Ćwiczenia III
dr Katarzyna Łucarz
Definicja ustawowa przestępstwa i wykroczenia skarbowego
Przestępstwo (wykroczenie) skarbowe to czyn, społecznie szkodliwy, bezprawny, zawiniony, o znamionach ustawowych i zagrożony karą w
ustawie obowiązującej w czasie jego popełnienia
Jest to czyn
Zawiniony - zachodzi możliwość przypisania winy
sprawcy czynu zabronionego
pozbawienia wolności.
grzywny w stawkach dziennych
ograniczenia wolności
Karygodny -społecznie
szkodliwy w stopniu wyższym
niż znikomy Karalny
- zabroniony pod groźbą
kary Bezprawny
- sprzeczny z norma prawną
Przestępstwo skarbowe
Definicja przestępstwa skarbowego
Jest to czyn
Zawiniony - zachodzi możliwość przypisania winy
sprawcy czynu zabronionego
grzywny określonej kwotowo, jeżeli kwota uszczuplonej należności publicznoprawnej albo wartość przedmiotu czynu nie przekracza pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia w czasie jego popełnienia.
Karygodny -społecznie
szkodliwy w stopniu wyższym
niż znikomy Karalny
- zabroniony pod groźbą
kary Bezprawny
- sprzeczny z norma prawną
Wykroczenie skarbowe
Definicja wykroczenia
Elementy strukturalne pojęcia przestępstwa i wykroczenia skarbowego
• czyn człowieka
• realizacja znamion określonych w ustawie (czyn zabroniony)
• bezprawność
• społeczna szkodliwość
• wina
Powyższe elementy stanowią jednocześnie przesłanki odpowiedzialności za przestępstwo i wykroczenie
skarbowe.
Czyn
• Czynem w prawie karnym skarbowym jest fragment zewnętrznego zachowania się człowieka, spójny wewnętrznie i społecznie doniosły w sensie ujemnym. Zależny od wolnej woli, tj. stanowiący wyraz
wolnej woli człowieka.
• Czynem nie są:
• zachowanie odruchowe (bezrefleksyjne)
• zachowanie podjęte na skutek przymusu fizycznego
• zachowanie podjęte w stanie wyłączonej świadomości (napad epileptyczny, sen fizjologiczny)
• zachowanie podjęte w stanie fizjologicznej niemożności działania (paraliż, utrata przytomności)
• zachowania zautomatyzowane pierwotnie.
Czyn zabroniony – ustawowe znamiona
• Zgodnie z art. 53 § 1 k.k.s. czynem
zabronionym jest zachowanie się człowieka o znamionach określonych w kodeksie.
• Ustawowymi znamionami nazywamy cechy abstrakcyjnego obrazu zachowania się
zawartego w dyspozycji przepisu części
szczególnej. Elementy treściowe tego wzorca
zabronionego zachowania się tworzą typ czynu
zabronionego.
Ustawowe znamiona (podział logiczny)
• znamiona potoczne – używane w tym samym znaczeniu, w jakim są one używane w języku potocznym,
• znamiona odsyłające – odwołują się do terminologii
używanej w wyspecjalizowanych dziedzinach wiedzy, np.
„instytucja państwowa”, „podatek, „akcyza”, „minimalne wynagrodzenie”. Do znamion odsyłających należą
znamiona normatywne, które czerpią swój sens z
rozstrzygnięć zawartych w odpowiednich przepisach, np.
„bez wymaganego zezwolenia” oraz definicje legalne, np.
„dokument”, „żołnierz” – patrz słowniczek wyrażeń
ustawowych art. 53 k.k.s.).
• znamiona pozytywne – znamiona, które ma posiadać konkretny czyn, aby był zgodny z
opisem,
• znamiona negatywne – brak pewnych cech w realizowanym czynie decyduje o jego
zgodności z typem czynu zabronionego, np.
„bez wymaganego zezwolenia”, „wbrew uprawnieniu”.
Niektórzy autorzy zaliczają do znamion
negatywnych brak okoliczności wyłączających
bezprawność czynu.
• znamiona opisowe (deskryptywne) – nie wymagają ocen od stosującego prawo,
posługują się opisem zachowania, jego okoliczności, np. „nabywa”, „przewozi”,
„zataja”.
• znamiona ocenne (wartościujące) – odwołują się do pewnych ocen, np. „uporczywe”
niewpłacanie podatku, „nieterminowe”
składanie deklaracji.
• znamiona ostre – z wyraźnie oznaczoną klasą desygnatów, tak że zaszeregowanie do niej
jakiegoś przedmiotu lub sytuacji nie nastręcza trudności, np. „kto”, „wyłudza”, „prowadzi”.
Znamiona ilościowe wyrażone liczbami należą także do tego rodzaju znamion.
• znamiona nieostre – z mniej lub bardziej
wyraźną granicą zakresu, np. „nierzetelne
prowadzenie księgi”.
• znamiona przedmiotowe – odnoszące się do
wszystkiego co w typie czynu zabronionego nie jest podmiotem lub jego przeżyciami psychicznymi,
• znamiona podmiotowe – odnoszące się do
podmiotu, charakteryzujące osobę sprawcy oraz odnoszące się do zjawisk psychicznych –
umyślności i nieumyślności, w tym do wiedzy,
świadomości, motywów, pobudek czy celu, np. „ w
celu”, „celem”, „zataja”.
Podział strukturalny znamion czynu zabronionego („co musi”
zawierać opis typu czynu zabronionego, aby był kompletny)
Znamiona określają następujące elementy:
• Przedmiot- dobro prawne objęte ochroną,
• Stronę przedmiotową – opis czynności
wykonawczej, skutek, przedmiot czynności wykonawczej, określenia modalizujące;
• Podmiot – sprawcę przestępstwa,
• Stronę podmiotową – przebiegi psychiczne
(umyślność, nieumyślność)
Przedmiot
• Przedmiot ochrony (zamachu)- dobro/wartość społeczna, którą chronią przepisy prawa karnego skarbowego. Nie zawsze wprost ujęta w przepisie części szczególnej. Wówczas pomocny dla jego wyłonienia może być tytuł rozdziału, w którym dany typ czyny zabronionego się znajduje. Ze względu na stopień jego konkretyzacji wyróżniamy:
• ogólny przedmiot ochrony
• rodzajowy przedmiot ochrony
• indywidualny przedmiot ochrony.
Inny podział obejmuje: główny i uboczny przedmiot ochrony.
Jest on ważny dla ustalenia podobieństwa przestępstw skarbowych, które jest przesłanką np. recydywy. Definicja przestępstw podobnych zawarta jest w art. 53 § 2 k.k.s.
• Są nimi przestępstwa:
• określone w tym samym rozdziale kodeksu
• popełnione z użyciem przemocy lub groźby jej użycia.
Strona przedmiotowa
• sposób zachowania się sprawcy- określenie czynności wykonawczej. Ze względu na sposób opisania znamienia czasownikowego wykroczenia dzielimy na : z
działania, z zaniechania, z działania lub zaniechania albo mówimy o utrzymanie jakiegoś stanu rzeczy, trwałe, kwalifikowane, o zbiorowo określonym czynie,
• skutek – zmiana w układzie elementów przestrzennych różnych względem
zachowania się sprawcy. Wyróżniamy tutaj wykroczenia materialne, wykroczenia formalne, z naruszenia lub narażenia na niebezpieczeństwo,
• związek przyczynowy – umożliwia ustalenie powiązania przyczynowego między zachowaniem się sprawcy a określonym w ustawie skutkiem; chodzi zatem o takie powiązanie zjawisk, z których jedno wynika z drugiego, czyli bez zaistnienia tego pierwszego (przyczyna) drugie by nie nastąpiło (skutek),
• przedmiot czynności wykonawczej- rzecz lub osoba, na którą skierowany jest bezpośrednio zamach sprawcy,
• okoliczności modalne – czas, miejsce, sytuacja.
Podmiot
Na zasadach określonych w kodeksie karnym skarbowym
odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat (art. 5§1 k.k.s.). Oznacza to, że nieletni nie ponoszą
odpowiedzialności w trybie przewidzianym przez kodeks karny
skarbowy. Wobec nich sądy rodzinne stosują środki wychowawcze, gdy jest to konieczne aby przeciwdziałać demoralizacji nieletniego oraz środki wychowawcze i poprawcze – w razie popełnienia przez nieletniego „czynu karalnego”.
Z uwagi na podmiot przestępstwa i wykroczenia skarbowe dzielimy na:
• powszechne
• indywidualne.
Odpowiedzialność nieletnich
Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich ( t.j. Dz.U. z 2002 r. Nr 11, poz. 109 ze zm.)
Art. 1. § 1. Przepisy ustawy stosuje się w zakresie:
1) zapobiegania i zwalczania demoralizacji - w stosunku do osób, które nie ukończyły lat 18,
2) postępowania w sprawach o czyny karalne - w stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu lat 13, ale nie ukończyły lat 17,
3) wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych - w stosunku do osób,
względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby lat 21.
Art.1. § 2. Ilekroć w ustawie jest mowa o:
• 1) "nieletnich" - rozumie się przez to osoby, o których mowa w § 1,
• 2) "czynie karalnym" - rozumie się przez to czyn zabroniony przez ustawę jako:
• a) przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo
• b) wykroczenie określone w art. 51, 62 , 69, 74, 76, 85, 87, 119, 122, 124, 133 lub 143 Kodeksu wykroczeń.
Nie jest nim zatem wykroczenie skarbowe.
Strona podmiotowa
Znamiona strony podmiotowej charakteryzują przeżycia sprawcy, jakie towarzyszyły mu w czasie realizacji znamion strony
przedmiotowej. Są one scharakteryzowane przy pomocy umyślności i nieumyślności. Zgodnie z art. 4 § 1 k.k.s.
przestępstwo i wykroczenie skarbowe można popełnić umyślnie, nieumyślnie zaś tylko wówczas, gdy kodeks tak stanowi (np.
niedopełnienie obowiązku nadzoru w art. 84§1, art. 96§1, art.
106 ł§1, art. 111§1 k.k.s., przy paserstwie akcyzowym i paserstwie celnym z art. 65 § 2 i art. 91 § 2 k.k.s.).
Jeżeli zatem brak jest w przepisie części szczególnej określenia strony podmiotowej znamieniem czynu zabronionego jest
umyślność.
Umyślność
Art. 4 § 2 k.w. Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi.
Umyślność można podzielić na dwie postacie:
• zamiar bezpośredni (dolus directus)– gdy sprawca chce popełnić czyn, tj. ma wolę jego popełnienia i świadomość skutku swojego zachowania i dąży do ich wystąpienia. Zamiar bezpośredni stanowi wyższą formę umyślności, a zatem przemawia za wyższą karą
• zamiar ewentualny (dolus eventualis) – gdy sprawca uświadamia sobie skutek , jaki może spowodować jego zachowanie, bezpośrednio nie dąży do jego wystąpienia - jednak godzi się na to by nastąpił.
Zamiar ewentualny towarzyszy zazwyczaj jakiemuś innemu dążeniu, stąd bywa on też określany jako zamiar wynikowy. Jest to niższy
stopień umyślności, zatem przemawia za niższym wymiarem kary.
Nieumyślność
Art. 4 § 3 k.w. Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.
Nieumyślność można podzielić na dwie postacie:
Nieumyślność świadoma - zachodzi gdy sprawca, nie mając zamiaru popełnienia czynu
zabronionego popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że przewidywał możliwość popełnienia czynu (sprawca nie zachował wymaganej ostrożności i nie dostosował swojego zachowania do określonej sytuacji).
Nieumyślność nieświadoma – jest to forma o niższym stopniu naganności i zachodzi, gdy sprawca w ogóle nie przewidywał możliwości popełnienia czynu, choć możliwość taką mógł przewidzieć przy zachowaniu niezbędnej ostrożności.
W teorii przyjmuje się, iż jeżeli sprawca czynu zabronionego nie przewidywał możliwości jego popełnienia i w konkretnej sytuacji nie mógł tego przewidzieć, nie zachodzi nawet
nieumyślność nieświadoma, lecz tzw. nieszczęśliwy przypadek, w konsekwencji którego mamy do czynienia z brakiem zawinienia.
Bezprawność
Bezprawność jest oceną wyrażającą sprzeczność
między faktycznym zachowaniem się człowieka a tym zachowaniem, które ustawa określa jako nakazane
(czyli z nakazem prawnym), albo zgodność między faktycznym zachowaniem a tym zachowaniem, które ustawa określa jako zakazane (czyli z zakazem
prawnym). Bezprawność zachodzi zatem, gdy to co
się zdarzyło (sfera bytu), nie odpowiada temu, co się
zdarzyć powinno (sferze powinności).
Bezprawność karno-skarbowa oznacza przekroczenie zakazów zawartych w normach prawa finansowego obwarowanych sankcją w postaci kary kryminalnej.
Jednocześnie owo przekroczenie nie może zachodzić w okolicznościach, które legalizują czyn wypełniający
znamiona jakiegoś typu czynu zabronionego. Te ostatnie bowiem wyłączają jego bezprawność. Powodują one, że czyn odpowiadający ustawowemu opisowi czynu
zabronionego nie jest jednak bezprawny. W doktrynie prawa karnego nazywamy je kontratypami.
Tak rozumiana bezprawność karno-skarbowa ma
charakter złożony, jest bowiem koniunkcją formalnego
zakazu karnego i braku kontratypu.
Kontratypy
Wyjątkowo czyn odpowiadający znamionom ustawowym przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego może nie posiadać cechy bezprawności, gdyż na mocy przepisu prawnego jest uważany za zgodny z prawem.
Dzieje się to za sprawą kontratypów, czyli okoliczności wyłączających bezprawność czynu. Służą one wtórnej
legalizacji zachowań pierwotnie bezprawnych. Zachowanie podjęte w warunkach kontratypu, mimo iż nie jest
pozbawione społecznej szkodliwości jest prawnie
dozwolone lub ustawodawca uznaje karanie jego sprawcy
takiego czynu za niecelowe.
Kodeks karny skarbowy recypuje jedynie kontratyp dopuszczalnego ryzyka z art. 27 § 1 k.k. (na podstawie art. 20 § 2 k.k.s.) i to nie w pełnym zakresie. W myśl bowiem art. 20 § 5 k.k.s. dopuszczalne ryzyko w prawie karnym skarbowym ograniczone zostało wyłącznie do eksperymentu ekonomicznego lub technicznego.
Eksperyment ów polega na podjęciu próby stworzenia (np. w
działalności gospodarczej) nowych reguł postępowania w miejsce brakujących lub w miejsce reguł zastanych, lecz utrudniających postęp – musi mieć zatem charakter nowatorski.
Pozostałe, wymagane warunki eksperymentu to:
a) podjęcie ryzykownego działania i sposób jego przeprowadzenia powinny być zgodnie z aktualnym stanem wiedzy w danej dziedzinie, b) przewidywane korzyści z eksperymentu mają mieć istotne
znaczenie ekonomiczne lub techniczne ( przewidywanie korzyści i celowość eksperymentu),
c) zachowanie zasad ostrożności mających na celu minimalizowanie
ryzyka wystąpienia ujemnych skutków.
Społeczna szkodliwość
Przez społeczną szkodliwość czynu rozumie się całokształt właściwości zarówno obiektywnych, jak i subiektywnych czynu, decydujących o jego społecznie ujemnej wartości. Pierwszej oceny w tym względzie dokonuje ustawodawca. W tym ujęciu stanowi ona materialny element czynu
zabronionego i odgrywa rolę miernika zasadności zabronienia czynu.
Mówiąc o czynie mamy tu na myśli określoną kategorię, a nie konkretny czyn. Na tym więc poziomie rozważań stwierdzenie, że przemyt celny jest czynem społecznie szkodliwym nie oznacza, że konkretny przemyt celny ma określony stopień społecznej szkodliwości, lecz to, że przemyt celny jako pewna kategoria czynów nagannych ma taką społeczną
szkodliwość, iż czyny objęte tym pojęciem powinny być zabronione. W
konsekwencji pojęcie społecznej szkodliwości wyjaśnia, dlaczego pewne
czyny są zabronione, a inne zaś nie. A wyrazem oceny dokonanej na tej
drodze jest rodzaj i wysokość sankcji grożącej za dany czyn zabroniony.
Ta generalna ocena dokonywana przez ustawodawcę nie podlega weryfikacji przez organy wymiaru
sprawiedliwości, które w postępowaniu nie badają zasadności dokonanego wyboru.
Czym innym jest natomiast ocena społecznej
szkodliwości konkretnego już czynu, popełnionego przez konkretnego sprawcę w określonym miejscu, czasie i
okolicznościach. Taki czyn, należący do kategorii czynów, których społeczna szkodliwość została uznana przez
ustawodawcę za uzasadniającą ich zabronienie, charakteryzuje się zindywidualizowaną społeczną
szkodliwością, a jej stopień może być rozmaity, dlatego
też podlega ocenie sądu.
Kluczowe znaczenie dla oceny stopnia społecznej szkodliwości czynu in
concreto ma art. 53 § 7 k.w. Wymienia on kwantyfikatory (mierniki) stopnia społecznej szkodliwości nawiązując do koncepcji przedmiotowo-
podmiotowej. Zaliczamy do nich:
- rodzaj i charakter zagrożonego lub naruszonego dobra, - wagę naruszonego przez sprawcę obowiązku finansowego,
- wysokość uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej,
- sposób i okoliczności popełnienia czynu zabronionego, - postać zamiaru,
- motywację sprawcy,
- rodzaj naruszonej reguły ostrożności i stopień jej naruszenia.
Kodeks karny skarbowy w art. 1 § 2 uchyla odpowiedzialność karną
skarbową w razie znikomej społecznej szkodliwości czynu (czyn taki nie jest
ani przestępstwem skarbowym, ani wykroczeniem skarbowym).
Wina
Odpowiedzialność za czyny zabronione jest
uzależniona od stwierdzenia winy sprawcy czynu
(funkcja winy legitymizująca odpowiedzialność karno- skarbową).
Oparcie odpowiedzialności sprawcy czynu
zabronionego na zasadzie winy oznacza, że nie
popełnia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia
skarbowego sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie
można mu przypisać winy w czasie czynu (art. 1 § 3
k.k.s.)
Teorie winy
• teorie psychologiczne
• teorie normatywne (kompleksowa i czysta)
• teoria prewencyjna winy
• teoria winy jako relacji zawinienia
Teorie psychologiczne
• Teorie psychologiczne łączy podstawowe
założenie, iż wina sprowadza się do związku psychicznego sprawcy z czynem, nazywanego również węzłem psychicznym. Kładą one
akcent na element psychiczny i w tym
elemencie psychicznym, który wiąże sprawcę
podmiotowo z jego czynem (skutkiem), widzą
samą istotę winy.
Przykłady teorii psychologicznych
• teoria woli – według której związek między sprawcą a czynem (przestępnym skutkiem) polega na tym, że sprawca chce
popełnienia czynu (skutku), a zatem obejmuje go swoją wolą.
Skutek, za który sprawca miałby odpowiadać, może być objęty wolą w postaci chcenia albo godzenia się na jego wystąpienie.
W ten sposób powstał zamiar ewentualny, u którego podstaw legło założenie, iż godzenie się jest przejawem woli sprawcy.
• teoria wyobrażenia – która przyjmuje, że więź psychiczna ma charakter intelektualny. O jej istnieniu nie decyduje wyłącznie zamiar popełnienia czynu zabronionego, ale sama już
świadomość, że może dojść do jego popełnienia.
Teorie normatywne
W normatywnych teoriach winy podkreśla się
wymagalność zgodnego z prawem zachowania, która ma miejsce wówczas, gdy sprawca – ze względu na jego osobiste właściwości oraz sytuację, w jakiej się znalazł – może sprostać normie, a także stanowiąca w istocie jej konsekwencję zarzucalność, która jest negatywną oceną zachowania sprawcy, wyrażającą się w postawieniu mu zarzutu, że zachował się nie
tak, jak należało, mimo że mógł zachować się inaczej.
W ramach teorii normatywnych wyróżniamy:
• kompleksową teorię normatywną – która uwzględnia elementy teorii psychologicznych
(przeżycia psychiczne jako współdecydujące o istocie winy), wzbogacone o element normatywny
(zarzucalność). Zarzuty: przemieszanie różnych
kategorii, przedmiotu oceny (przeżycia psychiczne) oraz oceny przedmiotu (zarzucalność owych przeżyć).
• czystą teorię normatywną – według niej istota winy sprowadza się do samej tylko zarzucalności,
stanowiąc wyłącznie wartościujący osąd zachowania
sprawcy.
Winą w ujęciu tej ostatniej teorii jest czysty, bo wyprany z elementów psychicznych zarzut, jaki stawiamy sprawcy czynu zabronionego z tego
powodu, że postąpił wbrew normie prawnokarnej w sytuacji, w której mógł się zachować zgodnie z tą
ostatnią. Do przesłanek jej przypisania zaliczamy:
• podmiotową zdolność do zawinienia (dojrzałość oraz poczytalność),
• świadomość bezprawności (karnej)/ karalności,
• wymagalność zachowania zgodnego z prawem nie wyłączoną z innej przyczyny niż tzw. anormalna
sytuacja motywacyjna.
Okoliczności wyłączające winę
Do okoliczności wyłączających winę zaliczamy:
- błąd,
- niepoczytalność,
- nieletniość.
Błąd
Ogólnie błąd to rozbieżność między świadomością
sprawcy o rzeczywistości a samą rzeczywistością. Może on polegać na mylnym wyobrażeniu (urojeniu) lub
nieświadomości (tzw. koncepcja o dwupostaciowości błędu).
Kodeks karny skarbowy w art. 10 § 1–5 odróżnia trzy rodzaje błędu:
• błąd co do prawa (error iuris) — art. 10 § 4
• błąd co do ustawowych znamion (error fact) — art. 10 § 1 i 2
• 3) błąd co do kontratypu — art. 10 § 3.
Błąd co do prawa
Prawo karne skarbowe przyjmuje zasadę powszechnej znajomości prawa, opartej na regule ignoranta iuris nocet, która oznacza, że nieznajomość prawa szkodzi (chyba że była ona usprawiedliwiona). Od odpowiedzialności karnej skarbowej uwalnia zatem tylko usprawiedliwiona nieświadomość karalności czynu.
Istotą tego błędu jest to, że sprawca nie ma świadomości, iż jego zachowanie jest zabronione pod groźbą kary przez normę prawa karnego skarbowego (poza zakresem zainteresowania pozostaje delictum putatvum). Wie zatem co czyni, lecz nie zdaje sobie sprawy, że to co czyni jest zagrożone pod groźba kary. Koncepcja tego błędu stawia przed sprawcą mniejsze wymagania niż rozwiązanie przyjęte w k.k. Nie chodzi tu bowiem o nieświadomość co sprzeczności czynu z jakąś norma, ale właśnie o brak świadomości co do faktu zagrożenia karnego.
Nieświadomość karalności musi być, jak wskazano, usprawiedliwiona, aby wyłączyć winę. Do kryteriów branych pod uwagę przy ocenie, czy błąd sprawcy był
usprawiedliwiony należą:
• kryterium obiektywne, polegające na ustaleniu czy sprawca był zobowiązany do posiadania informacji o obowiązującym stanie prawnym,
• kryterium subiektywne, sprowadzające się do ustalenia, czy sprawca miał możliwość uniknięcia błędu w postaci nieświadomości zagrożenia karnego.
Aktualny wobec tego jest pogląd wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z 3 lutego 1997 r. (II KKN 124/96, OSNKW 1997, nr 5–6, poz. 46), że nie można skutecznie powoływać się na niezawinioną nieznajomość prawa, jeżeli z
ustalonych faktów wynika, że sprawca nie tylko nie starał się w sposób należyty zapoznać się z obowiązującym uregulowaniem, choć miał możność to uczynić u przedstawicieli właściwych organów, ale wręcz w sposób wyraźny z takiej
możliwości zrezygnował.
Chociaż, jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z 7 października 1998 r. (V KKN 414/98, OSNKW 1999, nr 1–2, poz. 9, s. 54) — stopień trudności w rozpoznaniu czynów naruszających przepisy o charakterze porządkowo-administracyjnym (m.in. w ustawach finansowych) może być
nieporównanie większy, niż przy czynach powszechnych, a nieświadomość co do prawnej oceny czynu może być usprawiedliwiona niskim stopniem jasności zawartego w ustawie unormowania.
Mając na uwadze to ostatnie wskazanie ustawodawca w art. 10 § 5 k.k.s., przewidział, że jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony (zawiniony), to w razie przestępstwa skarbowego sąd może zastosować nadzwyczajne
złagodzenie kary, a jeżeli czyn jest wykroczeniem skarbowym, sąd może
odstąpić od wymierzenia kary lub środka karnego
Błąd co faktu
Art. 10 § 1 k.k.s. normuje błąd co do ustawowych znamion typu podstawowego czynu zabronionego, stanowiąc, że „Nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej jego znamię”. Błąd co do ustawowych znamion polega na tym, że sprawca popełniając czyn opisany w ustawie jako przestępstwo lub wykroczenie skarbowe myli się chociażby co do jednego z ustawowych jego znamion, co w konsekwencji wyłącza umyślność realizacji takiego czynu (np. ważności zezwolenia dewizowego lub
pozwolenia celnego czy objęcia danego zachowania zwolnieniem dewizowym). W rachubę może wchodzić odpowiedzialność za nieumyślną realizację znamion czynu zabronionego lub jej całkowite wyłączenie.
Źródło błędu:
• sprawca nie wie o istnieniu takiej normy
• sprawca wiedząc o istnieniu takiej normy, nie wie, iż obowiązuje ona także jego
• sprawca wie o istnieniu i obowiązywaniu normy, ale nie zna jej treści
• sprawca wie o istnieniu, obowiązywaniu i treści normy, ale nie wie, iż wyznacza ona znamiona czynu zabronionego.
Błąd co do faktu, aby wyłączył odpowiedzialność za czyn musi być istotny (error in personam oraz error in obiecto) i popełniony w dobrej wierze. Nie ma natomiast znaczenia czy był on usprawiedliwiony.
