Wrede, Marek
"Ikones książąt i królów polskich
(reprodukcja fototypiczna wydania z
1605 r.)", Jan Głuchowski, oprac.
Barbara Górska, Wrocław [etc.] :
[recenzja]
Przegląd Historyczny 7 1 /1 , 189-190
1980
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
Z A P I S K I
189
Całość „Bibliografii” ujęta zostala w czterech okresach chronologicznych, to jest wieku XVI, X V II, X VIII i X IX , w ram ach których zastosow ano układ alfabetyczny. Wyjątek uczyniono d la wieku X V III, wyodrębniając trzy podrozdziały, a ich tytuły („C atalogus personarum provinciae L ituaniae SJ” ; K a le n d a r z e " ; „Periodyki") traktując ja k o hasła zbiorcze. Opis bibliograficzny, ja k głosi zapowiedź zaw arta we wprowadzeniu, m iał być dokonany w języku oryginału, nazwiska autorów zaczerpnięte z karty tytułowej lub z treści pracy, prace anonim ow e przedstaw ione w porządku tytułów. W istocie „Bibliografia” zaw iera dość liczne w tym względzie odstępstw a. „D iscurs nabożny... przez A lbrychta Stanisław a R adzi wiłła” (W ilno 1635), podobnie ja k i inne prace tegoż au to ra, umieszczony został p od ha słem Radvila Albertas Stanislovas. Jak się wydaje, autorki nie znają listu, który napisał M ikołaj K rzysztof Radziwiłł „Sierotka”, oburzony przekręceniem nazw iska na dedykow anej b ratu Jerzem u pracy: „W idziałem duo errata. Pierwsza, m iasto Radivilianum, tedy Radibilium, drugie Polonum. N aucz ich tam W M , aby gdy kom u co chcą dedykow ać, aby się go pierwej zwać nauczyli, a potem , aby nacji jego nie tłum ili” (Bibl P A N K órnik, rkps 1341, nib, list z W ilna z 19 m aja 1577). Prezentowany w m onografii I. Petrauskienè M arcin Żagiel, w „Bibliografii” występuje jak o M artynas Žagelis, M artinus P o c z o b u t— ja k o M artynas Počobutas-O dlianickis, nie zm ienione zostało brzm ienie nazw iska w spółautora pracy P oczobuta, mianowicie Tadeusza K undzicza („W iadom ość o funduszu i dochodach szpitala probostw a ś. Trójcy”). Jest Potocki, ale jego córka występuje ja k o Potockaitè. Jest M ieszko I, Zig- m antas V aza, b o nie tylko król polski, lecz także wielki książę litewski oraz K arl IX , dux Suderm aniae.
Mniejsze znaczenie, inny charakter, m a b rak konsekwencji, jak i występuje w indeksie osób, gdzie nie wiedzieć dlaczego, adnotacje podaw ane są nie tylko w języku litewskim, co oczywiste, lecz także łacińskim (A rcadius, O rientis im perator) i polskim (M aurycjusz, cesarz W schodu).
W szystko to należy d o kwestii, których zasięg w ykracza poza pojęcia bibliograficzne. Sam a bibliografia — zasługuje na największą pochw ałę. D okonana przez autorki praca, waga ich ustaleń, daleko w ykracza poza to, co w iadom e było o drukarnii wileńskiej. O pracow any przez nie zestaw jest i pozostanie niezbędny dla każdego, k to zajm uje się zarów no dziejami Wielkiego K sięstw a Litewskiego, ja k i w ogóle kultury Rzeczypospolitej poczynając niem al od unii lubelskiej a kończąc na utracie niepodległości i pierwszych latach niewoli.
H . W.
Jan G łu c h o w s k i, Ikones książąt i królów polskich (reprodukcja fototypiczna wydania z 1605 r.), oprać. B arbara G ó r s k a , Z akład N arodow y im. Ossoliń skich, W rocław -W arszaw a-K raków-G dańsk, s. XVI, 112 nib., 84.
Jako jubileuszowa, dziesięciotysięczna pow ojenna publikacja Ossolineum ukazały się „Ikones książąt i królów polskich” Jana G łu c h o w s k i e g o . Pierwsza, także okolicznościowa edycja tego dzieła została przygotow ana w 1605 r. d la uświetnienia zaślubin Zygm unta III W azy z K onstancją H absburżanką.
Ikones ja k o gatunek były zbiorem graficznych i literackich przedstaw ień królów , książąt i wielkich ludzi swego okresu. O statecznym tw órcą tego typu publikacji był zwykle wy daw ca, on to bowiem dobierał drzew oryty i teksty je ilustrujące. D latego też za au to ra „Ikones książąt i królów polskich” uznany być powinien właściwie ich pierwszy wydawca, Jan Januszewski. Przedstaw ia go szerzej we wstępie autorka tej edycji B arbara G ó r s k a , analizując przy tym szczegółowo sam o dzieło i osadzając je w śród innych polskich pocztów władców na tle ich historycznego rozwoju. I
Trzon obecnego wydania stanowi fototypiczna reprodukcja przechowywanego w Biblio tece Z N iO pierw odruku. D la ułatwienia i w zbogacenia odbioru tekstu dołączono d o niego w części trzeciej transkrypcję wierszy Jan a Głuchow skiego. Z am iast transkrypcji łacińskich wierszy K lem ensa Janickiego umieszczono w tej części ich tłumaczenie autorstw a Jan a
Acha-190
Z A P I S K Icego K m ity (z zachow anego w niewielu egzem plarzach w ydania krakow skiego M . ScharfTenberga z 1591 r.) oraz przekład filologiczny wierszy A ndrzeja Loaechiusa autorstw a Zofii Myśliwiec.
Oprócz dużej wartości bibliologicznej, historycznej i językoznawczej pozycja ta, dzięki niezwykle starannem u opracow aniu graficznemu, m a także niewątpliwy w alor bibliofilski.
M k . W.
Szymon S t a r o w o l s k i , Wojownicy sarmaccy, przekład i w stęp Jerzy S t a r n a w s k i , W ydaw nictwo M O N , W arszaw a 1979, s. 296.
P o „Setniku pisarzów polskich” (1970) i „Polsce alb o opisaniu położenia K rólestw a Polskiego” (1976) otrzym aliśm y kolejny przekład dzieła Szym ona S t a r o w o l s k i e g o : „Sarm atiae bellatores” . Z ostało ono w ydane p o ra z pierwszy jeszcze z a życia pisarza w roku 1631, druga zaś edycja była dziełem w rocławskiego wydawcy W ilhelm a Bogum iła K o m a (1733). K sięga Starowolskiego je st zestawem 129 biogram ów „w ojow ników sarm ackich” , w śród których znalazły się sylwetki władców, dow ódców i łudzi, których uw ażał a u to r z a szczególnie zasłu żonych dla dziejów oręża polskiego. Swoje who is who, czyli — ja k to określa Starow olski — „pochwały m ężów słynących męstwem wojennym w pamięci naszej lub naszych pradziadów ” , rozpoczyna od biogram u M ieszka I, kończy zaś n a K aro lu Chodkiew iczu i Stefanie Chmie lnickim . U kład książki, w zasadzie chronologiczny, posiada jed n ak pewne odstępstw o, dotyczy to zwłaszcza zestawień charakterystyk przedstawicieli rodów . Zdaniem au to ra w stępu i prze k ła d u „W ojownicy Sarm accy” nie są dziełem w pełni oryginalnym , są kom pilacją, w której w idać zapożyczenia z wcześniejszych prac, m .in. M arcina Bielskiego, M arcina K rom era czy M acieja Stryjkow skiego. Bliższe inform acje o tradycjach biografistyki polskiej, przejawach literackiej działalności Starowolskiego i jego koncepcji historyczno-literackiej zaw arte są w obszer ny m wstępie pió ra J. S t a r n a w s k i e g o . Tekst dzieła w ydany został starannie i urozm aicony reprodukcjam i portretów władców pochodzącym i z książki S. N eugeftauera „leones et vitae principům а с regum P oloniae” o raz reprintam i niektórych fragm entów oryginału pierwszego w ydania z ro k u 1631.
M . S .
Ssyika i obszczesiwienno-politiczeskaja żizń w Sibiři ( X V I I I — naczalo X X w .),
red. Ł. M . G o r i u s z k i n , A kadiem ija N auk SSSR. Sibirskoje Otdielienije, Izdatiel- stw o „ N a u k a '’, N ow osibirsk 1978, s, 332.
Zbiór składa się z 14 artykułów o zróżnicowanym ch arakterze; znajdują się w śród nich przeglądy historiografii, omówienia poszczególnych źródeł, szkice biograficzne i próby syntetycz nego opracow ania w ybranych zagadnień mieszczących się w ram ach tytułu. Jest to ju ż drugi tom studiów i m ateriałów , przygotow any głównie, przez badaczy z N ow osybirska i Irkucka (zob. recenzję t. I p ió ra E. N otkow skiej P H t. LXV1I, 1976, z, 3, s. 488—491). Większość tekstów dotyczy drugiej połow y X IX wieku.
A rtykuł Ł. A . U s z a k o w e j („N arodniczeskaja sibirskaja ssyłka 70— 90 godow X IX wieka w sowietskoj istoriografii 50— 70 'godow ”, s. 8— 53) spraw ia wrażenie, że skrótow y prze gląd odnośnej literatury je s t d la autorki pretekstem do polem iki z niektórym i jej twierdze niam i. Spór dotyczy przem ian w postaw ach zesłanych narodników , zakresu ich wpływu na miejscową ludność i zasięgu działalności kulturalno-ośw iatow ej. T a ostatnia jest tem atem dwóch szczegółowych opracow ań, których autorzy skupiają uwagę n a udziale zesłańców w rozw oju lokalnej prasy ( Ł .P . S o s n o w s k a j a , ^U czastije politiczeskich ssylnych w izdanii «Sibirskogo żurnala» i «Sibirskogo obozrienija»” , s. 92— 109; N . P. M a t c h a n o w a , „Sotrudni- czestwo politiczeskich ssylnych i obszczestwiennych diejatielej W ostocznoj Sibiri w «Irkutskich gubiernskich w iedom ostiach» w 1857— 1860 godach” , s. 205— 223). M ow a tu oczywiście
