Halbersztadt, Jerzy
"Wspomnienia ze stulecia", Czesław
Bobrowski, Lublin 1985 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 77/2, 439-440
1986
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
Z A P IS K I 439
W schodniego MSZ J. L ukasiew icz, p recy zu jąc w cześniejsze ośw iadczenia J. P ił sudskiego o potrzeb ie w sp ó łp racy obu p ań stw . L ukasiew icz stw ie rd z ił, że P olska n ie zam ierza ingerow ać w sp ra w y E stonii, oczekując, że F in la n d ia p ozostaw i Polsce w olną ręk ę w Ł otw ie i na L itw ie. K oncepcję tę Hovi o k reśla — z w y ra ź n ą p rze sad ą — jako podział k ra jó w b ałty ck ich na dw ie sfery in teresó w : polską i fińską. A nalizując w cześniejsze i późniejsze p oczynania obu stro n stw ie rd z a, że — choć n ie doszło do z a w arcia stosow nego p o ro zu m ien ia — te d w ie sfery in te resó w de facto istn iały w la ta c h 1919—1921, ja k o isto tn y k o m p o n e n t sto su n ków w rejo n ie B ałtyku. A u to r oczyw iście dostrzega, że p o lity k a P olski, F in la n d ii oraz innych k ra jó w n a d b a łty c k ic h by ła w y p ad k o w ą stosunków z R osją R adziecką, N iem cam i, p a ń s tw a m i E n te n ty itp.. a ta k ż e w y n ik a ła z w łasn y ch a s p ira c ji. O b s ta je je d n a k stanow czo p rzy tr a k to w a n iu k w e stii sfer in te resó w , ja k o z a sa d n i czego pro b lem u regionu, a n ie p rz e ja w u ta k ty k i politycznej. U jęcie to — k tó re
a u to r sam o k reśla jako „ p ro w o k u ją ce” — n a s u w a sp o re w ątpliw ości.
Bazę źródłow ą pracy — a rc h iw a lia k ilk u k ra jó w — n ależy u zn ać za sto su n k o wo w szech stro n n ą, choć nie g ru n to w n ą . N a m a te ria ły polskie sk ła d a się po k ilk a naście teczek z zasobu AAN oraz In s ty tu tó w P iłsudskiego i Sikorskiego. Hovi p ow ołuje się rów n ież n a sto su n k o w o nieliczną, polską lite ra tu r ę przed m io tu . W sum ie, jego p ra c a je st in te re su ją c a , choć ra c z e j o tw ie ra now ą fazę d y sk u sji niż w nosi ja k ie ś p rze k o n y w u jące u sta le n ia .
J. H.
C zesław B o b r o w s k i , W spom nienia ze stulecia, W ydaw nictw o L ubelskie, L u b lin 1985, s. 341.
W spom nienia B o b r o w s k i e g o o p a rte są głów nie n a w łasn ej pam ięci a u to ra, k tó ry — p rz y in c y d e n ta ln y m je d y n ie w y k o rz y sty w a n iu o p raco w ań h isto ry c z nych — bez p rzy w o ły w an ia jak ich ś n o ta te k , d zienników , czy k o resp o n d e n cji, od tw a rz a w aż n iejsze k oleje sw ego życia. Opis ta k i je st z n a tu ry rzeczy dość p o w ierzch o w n y i m ało p rz y d a tn y dla h isto ry k a , ja k o źródło p rzy b a d a n iu k o n k re t n y ch w y d arze ń . N ato m iast d a je ogólny w gląd w sy tu a c je , w k tó ry c h a u to ro w i przyszło fu nkcjonow ać. B obrow ski m a zre sztą um iejętn o ść nie p o w ta rz a n ia rzeczy o czyw istych i pow szechnie znanych. P o tra fi — zazw yczaj p rz e k o n u ją c o — p rz e d sta w ić istotę problem u, a ta k że sw oje w łasn e d ziała n ia , o p a tru ją c je przy tym sp o rą liczbą drobnych, osobistych szczegółów, k tó re ta k że są c e n n ą in fo rm ac ją o atm o sferze i sto su n k ach p a n u ją c y c h w g ru p a c h ludzi, z k tó ry m i w spółpracow ał. N ajw a żn ie jsz ą część w sp o m n ie ń sta n o w i rozd ział pośw ięcony C e n tra ln e m u U rzędow i P la n o w a n ia w la ta c h 1945—1948. T e k st te n był ju ż w zasad zie p u b li k o w an y w „P o lity ce '’ i „ K w a rta ln ik u H isto ry cz n y m ” . Do czasu n au k o w eg o o p ra c o w a n ia h is to rii tego ok resu będzie n ie w ą tp liw ie p ełn ił isto tn ą ro lę w n aszej w ied zy o p olityce gospodarczej la t pow ojennych. W śród now o p rez en to w an y c h fra g m en tó w w spom nień dw a z w ra c a ją szczególną uw agę. P ierw szy odnosi się do p ra c y B obrow skiego od 1934 r., jako d y re k to ra D e p a rta m e n tu E konom icznego w M in iste rstw ie R olnictw a i R e fo rm R olnych, a ta k ż e r e d a k to ra „G o sp o d ark i N a ro d o w ej”. M ożna tu znaleźć sporo szczegółów u zu p e łn ia ją cy ch zn an e d otąd re la c je (np. A. Ivánki), ale n a d e w szystko obszerne u w ag i pośw ięcone m in istro w i ro ln ic tw a Ju liu szo w i P o n iato w sk iem u — n ie tu z in k o w e j postaci, k tó r a n iesłu szn ie po zostaje w cien iu E ugeniusza K w iatkow skiego.
D rugi in te re su ją c y fra g m e n t odnosi się do o k resu po P a ź d z ie rn ik u ’56. J e s t tu w iele ujęć p o w ierzchow nych i w y m ija ją cy c h (brak oceny k o n k re tn y c h planów
440 Z A P IS K I
gospodarczych, sk ró to w a — choć cen n a p re z e n ta c ja doro b k u R ady E konom icznej itp.), a le znaleźć m ożna ta k ż e sporo in fo rm a c ji o ogólnych m ech an izm ach p o d e j m o w an ia decy zji gospodarczych. G odny u w agi je s t sp okojny, ale i k ry ty cz n y „ry so p is” W ład y sław a G om ułki, d a le k i od p o ja w ia ją c y c h się o sta tn io ująć d o m orosłych apologetów . B obrow ski p o d ją ł ta k ż e p ró b ę sp isa n ia sw oich o b se rw ac ji z m a rc a 1968 r. F ra g m e n t te n — n ie ste ty sk ró co n y „pod w pływ em rozm ow y z w y d aw c ą” — z a w ie ra w iele szczegółów n ie zn a n y ch zap ew n e szerszym k ręg o m czy telników . Szczegółów , k tó re — dodajm y — z n a jd u ją p o tw ie rd z en ie w n ie p u b li k o w an y c h m a te ria ła c h arc h iw aln y c h .
Z n aczną część k sią żk i w y p e łn ia ją re la c je z podróży: od M oskw y początku la t trzy d z iesty ch (gdzie B obrow ski był d y re k to re m „S ow poltorgu”), przez n ie o k u - p o w an ą F ra n c ję i L o n d y n czasu w o jn y , Szw ecję i F ra n c ję la t 1948—56, po licz n e w izy ty w c h a ra k te rz e d o rad c y ekonom icznego w T rzecim Św iecie (n ajo b sz e r n iejszy opis dotyczy A lgierii, w k tó re j a u to r spędził la ta 1969—1974).
W spom nienia te zostały n a p isa n e pod koniec la t sied em d ziesiąty ch . J e s t to w ięc w łaściw ie k sią ż k a „bez o statniego ro z d z ia łu ”, k tó ry z pew nością będzie kiedyś n ależ ał do n a jb a rd z ie j interesuja.cych.
J. H.
D eutschland im z w e ite n W eltkrieg, t. 6, Die Zerschla gung des Hitlerfaschism us u n d die B efreiung des deu tsch e n Volkes (J u n i 1944 bis z u m 8. Mai 1945), red. W olfgang S c h u m a n n і O laf G r o e h
-1 e r, A k ad em ie-V erlag , B e rlin -1985, s. 823.
Szósty i o sta tn i tom „D eutschland im zw eiten W e ltk rie g ” p rzypom ina d o k ła d n ie p oprzednie części te j m o n u m e n ta ln e j p ra c y , p re z e n to w a n e już w „P rzeglądzie
H isto ry cz n y m ”. P rz e jrz y śc ie zred ag o w an y , z a w ie ra 13 k o lo ro w y ch m a p i 116 zdjęć n a w k lejk ac h , ogrom ną ilość ilu s tra c ji w tek ście, m apek, planów , sc h em a tów , ry su n k ó w , fotokopii, d okum entów itd. P rz e d sta w ia o sta tn ią fazę w ojny. P o d e jm u je próbę oceny znaczenia za m a ch u n a H itle ra , o d m alow uje o sta tn ie d n i Rzeszy, p o d p isa n ie k a p itu la c ji i położenie lu d n o śc i n ie m ie ck ie j w czasie tych w y d arze ń . T ek st zo stał podzielony n a 18 w ie lk ic h rozdziałów : „P oczątek z a ła m a n ia się n iem ieckiego f ro n tu n a w schodzie”, „R ozbicie W e h rm ac h tu w E u ro p ie p o łu d n io w e j”, „P rze jście do obrony n a W ale Z achodnim , o fensyw a w A rd en ach , fro n t w ło sk i”, „W ojna m o rsk a i p o w ietrz n a w d ru g ie j połow ie 1944 r o k u ”, „P lany gospodarczo-polityczne i przed sięw zięcia zm ierzające do ra to w a n ia p o d sta w n ie m ieckiego im p e ria liz m u ”, „P olityka w e w n ę trz n a pod znakiem »to taln ej« m o b ili za cji”, „A n ty fa szy sto w sk i ru c h oporu w N iem czech i n a e m ig ra c ji”, „G o sp o d ark a w o jen n a w d ru g ie j połow ie 1944 ro k u ”, „ Z a łam an ie się faszystow skiego reżim u okupacy jn eg o ”, „P ró b y w d ziedzinie p o lity k i za g ra n ic z n e j zm ierzające do u trz y m a n ia b loku faszy sto w sk ieg o i im p e rialisty c zn eg o p ań stw a n iem ieckiego” , „P oli ty k a k o alicji a n ty h itle ro w s k ie j”, „W alki n a fra n c ie w schodnim od stycznia do m a rc a 1945 r o k u ”, „Z a łam an ie się n ie m ie ck ie j obro n y n a R en ie i ro zw ią zan ie f ro n tu zachodniego”, „W ojna p o w ie trz n a i m o rsk a w 1945 ro k u , koniec w o jn y n a D alekim W schodzie” , „F aszystow ska p o lity k a w e w n ę trz n a w dobie ag o n ii” , „A n ty faszy sto w sk i ru ch oporu w N iem czech w o sta tn ic h ty g o d n ia ch w o jn y ”, „B itw a o B e rlin i k a p itu la c ja ”, „Zw ycięstw o n ad faszyzm em ”.
Tom został z re d ag o w an y — n a sw ó jtfp o só b — b ard z o d o k ła d n ie, choć ja k i w poprzednich częściach p rac y czy teln ik a polskiego u d e rz a sk ro m n a ilość in fo rm ac ji zw iązan y ch z P olską, b ra k ro zw in ięcia ta k w aż n y ch problem ów , ja k n a p rzy k ła d e k s te rm in a c ja Ż ydów czy w sp ó łp rac a N iem ców z n a c jo n a lista m i E u ro p y w sch ó d
