane. D o głów

nych problemów należą:

• niska frekwencja w pierwszych wyborach bezpośrednich na PCC, co w ska

zuje n a niewielką legitymację społeczną oraz niską ocenę społeczeństw a dotyczącą wagi wyborów i roli PCC,

• niewielka rozpoznaw alność wybranego PCC,

• kontrowersyjne decyzje PCC w zakresie wyboru pracowników zatrudnionych w ich biurach,

• niemal nieograniczone uprawnienie PCC do odwołania lokalnego szefa po

licji, co rodzi ryzyko nadużyć w tym zakresie,

• ryzyko ograniczania się PCC jedynie do tych aspektów bezpieczeństwa pub

licznego, które są adekwatne do ich zainteresowań czy prowadzonej przez nich polityki21.

L o k a ln y sz e f p o lic ji wraz z co najmniej jednym asystentem jest odpowie

dzialny za bezpośrednie kierowanie i kontrolę nad siłami policyjnymi. Przy wy

konywaniu zadań jest on zobowiązany do brania pod uwagę planów określonych przez PCC. Jednakże w sprawach operacyjnych pozostaje on niezależny. K ażdy z policjantów podlega wyłącznie własnem u przełożonemu.

Pewną form ą koordynacji działań sił policyjnych na poziom ie państw o

wym są stow arzyszenia różnych podmiotów, które uczestniczą w zapewnianiu bezpieczeństw a publicznego. W szystkie jednostki sił policyjnych Anglii i Wa

lii tworzą Federację Policyjną (Police Federation). Federacja jest forum wymiany myśli i doświadczeń. Stowarzyszenie PC C (The Association of Police and Crime

21 Independent Police Commission, Policing for a Better Britain. Report 2013, http://indepen- dentpolicecommission.org.uk/commission-report-launched---monday-25th-november-2013 (dostęp: 25.04.2014).

(9)

Commissioners22) zrzesza 41 PCC, M ayor’s Office for Policing and Crime (dla M e

tropolitan Police), przedstawiciela Common Council of the City (dla City of London Police) oraz reprezentantów scentralizowanych sił policyjnych. D o zadań tego stow arzyszenia należy:

• informowanie o kwestiach związanych z narodową polityką zapewniania bezpieczeństw a oraz regulacjami prawnymi,

• prowadzenie konsultacji dla PCC oraz doradztwo w zakresie wymiany in

formacji i współpracy PCC, m ające na celu wprowadzanie do działań policji efektywnych praktyk,

• ułatwianie organom przewodniczącym PC C działanie w krajowych struk

turach rządowych, takich jak College of Policing, National Crime Agency i Police Professional Bodies.

Ponadto poszczególni pracownicy policji tworzą własne stowarzyszenia, np.

stowarzyszenie szefów policji (The Association of Chief Police Officers), oficerów p o  licji (The Chief Police Officers’ S taff Association) oraz nadinspektorów policji (The Police Superintendents Association).

W sprawach bezpieczeństw a i porządku publicznego rząd jest reprezento

wany przez M in iste rstw o S p ra w W ew nętrznych (Home Office), które zajm uje się m.in. siłam i policyjnymi, strażą pożarną, zwalczaniem terroryzmu, polityką imigracyjną oraz niektórymi sprawami związanymi z wymiarem sprawiedliwości.

Home Office spełnia głównie funkcje nadzorcze w stosunku do terytorialnych sił policyjnych. M inister spraw wewnętrznych (Home Secretary) nie m a bezpośred

nich kom petencji nakazowych wobec policji. Posiada on uprawnienia do m.in.:

• wytyczania podstawowych celów strategicznych i priorytetów dla sił poli

cyjnych,

• określania ogólnej liczby sił policyjnych i odpowiedniego ich rozm ieszczenia w terenie,

• określania wysokości środków finansowych dla sił policyjnych,

• decydowania o przyjęciu bądź odrzuceniu nominacji n a stanowisko szefa policji.

Głównym zadaniem Home Office jest koordynacja działalności niezależnych od siebie sił policyjnych. Jest ona realizowana m.in. poprzez ustalanie i publiko

wanie trzyletnich planów strategicznych (National Policing Plan), które zawierają cele i priorytety działań policji oraz stanowią podstaw ę do tworzenia lokalnych planów działania policji. Plany strategiczne są tworzone w porozum ieniu ze sto

warzyszeniem szefów policji oraz stowarzyszeniem PCC.

Istotną rolę w sprawowaniu kontroli nad siłami policyjnymi stanowi siedmio

osobowy z e sp ó ł in sp ek to ró w Jej K ró lew sk iej M o ści (Her Majesty’s Inspectorate

O rg a n iz a c ja s tru k tu r i p o d m io tó w zap ew nia ją cych bezpieczeństw o... 309

22 The Association of Police and Crime Commissioners Website, http://apccs.police.uk/ (do

stęp: 25.04.2014).

(10)

of Constabulary - H M IC )23. Inspektorzy są opłacani przez państw o i podlegają bezpośrednio Home Office. Siły policyjne są podzielone w celach kontrolnych na pięć okręgów terytorialnych, z których każdy przypada na jednego inspektora.

N a to stanowisko mianowani są tradycyjnie poprzednio funkcjonujący szefowie policji. Podstawowym zadaniem H M IC jest coroczna form alna inspekcja oraz ocena działania wszystkich 43 terytorialnych sił policyjnych. Inspekcje sił po

licyjnych kończą się wydaniem i opublikowaniem corocznych raportów z dzia

łalności sił policyjnych oraz przeprowadzaną raz na trzy lata dokładną analizą ich organizacji i działalności. Kompetencje kontrolne inspektorów są rozległe i obejm ują m.in.: wykorzystanie środków budżetowych, przestrzeganie prawa, skuteczność oraz efektywność działania, współpracę ze społeczeństwem. Raport z inspekcji przedkładany jest parlamentowi za pośrednictwem Home Office. Jego treść m a wpływ n a wysokość dotacji państwowych dla sił policyjnych. Zespół inspektorów Jej Królewskiej M ości pełni ponadto funkcje doradcze dla Home Office, szefa policji oraz lokalnych władz policji.

Przy Home Secretary działa organ doradczy - P o licyjn a R a d a K o n su ltacy jn a d s. P olicji A n glii i W alii (Police Advisory Boardfor England and Wales - PABEW).

D o jej zadań należy przede w szystkim doradzanie Home Secretary w kwestiach ogólnych dotyczących działań sił policyjnych, rozpatrywanie oraz opiniowanie niektórych rządowych projektów zmian w Police Act. Członkam i PABEW są w spom niane już wcześniej stowarzyszenia: PCC, szefów policji, oficerów, nad

inspektorów policji oraz Federacja Policyjna i przedstawiciele Home Secretary.

W wyjątkowych sytuacjach powoływane są k o m isje p arla m en tarn e , któ

rych celem jest zapewnianie jednolitości działań policji. Przykładem m oże być utworzona w 1909 r. królewska kom isja ds. najważniejszych reform w policji24.

Terytorialne siły policyjne działające w W ielkim Londynie

W regionie Greater London działają dwie terytorialne siły policyjne, a mianowicie Policja M etropolitalna (Metropolitan Police Service) oraz Policja M iasta Londynu (City of London Police).

P o lic ja M e tr o p o lita ln a to n ajstarsza i najw iększa jedn ostka policyjna w Wielkiej Brytanii. Jest ona odpow iedzialna za utrzymanie porządku i bezpie

czeństwa w regionie Greater London, z wyjątkiem obszaru ścisłego centrum Lon

dynu. Św iadczy ona także usługi o zasięgu ogólnokrajowym dla wszystkich sił policyjnych oraz odpow iada za ochronę osobistą członków rodziny królewskiej, członków rządu i dyplomatów. Ponadto jej zadaniem jest koordynowanie postę

powań w sprawach o terroryzm. Jednostką kieruje komisarz (Commissioner of Police of the Metropolis), który jest mianowany przez królową zgodnie z rekomendacją Home Office. Od wejścia w życie Greater London Authority A ct 1999 komisarz i Policja M etropolitalna podlega bezpośrednio Home Secretary. W odróżnieniu od

23 Podstawą prawną działania zespołów inspektorów Jej Królewskiej Mości jest Police Act 1996.

24 Por. B. Hołyst, Policja na świecie, Warszawa 2011, s. 1012.

(11)

innych terytorialnych sił policyjnych interesy lokalnych społeczności w Policji M etropolitalnej nie są realizowane przez PCC, a poprzez Biuro burm istrza ds.

policji i przestępczości (Mayor’s Office for Policing and Crime). Jest ono organem London Assembly i kieruje nim burm istrz (Mayor of London) lub wyznaczony przez niego zastępca ds. policji i przestępczości (Deputy Mayor for Policing and Crime).

Biuro posiada kompetencje wyłącznie kontrolne, bez możliwości wybierania lub odwoływania kom isarza Policji M etropolitalnej.

Policja M ia sta Lon dyn u, najmniejsza spośród terytorialnych sił policyjnych, kontroluje wyłącznie tzw. M ilę Kwadratową, czyli obszar w obrębie historycz

nych murów obronnych m iasta. Jednostką kieruje kom isarz (Commissioner), k tó

ry jest wspierany przez swojego zastępcę i szefów nadkomisarzy. W przypadku Policji M iasta Londynu nie powołuje się PCC, a jego funkcje realizuje Court of Common Council, tj. jedno z ciał w ładz lokalnych M iasta Londynu (City of Lon

don Corporation).

Koordynacja działań sił policyjnych w Greater London jest możliwa dzięki sto w arz y sz e n iu z a r z ą d u L o n d y n u (Association of London Government). Jego członkam i są przedstawiciele wszystkich rad dzielnic m iasta, City of London Cor

poration, M ayor’s Office for Policing and Crime oraz London Fire Brigade.

Skład, liczebność oraz finansow anie terytorialnych s ił policyjnych Czynności związane z zapewnianiem bezpieczeństwa oraz porządku publicznego w ramach terytorialnych sił policyjnych wykonują policjanci (police officers), funk

cjonariusze P C SO (Police Community Support Officer), strażnicy ruchu drogowego (traffic wardens) oraz wyznaczeni funkcjonariusze (designated officers).

P o licjan ci to tzw. atestowani funkcjonariusze, którzy są zatrudnieni w si

łach policyjnych, przeszli przeszkolenie i m ają pełne uprawnienia do wykony

wania czynności. Z kolei fu n k c jo n a riu sz e P C S O to osoby, które w spierają policjantów, zbierają informacje, a w szczególności patrolują m iejsca publiczne, np. stacje metra, dworce, przystanki, m iejsca handlowe25. M ają oni ograniczone uprawnienia, które m ogą zostać rozszerzone przez szefa policji. Funkcjonariu

sze P C SO korzystają ze swoich uprawnień jedynie w umundurowaniu podczas wykonywania służby na obszarze, do którego zostali przypisani26.

Rola strażn ik ó w ru ch u dro gow ego polega głównie na kontrolowaniu p o prawności parkowania27. Ich liczba znacznie spadła po 1991 r., ponieważ nowe

lizacja Road Traffic A ct dała władzom lokalnym uprawnienie do zatrudniania w tym celu osób cywilnych. Obecnie strażnicy ruchu drogowego są zatrudnie

ni wyłącznie w Policji M etropolitalnej i zazwyczaj m ają również uprawnienia funkcjonariusza PCSO.

25 Funkcjonariusze PCSO działają na podstawie Police Reform Act 2002.

26 Por. R. Batkowski, Społeczne wsparcie działań policji - patrole mieszkańców. Doświadczenia bry

tyjskie w polskiej perspektywie, Kwartalnik Policyjny 2008, nr 8, s. 26-28.

27 Podstawą prawną działania strażników jest Road Traffic Act 1960.

(12)

312 D ariusz W ilk

W yzn aczen i fu n k c jo n a riu sz e to osoby zatrudnione przez cywilne władze policyjne i wybrane przez szefa policji do wykonywania pod jego kierunkiem i kontrolą czynności policjanta albo funkcjonariusza P C SO 28. Ponadto w ra

m ach terytorialnych sił policyjnych działają tzw. och o tn icy (special constables), którzy pełnią służbę n a zasadzie w olontariatu przez kilka godzin w tygodniu29.

Stanow ią oni sw oistą rezerwę dla policji i są wzywani jako dodatkowe wspar

cie. D o ich głównych zadań należy patrolowanie, udzielanie porad z zakresu prewencji kryminalnej, edukacja w szkołach, pom oc w zabezpieczaniu imprez masowych oraz miejsc zdarzeń.

W siłach policyjnych pracuje liczna grupa cywilów, którzy zajm ują się adm i

nistracją, obsługą techniczną lub pełnią usługi eksperckie. Również w zakresie takich prac m ogą działać w olontariusze (Police Support Volunteer lub Police Com

munity Volunteer), którzy nie otrzym ują wynagrodzenia. N ie należy ich mylić z wcześniej opisanym i ochotnikami (special constables), ponieważ realizują oni zadania z zakresu administracji, pracują w punktach informacyjnych na poste

runkach lub pełnią funkcję specjalistów (wykonują zdjęcia, video).

W edług danych statystycznych z 30 marca 2013 r. w terytorialnych siłach policyjnych Anglii i Walii pracuje 213 620 osób, w tym 129 5 8 4 policjantów, 14 205 funkcjonariuszy PCSO, 4237 wyznaczonych funkcjonariuszy oraz 21 straż

ników ruchu drogowego. Pozostali pracownicy to cywile - łącznie 65 573 osoby.

Siły policyjne są w spom agane dodatkowo przez 19 011 ochotników30. W ciągu ostatnich trzech lat liczba policjantów system atycznie maleje - w latach 2 0 1 1 2 0 1 3 siły policyjne zm niejszały się każdego roku średnio o 4 5 0 0 policjantów.

Siły policyjne są finansowane głównie z budżetu Home Office oraz ze środ

ków w ładz lokalnych. M inisterstw o przydziela im corocznie fundusze, opie

rając się na obliczeniach, których podstaw ą są m.in. zaludnienie i rozm iar obszaru podlegającego danej jednostce oraz lokalny poziom przestępczości.

U dział środków przydzielonych z m inisterstwa w budżetach sił policyjnych jest zazwyczaj znacznie w yższy niż z innych źródeł. Siły policyjne finansow a

ne są także z podatków lokalnych. Pozostałe środki przekazywane do budżetu policji pochodzą z dotacji w ładz lokalnych, z dochodów uzyskanych z opłat za ochronę wydarzeń komercyjnych, m.in. sportowych, rozrywkowych, a także z inwestycji w postaci odsetek i dywidend. K oszty utrzym ania sił policyjnych w yniosą w roku budżetow ym 2 0 1 4 /2 0 1 5 około 8 m ld funtów, z czego 4 ,6 mld funtów będzie pochodziło ze środków Home Office31. N ależy jednak zauważyć,

28 Wyznaczeni funkcjonariusze mogą wykonywać czynności na podstawie Police Reform Act 2002 jako policjanci (investigating officer, detention officer albo escort officer) albo jako funk

cjonariusze PCSO.

29 Podstawą ich działania jest Police Act 1964.

30 National Statistics, Police workforce - England and Wales, 2013, https://www.gov.uk/government/

publications/police-workforce-england-and-wales-31-march-2013/police-workforce-england-and- wales-31-march-2013 (dostęp: 25.04.2014).

31 Home Office, The Police Grant Report (England and Wales) 2014/15.

(13)

że w ciągu ostatnich lat finansowanie sił policyjnych ze środków M inisterstw a Spraw W ewnętrznych zm niejsza się ze względu n a potrzebę ograniczania wy

datków państwowych.

Podmioty działające na całym terytorium A n g lii i Walii

Jedynie wyjątkowo i w ograniczonym zakresie przedmiotowym na całym tery

torium Anglii i Walii funkcjonują podm ioty scentralizowane. N ależy do nich, nazywana w m ediach „brytyjską F B I” , A g e n cja ds. W alki z P rze stę p cz o ścią (National Crime Agency - N C A )32, która została utworzona 7 października 2013 r.

w wyniku połączenia:

• Agencji ds. Poważnej Przestępczości Zorganizowanej (Serious Organised Crime Agency - SO C A )33,

• Child Exploitation and Online Protection Centre,

• części U K Border Agency,

• części National Policing Improvement Agency.

Agencja ds. Walki z Przestępczością jest agencją rządową odpowiedzialną przed Home Secretary oraz finansow aną ze środków Home Office. D o zadań N C A należy zwalczanie przestępczości zorganizowanej (w szczególności gospodarczej i narkotykowej), nielegalnej imigracji, wykorzystywania dzieci oraz cyberprze- stępczości. W agencji zatrudnionych jest około 4 5 0 0 pracowników, a w roku budżetowym 201 4 /2 0 1 5 wydatki na N C A w yniosą około 427 mln funtów34.

N a całym terytorium Anglii i Walii swe zadania wykonuje także B ry ty jsk a P o licja ds. T ran sp o rtu (British Transport Police - B T P )35, będąca jedną ze specjal

nych sił policyjnych, która odpowiada za bezpieczeństwo transportu kolejowego.

W BTP zatrudnionych jest około 4 7 0 7 pracowników, w tym 2 8 8 0 policjantów (police officers), a jej budżet roczny wynosi około 255 mln funtów36. Jednostka jest finansowana w 95% przez firmy transportowe oraz w niewielkiej części przez Home Office. Brytyjska Policja ds. Transportu nie podlega Home Office. Jest ona kierowana przez Chief Constable oraz British Transport Police Authority, w skład którego wchodzi od 12 do 15 członków reprezentujących firmy transportowe i ich pracowników, pasażerów oraz rządowe jednostki zajm ujące się transportem kolejowym. Funkcjonariusze BTP m ają takie same uprawnienia jak policjanci, gdy dochodzi do naruszenia prawa na obszarach związanych z infrastrukturą kolejową (dworce, trasy kolejowe, zajezdnie), w stosunku do osób świadczących usługi kolejowe w związku z ich prowadzeniem oraz na terenie całego państwa

32 Podstawą działania N CA jest Crime and Courts Act 2013.

33 Podstawą działania SOCA był Serious Organised Crime and Police Act 2005.

34 NCA, Annual Plan 2014/15.

35 Podstawę prawną funkcjonowania BTP stawnowią Railways and Transport Safety Act 2003 oraz Anti-terrorism, Crime and Security Act 2001.

36 BTP Annual Report 2012/13.

(14)

w celach związanych z zapewnieniem bezpieczeństw a transportu kolejowego37.

W pewnych przypadkach funkcjonariusze BTP m ogą przekraczać swoją w łaści

wość i w ramach wykonywania czynności dysponować pełnymi uprawnieniami policjantów38. O d 1 kwietnia 2 0 1 4 r. dla BTP ustalono nowy podział na jed

nostki terytorialne. Obecnie obszar jego podzielono na regiony przynależne do czterech jednostek (Force Headquarters, B Division dla wschodniej, południowej Anglii i Londynu, C Division dla Pennine, M idlands i Walii, D Division dla Szko

cji), na których czele stoi Chief Superintendent.

D o specjalnych sił policyjnych zalicza się także P olicję d s. E n ergii Ją d r o w ej (Civil Nuclear Constabulary - C N C )39. Jej zadaniem jest zapewnienie bezpie

czeństwa w ramach cywilnych zastosow ań energii jądrowej oraz w trakcie trans

portu m ateriałów jądrowych na terytorium całego państwa. Policja ds. Energii Jądrowej jest finansow ana przez elektrownie jądrowe, a jej utrzymanie kosztuje około 84 mln funtów rocznie40. W roku budżetowym 201 2 /2 0 1 3 w C N C za

trudnionych było około 1200 pracowników (przy czym ich liczba w ostatnich latach systematycznie w zrasta)41. Tymi siłami policyjnymi kierują Chief Constable i Civil Nuclear Police Authority, w skład którego wchodzi m aksymalnie siedmiu członków - czterech nominowanych przez firmy związane z przemysłem jądro

wym, przewodniczący, doradca policyjny i osoba niezależna. Inspekcje w C N C są przeprowadzane przez zespół inspektorów Jej Królewskiej M ości (H M IC ).

Raporty H M IC kierowane są do ministerstwa właściwego w sprawach energii i zmian klimatu (Department of Energy and Climate Change). Funkcjonariusze C N C dysponują takim i samymi uprawnieniami jak policjanci sił terytorialnych, gdy działają na terenie i w odległości 5 km od obiektów jądrowych oraz na terenie całej Anglii i Walii podczas transportowania materiałów jądrowych. Tylko wyjąt

kowo m ogą wykonywać czynności wychodzące poza ich standardową właściwość - m oże mieć to miejsce w ramach tzw. wzajemnej pomocy, gdy zostaje zawarta umowa pom iędzy zwierzchnikami C N C oraz danej terytorialnej siły policyjnej42.

Specjalną siłą policyjną działającą na całym terytorium Anglii oraz Walii jest ponadto P o licja M in iste rstw a O bron y (Ministry of Defence Police - M D P )43.

37 Railways Act 1993; Railways and Transport Safety Act 2003.

38 Funkcjonariusz BTP przy wykonywaniu czynności na polecenie przedstawicieli terenowych sił policyjnych, M DP lub CN C ma uprawnienia i właściwość terytorialną policjanta. Podobna sytuacja zachodzi, gdy działa on na polecenie szefa terenowych sił policyjnych, MDP lub CNC w ramach tzw. wzajemnej pomocy (mutual aid) na podstawie Police Act 1996. Funkcjonariusz BTP może także wykorzystać uprawnienia policjanta, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa bądź jest ono popełniane, a także w celu ratowania życia i zdrowia ludzi. Podstawę prawną w takich sytuacjach stanowi Anti-terrorism, Crime and Security Act 2001.

39 Podstawą prawną do funkcjonowania CNC jest Energy Act 2004.

40 Civil Nuclear Police Authority Annual Reports & Accounts 2012/13, s. 38.

41 Ibidem, s. 48.

42 Podstawą prawną rozszerzenia uprawnień jest Energy Act 2004.

43 Działalność M DP jest uregulowana w Ministry of Defence Police Act 1987.

(15)

Jest to cywilna policja, która wchodzi w skład M inisterstw a O brony (Ministry of Defence) i nie należy jej mylić z form acjami wojskowymi. O dpow iada ona za zapewnianie bezpieczeństwa, przeciwdziałanie terroryzmowi oraz prowadzenie postępowań w sprawach dotyczących mienia i personelu Ministry of Defence. Poli

cja M inisterstwa Obrony jest finansowana przez M inisterstwo Obrony, a jej rocz

ny budżet wynosi około 180 mln funtów44. W M D P zatrudnionych jest około 2 6 5 0 pracowników (m iędzy 2011 a 2 0 1 4 r. liczba pracowników zm niejszyła się o 1500 osób)45. W iększość funkcjonariuszy M D P nosi przy sobie broń palną.

W pewnych sytuacjach, podobnie jak funkcjonariusze BTP, policjanci z M D P m ogą wykonywać czynności wykraczające poza ich właściwość46.

Partnerstwa w zwalczaniu przestępczości i zachowań naruszających porządek publiczny w Anglii i Walii

Crime and Disorder A ct 1998 wprowadził szereg zmian w prawie angielskim w zakresie odpowiedzialności karnej oraz zwalczania przestępczości i zachowań zakłócających porządek publiczny W szczególności ustaw a ta skupiła się na od

powiedzialności za zachowania antyspołeczne, przestępstw a n a tle seksualnym, zachowania rodziców oraz ich dzieci, a także przestępstwa związane z rasizmem oraz dyskrym inacją na tle religijnym. W ustawie przewidziano istotny udział lokalnych społeczności w tworzeniu strategii mającej na celu zwalczanie tego rodzaju przestępczości i zachowań antyspołecznych. K ażda w ładza lokalna:

• w Anglii - na poziom ie dystryktów m etropolitalnych i niemetropolitalnych, władz unitarnych, dzielnic Londynu i W yspy W ight oraz W ysp Scilly,

• w Walii - na poziom ie hrabstw lub m iast

odpow iada za określenie oraz wdrażanie strategii mającej n a celu obniżanie p o ziomu takiej przestępczości. Crime and Disorder A ct 1998 przewidział formę partnerstwa władz lokalnych z innymi podm iotam i na rzecz realizacji w skaza

nych celów. W Anglii otrzym ało ono nazwę C rim e a n d D iso rd e r R ed u c tio n P artersh ip s (CD RPs), a w Walii - C o m m u n ity S a fe ty P artersh ip s (CSPs).

Partnerstwa CD RPs lub CSPs zrzeszają w ładze lokalne, siły policyjne, in

stytucje odpowiedzialne za realizację środków probacyjnych, podm ioty ochrony

44 Talk Through, 150/2012, s. 33.

45 N. Hopkins, Ministry of Defence police face up to 1,500 job cuts, The Guardian 2011, http://

www.theguardian.com/uk/2011/dec/16/ministry-of-defence-police-job-cuts (dostęp: 25.04.2014).

46 Rozszerzona właściwość dotyczy: działania na polecenie policjanta, funkcjonariusza BTP i CNC, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, wykonywania czynności w ramach tzw. wzajemnej pomocy oraz w przypadkach podejrzenia popełnienia przestępstwa bądź gdy jest ono popełniane, a także w celu ratowania życia i zdrowia ludzi.

Podstawę prawną do rozszerzenia uprawnień stanowią Ministry of Defence Police Act 1987, Anti-Terrorism, Crime and Security Act 2001, Serious Organised Crime and Police Act 2005.

(16)

316 D ariusz W ilk

zdrowia, instytucje zabezpieczenia społecznego, wolontariuszy, mieszkańców oraz środowisko przedsiębiorców. Celem partnerstw jest wspólne wypracowa

nie strategii zwalczania przestępczości oraz zachowań antyspołecznych n a po

ziomie lokalnym. Partnerstwa przed opracowaniem strategii publikują raporty z przeprowadzonych analiz, co umożliwia prowadzenie bardziej efektywnych konsultacji społecznych. Przygotowywane strategie zwalczania przestępczości powinny określać cele, podm ioty zaangażowane w ich realizację oraz krótko- i długoterminowe wskaźniki określające ich osiągnięcie. Po opracowaniu zostają one udostępnione społeczności lokalnej. W trakcie wdrażania strategii władze lokalne oraz współpracujące z nimi instytucje są odpowiedzialne za m onitoro

wanie ich realizacji oraz wprowadzanie do nich niezbędnych zmian. W ładze są zobowiązane także do corocznego opracowania i publikacji raportu określającego efektywność w drażania strategii zwalczania przestępczości. N adzór nad działal

nością partnerstw sprawuje Sekretarz Stanu (Secretary of State).

Policja w Szkocji

O d 1 kwietnia 2013 r. funkcjonuje szkocka policja (Police Service of Scotland - P SS ), która m a charakter agencji rządowej. Wcześniej szkockie siły policyjne zorganizowane były według modelu podobnego do działającego w Anglii i Walii.

Jednolita policja państwowa zastąpiła:

• osiem terytorialnych sił policyjnych,

• agencję ds. zwalczania przestępczości zorganizowanej i narkotykowej (Scot

tish Crime and Drug Enforcement Agency - SCD EA ),

• organ policyjny zajm ujący się szkoleniami, registraturami, technologiami informatycznymi oraz usługam i eksperckimi (Scottish Police Services Author

ity - SPSA )47.

N a czele tej formacji stoi S z e f P olicji (Chief Constable), który bezpośrednio kieruje i odpow iada za pracę policji w Szkocji. Szkocka policja jest podzielona na 14 jednostek (local policing divisions). K ażd ą jednostką kieruje lokalny dowód

ca (LocalPolice Commander), który jest mianowany przez Szefa Policji. Zadaniem lokalnych dowódców jest dbanie o to, by działania policji były szybkie, odpowie

dzialne i dostosowane do potrzeb lokalnych. Ponadto w P SS funkcjonuje kilka specjalistycznych jednostek obejmujących zasięgiem całą Szkocję, m.in. Specialist Crime Division, która prowadzi postępow ania procesowe i operacyjne związane np. z przestępczością zorganizowaną, terroryzm em . N a poziom ie lokalnym działają także specjalne jednostki operacyjne (operational support divisions), które

47 Policja szkocka funkcjonuje na podstawie Police and Fire Reform (Scotland) Act 2012.

Zmiany przewidywane były już od ponad 10 lat. Por. D. Donnelly, K. Scott, R. Wilkie, A na

tional police service: Any day now?, The Police Journal 2002, nr 75, s. 287-300.

(17)

wspierają realizację zadań z zakresu bezpieczeństw a na drogach (Road Policing), w powietrzu (Air Support) oraz n a wodzie (Marine Policing).

Za zarządzanie środkami policji i nadzór nad szefem policji jest odpowiedzialna sz k o ck a w ła d z a p o lic y jn a (Scottish Police Authority - SPA). To bezpośrednio do niej ministerstwo przekazuje fundusze na utrzymanie i funkcjonowanie szkockiej policji. Szkocka w ładza policyjna jest zobow iązana do ich odpowiedniej dystry

bucji. O dpow iada ona także za dostarczanie usług eksperckich (Forensic Services) dla policji i prokuratury (jest to zadanie wyłączone z obowiązków Szefa Policji).

Szkocka w ładza policyjna składa się z o d 11 do 15 członków, których mianuje minister. D ziałalność SPA m usi być zgodna z kierunkami wyznaczonymi przez ministerstwo. D o jej uprawnień należy mianowanie Szefa Policji oraz innych wyższych rangą policjantów. N atom iast wśród obowiązków SPA należy wymienić:

• dostarczanie inform acji o działalności policji,

• opracowywanie długookresowych i rocznych planów strategicznych działania policji (Strategic Plan, Annual Plan) po przeprowadzeniu konsultacji z w ładza

mi lokalnymi poszczególnych hrabstw, szefów jednostek policji oraz innych podm iotów zaangażowanych w politykę bezpieczeństw a publicznego,

• przedstawianie raportów z pracy policji.

S z e f P olicji jest odpow iedzialny za określanie kierunków pracy policji, kon

trolę i codzienne administrowanie tą formacją. K ażdy policjant, w tym także lokalny dowódca, jest związany kierunkami działania wyznaczonymi przez Sze

fa Policji oraz podlega jego kontroli. D o obowiązków Szefa Policji należy odpo

wiednie dysponowanie środkami przekazanym i przez SPA. Jest on mianowany przez szkocką w ładzę policyjną za zgodą m inistra i podlega jej bezpośredniej ocenie. Zastępca lub zastępcy Szefa Policji są także mianowani przez SPA po przeprowadzeniu z nim konsultacji. Ponadto Szef Policji jest zobow iązany do uczestniczenia w przygotowywaniu przez SPA planów strategicznych działania policji oraz corocznych raportów.

N a kształtow anie polityki bezpieczeństw a publicznego n a danym terenie duży wpływ m ają w ła d z e lo k aln e. Szef Policji jest zobow iązany do uzgadnia

nia polityki zapew niania bezpieczeństw a i porządku publicznego w każdym hrabstwie. Lokalne plany działania policji (local policing plans), które m.in. wy

znaczają priorytety, cele i warunki działania policjantów, są opracowywane przez lokalnego dowódcę po obowiązkowym przeprowadzeniu ustaleń oraz uzyskaniu zgody w ładz lokalnych. N ie rzadziej niż co trzy lata lokalne plany powinny być analizow ane i w razie potrzeby uaktualniane. W ładze lokalne m ają także prawo do:

• żądania informacji i przedstawienia raportów o działalności policji oraz re

alizacji polityki bezpieczeństwa publicznego w hrabstwie,

• spraw dzania sposobu funkcjonowania lokalnego dowódcy oraz oczekiwania od niego odpowiedniej reakcji.

(18)

Szko ck i m in ister sp raw ied liw o ści nie m a bezpośredniego wpływu na dzia

łalność Szefa Policji, a jedynie n a SPA, która to z kolei m oże wpływać na Szefa Policji. D o podstawowych uprawnień m inistra sprawiedliwości należy określanie kierunków polityki zapewniania bezpieczeństwa i porządku publicznego (strategic police priorities), w szczególności dotyczących zarządzania, administrowania oraz warunków służby policjantów i kandydatów na policjantów. Kierunki te nie mogą dotyczyć poszczególnych czynności operacyjnych wykonywanych przez policję lub sposobów ich przeprowadzania. Kierunki polityki bezpieczeństw a m uszą być opublikowane i przedstawione parlamentowi. M inister sprawiedliwości m a ponadto prawo tworzyć projekty nowelizacji regulacji prawnych dotyczących funkcjonow ania policji. W szelkie proponowane zm iany m uszą być poddane konsultacjom ze Szkocką Federacją Policji, podm iotam i reprezentującymi poli

cjantów o wyższej randze (tj. senior officers i superintendents), Szefem Policji i SPA.

Coroczne inspekcje stanu i efektywności działań policji są przeprowadzane przez z e sp ó ł in sp ek to ró w Jej K ró lew sk iej M o śc i d la szko ck iej p o lic ji (Her Majesty’s Inspectorate of Constabulary for Scotland - H M IC S )48. Zespół inspektorów bada również, czy działania SPA i Szefa Policji są zgodne z tzw. zasadą najlepszej wartości (best value), która wymaga ciągłego zw iększania skuteczności działań w zakresie zapewniania bezpieczeństw a i porządku publicznego przy jedno

czesnym zachowaniu pewnych wymogów ekonomicznych. W razie wykrycia nieefektywności m inister m a prawo do wydania odpowiednich w skazań zobo

wiązujących SPA do określonej reakcji. Kontrolę finansową SPA przeprowadza Generalny Audytor (Auditor General) podczas corocznego audytu.

W Szkocji funkcjonuje także niezależna organizacja - Police Investigations &

Review Commissioner (PIRC). W skład organizacji w chodzą komisarz oraz około 4 0 pracowników. D o zadań PIRC należy prowadzenie postępow ań w yjaśniają

cych w najbardziej poważnych sprawach związanych z naruszeniam i prawa po

pełnianymi przez policjantów oraz badanie skarg wnoszonych przeciwko policji (funkcjonariuszom policji)49.

W edług danych statystycznych na dzień 31 marca 2013 r. (a więc jeszcze przed dokonaniem zm ian w strukturze policji) w Szkocji zatrudnionych na pełny etat było 17 537 policjantów (police officers)50. Służbę pełnią tam także funkcjonariusze PC aSO (Police Custody and Security Officer), których rola, inaczej niż w przypadku funkcjonariuszy P C SO w Anglii i Walii, polega w szczególno

ści n a konwojowaniu i aresztowaniu podejrzanych lub skazanych51. Członkam i sił policyjnych są również tzw. ochotnicy (special constables), pełniący służbę na

48 Podstawę prawną funkcjonowania H M ICS stanowi Police (Scotland) Act 1857.

49 PIRC został utworzony na podstawie Police, Public Order and Criminal Justice (Scotland) Act 2006. Rozpoznawanie skarg zostało przejęte przez tę organizację 1 kwietnia 2007 r. od H M ICS. Police and Fire Reform (Scotland) Act 2012 rozszerzył obowiązki PIRC o prowa

dzenie postępowań wwypadkach naruszeń dokonanych przez policjantów.

50 H M ICS, Annual Report 2012/13, s. 14.

51 Uprawnienia funkcjonariuszy PCaSO zostały uregulowane w Criminal Justice (Scotland) Act 2003.

(19)

zasadzie wolontariatu. N a dzień 31 marca 2013 r. liczba ochotników wynosiła 1411. Ponadto w siłach policyjnych pracowało 5 5 6 6 pracowników cywilnych, zajmujących się adm inistracją i obsługą techniczną.

Policjanci niższej rangi (constables, sergeants, inspectors, chief inspectors, cadets, special constables) są członkam i Szkockiej Federacji Policji (Scottish Police Federa

tion). Z kolei nadkom isarze zrzeszają się w ramach Association of Scottish Police Superintendents. Stowarzyszenia te reprezentują swoich członków przed minister

stwem - dbają o ich interesy, w szczególności poprzez prowadzenie negocjacji wynagrodzeń, warunków pracy i uprawnień policjantów.

Szkocka policja jest finansow ana z budżetu m inisterstwa i władz lokalnych.

Dodatkow e środki m ogą pochodzić z dochodów uzyskanych z opłat za wykony

wanie usług ochroniarskich podczas wydarzeń komercyjnych. W roku budżeto

wym 2013/2014 wszystkie wydatki związane z funkcjonowaniem szkockiej policji wyniosły ponad miliard funtów52. Dwie trzecie tej kwoty pochodziło bezpośred

nio z budżetu ministerstwa, a pozostała część - ze środków władz lokalnych.

N ależy zauważyć, że jurysdykcja specjaln y ch sił policyjn ych tj. BTP, C N C , M D P rozciąga się także na Szkocję. N a jej terytorium działa również National Crime Agency, ale m a mniejsze uprawnienia niż w A nglii oraz Walii.

Policja w Irlandii Północnej

W Irlandii Północnej policja państwowa o nazwie Police Service of Northern Ireland (PSN I) jest odpow iedzialna za zapewnianie bezpieczeństwa i porządku publicz

nego53. M a ona status agencji rządowej.

Police Service of Northern Ireland jest kierowana oraz kontrolowana przez S z efa P olicji (Chief Constable). M a on do dyspozycji zespół (Chief officer team), w skład którego wchodzą: zastępca (Deputy Chief Constable), pięciu asystentów (Assistant Chief Constable), dyrektor ds. kadr (Director of Human Resources) i dyrektor ds.

finansów (Direcor of Finance and Support Services). Szef Policji kieruje codzienną pracą formacji oraz odpowiada za dysponowanie środkami finansowymi. D o jego obowiązków należy także przygotowanie rocznego planu strategicznego (Annual Policing Plan).

Irlandia Północna w celu zhierarchizowanie jednostek policyjnych została podzielona na 8 d y stry k tó w (Command District Units), z których cztery obej

m ują Belfast. D ystrykty policyjne obejm ują swym zasięgiem obszar od jednego do kilku dystryktów wyznaczonych dla władz lokalnych. K ażdy z dystryktów podlega nadkomisarzowi (Chief Superintendent). Są one podzielone n a strefy (area), z których każda podlega nadinspektorowi (Chief Inspector). Z kolei strefy dzielą się na se k to ry (sector), którym i kierują inspektorzy (Inspectors).

52 Ibidem, s. 19.

53 Uregulowania dotyczące policji w Irlandii północnej zawiera Police (Northern Ireland) Act 2000.

(20)

320 D ariusz W ilk

W edług statystyk w irlandzkiej policji 4 marca 2 0 1 4 r. pracowało 6800 po

licjantów (police officers), w tym 499 zatrudnionych na niepełny etat oraz 2467 pracowników cywilnych (police support staff)54. Ze względów finansowych w PSN I nie pełnią służby funkcjonariusze PCSO.

Północnoirlandzka policja jest finansow ana głównie z budżetu państwa.

W roku budżetowym 201 2 /2 0 1 3 koszt jej utrzym ania wyniósł 817 mln fun

tów55. Niewielka część wydatków jest pokryw ana z opłat za wydanie certyfika

tów i pozwoleń na broń (około 1,1 mln funtów rocznie).

D ziałalność P SN I oraz Szefa Policji jest nadzorow ana przez niezależną R a d ę P o licy jn ą (Northern Ireland Policing Board). N ie m a ona charakteru w ładzy cywilnej, ale w zasadzie wykonuje podobne zadania. R ada Policyjna składa się m aksymalnie z 19 osób, spośród których część jest członkam i irlandzkiego par

lam entu (Northern Ireland Assembly), a pozostałe to osoby niezależne. D o głów

nych zadań Rady Policyjnej należy:

• nominowanie i dymisjonowanie Szefa Policji oraz członków jego zespołu,

• rozpoznawanie skarg przeciwko policjantom wyższej rangi i prowadzenie przeciwko nim postępow ań dyscyplinarnych56,

• prowadzenie negocjacji w sprawie budżetu policji,

• nadzorowanie wydawania środków finansowych przez Szefa Policji,

• prowadzenie konsultacji z lokalnymi społecznościam i na tem at polityki za

pewniania bezpieczeństwa,

• ustalanie oraz monitorowanie priorytetów i celów dla policji,

• wyrażanie zgody na trzyletnie oraz roczne plany strategiczne oraz ich pub

likowanie,

• publikowanie rocznych raportów z działalności policji.

Istotn ą rolę w tworzeniu polityki zapew niania bezpieczeństw a i porządku publicznego pełnią P o licin g a n d C o m m u n ity S a fe ty P a rtn e rsh ip s (PC SPs), które są partnerstw em w ładz lokalnych, policji i reprezentantów lokalnej spo

łeczności. Z a pośrednictw em PC SPs lokalna społeczność m oże przekazyw ać swoje opinie dotyczące polityki bezpieczeństw a. PCSPs zostały utworzone 1 kwietnia 2012 r. w każdej jednostce administracyjnej. N a terenie Irlandii Pół

nocnej funkcjonuje ich dw adzieścia sześć. W Belfaście utworzono PCSPs oraz dodatkow o cztery District Policing and Community Safety Partnerships (D P C SP s), które obejm ują obszary m iejskich dystryktów policyjnych. Partnerstwa PCSPs stanow ią forum um ożliw iające dyskusje i konsultow anie kwestii dotyczących prow adzenia polityki i zapew niania bezpieczeństw a w danym dystrykcie.

54 Dane statystyczne zaczerpnięto ze strony internetowej: http://www.psm.police.uk/index/

updates/updates_statistics/updates_workforce_composition_figures.htm (dostęp: 25.04.2014).

55 Annual Report and Accounts 2012/2013, s. 48.

56 Rzecznik Policji (Police Ombudsman for Northern Ireland) rozpoznaje skargi i przeprowadza postępowania wyjaśniające w stosunku do pozostałych policjantów.

(21)

W skład każdego partnerstw a wchodzi kilkunastu członków z różnych władz lub instytucji - 8 -1 0 lokalnych radnych (councillors) oraz 7 -1 0 członków nie

zależnych wyznaczanych przez R adę Policyjną. Liczba radnych w PCSPs prze

w yższa liczbę członków niezależnych o jedną osobę. W skład PCSPs wcho

dzą ponadto reprezentanci następujących instytucji: Police Service of Northern Ireland, Northern Ireland Housing Executive, Probation Board for Northern Ireland, Youth Justice Agency of Northern Ireland, Health and Social Care Trusts, Education and Library Boards oraz Northern Ireland Fire and Rescue Service. Partnerstwa PCSPs m ogą ponadto pow ołać Delivery Groups zajm ujące się zagadnieniam i szczególnym i zw iązanym i z bezpieczeństw em społeczności lokalnych. W k aż

dym partnerstw ie funkcjonuje Policing Committee, którego głównym zadaniem jest w spółpraca z policją na danym obszarze w celu opracow ania lokalnego planu działania tej form acji (local policing plan), m onitorowanie jego w ykona

nia oraz inform owanie społeczności o działaniach policji w zakresie jego rea

lizacji. Sposób działania PC SPs regulowany jest przez specjalny kodeks (Code of Practice) ustalany przez Radę Policyjną. D o podstawowych zadań każdego partnerstw a lokalnego należy:

• pozyskiwanie od mieszkańców informacji w drodze konsultacji, identyfiko

wanie priorytetów oraz oczekiwań związanych z pracą policji i bezpieczeń

stwem publicznym, a także przygotowywanie praktycznych planów działania w tym zakresie,

• angażowanie lokalnej społeczności w działania policji m ające na celu zwal

czanie przestępczości,

• obserw acja efektywności pracy policji oraz w spółpraca z policją w zakresie realizacji lokalnych i narodowych planów działania policji,

• obniżanie poziom u przestępczości oraz wzmacnianie bezpieczeństwa poprzez bezpośrednie interwencje, pracę Delivery Groups oraz innych osób w spółpra

cujących.

Ważnym elementem działalności PCSPs jest organizacja publicznych spotkań lokalnej społeczności. Takie spotkania powinny być organizowane co najmniej dwa razy w roku. Ponadto partnerstwa są zobowiązane przedstawiać władzom lokalnym coroczne raporty ze swojej działalności.

Ciałem wykonawczym irlandzkiego parlam entu jest rząd (Northern Ireland Executive), w którym funkcjonuje m.in. M in iste rstw o Sp raw ied liw o ści (De

partment of Justice) kierowane przez m inistra sprawiedliwości (Minister of Justice).

Ponosi ono ogólną odpow iedzialność za funkcjonowanie policji oraz przekazuje jej środki finansowe. M inister ustala długoterminowe cele strategiczne policji po przeprowadzeniu konsultacji m.in. z R adą Policyjną, Szefem Policji. Ponad

to zatwierdza on strategiczne plany tej formacji. Podobnie jak w Anglii i Walii ocenę działalności policji przeprowadza zespół inspektorów H M IC 57.

57 Podstawę prawną działalności H M IC w Irlandii Północnej stanowi Police (Northern Ire

land) Act 1998.