Temat: Sztuka pisania wierszy w dwóch odsłonach…Treści kształcenia:

Scenariusz zajęć

II etap edukacyjny, język polski

Temat: Sztuka pisania wierszy w dwóch odsłonach…

Treści kształcenia:

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.

2. Analiza. Uczeń:

5) rozpoznaje: wers, zwrotkę (strofę), rym, odróżnia wiersz rymowany od nierymowanego (biały).

Cele operacyjne:

● Utrwalenie wiadomości o budowie wiersza,

● Właściwe określanie budowy wiersza,

● Rozpoznawanie składników wiersza.

Nabywane umiejętności:

Uczeń:

● Rozróżnia wiersz stroficzny i biały,

● Wie, czym są wers, strofa (zwrotka), rym,

● Czyta i rozumie teksty kultury,

● Wyraża swoje spostrzeżenia i myśli w sposób prawidłowy,

● Komunikuje się i współpracuje w grupie.

Kompetencje kluczowe:

● Porozumiewanie się w języku ojczystym,

● Umiejętność uczenia się,

● Świadomość i ekspresja kulturalna.

Środki dydaktyczne:

● Teksty wierszy: Tadeusz Różewicz „Kto jest poetą”¹ i Jarosław Iwaszkiewicz „Do czytelnika”²,

● Kartony z pytaniami: „Kto może być poetą (wiersz Różewicza)?”, „Co chce poeta opisywać (wiersz Iwaszkiewicza)?”,

1 Proponowane źródła: Tadeusz Różewicz, Kto jest poetą, [w:] tegoż, Nic w płaszczu Prospera, PIW, Warszawa 1962 lub http://www.poland.gov.pl/tadeusz,rozewicz,,kto,jest,poeta,11001.html

● Sprzęt multimedialny: (komputer, ewentualnie podłączony do telewizora/projektor multimedialny/tablica interaktywna),

● Zasób multimedialny: film „Poetów dwóch”,

● Kartony (duży papier), pisaki do pracy w grupach.

Metody nauczania:

● Problemowe: rozmowa kierowana, dyskusja, metaplan,

● Eksponująca: film,

● Praktyczne: ćwiczenia, praca z tekstem, metoda projektów.

Formy pracy:

● Indywidualna jednolita,

● Grupowa zróżnicowana.

Przebieg zajęć:

Etap wstępny

Nauczyciel wita uczniów, sprawdza obecność, zapisuje temat zajęć na tablicy i zapoznaje dzieci z ich celami: mówi, że lekcja będzie dotyczyć wierszy – ich budowy i charakterystyki.

Następnie prowadzący zajęcia zaprasza uczniów do rozwiązania krzyżówki (prosty diagram można przygotować przed lekcją, np. na kartonie, lub narysować na tablicy; można również zapisywać odpowiedzi na tablicy i zaznaczać jedną z liter innym kolorem kredy/pisaka: kolorowe czytane kolejno utworzą hasło „Poeta”).

Hasła do krzyżówki:

1. Środek poetycki, najczęściej przymiotnik (epitet).

2. Środek poetycki polegający na zestawieniu podobnych cech różnych obiektów: zawiera wyrazy: jak, jakby, niby, na kształt (porównanie).

3. Natchnienie poetyckie (wena).

4. Inaczej zwrotka (strofa).

5. Talent to ... od Boga (dar).

Po rozwiązaniu diagramu prowadzący zajęcia zadaje pytanie: „Kto to jest poeta?". Kieruje rozmową tak, by otrzymać odpowiedzi: twórca, ten, kto pisze wiersze, autor, osoba wrażliwa.

Podaje kolejne pytanie: „Po czym poznajemy, że dany utwór jest wierszem?". Sugerowanie odpowiedzi: po budowie – zwrotki, wersy; po obecności środków poetyckich; po tym, że wypowiada się podmiot liryczny; po tematyce (refleksja, myśli i uczucia „ja" lirycznego).

Etap realizacji

Nauczyciel informuje uczniów, że za chwilę obejrzą film. Prosi, by zwrócili uwagę, kto jest jego bohaterem, jaka sytuacja została w nim przedstawiona, jakie wiersze (czyjego autorstwa) zaprezentowano i jakie mają one cechy charakterystyczne, co jest ich tematem itp.

Po emisji materiału prowadzący zajęcia wysłuchuje spostrzeżeń uczniów. Wiersze, jakie zostały wykorzystane w materiale, są autorstwa Tadeusza Różewicza i Jarosława Iwaszkiewicza.

Nauczyciel rozdaje wydrukowane teksty i poleca dzieciom przeczytać je po cichu.

Tadeusz Różewicz

Kto jest poetą

Poetą jest ten który pisze wiersze I ten który wierszy nie pisze

Poetą jest ten który zrzuca więzy I ten który więzy sobie nakłada

Poetą jest ten który wierzy I ten który uwierzyć nie może

Poetą jest ten który kłamał I ten którego okłamano

Ten który upadł I ten który się podnosi

Poetą jest ten który odchodzi I ten który odejść nie może Jarosław Iwaszkiewicz Do czytelnika

Chciałbym napisać, jak pies biegnie, Wóz cały w słońcu jedzie laskiem, Baba rowerem skręca jezdnią I bańki lśnią blaszanym blaskiem.

Czerwony pociąg mija domy, A z elektrowni czarne dymy, Spłoszony kasztan szarpie brony, Topola składa liść jak rymy.

Żeby to wszystko w słońcu błysło I żeby było tak jak żywe – I żebyś ty to widział wszystko, I żebyś był, jak ja – szczęśliwy.

Następnie nauczyciel zadaje uczniom przykładowe pytania i prosi ich o zastanowienie się nad odpowiedziami:

● Kto jest poetą według tekstu Różewicza?

● Do jakich uczuć, emocji odwołuje się podmiot liryczny, opisując cechy poety?

● Jakie cechy ma ten utwór?

● O czym chce pisać poeta w wierszu Iwaszkiewicza?

● W czym poeta widzi swoje natchnienie?

● Jakie emocje chce odczuwać poeta?

Nauczyciel wyraźnie, odpowiednio akcentując istotne fragmenty utworów, odczytuje oba teksty i zaprasza uczniów do dyskusji. Podczas wymiany zdań przymocowuje do tablicy plansze z pytaniami:

● Kto może być poetą (wiersz Różewicza)?

● Co chce poeta opisywać (wiersz Iwaszkiewicza)?

Zgłaszający się uczniowie podchodzą do tablicy i zapisują swoje odpowiedzi, np.:

● Poetą może być każdy, bez względu na poglądy, zainteresowania, styl życia, warunki materialne, przekonania.

● Poeci chcą pisać o zwykłym życiu, o codzienności, w której tkwi proste piękno, dające poczucie spełnienia i szczęścia.

W kolejnym etapie zajęć nauczyciel dzieli klasę na grupy i każdej z nich udziela instrukcji do wykonania konkretnych zadań:

● I grupa pracuje z tekstem „Kto jest poetą”. Badają budowę wiersza. Podają liczbę wersów, sprawdzają obecność rymów, znaków interpunkcyjnych.

● II grupa otrzymuje tekst „Do czytelnika” (według identycznej instrukcji).

● III grupa przygotowuje w dużym formacie (np. na kartonie) definicję – wiersz stroficzny – z rymami, podzielony na zwrotki (na podstawie wiersza „Do czytelnika”).

● IV grupa opracowuje w dużym formacie definicję – wiersz biały – bez rymów (na podstawie wiersza „Kto jest poetą”).

Po zakończonej pracy liderzy grup przedstawiają jej efekty na forum klasy. Uczniowie z innych zespołów zadają ewentualne pytania, na które „eksperci” z poszczególnych zespołów próbują odpowiadać z pomocą nauczyciela. Na koniec uczniowie zapisują w zeszytach wnioski w postaci metaplanu (tworzą go wszystkie dzieci):

1. „Kto jest poetą” to wiersz zbudowany z pięciu grup po dwa wersy, nie ma rymów, nie występują znaki interpunkcyjne.

2. „Do czytelnika” to wiersz zbudowany z trzech zwrotek po cztery wersy, występują rymy przeplatane (krzyżowe), żeńskie. Występują znaki interpunkcyjne zgodnie z zasadami interpunkcji. Każdy wers zaczyna się wielką literą.

3. Wiersz stroficzny – wiersz z rymującymi się wersami pogrupowanymi w zwrotki.

4. Wiersz biały – wiersz bez rymów.

Sporządzamy notatkę z efektów prac grup:

1. Wiersz biały a stroficzny. (Uczniowie przepisują z przygotowanych przez grupę III i IV definicji).

2. Budowa wierszy poznanych na lekcji:

● „Do czytelnika” jest przykładem wiersza stroficznego. Jest podzielony na trzy zwrotki po cztery wersy. Rymuje się w systemie abab – rymy przeplatane (krzyżowe), żeńskie.

● „Kto jest poetą” to wiersz biały – nie ma rymów. Tworzy go 10 wersów, nie występują znaki interpunkcyjne.

Etap końcowy

Nauczyciel podsumowuje zajęcia. Prosi uczniów, by odpowiedzieli na pytanie, na czym polega piękno literatury (sztuki w ogóle). Kieruje rozmową tak, by dzieci same wywnioskowały, że piękno to wiąże się także z jej różnorodnością i bogactwem, które można było zaobserwować na przykładzie wierszy podejmujących podobną problematykę, ale posługujących się innymi środkami wyrazu.

Zapis pracy domowej:

Napisz, która forma – wiersz stroficzny czy biały – podoba ci się bardziej? Uzasadnij swój wybór.

Dodatkowo:

Zadaniem dla chętnych jest stworzenie dowolnego wiersza:

A może i Ty jesteś poetą...? Chciałbyś/chciałabyś stworzyć wiersz? Spróbuj!