Pornic

Grzegorz Marzec

Pornic

Teksty Drugie : teoria literatury, krytyka, interpretacja nr 4 (112), 177-183

2008

Pornic

Z dum iew ające, że w łaśnie w P ornic, podążając śladem Ju liu sza Słowackiego, Czesław M iłosz uzm ysłow ił sobie siłę ekonom icznych zależności i na m om ent p rzy­ najm niej stał się m arksistą:

Tu w Pornic (Loire Atlantique) - pisał w lipcu 1960 roku do Thomasa Mertona - znowu czuję przypływ fali obrzydzenia. Ta potęga pieniądza - od pokoleń, jako że francuska burżuazja liczy sobie kilka stuleci - przekształcająca i zatruwająca wszelkie międzyludzkie stosunki. Skarży się Pan na Amerykanów i nie myli się Pan w tym, ale mnie się wydaje, że we Francji potęga pieniądza jest większa, bardziej podskórna, przenikająca wszystkie tkanki, tylko że negatywnie, w postaci strachu, skąpstwa, po prostu siedzenia na bogac­ twach nagromadzonych przez przodków. Te wille wzdłuż wybrzeży, te olbrzymie aparta­ menty w Paryżu, puste przez większą część roku, komody pełne dóbr wszelkiego rodzaju etc.

W idom y to znak. O bjaw ienia nie zapew ni w spólnota w ileńskiej m łodości. P odob­ ne, praw nicze w ykształcenie to stanow czo za m ało. Ba, nie pom aga łączący los w ygnańca an i naw et fakt bycia Poetą. D o bóstw a i duchów nie zbliża rów nież to ż­ samość m iejsca i k rajobrazu. W zględna, bo M iłosz odw iedzał już oczywiście inne P ornic: dzisiejszy obserw ator zw róci uwagę na m nogość pryw atnych łodzi zacu­ m ow anych na w ybrzeżu, up strzo n e n eo n am i kasyno, duże pole golfowe i gigan­ tyczną rezydencję, w której m ieści się znane w całej F ra n cji c e n tru m talasotera- pii. Sym bolicznym obrazem zm iany jest lokal sieci M cD o n ald ’s, w którym 14 kw iet­ nia 2000 ro k u R ew olucyjna A rm ia B retońska przeprow adziła niegroźny zam ach bom bow y - jak gdyby nie dość dobrze pam iętając, że w 1910 ro k u spędzał czas w Pornic najw iększy rew olucjonista naszych czasów, W łodzim ierz L en in . W isto ­ cie rzeczy jednak, Słowacki i M iłosz odw iedzili zu p e łn ie różne m iejsca z innej

17

17

8

Pasaże ro m a n ty c z n e

jeszcze przyczyny. N ie tyle z pow odu cyw ilizacyjnych p rzem ian (Miłosz m ówi prze­ cież o w ielopokoleniow ej ciągłości francuskiej b u rżu a zji), ile za spraw ą w yjątko­ wej w yobraźni poetyckiej Ju liu sza Słowackiego.

P ornic to niew ielka m iejscowość w B retanii, n a d sam ym A tlantykiem , w p o ­ b liż u ujścia Loary. D ziś liczy około 11 tysięcy m ieszkańców ; w połow ie X IX w ieku była to w zasadzie duża wioska, z p o p u la cją n ieznacznie p rzekraczającą 1000 osób. Choć korzenie m iasta sięgają antyku, to w łaściw ym aktem erekcyjnym stało się w zniesienie fortecy, której zad an iem była ochrona p o rtu i doliny p rze d n ajazd am i wikingów. F ortecę, rozbudow aną do p ostaci warow nego zam ku, postaw ił h rab ia A lain B arbetorte, w n u k ostatniego króla B retanii. Z nacznie później budow la zy­ skała m iano „zam ku Sinobrodego”: w XV w ieku jej w łaścicielem został G illes de Rais, uznaw any za pierw ow zór tej postaci. Swoją renom ę m iasto zawdzięczało głów­ nie sta re m u portow i (nazwa Pornic wywodzi się z galijskiego „ p o rn iti”, co znaczy­ ło „ p o rt”) i w alorom leczniczym , jakie w iązano z tam tejszy m pow ietrzem i k ąp ie­ lam i w m orzu. M niej więcej w tym sam ym czasie, w k tórym Słowacki wojażował n a d ocean, pow iadał Georges Touchard-Lafosse:

W okresie letnim Pornic cieszy się dość dużą popularnością wśród kąpielowiczów. Żadne uzdrowisko bretońskiego wybrzeża nie może w istocie lepiej im się przysłużyć, gdyż, je­ śli nie liczyć kąpieli w morzu, w pobliżu miasta - chociaż w gm inie C lion - znajduje się pewne mineralne źródło solno-żelazowe, którego wody są z powodzeniem stosowane przy różnych chorobach, szczególnie przy obstrukcjach.

T w ierdzi autor, jakkolw iek b rzm i to jak swoista m iejscow a legenda, że „m iejsco­ wość P ornic słynie ze znakom itych m arynarzy, sta m tą d się wywodzących; a rm a to ­ rzy ta m w łaśnie z n a jd u ją kap itan ó w do dalekich rejsów ”, a sam i m ieszkańcy P or­ nic „są żywi i pracow ici; zdrowe pow ietrze, którym oddychają, zapew nia im czer­ stwe i pełne rozkw itu zdrow ie; m ają dobrą krew. Kobiety, ogólnie rzecz biorąc, są dosyć ładne i schludne: zwłaszcza m łode dziew czyny m ają wiele b la sk u i świeżo­ ści” . O bie te kw estie - m arynarska i kobieca, ze szczególnym uw zględnieniem tej ostatniej - z n a jd u ją wszak odzw ierciedlenie w innych źródłach. „W k lim acie p o ­ średnim , n i to północy, n i p o łu d n ia , n i to B retanii, n i W andei, śniłem z rozkoszą, czułością i pow agą o sc h ro n ie n iu w Pornic, o jego dzielnych żeglarzach i pięknych dziew czętach” - w spom inał Jules M ichelet. Z kolei C hopin, we w rześniu 1833 roku, w zdychał w liście do A uguste’a F ra n ch o m m e’a: „A w ieśniaczki z Pornic!” . To w łaś­ nie po pobycie w P ornic w czerw cu 1855 ro k u R obert B row ning n ap isał poem at Gold Hair: A Legend o f Pornic, z na poły w yśnioną przez siebie postacią m artw ej dziewczyny, która na łożu śm ierci rozkazuje, by nie tykano jej złotych włosów. D ziew czyna p rzypom ina anioła:

Oh, the beautiful girl, too white, Who lived at Pornic, down by the sea, Just where the sea and the Loire unite! And a boasted name in Britanny She bore, which I w ill not write.

Too white, for the flower o f life is red; Her flesh was the soft, seraphic screen O f a soul that is meant (her parents said) To just see earth, and hardly be seen, And blossom in Heaven instead.

(Gold Hair: A Legend of Pornic)

W dziw ny sposób z w izją poety skorelow any jest sen, który k ilk a d ziesią t lat później analizow ał F reud. M arkizow i d ’H ervey de St. D enis śniła się kiedyś ko ­ b ieta o złotych włosach:

We śnie kobieta ta wydawała mi się znajoma, sądziłem nawet, że nieraz ją widywałem. Kiedy się obudziłem , jej twarz jeszcze żywo miałem w pam ięci, wcale jednak nie mogłem sobie przypomnieć, kto to. Znowu zasnąłem, znowu naw iedził mnie ten sam obraz sen­ ny. Tym razem zagadnąłem ową damę, spytałem ją, czy już nie miałem przyjemności jej w idzieć. „Ależ tak - odparła - proszę sobie tylko przypomnieć kąpielisko w Pornic”. Za­ raz się obudziłem - teraz umiałem dokładnie przypomnieć sobie wszelkie szczegóły, z któ­ rymi wiązał się obraz tej uroczej buzi.

D o tej krainy, któ ra okazała się d la ń m iejscem snów i wizji, Słowacki przybył dw ukrotnie: n ajp ierw spędził w Pornic cały w rzesień 1843 roku, by rok później w rócić na lipiec i sierpień. Relacje o tych p o bytach znam y głów nie z listów poety do m atk i, do Jo an n y Bobrowej i m alarza W ojciecha S tattlera oraz z prow adzonego od chw ili pierw szego w yjazdu Raptularza. Szczegóły Pornickiego krajo b razu , swo­ iście p rze m ien io n e, o d n ajd u jem y w te k sta ch , k tó re Słowacki n ap isał w sam ym Pornic lub po d w pływ em rem iniscencji; głów nie chodzi tu o Genezis z ducha, w ier­ sze Do pastereczki siedzącej na druidów kamieniach w Pornic nad Oceanem i Patrz nad grotą, a także o pozostaw ione w nieład zie karty, które wydawcy o patrzyli ty tu łam i Dzieje Sofos i Heliona, Dialog troisty, Dialog jednolity czy Początek poematu o tajemni­ cach genezyjskich. Z żadnego z tych źródeł - an i też z tekstów, jakie pozostaw ili w spółcześni Słowackiego i badacze - n ie dow iadujem y się ta k napraw dę, d l a ­ c z e g o poeta p ojechał do P ornic i czem u w ybrał w ł a ś n i e Pornic. S próbuj­ m y podjąć obie kw estie.

M iasto było podów czas już dość znane i ta praw ie obiegowa w iedza m ogła do­ trzeć do uszu Słowackiego. Pochodząca z 1841 ro k u relacja A uguste’a G uilm ina sugeruje, że gw iazda Pornic rozbłysła dość nagle: „P rzed dw u n astu laty m ało było znane jeszcze jako m iejscowość k u rac y jn a” . Podobnie, ale znacznie później, k o n ­ kludow ał F erd y n an d H ösick: „Była to miejscowość kąpielow a n a d O ceanem , dość m odna podów czas, ta k m niej więcej jak dzisiaj D iep p es lub D in a rd ” . Z godnie z pow szechnie akceptow anym przek o n an iem , Słowacki jechał do P ornic p o d rep e­ rować nadw ątlone zdrowie. Jest to jednak te n rodzaj wiedzy, k tó ry sam siebie tłu ­ m aczy (a więc m oże i niczego nie tłum aczy) na podstaw ie w zm ianek Słowackiego i jego znajom ych o postępującej u niego chorobie. Stattler, k tó ry w idział go tu ż p rze d w yjazdem , w spom inał: „W ogóle w ydawał się być ru in ą dawnej św iątyni, której ledwo drobne ślady pozostawały, a każde z osobna o innej części gm achu

17

9

180

Pasaże ro m a n ty c z n e

i o innym użytku m ów iły”. Sam poeta inform ował m atkę w p aźd ziern ik u 1843 roku: „zaw ędrow ałem n are szc ie do m ałej m ie śc in y n a d O ceanem , gdzie w iele lu d z i zjeżdża się na m orskie kąpiele; m nie sam em u przy p ad ały one do sm aku i moje ciało-kw iat potrzebow ało odw ilżenia” . N ic dziwnego, że przyczyna podróży była sam a przez się zrozum iała i m ożna ją było skonstatow ać albo w prost: „M orskie kąpiele m iały dodać m u sił” (Alina Kowalczykowa), albo nieco poetyczniej, p u sz­ czając w odze w yobraźni: „Jego su c h o tn ic z y w ygląd, jego z a p a d n ię te p o lic zk i i gorączkow o pałające oczy, b u d ziły obawę, że poeta m oże um rzeć w cześniej, an i­ żeli p rz y w id u je ...” (F erd y n an d H ösick). Jeżeli tak, to Słowacki w ybrał się do Por- nic pod w pływ em dość rozpow szechnionej w iedzy o uzdrow isku lub za czyim ś p o d ­ szeptem : m oże Jo an n y Bobrowej, jak w zniośle m n iem ał H ösick, albo też rodziny C zartoryskich (Słowacki p oznał W itolda C zartoryskiego w 1842 roku), która rów­ nież jeździła do Pornic. Choć w tym p rzy p a d k u m ogło być odw rotnie: to Słowacki mógł zareklam ow ać W itoldow i Pornic, a C zartoryscy w 1844 ro k u u d ali się tam praw ie w tym sam ym czasie, co poeta. P ob u d k i zdrow otne nie w ym agały żadnego tłum aczenia do tego stopnia, że w szystko to, co później m iało przydarzyć się p o ­ ecie, jawiło się jako zbieg okoliczności. Tak przy n ajm n iej m n iem ał Ju liu sz K le­ iner, którego zd a n ie m Słowacki w ybrał się n a d ocean, „nie przeczuw ając zapew ne, iż P ornic stanie m u się d rugą Z iem ią Św iętą”. Jechał w tym sam ym celu, co Tytus C h a łu b iń sk i w dw adzieścia k ilka lat potem : „spodziew ając się p opraw y”.

Ale m oże i czegoś więcej spodziew ał się po tym w yjeździe. Albo w ręcz czegoś innego. Że się spodziew ał, tego m ożem y być pew ni: „Z apach O ceanu, kolor jego zielonawy, brzegi P o rn ik u takie, j a k w i d z i a ł e m j e w i m a g i n a c j i c z y t a j ą c W a l t e r s k o t o w e g o P i r a t a , to jest szare, skaliste, okryte chw astam i; n a tu ra obca, ale znajom a, bo w i d z i a n a k i e d y ś p r z e c z u ­ c i e m , z a p r a g n i o n a s e r c e m ” . Zbyt m ałą dotychczas przyw iązyw ano wagę do tego fragm entu. Pornic n ie tylko już daw niej chodził Słow ackiem u po głowie, ale do tego jeszcze w trak cie jego zajęć czytelniczych. A kcja pow ieści Scot­ ta n ie toczy się w Pornic. Próżno w książce naw et szukać tej nazwy. Co m ożna w niej znaleźć? N a przy k ład opisy w alk spienionego m orza ze skałam i szkockiego wybrzeża: „Jarlshof jest zakończon przy ląd k iem n iezm iernej wysokości, zw anym Sum bugli, który swem czołem i nag iem i boki opiera się ro zh u k a n y m wód bałw a­ n o m ” . T akich obrazków Jarlsh o fu - a trzeba dodać, że jest tam opuszczony zam ek, kilka nędznych chat i trzy łódki rybackie - zn ajdziem y znacznie więcej. Słowacki napisze później w (Próbach poematu filozoficznego): „rozhukane bałwany, pełne ta ­ jem nic m o rze”. Czy na tym w łaśnie m u zależało, gdy na m odłę pow ieści Scotta w idział b reto ń sk ie brzegi A tlantyku? I czy m ógł w Pornic zyskać coś poza k rajo ­ brazem ?

„Podejrzew am , że w B retan ii schroniły się m oce, któ re pom ogłyby w dokona­ n iu się ry tu p rze jścia” - pisał K rzysztof Rutkow ski. Słowacki isto tn ie m ógł chcieć jechać do B retan ii lu b N o rm a n d ii w łaśnie po d w pływ em celtyckich p o d ań i le­ gend (których niem ało też u Scotta), licząc, że w łaśnie ta m m oże się dokonać cu ­ downa transgresja. C ezary Jellen ta sądził, iż d ruidyczny ch a rak te r B retan ii był

w łaśnie tym , co Słowackiego przyciągało w sposób szczególny. „Ten brzeg oceanu dawał m u p o m ru k w szechśw iata, n atch n ie n ie do koniecznych zadum , w ibracyę dla jego m u szli Trytona, brzm iącej ogrom em ” . N ic dziwnego, że Słowacki sam m iał czuć się d ru id em , a za najw iększą D ru id essę uznaw ać - zd a n ie m Jellen ty - Polskę. O d sam ego poety wiemy, że taka była p o b u d k a jego drugiego wyjazdu: „N ie tyle dla zdrow ia, ile dla pew nego druidycznego m o n u m e n tu , gdzie przeszłe­ go ro k u zakląłem daw ne cienie krwaw ych kapłanów ” .

Ale autor Genezis m ów i też, że chciał czegoś w ięcej, że „tam tejszą n a tu rę w i­ dział przeczuciem i zap rag n ął sercem ” . Z nam y słowa, w których Słowacki zapo­ w iedział swój w yjazd w 1843 roku. Znam y, ale i nie do końca, poniew aż pochodzą one ze w spom nień S tattlera, spisanych dokładnie 40 lat później. To szm at czasu i pam ięć tych, co zapisują, nie zawsze jest w iarygodna. Tu jed n ak m am y do czy­ n ie n ia z czystą poezją, z n ierozstrzygalną zapew ne zagadką, i Słowacki z pew no­ ścią m ógł coś takiego pow iedzieć, a to coś - nie zostać zap o m n ian e czy p rzekręco­ ne: „M alując jego p o rtre t, dostrzegłem w jego sp o jrzen iu całą potęgę w idzenia, a na ustach jego całą moc lania obrazam i bez końca. W spom niałem o tem , a on, w odpow iedzi, położył tylko gorejącą dłoń swoją na mej dłoni. - M uszę pojechać n a d O cean, rzekł, by zm aleć, b y ostygnąć”. Czy chciał ostygnąć z gorączki (goreją­ ca ręka), czy raczej z tej potęgi w idzenia? Czy w łaśnie po niej oczekiwał p o m n ie j­ szenia, skarłow acenia? Czy więc liczył, m ając w p am ięci „szare, skaliste, pokryte ch w a sta m i” brzeg i oceanu, że dzięki tej podróży jego literac k i język stan ie się silny nie um iejętn o ścią „lania o b razam i bez k o ń ca”, ale w ypow iedzenia trzech słów, któ re zatrzęsą bryłą świata? Jedna rzecz zm alała na pewno. To p rzestrzeń m iasteczka, któ rą szkicował Słowacki. Jego inty m n a, m istyczna przestrzeń.

Z d an iem A liny Kowalczykowej, „cały świat w P ornic św iadczy Słow ackiem u o d u c h u ” . Z danie to w ydaje się słuszne do chw ili, w której uśw iadom im y sobie, że w ty c h o p isa c h p o z o s ta w io n y c h p rz e z S łow ackiego p r a k ty c z n ie n i e m a ś w i a t a . P rzestrzeń wycofała się albo uległa degradacji. W idać nagle, że w P or­ nic d u ch Słowackiego w rócił do pierw otnego m o m e n tu istn ien ia ducha i jego św ia­ dom ości. N ie m a tu p rze strzen i uform ow anej, jasnej, pełnej.

M iasteczko pozostaje ukryte, a Słowacki nie w idzi naw et zam ku, k tó ry jako pierw szy przykuw a uw agę turystów . Jest tylko m orze, a z n im skały i gwiazdy, w szystkie w szak sym bolicznie p rzem ienione. Skały i ocean m uszą być, bo w ska­ łach, jak w egipskich m u m iac h (porów nanie Słowackiego), zakonserw ow any jest p ierw otny duch, a w łonie oceanu „odbyw ały się pierw sze tajem n ice o rg an izm u ” . Poeta narzuca n am czasoprzestrzeń zerowego m o m e n tu h isto rii ludzkości i świa­ ta; oto jesteśm y w chw ili, w której dopiero r o z p o c z y n a s i ę praca form . N ie jest to jednak ab solutna rezygnacja z siebie i ze swojej rzeczyw istości, znana z objaw ień m istyków: „zapom nienie św iata i w szystkiego oprócz Boga” (Pascal), „zapom nieć wszego stw orzenia, pam iętać na Stwórcę swego” (św. Jan od Krzyża). P rzestrzeń w ycofuje się do jedynie koniecznych składników . To, co zostaje (ocean, skały, gw iazdy), to tylko sym bole sam ośw iadom ości ducha. Słowacki potw ierdza to wycofanie się czy skarłowacenie w notatce dorzuconej do Genezis: „[mówię] «jam»,

18

1

18

2

Pasaże ro m a n ty c z n e

nie «ja», bo ja osobą jest, a ta m osoby nie było jeszcze” . D u ch y więc dopiero proszą Boga o form ę, świat jest niew idzialny i czeka na ukształtow anie: „D uchu m ój, w bez­ kształcie więc twojego pierw szego zaw iązku, była już m yśl i czucie” .

D lateg o Słow acki m oże m ów ić, że „z p u n k t u j e d n e g o n i e w i ­ d z i a l n e j p r z e s t r z e n i pow stały siły m agnetyczne” i że „duchy zam ie­ n ia ją m u ziem ię w niew idzialne królestw o” . Że zaś m orze i skały m ają c h a rak te r czysto sym boliczny, przek o n u je nas sam poeta: „Szum m orza [był dla m nie] z n a­ kiem [pierwotnego] C h a o su ”. Skały zaś nazywa raz to b ezdnem , raz to d ruidyczną kopułą, po d k tó rą skryw ają się duchy.

Ten posępny cypel to odludzie - jak Słowacki m ów i o Pornic w liście do Stat- tlera. Istotnie, w relacjach poety praktycznie nie m a ludzi. E ntuzjastycznie w praw ­ dzie wypow iada się o m ieszkańcach Pornic: kiedy w racał ta m w 1844 roku, wszys­ cy m ieli go p am iętać, kiedy w yjeżdżał - z rozrzew nieniem żegnać. Ale wszyscy oni byli lu d ź m i z t e g o świata. D o w izji nie m ie li już d ostępu i k iedy Słowacki siadał na „skałach osypanych złotą i srebrną m ik ą ”, tra c ili realn y byt. Oczywiście za sp ra­ wą poety: siłą swoich w izji przyw racał P ornic do pierw otnej postaci, do chaosu, jaki rząd ził tu , gdy o ta k m ile w spom inanym h isz p ań sk im m ałżeństw ie czy m ie j­ scowym doktorze n ie m ogło być jeszcze mowy. K iedy M istrz m ówi do H eliona: „W idzisz ta m groby pornickiego cm en tarza, a tu bliżej w ianek dzieci ru m ia n y ch n a d m o rzem ”, zaraz dodaje, że groby są puste, a ludzie są du ch am i, którzy je opuś­ cili. N ie dziw i więc zapis z Raptularza: „S iedziałem na m ikow cu, otoczony tłu ­ m em słuchaczów ” . Jedyna osoba, jaką spotyka Słowacki, to w ypasająca krowę pas- tereczka; nie jest to jed n ak - jak w iem y - pastereczka, ale sam K ról-D uch. Lub m oże raczej M atka Boska, bo w iersze, w których pastereczka została opisana, czer­ pią sposób obrazow ania z w izji Dziewicy, jaką w Apokalipsie (12, 1) daje św. Jan.

Słowacki na pierw szy rzu t oka nie kłopocze się w ogóle kw estią językowego przek azu wizji. N ie pojaw iają się u niego sform ułow ania, jakie znajdziem y u m i­ styków, np. u Swedenborga: „N ie potrafię tego opisać, to była series mystica [...] Byłem, jednym słowem, w n iebie i słyszałem ta m mowę - z jej w ew nętrznym ży­ ciem , z którego b rała się w spaniałość i słodycz - jakiej nie sprosta żad en lu d zk i język”. Tym sam ym Słowacki popełn ia grzech, p rze d którym Bóg ostrzega fałszy­ wych proroków : „Oto się zwrócę przeciw p ro rokom - w yrocznia Pana - k t ó r z y u ż y w a j ą s w o j e g o w ł a s n e g o j ę z y k a , b y w y p o w i a d a ć w y r o c z n i e ” (Księga Jerem iasza, 23, 31). Słowacki n ie zu p e łn ie jed n ak m ówi swoim językiem . P rzyjechał tu ta j w iedziony p odszeptem literac k im (Pirat) i jed­ nym z jego zam iarów m ogło być spraw dzenie, przetestow anie, czy lite ra tu ra dzia­ ła, czy m a moc spraw czą, czy - jak M ickiew icz - m a poeta zrezygnow ać z p isania na rzecz czynu, czy też obie te kw estie dadzą się pogodzić. D latego zam iast „po p ro stu ” zapisyw ać wizje, przek ład a je na język literatu ry , jak gdyby potoczna pol­ szczyzna m u nie w ystarczała, jak gdyby nie dow ierzał własnej in tu icji, że to wy­ starczy, żeby w przyszłości stać się najw iększym z proroków. D latego to, co n apisze prozą, zaraz u jm u je w poetyckie strofy. D latego co i rusz m orze nazywa „stepem , co falam i w słońce id z ie” (przekornie, odw rotnie do M ickiew icza, k tó ry step n a ­

zwał oceanem ), zielony O cean to dla niego „słone łzy n im f w odnych”, a skały osy­ pane m iką „palą się na słońcu n iby tarcze albo tro n y O cean id ” (w Genezis mówi w prost o tarczy A chillesa). Jak z rękaw a sypie literac k im i alu zjam i i poró w n an ia­ m i (H om er, D ante, m ity, Biblia). W reszcie p rzep isu je obrazy z te k stu do tekstu: z Apokalipsy do Snu srebrnego Salomei (postać K siężniczki), ze S n u ... do Pastereczki. W idzi wciąż to samo: K siężniczka m arzy o w ieńcu z owoców oceanu, takim , jakie w iły O ceanidy, a Słowacki pisze Bobrowej, że m arzył, by dla niej zebrać b u k ie t ze ste p u i m orza, z kwiatów, ko rali i pereł. C hciał zm aleć; m ógł chw ilowo p o m n ie j­ szyć przestrzeń , ale język, jak im o niej m ówi, już ta k łatw o m aleć n ie chce i Sło­ w acki wciąż leje obrazam i bez końca. N atrę tn e porów nania spraw iają, że pouczenia, jakie daw ał m atce, u zasadniając nowy ton swoich tekstów, szły w zapom nienie.

M iłosz, przytłoczony feerią barw, n ie dopatrzył się szarych skał i ostów, po k tó ­ rych stąpają duchy. Z pew nością n ie uw ierzył w możliwość objaw ienia, p rzy n a j­ m niej w ta k im m iejscu. W izje swojego p o p rzed n ik a tłum aczył, z dobrotliw ą iro ­ nią, kojącym w pływ em m orza:

Zaiste, ocean czyni z nas to, czym jesteśmy naprawdę: D ziećm i udającymi przez chwilę mądrość kapitanów I ludzkość jest wtedy kochaną rodziną

A tysiąclecie liczy się za dzień jeden.

(Kroniki miasta Pornic)

N iew ykluczone jednak, że szczególnie rozm yślał n a d językiem wizji. Rewela- torstw o poezji to był bez w ątp ien ia jego w łasny problem . D w uznaczne zm agania Słowackiego z językiem - uciekanie od poezji i z pow rotem w poezję - m ogły m ieć dla niego moc oczyszczającą. M ożliw e więc, że zw racając się do Słowackiego, m iał na m yśli siebie: „O sm ętny, o kochany, / Srodze tu oszukany” .

Abstract

In s titu te o f L ite ra ry Research o f th e Polish Academ y o f Sciences (W a rs z a w a )

Pornic

T his te x t poses questions o n th e relations b e tw e e n geographical places and literary texts in w h ic h such places have left th e ir traces. T h e a u th o r attem pts at exam ining to w h a t an e xte n t Juliusz Stowacki's visit to Pornic was an act o f being th e re , in a real historical venue, and to w h a t an extent, in a linguistically (literarily) p ro d u ce d and fig u re d -o u t reality.

18