Z rozważań nad treścią Roku Jubileuszowego

Tadeusz Pawluk

Z rozważań nad treścią Roku

Jubileuszowego

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 18/3-4, 3-14

1975

Praw o Kanoniczne 18 i(1975) N r 3—4

KS. TADEUSZ PAWLUK

Z ROZWAŻAŃ NAD TREŚCIĄ ROKU JUBILEUSZOWEGO T r e ś ć : Wstęp. — 1. Rok jubileuszowy w św ietle analizy etymologicz­ nej. — 2. Rok jubileuszowy w przepisach praw a Starego Testam entu. — 3. Rok jubileuszowy w Kościele. — 4. Rok Jubileuszowy 1975. — Zakoń­ czenie. — A rgum entum .

Wstęp

Rok jubileuszowy, przeżyw any obecnie w Kościele, jest w ydarze­ niem szczególnej wagi. Nie tylko dlatego, że jest okazją do uzyskania d aru odpustu zupełnego i że trzebo nań czekać przez 25 lat. Je st w ydarzeniem w ielkim przede w szystkim z tego powodu, że dzisiej­ szem u człowiekowi, zagonionem u i zgubionem u w świecie, daje możliwość odszukania siebie i skorygow ania sw ojej drogi życiowej. W tym sensie Rok Jubileuszow y dla każdego chrześcijanina jest ro­ kiem w ielkiej szansy. Je s t szansą rów nież dla społeczeństw, które dzięki niem u mogą odzyskać rów now agę duchow ą, zakłóconą szyb­ kim i i n ieraz bezładnie dokonującym i się przem ianam i w świecie dzisiejszym, a ty m sam ym ugruntow ać ład i pokój zew nętrzny. Ze­ w nętrzny obraz naszego życia społecznego pozostaje bowiem w ścis­ łej łączności ze św iatem w ew nętrznym człowieka. Zakłócenia rów no­ wagi, n a które cierpi dzisiajszy świat, w ynikają — jak poucza So­ bór W atykański II — z zachw iania równow agi, która m a m iejsce w sercu ludzkim

A by lepiej poznać treść i ducha Roku Jubileuszowego, popatrzm y n a ń w niekórych aspekttach historyczno-praw nych.

1. Rok jubileuszowy w świetle analizy etymologicznej

Polska nazw a „jubileusz” pochodzi od słowa łacińskiego iubilum , k tó re oznacza: okrzyk radosny, okrzyk zwycięstwa, śpiew radosny — a w ięc radość, n astró j pogodny i wesoły w zw iązku z zaistnieniem korzystnej i m iłej sytuacji. Nazwa łacińska iubilaeus, której użył

4 Ks. T. Pawluk [2]

Sw. Hieronim w Wulgacie, wywodzi się od term in u hebrajskiego

jóbel. T erm in ten w języku hebrajskim był używ any przede w szyst­

kim na określenie barana, a następnie rogu baraniego, za pomocą którego w ygryw ano radosne m elodie z okazji jakiejś uroczystości. Np. w K siędze Jozuego czytam y: „Gdy więc zabrzm i przeciągle róg b aran i i usłyszycie głos trąby, niech cały lud w zniesie grom ki okrzyk w ojenny...” (6, 5; zob. Wj 19, 16). Z czasem słowo jóbel straciło swoje pierw otne znaczenie, gdyż używ ano go na określenie uroczystego trąb ien ia sygnalizującego rozpoczęcie specjalnego ro k u poświęconego Jahw ie, a następnie sam ego ro ku jubileuszowego. W greckiej w e r­ s ji biblijnej term in jóbel został oddany przez etos apheseos, co ozna­ cza ro k odpoczynku, odetchnienia po zmęczeniu, rok darow ania, przebaczenia, odpuszczenia. Józef Flaw iusz w Starożytnościach Ż y ­

dow skich poucza, że „to słowo oznacza wolność” (3,12, 3).

Taik w ięc w św ietle analizy etymoloigicznej na treść ro k u jubileu­ szowego składają się głównie następujące elem enty: jednoroczny okres czasu w szczególny sposób poświęcony Bogu oraz powszechna radość z powodu odpoczynku, przebaczenia i wolności. Pełniejszą treść słowa jóbel ukazuje nam analiza egzegetyczna staro testam en - tow ego przepisu praw a dotyczącego ro k u jubileuszowego.

2. Rok jubileuszowy w przepisach praw a Starego Testam entu

Rok jubileuszow y w S tarym Testam encie w ystępuje w ścisłym połączeniu z tzw. rokiem szabatowym . W K siędze K apłańskiej za­ mieszczony jest nakaz, ab y w każdym siódm ym roku ziem ia leżała odłogiem i pow strzym ano się od w szelkiej pracy na roli: „Sześć la t będziesz obsiewał swoje pole, sześć la t będziesz obcinał swoją w innicę i będziesz zbierał jej plony, ale w siódm ym roku będzie uroczysty szabat d la ziemi, szabat dla Ja h w e ” (25, 3—4). O roku jubileuszow ym m ówi następujący przepis w spom nianej Księgi: „Po­ liczysz sobie siedem lat szafoatowych, to jest siedem ra zy po siedem lat, tak że czas siedm iu lat szabatow ych będzie obejm ow ał czterdzieś­ ci dziewięć lat. Dziesiątego dnia, siódmego m iesiąca zatrąbisz w róg. W D niu P rzebłagania zatrąbicie w róg całej waszej ziemi. Będziecie święcić pięćdziesiąty rok, oznajmicie wyzwolenie w k ra ju dla wszy­ stkich jego mieszkańców. Będzie to dla w as jubileusz — każdy z was powróci do swej własności i każdy powróci do swego rodu. Cały ten rok pięćdziesiąty będzie dla was rokiem jubileuszow ym — nie będziecie siać, nie będziecie żąć tego, co urośnie, nie będziecie zbierać nieobciętych winogron, bo to będzie dla w as jubileusz, to bę­ dzie dla was rzecz św ięta” (25, 8—11).

Przepis p ra w n y dotyczący ro k u jubileuszowego, zaw arty w K się­

dze K apłańskiej, nie jest jasny, tak że możemy mówić tylko o ogólnej

na-leżało uroczyście ogłosić przy użyciu trą b y dnia 10 m iesiąca siódmego, czyli Tiszri (początek października). W ypadał w tedy W ielki Dzień P rzebłagania (Jom H a-K ippurim ), k tó ry m iał ch a rak ter ogólnej po­ k u ty narodow ej. W zw iązku z tym można przyjąć, że „dziesiątego dnia, siódmego m iesiąca” naród izraelski powszechną pokutą przy­ gotow ał się do obchodów roku jubileuszowego; rok ten nabietrał c h a rak teru radosnego dopiero od dnia 15 Tiszri, kiedy to przypadało Święto Namiotów, podczas którego, na uroczystym zebraniu narodo­ wym , odczytyw ano Księgą Powtórzonego Prawa (P w t 31, 10—12) 2. Egzegeci nie są zgodni, k tó ry ro k — 49 czy 50 — był rokiem ju bileu­ szowym? P rzyjm ując, że był nim ro k 50, m usielibyśm y konsekw ent­ nie zgodzić się z tym, że ziemia leżała odłogiem co n ajm niej dwa lata — podczas roku szabatow ego a n astęp nie jubileuszowego, a więc plony jednego ro k u m usiałyby w ystarczyć n a w yżyw ienie ludnoś­ ci przez trz y lata. Ozy ówczesne urodzaje m ogły tem u zaradzić? N iektórzy tw ierdzą, że trad y c ja wcześniejsza za ro k jubileuszow y uw ażała rok 49, późniejsza zaś — może po niew oli babilońskiej — ro k 50; ta dru g a trad y c ja została p rzejęta przez ch rześcijań stw o 3. Można też spotkać się z opinią, w edług któ rej praw o dotyczące ro ­ ku jubileuszow ego nie weszło w życie; przepisy tego praw a, to nic innego, jak w yidealizow ana propozycja spraw iedliw ego unorm ow ania życia społecznego 4.

P rzyw ileje roku jubileuszowego w św ietle p raw a S tarego T esta­ m en tu były w ielkie. N ajw ażniejszy z nich — to przyw rócenie p ra w własności, jeżeli ktoś je z jakiegoś pow odu postradał. C zytam y o tym w K siędze K a p ła ń skiej: „K ażdy z w as powróci do sw ej własności i każdy powróci do sw ego rodu” (25, 10). Przez „w łasność” egzegeci rozum ieją tu ziem ię i dom m ieszkalny. T ak więc w św ietle praw a jubileuszowego nie m ożna było nikogo n a zawsze pozbawić jego własności, a zwłaszcza ziemi, n aw et poprzez ak t kupna. Ziemię w ol­ no było tylko w ydzierżaw ić n a określoną liczbę lat. D zierżawa m u­ siała zakończyć się w ro k u jubileuszowym . Cenę ziemi sprzedaw a­ nej w tak iej form ie obliczano w edług plonów rocznych, ew entualnie biorąc pod uw agę bliskość roku jubileuszowego. Podobne zasady stosowano w odniesieniu do domów na wsi. Dom natom iast sprze­ dany w m ieście mógł być odkupiony w ciągu jednego roku; jeżeli nie odkupiono go w ty m czasie, staw ał się własnością nabyw cy i nie chroniło go praw o ro k u jubileuszow ego (Kpł 25, 30).

Powyższa ustaw a m iała w ielkie znaczenie społeczne. C hroniła ona obyw ateli przed wyzyskiem , zapobiegała bogaceniu się jednych kosz­ tem drugich.

2 F. M. L e m o i n e : Le Jubilé dans la Bible, , La vie spirituelle” 31 (1949) 269.

3 W. K o r n f e l d : Das Buch Leviticus, Düsseldorf 1972, s. 165. 4 R. D e V a u x : Les institutions de l Ancien Testam ent, I, Paris 1958, s. 267—270.

6 KB. T. Bawluk [4]

Praw o jubileuszow e S tarego T estam entu brało w obronę niew ol­ ników. Mogło się zdarzyć, że człowiek ubogi, popadając w dług i nie m ając czym go spłacić, m usiał oddać się w niewolę. P raw o p rzyw ra­ cało tzw. niew olnikom izraelskim całkow itą wolność. Oto szczegó­ łowy przepis w tej spraw ie: „Jeżeli b ra t z powodu ubóstw a sprzeda się tobie, nie będziesz w kładał na niego pracy niewolniczej. Będziesz się z nim obchodził jak z najem nikiem albo jak z osadnikiem . Bę­ dzie służyć tobie tylko do roku jubileuszowego. W tedy wyjdzie od ciebie razem ze sw ym i dziećmi i w róci do sw ojej rodziny, do po­ siadłości swoich przodków ” (Kpł 25, 39—41). Przepis ten m iał wyso­ ki w alor h u m an itarn y i społeczny, gdyż stał na straży godności oso­ bistej człowieka i jego dobra, a tym sam ym g w arantow ał rów now a­ gę społeczno-ekonomiczną.

K olejny przyw ilej starotestam entow ego roku jubileuszowego za­ w a rty jest w następującym przepisie: „Cały ten rok pięćdziesiąty będzie dla was rokiem jubileuszow ym — n ie będziecie siać, nie bę­ dziecie żąć tego, co urośnie, nie będziedzie zbierać nieobciętych w i­ nogron, bo to będzie dla was jubileusz, to będzie dla w as rzecz świę­ t a ” (Kpł 25, 11—12). A więc w roku jubileuszow ym ziem ia pow inna była leżeć odłogiem, podobnie ziresztą jak i w roku szabatowym . Do­ m agała się tego racjonalność ówczesnej gospodarki rolnej. Ale nie tylko to. Z przepisu tego wynikało, że jedynym i praw ow itym w łaś­ cicielem ziemi jest Bóg. Może On dysponować nią, jak rów nież jej owocami, dowolnie. Ponadto przepis ten uczył w iary w Opatrzność Bożą. Zagadnienie to w yraźnie w ystępuje w analogicznym przepi­ sie dotyczącym ro k u szabatowego: „Jeśli zaś powiecie: co będziem y jedli w śiódmym rdku, jeżeli nie będziem y siali ani zbierali plo­ nów? Ześlę w am błogosławieństwo w szóstym roku, tak że plony w ystarczą na trzy la ta ” (Kpł 25, 20—21).

W reszcie do ro k u jubileuszowego w S tarym Testam encie przyw ią­ zane było szczególne błogosławieństwo boże. W praw dzie w yraże­ nie: „Ześlę w am błogosław ieństw o” bezpośrednio odnosiło się do urodzaju ziemi przed rokiem szabatcw ym , jednakże w ielu kom en­ tato ró w p raw a jubileuszu odnosi je do ra k u jubileuszowego. Zda­ niem redaktorów tego tek stu rok jubileuszow y jest rokiem Jahw e, nokiem św iętym , przynoszącym w iele różnorakich błogosławieństw tym , którzy w iernie zachowują praw o jubileuszu. Dzięki tem u rok jubileuszow y n ab ierał w yraźnego ch arak teru religijnego. Z pew noś­ cią w ciągu całego noku, ab y wyjść n a spotkanie błogosław ieństw u bożemu, składano ofiary i modlono się. Dlatego niektórzy starote- stam entow y rok jubileuszow y nazyw ają wielkim rokiem pojednania i narodow ej ekspijacji 5. Rdk jubileuszow y m obilizował duchowo n a ­ ród w y b ran y oraz pogłębiał jego kontakt i przyjaźń z Bogiem.6

5 F . M . L e m o i n e , jw .s . 280.

3. Rok jubileuszowy w Kościele

Istniejąca w Kościele in sty tu cja roku jubileuszowego korzenia­ m i sw ym i sięga praw a starotestam entow ego. O trzym ała ona jed n ak treść doskonalszą. Rok jubileuszow y praktyko w any w chrześcijań­ stw ie, podobnie jak i rok jubileuszow y w praw ie Starego Testa­ m entu, jest rokiem łaski i m iłosierdzia bożego, a zarazem szczególnej miłości ludzi do Boga. O party jest jednak nie tylko na założeniach społeczno-religijnych, ale i n a tajem nicy zbawienia; jest uroczyście obchodzoną pam iątką O dkupienia. C hrześcijański rok jubileuszow y stał się rokiem pow rotu człowieka do Boga oraz odzyskania dóbr duchow ych utraconych przez grzech. D latego rok ten w Kościele otrzym ał nazw ę świętego.

Rok jubileuszow y w Kościele oficjalnie ustanow ił pap. Bonifacy VIII, ogłaszając bullę A n tiq u o ru m ha bet fida relatio z dnia 22 lu ­ tego 1300 r.7 Mocą tej bulli papież przyw iązał do roku 1300 oraz do każdego zam ykającego w iek (quolibet anno centesim o secuturo) od­ pust zupełny. Mogli go uzyskać ci wszyscy, którzy należycie w y­ spow iadają się ze swoich grzechów oraz naw iedzą bazyliki Św iętych P iotra i Paw ła. Rzym ianie obowiązani byli odbyć to naw iedzenie co najm niej 30 razy, inni natom iast 15 razy. Z k ro n ik ówczesnych można się dowiedzieć, że nieprzeliczone tłum y chrześcijan z całej E uropy odbyw ały pielgrzym kę do Rzymu, aby uzyskać tam łaski przyw iązane do ro k u świętego mocą kluczy Piotrow ych. Drogi i m ia­ sta przez cały rok były przepełnione pielgrzym am i udającym i się do R zym u i w racającym i z M iasta Wiecznego. P rzy jm uje się, że z łask roku świętego ogłoszonego przez Bonifacego V III skorzystało około 2.000.000 pielgrzymów.

T en duży napływ pielgrzym ów jubileuszow ych w 1300 r. św iad­ czyłby, że jakieś trad ycje w tej dziedzinie istniały. Zresztą w yraź­ nie powołuje się na nie Bonifacy V III w sw ej bulli: A n tiq u o ru m ha-

bet fida relatio, quod accedentibus ad honorabilem basilicam prin- cipis Apostolorum de Urbe concessae sunt magnae remissiones et indulgentiae peccatorum. Nos igitur... huiusm odii remissicmes et in- dulgentias omnes et singulas ratas et gratas habentes, ipsas aucto- ritate apostolica confirm am us et approbamus. P ielgrzym ki chrześ­

cijan zachodnich do Rzymu rozpoczęły się już w II wieku. Odbywano je w tym celu, aby zobaczyć pam iątki po Św iętych Apostołach Pio­

vue theologique” 82 (1950) 234—252; S. Ł a c h : Księga Kapłańska. Pismo

Świętego Testam entu, t. II, cz. 1, Poznań-W arszawa 1970, s. 271—274;

S. G r z y b e k : Rok jubileuszow y w Piśmie Św iętym , „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 27 (1974) 109—121.

7 C. 1, V, 9, in Extravag. comm.; zob. J. L e c l e r : Boniface V IH et

8 Ks. T. Pawluk _[6]

trze i Paw le, naw iedzić ich groby oraz podziwiać królew ską w spa­ niałość Kościoła rzym skiego 8. P ielgrzym ki do Rzymu, k tó re z każ­ dym w iekiem staw ały się częstsze, stanow iły bazę, n a k tó rej oparła się trad y cja obchodzenia ro k u jubileuszowego w Rzymie 9.

Na mocy bulli K lem ensa VI U nigenitus Dei Filius z dnia 27 stycz­ nia 1343 r., w ydanej na prośbę Rzym ian, rok jubileuszow y m iał być obchodzony — n a wzór starotestam entow ego — co 50 l a t 10. Rok łas­ ki ogłoszony przez tegoż papieża rozpoczął się w Boże Narodzenie 1349 r. i trw a ł do Bożego N arodzenia roku następnego. W arunki uzy­ skania odpustu były podobne jak i w czasie jubileuszu poprzedniego; dodano tylko obowiązek naw iedzenia bazyliki laterańskiej. Uroczys­ tościom jubileuszow ym w Rzymie przew odniczył i czuw ał nad u trzy ­ m aniem porządku kard y n ał A nnibal da Ceccano. Pomimo zarazy, nadzw yczajnego zimna, złych dróg i w ielu innych przeszkód, na ten jubileusz przybyła do Rzym u rekordow a liczba pielgrzymów, tak że z b ra k u m iejsca m usieli rozkładać się poza m iastem . W gospodach ścisk był tak wielki, że niepodobna było od każego odbierać pienią­ dze; pozostaw iano je n a stole. Notowano przypadki uduszenia w tłu ­ mie. Udział w tym jubileuszu wzdęli m. in.: Sw. B rygida, jej córka

Sw. K atarzyna, król w ęgierski Ludwiik I; ten ostatni pieszo udaw ał się do bazylik Rzymu, w szystkich budując swoją pobożnością. Ze w zględu n a niską k u ltu rę san itarn ą ówczesne zajazdy m iały fa ta l­ ne sku tki dla zdrow ia — w ielu pielgrzym ów w drodze pow rotnej zmarło n a zarazę.

Okres 50 la t w yczekiw ania na nowy jubileusz w ydał się pap. U r­ banow i VI (1378—1389) zbyt długim , dlatego zarządził jego obchody co 33 lata — m ając na uwadze lata życia ziemskiego Zbawiciela. Pap. M ikołaj V (1447— 1455) powrócił do p ra k ty k i obchodzenia roku jubileuszowego co 50 lat. Z kolei pap. P aw eł II bullą Ineffabilis Pro­

videntia z dnia 17 kw ietnia 1470 r. okres oczekiwania na now y ju ­

bileusz skrócił do la t 25 u . Na tej podstaw ie pap. Sykstus IV ogłosił rok 1475 rokiem jubileuszowym . A więc p ra k ty k a ogłaszania w Koś­ ciele roku jubileuszowego w odstępach 25-letnich trw a n ieprzerw a­ nie przez 500 lat. Jubileusz roku 1975 jest przeto jubileuszem oso­ bliwym .

Zwyczaj o tw ierania Św iętych Drzwi w bazylice Sw. P iotra z okazji rozpoczęcia roku św iętego i zam ykania ich po jego zakończeniu

8 E u s e b i u s P a m p h i l i : Historia kościelna. W: Pisma Ojców K o­

ścioła, t. III, tłum . A. L i s i e c k i, Poznań 1924.

9 Zob. B. K ö t t i n g : Peregrinatio religiosa. W allfahrten in der A ntike

und das Pilgerwesen in der alten Kirche, Regensburg 1950; P. F o r e v i l -

le : L ’idée de Jubilé chez les théologiens et les canonistes (X II—X III s.) avant l’institution du Jubilé romain (1300), „Revue d’histoire, ecclesias­

tique” 58 (1961) 401—423; tenże: Le Jubilé de Saint Thomas Becket du

X III au X V siècle (1220—1470). Etudes et documents, P aris 1958.

10 C. 2, V, 9, in Extravag. comm.

w prow adził pap. A leksander VI w 1500 r. Nie tylko ułatw iały one tłum om pielgrzym ów w ejście do bazyliki, ale i sym bolizow ały łat­ w y dostęp do m iłosierdzia bożego. W jubileuszu tegoż ro ku praw do­ podobnie wziął udział kanonik w arm iński M ikołaj K opernik, w raca­ jący ze studiów bolońskich n a W arm ię. A leksander VI zapoczątkow ał też zwyczaj udzielania odpustu jubileuszowego w roku następnym całem u św iatu chrześcijańskiem u poza Rzymem. Zwyczaj ten z cza­ sem w płynął na zm niejszenie się liczby pielgrzym ów w sam ym Rzy­ mie.

Pap. B enedykt XIV przy okazji jubileuszu roku 1750 w ydał cały szereg szczegółowych przepisów kanonicznych norm ujących dyscy­ plinę roku jubileuszowego. Z aw arte są one w encyklikach i konsty­ tucjach następujących: Peregrinantes (5 V 1749), C um nos sem per (17 V 1749), Convocatis (25 X I 1749), In ter praeteritos (3 X II 1749),

Paterna caritas (17 X II 1749), Benedictus Deus (25 X II 1750).

L ata jubileuszow e w Kościele zawsze były spraw dzianem w iary jego członków. W iara ta m usiała być w ielką, skoro tłu m y z całego św iata chrześcijańskiego, mimo rozlicznych tru d ó w i przeszkód, ciągnęły do Rzym u n a wezwanie papieskie. Była to w iara nie tylko w moc kluczy Piotrow ych. Prow adziła ona do pokuty, czynnej m iłoś­ ci i apostolstw a. K ażdy rok jubileuszow y b y ł rokiem szczególnej w iary, k tó ra poprzez Rzym rozlew ała się na cały św iat, cem entując jedność chrześcijan z N astępcą Sw. P io tra 12.

4. Rok jubileuszow y 1975

Rok Jubileuszow y 1975 został zapowiedziany przez Ojca Św ięte­ go P aw ła VI w Bazylice W atykańskiej dnia 9 m aja 1973 r .13 Sposób jego obchodzenia sta ł się in n y niż dotychczas: n ajp ierw in Orbe, czy­ li w Kościołach lokalnych, a n astępnie — począwszy od Bożego N a­ rodzenia 1974 r. — in Urbe, czyli w sam ym Rzymie. Jubileusz dla Kościołów lokalnych rozpoczął się dnia 10 czerw ca 1973 r., w u ro­ czystość Zesłania Ducha Świętego. W Kościele polskim , zgodnie z zapowiedzią E piskopatu odczytaną w uroczystość C hrystusa K róla dnia 25 listopada 1973 r., Rok Jubileuszow y został zainaugurow any dnia 1 stycznia 1974 r., w uroczystość Bożej Rodzicielki M aryi. Zgodnie z wielowiekow ym zw yczajem Sw. P en iten cjaria Apostolska

12 Zob. L. F e r r a r i s : Iubilaeum. W: Prompta bibliotheca canonica,

iuridica, m oralist theologica, IV, Montecassino 1848, s. 539—555; A. V e r ­

m e e r s c h: Tractatus de iubilaeo, Romae 1925; H. S c h m i d t : Bullarium

anni sancti, Romae 1949, P. B r e z z i: Storia degli A nni Santi, Romae

1950, E. d e M o r e a u : Les „années saintes”, Nouvelle revue theolo- gique” 82 (1950) 225—234, É. J o m b a r t : Jubilé. W: Dictionnaire de droit

canonigue, VI, Paris 1954, kol. 191—203; W. L u r z : Heiliges Jahr.

10 Ks. T. Pawluk [8] dekretem z dnia 24 w rześnia 1973 r. określiła w aru nk i uzyskania odpustu zupełnego podczas Roku Świętego obchodzonego w Kościo­ łach lokalnych 14. K om itet C entralny Roku Jubileuszowego, którego prezesem został k ard y n ał belgijski M aksym ilian de F iirstenberg, w y ­ dał specjalne pouczenie o sposobie obchodzenia Roku Świętego w tychże Kościołach l5. M ając na uwadze w ytyczne K om itetu C entral­ nego biskupi polscy opracow ali sw oisty program przeżyw ania Roku Jubileuszow ego w Kościele polskim, stosownie do w arunków i po­ trzeb tegoż Kościoła. Z program em tym biskupi szczegółowo zapo­ znali duszpasterzy, na których w głównej m ierze spoczywa odpo­ w iedzialne zadanie zrealizow ania tego program u.

Powszechny Jubileusz Roku Świętego 1975 został oficjalnie ogło­ szony przez Papieża P aw ła VI bu llą A postolorum limina z dn ia 23 m aja 1974 r.16 W tejże bulli zostały szczegółowo określone w arunki, pod jakim i w ierni mogą zyskiwać odpust zupełny w Roku Św iętym obchodzonym w Rzymie 17 oraz idee obchodów jubileuszowych.

13 Paulus Pp. VI: Allocutio qua christifidelibus in Basilica Vaticana coram admissis nuntiat Se universale Iubilaeum in annum MCMLXXV indixisse, 9 V 1973. AAS 65 (1973) 322—325.

14 Sacra P aenitentiaria Apostolica: Decretum. Statuitur opus requisi-

tu m ad lucrandum „Donum indulgentiae” in variis Ecclesiis localibus A nni Sacri occasione, 24 I X 1973: „Sacra Paenitentiaria, de m andato Sum-

mi Pontificis, haec concedit, ut nem pe a die Dominica prim a Adventus huius anni usque ad diem, quo Annus Sacer hie Romae sollem niter ina­ ugur abitur, chrdstifideles variarum Ecclesiarum localium lucrari possint: 1) Indulgentiam Plenariam , tem poribus a Conferentiis Episcopalibus statuendis, si sacram peregrinationem susceperint ad cathedrale templum, vel ad alias sacras aedes a loci Ordinario designatas, in quibus sollemnis celebratio com m unitaria habeatur;

2) Indulgentiam Plenariam , item tem poribus a Conferentiis Episcopa­ libus statuendis, si in coetus congregati (v. gr. fam iliares, scholarum alum ni, iisdem artibus vel m uneribus addicti, piarum consociationum sodales) tem plum cathedrale, vel alias sacras aedes a loci Ordinario designatas, visitaverint ibique animo piis considerationibus intento con- stiterin t per congruum temporis spatium, concludendum recdtatione vel cantu Orationis Dominicae et Symboli Apostolorum, et invocatione Be- atissim ae Virginis M ariae;

3) Indulgentiam Plenariam , si, morbo vel alia gravi causa impediti, spirdtualiter piae peregrinationi se adiunxerint, preces suas suosque do- lores Deo offerentes.

Quod autem attinet ad Romanam Dioecesim, quam sane addecet hac in re exemplo et incitam ento esse ceteris communitatibus ecclesialibus, eadem Sacra P aenitentiaria decernit u t tem pora ac modi lucrandi prae- dictam Indulgentiam Plenariam ab E.mo Carddnali Vicario in Urbe Generali statu u n tu r”. AAS 65 (1973) 615.

15 Orodo A nni Sancti celebrandi in Ecclesiis particularibus, „Notitiae” 9 (1973) 397—392.

18 Paulus Pp. VI: Litterae Apostolicae sub plumbo datae quibus Uni­

versale Iubilaeum A nni Sacri M illesimi nongentesimi septuagesimi quinti indicitur, 23 V 1974. AAS 66 (1974) 289—307.

17 AAS 66 (1974) 296—297: „Quare, quasi interpretes affecti m aterni Ecclesiae sensus, omnibus christifidelibus apte dispositis, qui, per

paeni-Główną ideą obchodzonego R oku Jubileuszow ego, zgodnie z za­ leceniem Ojca Świętego, jest odnowa i pojednanie (renovatio et

reconciliatio). W całym Kościele, przy pomocy w łaściw ych środków,

m am y zm ierzać do odnow y życia chrześcijańskiego i pojednania z Bogiem i m iędzy sobą. Cel te n zawsze przyśw iecał w Kościele podczas obchodów R oku Jubileuszowego, te ra z jed nak został w y­ raźnie w ypunktow any i w ysunięty n a m iejsce pierw szoplanowe. Zew nętrzna opraw a Roku Jubileuszowego, zw iązane z nim zazw y­ czaj im ponujące m anifestacje, zostały odsunięte na p lan dalszy. Ojciec Św ięty pragnie bowiem, aby przeżycia religijne Roku Jubileuszow ego nie były jednorazowe, po których ludzie rozchodzą się z przekonaniem o spełnionym obow iązku i k tóre nie zawsze mo­ bilizują do życia chrześcijańskiego na co dzień.

Ojciec Ś w ięty w ysuw ając ideę R oku Jubileuszow ego wziął pod uwagę k o nk retn ą sytuację, w jakiej znajduje się dzisiejszy człowiek.

tentiae sacram entum expiati et sacra Communione refecti, ad m entem Summi Pontificis et Collegii Episcopalis oraverint, indulgentiae plenariae donum dilargim ur:

1) si sacram peregrinationem susceperint ad unam ex Basilicis P a tria r- chalibus (hoc est ad Basilicam S. P etri in Vaticano, vel S. Pauli ad Viam Ostiensem, vel Lateranensem Archibasilicam SS.mi Salvatoris, vel Basilicam Liberiamam in Exqudllis vel ad aliam ecclesiam aut locum urbis Romae a competentd auctoritate designatum, ibique devote interfu- erint celebrationi lituricae, praesertim Missae Sacrificio, vel pio alicui exercitio (ex. gr. Viae Crucis, Rosarii Marialis);

2) si visitaverint, turm atim vel singuli, unam ex quattuor Basilicis P atriarchalibus, ex iisque solis, piis consider ationibus vacaverint per congruum temporis spatium, concludendis oratione Dominica, fided pro- fessione qualibet légitima form ula et invocatione Beatissimae Virginis M ariae;

3) si, morbo vel alia gravi causa im pediti quominus intersint, loco in quo versantur, piae ad Urbem peregnimatiomi, eidem spiritualiter se ad- iunxerint, preces sousque dolores Deo afferentes:

4) si, cum Romae versentur et morbo vel alia gravi causa im pediantur quominus intersint celebrationi liturgicae vel pio exercitio vel visitationi suae ipsorum commundtatis (ecclesialis, fam iliaris vel socialis), de quibus supra in nn. 1 et 2, eidem com m unitati spiritualiter se adiunxerint, p re ­ ces suas sousque dolores Deo offeremtes.

Vertente Iubilari Anno, praeterea, vigent ceterae indulgentiarum con- cessiones, firm a tam en norm a qua idulgentia plenaria semel tantum in die acquiri potest; omnes autem indulgentiae semper defunctis applicari possunt in modum suffragii.

Iisdem causis, nempe u t chrdstifidelibus largdssima praebeatur copia subsidiorum salutis et ut pastorum , m axim e cofessariorum, commodis cansulatur, statuim us, ut confessarii, qui iubilari peregrinationi intersint, uti possint facultatibus, quibus a légitim a auctoritate instructi sunt in sua quisque dioecesi ad audiendas, dn itinere et in Urbe, confessiones christifidelium secum pereginantium , necnon aliorum qui cum iisdem ad ipsos accesserint, salvo iure Paenitentiariorum Basilicarum P a tria r- chalium circa confessionum sedes iis reservatas, quibus quidem peculia- res facultates a Sacro P aenitentiaria Apostolica trib u en tu r”.

12 Ks. T. Pawluk [10] N a tę sytuację składają się: obojętność n a w artości duchowe i nad­ przyrodzone, n ie uw zględnianie h ierarchii w artości w św iecie współ­ czesnym, trudności w trafn y m rozeznaw aniu odw iecznych w artości i w należytym godzeniu ich z nowo odkrytym i, duchowe oddalenie ludzi od siebie, rozpow szechniająca się postaw a konsum pcyjna i egotyczna 18.

P rogram duszpasterski R oku Jubileuszow ego wychodzi nap rze­ ciw coraz pow szechniejszym pragnieniom ludzkości, aby realizow a­ ny by ł ta k i porządek społeczny w świecie, k tó ry by jak najlep iej służył człowiekowi. P rogram ten pow stał na bazie nautki Soboru W atykańskiego II, od którego zakończenia m ija dziesięć lat. Za­ dania Roku Jubileuszow ego są niczym innym , jak w prow adzeniem w życie n auki soborowej, zaw artej zwłaszcza w K onstytucjach o Kościele: L u m en gentiu m i G audium et spes oraz w Dekrecde A d

G entes divinitus. Dlatego, ab y lepiej zrozumieć i skuteczniej re­

alizować program R oku Jubileuszowego, należy koniecznie w czyty­ wać się w nau k ę Soboru W atykańskiego II. Z arys program u Epi­ skopatu Polskiego dotyczący strony doktrynalnej Roku Świętego, w yraźnie uw zględnia pogłębienie nauczania soborow ego19.

Zakończenie

Rok Jubileuszow y słusznie jest nazw any rokiem łaski oraz da­ rem Ducha Świętego. W praw dzie dostęp do źródeł łaski istnieje w Kościele na każdy dzień, jednakże w niektórych okolicznościach czasowych dostęp te n je st szczególnie ułatw iony. W h istorii zbaw ie­ nia są chwile, w których Bóg w szczególny sposób okazuje człowie­ kowi swoją łaskę. S tąd prorocy mówią o „czasie pom yślnym ” i o „dniu zbaw ienia” (Iz 49, 8). Św. P aw eł zaś naw ołuje: „Współ­ pracując zaś z Nim napom inam y was, abyśm y nie przyjm ow ali na próżno łaski Bożej. Mówi bowiem (Pismo): W czasie pom yślnym w ysłuchałem ciebie, w dniu zbaw ienia przyszedłem ci z pomocą. Oto teraz czas upragniony, oto tera z dzień zbaw ienia” (2 Kor. 6, 1—3). Do R oku Jubileuszow ego można zastosować słowa Pism a

Świętego: „Czas się w ypełnił i bliskie jest królestw o Boże. N aw ra­

cajcie się i wierzcie w E w angelię” (Mk 1, 15).

18 Zob. Sobór Wat. II: Konst. Gaudium et spes o Kościele w świecie współczesnym, n. 4—10.

19 Zob. J. A b l e w i c z : Założenia teologiczno-duszpasterskie Roku

Świętego, „Ateneum Kapłańskie” 82 (1974) 159—171; T. S i k o r s k i : Metanoia w jubileuszow ym roku pojednania, Ateneum Kapłańskie” 82

(1974) 436—445: J. B a g r o w i c z : R ok Św ięty, „Ateneum Kopłańskie” 82 (1974 446—451; S. W ó j c i k : Dar Boży Roku Świętego, „Homo Dei” 43 (1974) 3—6.

Ojciec Św ięty P aw eł VI, in augurując Rok Ś w ięty dla Diecezji Rzym skiej, zwrócił się do diecezjan ze słowam i: „Zwróćcie uwagę, że zbliża się okres, chw ila n ap raw d ę łaskaw a. J e st to może chw ila, k tó ra zadecyduje o losach naszej wieczności, chw ila najwyższej od­ powiedzialności. J e s t to chw ila najw iększego szczęścia, jeżeli bę­ dziem y um ieli ją w ykorzystać i najw iększej tragedii, jeżeli przy­ padkiem przejdzie ona niezauw ażona przez nas albo znajdzie nas zam kniętych na jej głos”20. Powyższe słowa są prostą konsekw en­ cją dla tych, dla któ ry ch założenia teologiczne Roku Jubileuszowego są znane, oraz d la tych, k tó rzy posiadają w iarę w moc słów C hrystu­ sowych, skierow anych do Sw oich Zastępców: „Cokolwiek zwiążesz na ziemi, będzie zw iązane w niebie, a co rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane w n ieb ie” (Mt 16, 19). Kościół m a praw o rękam i P apie­ ża, szafarza owoców odkupienia, przydzielać swoim członkom łaski Roku Świętego, k tó re zawdzięczam y zasługom C hrystusa Pana, M aryi i Świętych.

De Anni Sacri Iubilaeo adnotationes

(Argumentum)

De antiquisslm o anni sacri iubilaeo legimus in Libro Levitici (25, 8 sqq.). Nomen iubilaei desum ptum est a verbo iobel, quod significat clangens cornu; quia sacexdotes Veteris Testam enti ad initandum iubilaeum quo- lib et anno quinquagesimo clangere buccina debuerunt. Annus iubilaeus, de quo in iure Veteris Testam enti, quippe cum esset Deo peculiariter dica- tus, novam quandam ordinationem rerum ad Deum pertinentium secum ferebat: terrae scilicet, quae inculta relinquebatur prioribusque reddeban- tu r possessoribus, et in prim is hominis, cuius dignitas ac libertas servo- rum manumissione vindicabatur.

Iubilaeum anni sacri in Ecclesia exortum est quasi quidam fructus m aturationis in re doctrinali. lam a saeculo II fideles Romam se conferebant, ut venerarentur loca sacra, ubi sepulchra Apostolorum P etri et Pauli digne asservantur, necnon ad Ecclesiam Romanam ac- cedebant, u t eius regiam m aiestatem contem plarentur. Huiusmodi piae peregrinationes in occidente traditionem celebrandi anni iubilaei Romae commoverunt. Prim um iubilaeum sollem niter indicavit Bonifacius VIII litteris Antiąuorum habet fida relatio sub plumbo datis die 22 februarii 1300. Iubilaeum a Bonifacio VII indicatum indtium fu it et exemplum iubilaeorum, quae exinde sunt subsecuta. Bonifacius VIII statuit, ut quolibet anno centesimo secuturo iubilaeum haberetur, sed iam Cle­ mens VI anno 1343 praecepit, u t quolibet anno quinquagesimo iubilaeum -celebraretur. Paulus II litteris Ineffabilis Providentia sub plumbo datis die 17 aprilis 1470 demum ordinavit, u t quolibet anno vigesimo quinto annus iubilaeus haberetur, nisi interdum ob vicissitudines exteriores haec series fuit turbata.

A rgum enta Anni Sacri 1975, a Paulo Papa VI die 9 maii 1973 in Ba­ silica V aticana prim um annuntiati, deinde Litteris Apostolicis

14 Kb. T. Pawluk [12]

lorum limina sub plumbo datis die 23 maii 1974 sollem niter indicati,

sunt spiritualis in Christo renovatio et reconciliatio cum Deo. Quae reno- vatio e t reconciliatio pertinet ad interiorem uniuscuiusque fidelis vitam au te totius communionis hominum. Huiusmodi renovatio et reconcilia­ tio prim um ten tan tu r in Ecclesiis particularibus seu dioecesibus, dein- de, anno 1975, iu U rbe totaque, Urbe mediante, Ecclesia. Ad lucrandum donum indulegeixtiae occasione Anni Sacri statutum est opus requisitum — pro chrisitifidelibus peregrinantibus Romam in m emoratis L itter is Api- stolicis Apostolorum limina, pro variis vero Ecclesiis localibus in decre- to Sacrae Paenitentiariae ApostOlicae diei 24 septembris 1973.