Tygielski, Wojciech
"Annali delľIstituto storico
italo-germanico in Trento" ; "Jahrbuch
des italienisch-deutschen historischen
Instituts in Trient, t. 1-3", Bologna,
1975-1977 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 7 1 /1 , 178-179
1980
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
178
ZA PISK ID zieje Inow rocław ia, p o d re d ak c ją M a ria n a B i s k u p a t. I: do 1919 r.,
T o w arzy stw o N a u k o w e w T o ru n iu , P W N . W a rsz a w a -P o zn a ń -T o ru ń 1978, s. 420. Т ош I ..D ziejów In o w ro cław ia " o tw iera stu d iu m Z ofii C h u r s k i e j o śro d o w isk u g eo g ra ficznym rejo n u tego m iasta. W łaściw ą h isto rię ro zp o cz y n a b a rd z o u d atn ie n a p is a n a ro z p ra w a A lek san d ry C o f t y - B r o n i e w s k i e j o m aw iająca p rad zieje reg io n u , w k tó ry m z czasem p o w stał In o w ro cław . A u to rk a słusznie położyła n acisk n a sp raw y o sad n ictw a ja k o najw ażniejsze d la zro zu m ien ia genezy m iasta. A rty k u ł ilu stru ją m ap k i prz ed staw iające o sad n ictw o w k ilk u p rze k ro ja c h c h ro n o lo g iczn y ch od neolitu aż p o wiek X III. a także zdjęcia i ry su n k i n ajb ard zie j c h ara k te ry sty c zn y c h z ab y tk ó w archeologicznych. H isto rię In o w ro cław ia w śred n io w ieczu od o sad n ictw a p rzed lo k acy jn eg o aż d o p o k o ju to ru ń sk ie g o 1466 r. op raco w ał M a ria n B i s k u p , k ład ąc nacisk n a zw iązane z tym m ia stem w y d arzen ia polityczne, zw łaszcza n a sto su n k i p o lsk o -k rzy żack ie tak w ażne d la In o w ro c ła w ia i losów całych K u jaw w p ó źn y m średniow ieczu. M im o że z o stało to n ap isan e p ió rem w y traw n eg o znaw cy tych w łaśnie z ag ad n ień i m im o że o so b n e p o d ro zd ziały pośw ięcił a u to r lokacji m iasta, je g o uk ład o w i przestrzen n em u , rozw ojow i h an d lu i rzem io sła, zag ad n ien ia polityczne tak zd o m in o w ały inne aspekty dziejów Ino w ro cła w ia, że le k tu ra tego ro z d ziału p o zo staw ia uczucie n ied o sy tu : h isto ry k a m iast bard ziej bow iem in tere suje rozw ój sam eg o m iasta niż bieg w ydarzeń polity czn y ch z tym m iastem zw iązanych, zw łaszcza że m ieszczanie byli przew aznie ty lk o b iernym i ich o b serw a to ram i a nie uczestn ik am i. W ięcej uw agi sp raw o m g o sp o d a rczy m , a tak że rozw ojow i p rz estrzen n em u m ia sta i je g o p rz e d m ieść pośw ięcił n a to m ia s t Z enon G u i d o n , a u to r k o lejn e g o ro zd ziału przed sta w iająceg o dzieje In o w ro cław ia w la ta c h 1466— 1815. H isto rię In o w ro c ła w ia w X IX i p o c zą tk a c h X X w. o p raco w ało dw oje a u to ró w : Jad w ig a B r z e z i c h o w a przed sta w iła g o sp o d ark ę m ia sta w lata ch 1815— 1919, zaś L ech T r z e c i a k o w s k i zajął się spo łeczn o ścią m iejsk ą w tym sam y m okresie. N ajw ażniejszym p ro b lem em tych czasów b y ło p rz ek ształcen ie się In o w ro cław ia z m iasta ty p u p re in d u strialn e g o w now oczesne m iasto przem ysłow e. Specyficzną cechą In o w ro c ław ia była no w a fu n k cja m iasta-u zd ro w isk a, a w dziedzinie sp raw społecznych — rozm aicie u k ład a jąc e się sto su n k i m iędzy P o la k am i a lu d n o ścią i w ładzam i n iem ieckim i. T o m zam y k a o so b n y a rty k u ł L u d w ik a G o m o l c a o p o w sta n iu w ielkopolskim 1918— 1919 r.
C ało ść zo stała sk o n s tru o w a n a z tro sk ą o z ach o w an ie w łaściw ych p ro p o rcji m iędzy poszcze gólnym i o kresam i dziejów , a kolejne ro zp raw y s ta ra n o się u jm o w ać zwięźle, w y k o rzy stu jąc do ty ch czaso w y d o ro b e k b a d a ń n a d przeszłością In o w ro cław ia i dążąc d o sy n tety czn eg o jej p rzed staw ien ia. T o m zaw iera w iele d an y ch liczbow ych w zestaw ieniach tab elary czn y ch , k tó re nie ty lk o d o b rz e u z u p ełn iają w yw ody a u to ró w , ale też m o g ą posłużyć ja k o m ate ria ł d o d a l szych d o ciek ań n au k o w y ch . W y chodząc z teg o o sta tn ie g o p u n k tu w idzenia m o żn a d a ro w ać a u to ro m zam iło w an ie d o p o d a w a n ia liczby m ieszk ań có w itp . z d o k ład n o ś cią d o je d n o s te k (naw et — ja k w w y p a d k u z alu d n ien ia In o w ro c ła w ia w X V I— X V II w. — gdy liczby te p o c h o d zą z p rzybliżonych ty lk o szacu n k ó w , a nie są zaczerp n ięte b e zp o śre d n io ze źró d eł). J a k w ia d o m o rzeczyw ista precyzja ta k a je s t w statystyce n ieo siąg aln a , w staw ian ie tak ic h liczb d o tab el stw a rza ty lk o złu d n e w rażenie d o k ła d n o ści, co je s t n iep o ż ąd a n e w ujęciach sy ntetyzujących i a d reso w anych d o szerszego k ręgu czytelników , ła tw o je d n a k m o że być ro zszy fro w an e i w e w łaściw y sp o só b o cenione p rzez h istoryków -specjalistów .
T o m nie m a in d ek só w ani zb io rczeg o zestaw ienia bib lio g rafii. Pożyteczne by ło b y też o so b n e om ów ienie źródeł. L u k i te będzie m o żn a uzu p ełn ić w n astęp n y m tom ie.
A . W.
„ A n n ali d ell’Is titu to sto rico ita lo -g erm an ic o in T re n to ” ; „ J a h rb u c h des italie nisch -d eu tsch en historischen In stitu ts in T rie n t” , Is titu to sto rico ita lo -g e rm an ic o in Tre'i S ocieta editrice il M u lin o , B ologna, t. I, 1975, s’. 289; t. II, 1976, s. 579; t. III, 1977, s. 553.
N a p o c zą tk u lat siedem dziesiątych w In sty tu cie K u ltu ry w T rydencie p o w stały plany stw o rzen ia płaszczyzny in sty tu cjo n aln ej d la (γ/sp ó łp racy h isto ry k ó w w łoskich i niem ieckich interesu jący ch się p o g ran iczem w łosko-niem ieckim o ra z ró żn y m i p ro b lem am i historycznym i
ZA PISK I
179
w ynikającym i z w ielow iekow ego sąsied ztw a o b u n a ro d ó w . W rezultacie w k o ń c u 1973 r. pow stał w łosko-niem iecki In sty tu t H isto ry czn y w T rydencie, k tó re g o p ro g ram o w y m zad an iem je s t „ro zw ijan ie stu d ió w n ad w ięziam i łączącym i św iat niem iecki i w ioski w europejskiej
rzeczyw istości h isto ry czn ej” .
W sk lad R ad y N au k o w ej In sty tu tu weszli H u b e rt Jedin (B onn) — przew o d n iczący R a d y , U m b e rto C o rsin i (T ry d en t), R ao u l M an selli (R zy m ), C a rlo G u id o M o r (P ad w a), P a o lo P ro d i (T rydent) — se k reta rz R ad y , K o n ra d R epgen (B o n n ), Ig in io R o g g er (T ry d en t). H ein rich Schm id- inger (S alzb u rg ), F ra n c o V alsecchi (R zy m ), A d a m W a n d ru sz k a (W iedeń), a tak że R e in h a rd Elze z R zym u.
In sty tu t ro zp o czął d ziałaln o ść od z o rg an izo w an ia w yspecjalizow anej b ib lio tek i p o siad ającej w 1975 r. 13 tys. w o lu m in ó w i 150 p e rio d y k ó w . S tał się też g o sp o d arze m licznych sem in arió w , sp o tk a ń i kon feren cji h isto ry k ó w w łoskich i niem ieckich zain tere so w an y ch p ro b le m a ty k ą w zajem nych relacji niem iecko-w łoskich, a tak że fu n d a to re m sty p en d ió w d la m łodych b adaczy.
T ry d en t, z d an iem A. W a n d r u s z k i , „był zaw sze m iejscem sp o tk a ń , a tak że sta rć m iędzy św iatem niem ieckim a w łoskim , ju ż w średniow ieczu, a jeszcze bard ziej w epoce n o w o ży tn ej” . Z ałożyciele In sty tu tu po stan o w ili uczynić zeń o śro d ek p ro m ien iu jący n a o b a kraje, d ą żą cy d o ich integracji. Z g ó ry zrezy g n o w an o z p recyzyjnego określenia in teresującej o śro d e k tem a ty k i badaw czej, z jed n o lite j postaw y n au k o w ej i założeń m etodologicznych.
W arto ścio w y m przejaw em d z iałalności In sty tu tu są w ydaw ane p o w łosku i niem ieck u od 1975 r. je g o „ R o cz n ik i” . W Polsce d y sp o n u jem y trzem a pierw szym i to m am i z la t 1975— 1977. N ie sp o só b w k ró tk ie j n o tce o d d a ć ich obszernej treści. K ażdy to m pod zielo n y jest n a cztery części. Pierw sza zaw iera k o m u n ik a ty o d ziałalności i p lan ach p rac In sty tu tu . W d rugiej d ru k u ją się referaty w ygłoszone w cześniej, w trak cie k olejnych im prez n au k o w y ch . Ich tem a ty k a jest więc ró ż n o ro d n a . W to m ie I jed e n a rty k u ł doty czy sycylijskiego p a ń stw a F ry d e ry k a II (E. M a z z a r e s e F a r d e l l a ) ; drugi — P ru s w o k resie p o p rzed z ający m O św iecenie (P. S c h i e r a ) ; trzeci — an o n im o w y ch tra k ta tó w n a u k o w o -filo z o ficzn y ch pow stałych n a p o c zą tk u X V III w ieku w M arsylii (R . G h e r a r d i ) ; czw arty — n a ro d zin koncepcji p ań stw a to ta lita rn e g o we W łoszech (J. P e t e r s e n ) . W to m ie II o p u b lik o w an o pięć stu d ió w — dw a pierw sze zn o w u d o ty cz ą cesarza F ry d ery k a II, je g o k an celarii i kaplicy d w orskiej (H . M . S c h a l l e r ) o raz sto su n k u im p e rato ra d o Ligi L o m b a rd zk ie j (G . F a s o l i ) . D w a n a stę p n e d o ty czą p ro b lem ó w e k o n o m iczn y ch epoki now ożytnej („S ystem fiskalny, s tru k tu ra i k o n iu n k tu ra w ek o n o m ice p rz ed in d u stria ln ej. P rzy k ład Bolonii 1564— 1666” — F . P i r o i „A sp ek ty polity k i gosp o d arczej w p ań stw ie p a p iesk im pod koniec X V I w .: «w izytacje gosp o d arcze» S ylw estra V " — C . P e n u t i ) , o statn i m ów i o p o d ró ż ac h n a u k o w y ch d o W ioch w X V II i X V III w. (G . P. B r iz z i) . I wreszcie w to m ie z 1977 r. zam ieszczono sześć a rty k u łó w : „Sic transit gloria im m cli— śm ierć p ap ieża w śred n io w iec zu ” (R . E ls e ) , „P raw n icy .·h u m an iści i insty tu cje X IV i X V w ieku: n iek tó re p ro b lem y ” (M . A s c h e r i ) , „ H isto ria św ięta i k o n trre fo rm a c ja ” (P. P r o d i ) , „O bserw acje i p rzed staw ien ia n a tu ry u U lissesa A ld ro v a n d ie g o ” (G . O lm i) , „O stu d iac h em briologicznych A lb re ch ta von H allera w la ta c h 1755/1758” (R . G . M a z z o l i n i ) , „ B ib lio tek a teo lo g a z epoki O św iecenia: J o h a n n A ugust E rnesti (1707— 1781)” (G . B o n o l a ) . W k ażd y m tom ie z n ajd u je się część z aty tu ło w a n a „P ro b lem y h isto rio g ra ficz n e ” , om aw iając a n ie k tó re p o d sta w o w e w ątki w historiografii,· głów nie d ziew iętnastow iecznej, zw iązane z relacjam i w łosko-niem ieckim i o ra z część p rz ezn ac zo n a n a p u b lik acje m ateriałó w .
K a żd y to m z am y k a b ib lio g rafia , jej zaś o b jęto ść m o że rozw iać w szelkie w ątpliw ości d otyczące celow ości p o w o ła n ia d o życia In s ty tu tu i przyszłości n au k o w ej now ego try d en ck ie g o
o śro d k a b ad aw czeg o .
ψ γ
Balcanica. Guide to the Polish A rchives R elative to the H isto ry o f B alkan C ountries, collective w o rk u n d e r th e scientific d irec tio n o f T ad eu sz W a l i c h -
n o w s k i , P o lish S cientific P u b lish e rs, W arsaw 1979, s. 7 9 + 19 illustr.
K o n fe ren c ja S tu d ió w B ałk ań sk ich (Sofia 1974) p o d jęła inicjatyw ę u tw o rz en ia m ię d z y n aro dow ej o rganizacji n au k o w ej, k tó ra zajęłab y się p rzed e w szystkim źró d łam i arch iw aln y m i d o
