Lietz, Zygmunt
"Spółdzielczość polska na ziemiach
zachodnich i północnych 1918-1939",
Kazimierz Pietrzak-Pawłowski,
Warszawa 1967 : [recenzja]
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 436-439
K a z im ie r z P i e t r z a k - P a w ł o w s к i, S p ó łd z ie l c z o ś ć p o ls k a n a z ie m ia c h z a c h o d n ic h i p ó łn o c n y c h 1918— 1939, W a r s z a w a 1967, s s . 327, „ K s ią ż k a i W ie d z a ”. R o z p r a w a d o k to r s k a K a z im ie r z a P i e t r z a k a - P a w ł o w s k i e g o s t a n o w i p ie r w s z e s y n t e t y c z n e s t u d iu m h is t o r y c z n o - e k o n o m ic z n e p o ś w ię c o n e s p ó ł d z ie l c z o ś c i p o ls k ie j w N ie m c z e c h w o k r e s ie m ię d z y w o j e n n y m . D o c h w ili o b e c n e j o t r z y m a liś m y s z e r e g o k o lic z n o ś c io w y c h m o n o g r a f ii p o ś w ię c o n y c h p o s z c z e g ó l n y m b a n k o m , a z w ła s z c z a d z ie j o m s p ó łd z ie lc z o ś c i n a Ś lą s k u . N ie b r a k r ó w n ie ż m o n o g r a f ii d o t y c z ą c y c h in s t y t u c j i k r e d y t o w y c h n a P o g r a n ic z u l, o ra z n a W a r m ii i M a z u r a c h 2. N a s z e r o k im t le s p o łe c z n o - e k o n o m ic z n y m , a u to r p r z e d s t a w ił r o lę b a n k o w o ś c i p o ls k ie j w c a ło k s z t a łc ie r u c h u p o ls k ie g o w N ie m c z e c h . W te n s p o s ó b ż y c ie P o l o n i i w N ie m c z e c h o s a d z o n e w r e a lia c h s t o s u n k ó w s p o łe c z n o - e k o n o m ic z n y c h n a b r a ło t y m w ię k s z e j w y r a z is t o ś c i. P o r ó w n a n ie g o z a ś z r o lą b a n k ó w n ie m ie c k ic h p o z w o liło n a t y m p la s t y c z n ie j s z e u w y p u k le n ie z n ik o m e j g r u p y in s t y t u c j i k r e d y t o w y c h p o ls k ic h w s t o s u n k u d o p o tr z e b 1,5· m ilio n o w e j r z e s z y P o lo n ii n ie m ie c k ie j. W p ie r w s z y m r o z d z ia le o m ó w io n o r o lę b a n k ó w n a p r z e ło m ie d w ó c h e p o k , a t a k ż e r o lę p o ls k ie j s p ó łd z ie lc z o ś c i i je j p o w ią z a n ia z e Z w ią z k ie m S p ó łe k Z a r o b k o w y c h i G o s p o d a r c z y c h w P o z n a n iu . Z u w a g i n a p o w a ż n ą r o lę o ś r o d k a p o z n a ń s k ie g o u t r a t a łą c z n o ś c i o r g a n iz a c y j n o - f in a n s o w e j p o z b a w iła te n ru c h w p ie r w s z y m o k r e s ie , s z c z e g ó ln ie n a P o g r a n ic z u , W a r m ii i M a z u r a c h , j e g o p r ę ż n o ś c i. W d r u g im r o z d z ia le p ie r w s z e j c z ę ś c i s t u d iu m a u to r z o b r a z o w a ł s y t u a c j ę lu d n o ś c i p o ls k ie j p o u s t a le n iu n o w y c h g r a n ic w w y n i k u p o s t a n o w ie ń k o m is j i d e lim it a c y j n e j p o p le b is c y t a c h i w y n ik ły c h s tą d k o n s e k w e n c j a c h e k o n o m ic z n y c h w o k r e s ie in f la c j i. D w a o s t a t n ie p o d r o z d z ia ły t r a k t u j ą o p r a w n y c h p o d s t a w a c h d z ia ła ln o ś c i s p o łe c z n o - g o s p o d a r c z e j s p ó łd z ie lc z o ś c i p o ls k ie j . C z ę ś ć d r u g a d o t y c z ą c a s p ó łd z ie lc z o ś c i p o ls k ie j w o k r e s ie p r z e jś c io w e j s t a b iliz a c j i k a p it a liz m u w d o b ie R e p u b lik i W e im a r s k ie j, j e s t n a j c e n n ie j s z ą c z ę śc ią p r a c y K . P ie t r z a k a . D z ie li s ię o n a n a 5 r o z d z ia łó w . R o z d z ia ł 3 t r a k t u j e o b a z ie e k o n o m ic z n e j r u c h u p o ls k ie g o n a t le s y t u a c j i e k o n o m ic z n e j N ie m ie c p o I w o j n i e ś w ia t o w e j . A u t o r s c h a r a k t e r y z o w a ł p o k r ó tc e p r a c ę Z w ią z k u P o l a k ó w w N ie m c z e c h , Z w ią z k u M n ie j s z o ś c i N a r o d o w y c h i Z w ią z k u P o ls k ic h T o w a r z y s t w S z k o ln y c h w N ie m c z e c h . N a j b a r d z ie j r o z b u d o w a n y (ss. 79— 123) i n a j c ie k a w s z y j e s t r o z d z ia ł 4, p o ś w ię c o n y s p ó łd z ie lc z o ś c i n a Ś lą s k u O p o l s k im . D z ię k i z a c h o w a n e j b a z ie ź r ó d ło w e j p o ls k ie j i n ie m ie c k ie j , m o ż liw e b y ło s c h a r a k t e r y z o w a n ie t e j , n a z ie m ia c h e t n ic z n ie p o ls k ic h n a j lic z n ie j s z e j s ie c i b a n k ó w lu d o w y c h , s p ó łd z ie ln i „ R o ln ik ” , s p ó łd z ie ln i o g r o d n ic z e j i 4 s p ó łd z ie ln i b u d o w la n y c h . O s t a t n ie w y k o n y w a ły j e d y n ie r e m o n t y b u d y n k ó w p o ls k ic h . N ie r o z w in ę ła s ię n a t o m ia s t ja k w in n y c h k r a j a c h n a r o b o t n ic z y m Ś lą s k u s p ó łd z ie lc z o ś ć s p o ż y w c z a . C a ło ś ć r u c h u s p ó łd z ie lc z e g o p o d p o r z ą d k o w a n o , Z w ią z k o w i S p ó łd z ie ln i Ś lą s k ic h w O p o lu , k t ó r y p o s t a w ił s o b ie z a c e l p o m o c w z a j e m n ą , k o o r d y n a c j ę p o c z y n a ń b a n k ó w i w ą lk ę o u z y s k a n ie p r ą w a r e w i z y j n e g o . O d 1927 r. Z w ią z e k o b ją ł s w y m z a s ię g ie m r ó w n ie ż p o z o $ t a łe s p ó ł d z ie ln ie n a z ie m ia c h e t n ic z n ie p o ls k ic h . N ie c o s k r o m n ie j p o t r a k t o w a n o n a s t ę p n y r o z d z ia ł, p o ś w ię c o n y b a n k o m n a P o g r a n ic z u i K a s z u b a c h . W a r to w ty m m ie j s c u p o d k r e ś lić , ż e a u to r n ie 1 J . K o c i k , S p ó ł d z i e l c z o ś ć p o ls k a w b y ł e j V D z i e ln ic y Z w i ą z k u P o l a k ó w w N ie m c z e c h ( P o g r a n ic z e ) , Z d z ie j ó w Z ie m i Z ło t o w s k ie j 1918— 1939, P o z n a ń — S łu p s k 1959; t e n ż e , 60 la t B a n k u L u d o w e g o w Z ł o to w ie , W a r s z a w a 1962. 2 J. M a l e w s k i , R o la b a n k ó w lu d o w y c h n a W a r m ii i M a z u r a c h , K o m u n ik a t y M a z u r s k o - W a r m iń s k ie , 1958, n r 2/60. 4 3 6
w y k o r z y s t a ł w p e łn i m a t e r ia łó w d a w n e g o A r c h iw u m M in is t e r s t w a S p r a w Z a g r a n ic z n y c h ( o b e c n ie A A N ), a s z c z e g ó ln ie a k t k o n s u la t ó w w P i le i S z c z e c in ie , z a w ie r a j ą c y c h r ó w n ie ż r a p o r ty e k o n o m ic z n e o p o ło ż e n iu m n ie j s z o ś c i p o ls k ie j . W u z u p e łn ie n iu w a r t o d o d a ć , ż e B a n k L u d o w y w D ą b r ó w c e , p o w ia t M ię d z y r z e c , z a ło ż o n o n ie w m a ju , a w m a r c u 1931 r. (s. 132) z k a p it a łe m 30.000 m a r e k . B a n k L u d o w y w N o w y m K r a m s k u z n a j d o w a ł s ię w b a rd zo tr u d n e j s y t u a c j i f in a n s o w e j . D o p ie r o p o o b ję c iu k ie r o w n ic t w a p r z e z B e d n a r - k ie w ic z a i w y n a j ę c iu n o w e g o lo k a lu , b a n k z a m k n ą ł s w ó j b ila n s w 1928 r. w y n i k i e m d o d a t n im , a o b r o ty j e g o w z r o s ły t r z y k r o t n ie . P o m im o t o w 1930 r. b a n k n ie m ó g ł w p ła c ić o d p o w ie d n ic h s u m n a w y k u p z ie m i z r ą k n ie m ie c k ic h . B a n k u L u d o w e g o w P s z c z e w ie a u to r w o g ó le n ie z a l ic z y ł d o p la c ó w e k p o l s k ic h , g d y ż n ie n a le ż a ł d o Z w ią z k u S p ó łd z ie ln i Ś lą s k ic h . T y m c z a s e m K o n s u l a t w P i l e u z n a ł g o za p la c ó w k ę p p ls k ą , p o d o b n ie , j a k i J a n B a c z e w s k i :i. T a k ie f o r m a l is t y c z n e s t a n o w is k o a u to r a t y m b a r d z ie j n ie w y d a j e s ię w ła ś c iw e , ż e w s k ła d z a r z ą d u w c h o d z ili b r a c ia F e lik s i S t a n i s ł a w P a ź d z io r k o w ie , a w ię k s z o ś ć c z ło n k ó w B a n k u L u d o w e g o w P s z c z e w ie s t a n o w il i P o la c y . A u to r p r a w ie c a łk o w ic ie p o m ij a d z ia ła ln o ś ć B a n k u L u d o w e g o w Z a k r z e w ie , p o w ia t z ło t o w s k i (ss. 132— 133), tw ie r d z ą c , ż e b y ł to p r y w a t n y b a n k k s. D o m a ń s k ie g o . P r a w d ą j e s t , ż e k s ią d z p a tr o n n ie t y lk o s k u p ia ł w s w y c h r ę k a c h k ie r o w n ic t w o V d z ie ln ic y Z w ią z k u P o l a k ó w w N ie m c z e c h , Z w ią z k u T o w a r z y s t w M ło d z ie ż y , a le , j a k o p r e z e s R a d y N a d z o r c z e j , u c z y n ił z n ie g o r z e c z y w iś c ie s w ą „ p r y w a t n ą ” in s t y t u c j ę . N ie m n ie j n a le ż y w s k a z a ć , ż e b a n k te n s łu ż y ł r ó w n ie ż m ie j s c o w y m c h ło p o m , b a r d z ie j p o s łu s z n y m k s. D o m a ń s k ie m u . I n n i n a t o m ia s t w y p o w ia d a li s w e d e p o z y t y . J e d n a k ż e ju ż w 1934 r. p o w y b u d o w a n iu D o m u L u d o w e g o s t o p n io w o w z r a s t a ły w k ł a d y o s z c z ę d n o ś c io w e . P o d w p ł y w e m o k o lic z n o ś c io w e j p r a c y J. К о с i к a 4 a u t o r z b y t o p t y m is t y c z n ie o c e n ia p r a c ę B a n k u L u d o w e g o w Z ło t o w ie . D o p o ło w y 1931 r. b a n k z n a j d o w a ł s ię w d o b r e j s y t u a c j i f in a n s o w e j . Z c h w ilą u j a w n ie n ia ta k z w a n e j „ a f e r y D o n e t a ” b a n k z n a la z ł s ię w p r z e d e d n iu b a n k r u c t w a , g d y ż n ie m ó g ł w y p ł a c ić z d e p o n o w a n y c h p r z e z N ie m c ó w 4 .500 m a r e k . O d s t y c z n ia d o c z e r w c a 1931 r. w y p o w ie d z ia ło s w e k r e d y t y 21 d e p o n e n t ó w n a s u m ę 41.000 m a r e k . P o d e r w a ło to b a r d z o p o w a ż n ie z a u f a n ie c h ło p ó w d o B a n k u L u d o w e g o . D la r a t o w a n ia s y t u a c j i d y r. M o z e le w s k i w s t r z y m a ł n a w e t w y p ł a t y p e n s j i d la n a u c z y c ie li p o w ia t u z ł o t o w s k i e g o 5. D o p ie r o in t e r w e n c j a k o n s u la w B a n k u S p ó łe k Z a r o b k o w y c h i w b a n k a c h w W a r s z a w ie u r a t o w a ła s y t u a c j ę . W 1936 r. b a n k m ia ł ju ż n a d w y ż k ę b ila n s o w ą w w y s o k o ś c i 44.836 m k i w k ł a d ó w o s z c z ę d n o ś c io w y c h o 52.830 m k . W p o d o b n y m s t o p n iu p o w i ę k s z y ły s ię r ó w n ie ż r e z e r w y b a n k o w e . B y ło to d o w o d e m w z r o s t u z a u f a n ia d r o b n y c h z b i e r a c z y d o b a n k u 6. N a j w ię c e j t r o s k i p r z y s p a r z a ł w ła d z o m p o ls k im „ R o ln ik ” w Z ło t o w ie . Z u w a g i n a t r w a j ą c ą w o j n ę c e ln ą z P o ls k ą , a n a s t ę p n ie w ie l k i k r y z y s e k o n o m ic z n y , t y lk o w 1931 r. m u s ia n o r a t o w a ć f in a n s e s p ó łd z ie ln i z b y t u s u m ą 36.000 m k , d z ię k i p o m o c y k o n s u ló w Ś m ig ie ls k i e g o i S z w a r - c e n b e r g a . J e s z c z e g o r s z a b y ła s y t u a c j a P o l a k ó w n a K a s z u b a c h w p o w ia t a c h b y t o w - s k im i s łu p s k im . A u t o r z b y t s k r o m n ie o c e n ia s t a n p o ls k ie j w ła s n o ś c i c h ło p s k ie j w ty c h p o w ia t a c h (o k o ło 17.000 m ó r g ). S ie d z ą c n a p ia s z c z y s t y c h g r u n t a c h K a s z u b i p o t r z e b o w a li p o m o c y k r e d y t o w e j w w a lc e o z ie m ię . R e j e n c j a w K o s z a li n i e i la n d r a t u r a w B y t o w ie r o b iły w s z y s t k o , b y n ie d o p u ś c ić d o r e j e 3 J. B a c z e w s k i , W s p o m n i e n ia W a r m ia k a , W a r s z a w a 1961, s . 150. 4 Z ob . p r z y p is 1 „ K o m u n ik a t y M a z u r s k o - W a r m iń s k ie ”, n r 2 (60), 1958. 5 R a p o r t k o n s u la w P i l e d o P o s e l s t w a w B e r lin ie , T p f/9 0 /8 3 Ś /3 1 . 6 P o la k w N ie m c z e c h , 1937, 5 V . 4 3 7
s t r a c j i B a n k u L u d o w e g o w U g o s z c z y , a n a s t ę p n ie j e g o o k r z e p n ię c ia . O b ok r o d z in y S t y p - R e k o w s k ic h i W e r r ó w d u ż ą r o lę w p r a c y b a n k u o d g r y w a ł W a r m ia k J a n B a u e r . B a n k L u d o w y w Z ło t o w ie u d z ie lił b a n k o w i w U g o s z c z y p o m o c y w w y s o k o ś c i 10.000 m k , a n a z a s p o k o j e n ie ż ą d a ń lu d n o ś c i k a s z u b s k ie j p o tr z e b a b y ło o k o ło 300.000 m k . W o b e c p o b ie r a n ia z b y t w y s o k ic h p r o c e n t ó w o d p o ż y c z e k d łu g o t e r m in o w y c h w ie l u K a s z u b ó w r e z y g n o w a ło z n ic h . P o m im o s z y k a n , a r e s z t o w a n ia J . B a u e r a , B a n k L u d o w y li c z y ł 40 c z ło n k ó w . N ie m ó g ł on je d n a k u d z ie la ć p o ż y c z e k z p o w o d u b r a k u k r e d y t ó w . W 1932 r. p o w o ła n o p r z y B a n k u K r e d y t o w y m w P o z n a n iu F u n d u s z K r e d y t o w y P o g r a n ic z a . O a n a lo g ic z n y f u n d u s z z a b ie g a ł k o n s u l S z w a r c e n b e r g u w o j e w o d y p o m o r s k ie g o , a le b e z s k u t e c z n ie . M ó w ią c o s k o n c e n t r o w a n e j a k c j i g er m a n -iz a c y jn e j n a P o g r a n ic z u , w k tó r e j u c z e s t n ic z y ły s p ó łd z ie ln ie n ie m ie c k ie , a u to r w s k a z u je n a p o w i a t y b a b im o j s k i, m ię d z y r z e c k i i z ło t o w s k i. W y d a je s ię , ż e w o w i e l e o s t r z e j s z e j f o r m ie p r z e b ie g a ła o n a n a K a s z u b a c h . N ie m o ż n a w te j w a lc e z p o ls k o ś c ią p o m in ą ć t a k ie g o g r o ź n e g o p r z e c iw n ik a ja k B u n d D e u ts c h e r
O s t e n - L a n d e s g r u p p e „ O s tm a r k ” .
K o le j n y , V r o z d z ia ł p o ś w ię c ił К . P ie t r z a k s p ó łd z ie lc z o ś c i n a P o w iś lu , W a r m ii i M a z u r a c h . R ó w n ie ż t u t a j w y k o r z y s t a n i e ź r ó d e ł z k o n s u la t ó w p o l s k ic h w K w id z y n ie , O ls z t y n ie i K r ó le w c u j e s t n ie p e łn e , t a k d la o k r e s u R e p u b lik i W e im a r s k ie j , ja k i III R z e s z y . M ó w ią c o B a n k u L u d o w y m w S z t u m ie , a u to r (s. 148) p o d k r e ś la , ż e p o m im o p o s ia d a n ia t a k ie j s a m e j lic z b y c z ło n k ó w , j a k B a n k i L u d o w e w Z ło t o w ie i O ls z t y n ie , n ie w y k a z y w a ł ta k ie j p r ę ż n o ś c i. A u t o r n ie w y j a ś n ił j e d n a k p r z y c z y n te g o z j a w is k a do k o ń c a . W airto tu d o d a ć , ż e p o ls c y w ła ś c ic ie l e z ie m s c y k ie r o w a l i s w e k a p it a ły do b a n k ó w n ie m ie c k ic h . A u t o r w s p o m in a n ie c o d a le j (s. 164) o z b y t n ik ły m z ic h s t r o n y p o p a r c iu p o ls k ic h b a n k ó w . T y m c z a s e m w ie l u m ie s z k a ń c ó w p o w ia t u p o p r o s t u b o j k o t o w a ło b a n k i o s o b ę p r e z e s a R a d y N a d z o r c z e j 7. S ła b s z ą p r ę ż n o ś ć B a n k u L u d o w e g o w K w id z y n ie t łu m a c z y ć m o ż n a m n ie j s z ą li c z e b n o ś c ią t a m t e j s z e j P o lo n ii. W a r to p r z y o k a z ji w s p o m n ie ć o w s p ó łp r a c y te g o b a n k u z k a s ą o s z c z ę d n o ś c i w G i m n a z j u m . w K w id z y n ie . W7 u z u p e łn ie n iu in f o r m a c ji o B a n k u L u c jo w y m w D ą b r ó w n ie n a le ż y n a d m ie n ić , ż e k ie r o w a ł n im L ic z n e r s k i. D o c z o ło w y c h o r g a n iz a c j i s z o w in is t y c z n y c h i n a ty m t e r e n ie n a le ż a ł B u n d D e u ts c h e r O s te n . R o z d z ia ł V I I t r a k t u j e o c ię ż k ic h la t a c h k r y z y s u e k o n o m ic z n e g o , k t ó r y p r z y s p o r z y ł p o ls k im p la c ó w k o m s z e r e g u k ło p o t ó w i s t r a t . W r o z d z ia le V II I a u to r u w y p u k lił t r u d n e l a t a f a s z y z a c j i k r a j u n a p o lu e k o n o m ic z n y m i p r a w n e k o n s e k w e n c j e , j a k ie f a s z y z a c j a p r z y n io s ła p o ls k ie j s p ó łd z ie lc z o ś c i. B a n k o m p o ls k im n a c a ły m o b szairze z ie m z a c h o d n ic h i p ó ł n o c n y c h a u to r p o ś w ię c ił j e d y n ie j e d e n p o d r o z d z ia ł. N i e w y c z e r p a ł z a te m w p e łn i t e m a t u z a k r e ś lo n e g o w t y t u l e s t u d iu m . W n a s t ę p n y m r o z d z ia le o m ó w ił K . P ie t r z a k r o lę c e n t r a l s p ó łd z ie lc z y c h n ie m ie c k ic h w P o l s c e i p o ls k ic h w N ie m c z e c h z e s z c z e g ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m r o li Z w ią z k u P o ls k ic h S p ó łd z ie ln i w N ie m c z e c h i B a n k u S ło w ia ń s k ie g o w B e r lin ie . J a k s łu s z n ie p o d k r e ś la a u to r (s. 240), Z w ią z e k o d e g r a ł p o w a ż n ą r o lę t a k w s a m o o b r o n ie , ja k i o c h r o n ie s w y c h c z ło n k ó w p r z e d k r z y w d ą i s a m o w o lą lo k a ln y c h w ła d z i n ie m ie c k ic h in s t y t u c j i k r e d y t o w y c h . B a n k S ł o w ia ń s k i z g o r s z y m b ą d ź le p s z y m s k u t k ie m s t a r a ł s ię o d e g r a ć r o lę c e n t r a ln e j p la c ó w k i p o ls k ie j w R z e s z y n a w z ó r B a n k u R z e s z y i z a r a z e m u z d r o w ić f in a n s o w o p o ls k ie s p ó łd z ie ln ie . D z ię k i te m u d o sz ło n ie t y lk o d o z r ó w n o w a ż e n ia b ila n s ó w w t y c h s p ó łd z ie ln ia c h , a le i d o w y p r a c o w a n ia n a d w y ż e k . W o s t a t n im r o z d z ia le a u t o r z a j ą ł s ię p r o c e s e m li k w id a c j i p o ls k ie g o r u c h u 7 J . B o e n i g k , M in ę ły w i e k i a m y ś m y o s ta li, W a r s z a w a 1957, s. 112. 438
s p ó łd z ie lc z e g o w 1939 r. C a ło ś ć z a m y k a j ą w n io s k i z a w a r t e w z a k o ń c z e n iu , a n e k s y , b ib lio g r a f ia i· in d e k s y . S z c z e g ó ln ie c e n n e są a n e k s y z z a w a r t y m i w n ic h w y k a z a m i c z ło n k ó w b a n k ó w i „ R o ln ik ó w ” ś w ia d c z ą c e o t r w a n iu p o l s k ie g o c h ło p a n a t y c h z ie m ia c h . D z ie j e p o ls k ie g o r u c h u s p ó łd z ie lc z e g o w N ie m c z e c h p r z e d s t a w io n e w s t u d iu m d r a K . F ie t r z a k a - P a w ło w s k i e g o p o z w o liły b a r d z ie j d o g łę b n ie p o z n a ć k o r z e n ie i e f e k t y d z ia ła ln o ś c i b a n k ó w p o ls k ic h d la r o z w o j u r u c h u s p o łe c z n o - p o lit y c z n e g o i k u lt u r a ln o - o ś w i a t o w e g o P o lo n ii n ie m ie c k ie j . S t u d iu m P ie t r z a k a j e s t c e n n y m w k ła d e m d o b a d a ń n a d d z ie j a m i m n ie j s z o ś c i p o ls k ie j w N i e m c z e c h w o k r e s ie m ię d z y w o j e n n y m . Z y g m u n t L i e t z J ó z e f F a j k o w s k i , Z d z ia ła l n o ś c i r u c h u lu d o w e g o n a M a z u r a c h i 'W ar m i i w la ta c h 1845— 1949, R o c z n ik i d z ie j ó w r u c h u lu d o w e g o , 1966, n r 8, s s . 229— 275. A r t y k u ł J ó z e fa F a j k o w s k i e g o j e s t p ie r w s z ą p r ó b ą p r z e d s t a w ie n ia g łó w n y c h p r o b le m ó w d z ia ła ln o ś c i r u c h u lu d o w e g o w O ls z t y ń s k ie m w o k r e s ie o d w y z w o le n ia d o z je d n o c z e n ia s t r o n n ic t w lu d o w y c h . P o d j ę c ie t e g o p r o b le m u , p o d o ty c h c z a s o g ło s z n y c h d r u k ie m p r a c a c h o h is t o r ii P P R i P P S , j e s t k o le j n y m e ta p e m n a d r o d z e d o w ła ś c iw e g o i p e łn e g o p r z e d s t a w ie n ia p r o c e s ó w p o l i t y c z n y c h n a W a r m ii i M a z u r a c h w o m a w ia n y m o k r e s ie . B o g a t a j e s t p o d s t a w a ź r ó d ło w a , n a k t ó r e j o p ie r a ł s ię a u to r p is z ą c r o z p r a w ę . M a t e r ia ły a r c h iw ó w p a r t y j n y c h , w a r s z a w s k ic h i o ls z t y ń s k ic h , a k t a z e s p o łó w a d m in is t r a c j i p a ń s t w o w e j , r e la c j e d z ia ła c z y i w s p ó łc z e s n a p r a s a , to r ó ż n o r o d n e ź r ó d ła , k t ó r e m im o n ie j e d n o k r o t n ie s z c z ą t k o w e g o c h a r a k t e r u , p o z w a la j ą n a p r o w a d z e n ie w n i k l iw y c h b a d a ń , w y p r o w a d z a n ie s łu s z n y c h w n io s k ó w , d o k o n y w a n ie t r a f n y c h o c e n . O m a w ia n a p r a c a j e s t j e d n a k p r z e d e w s z y s t k im a r t y k u łe m m a t e r i a ło w y m , k t ó r y b ę d z ie m ia ł n ie b a g a t e l n e z n a c z e n ie d la d a ls z y c h b a d a ń . P r z e d m io t e m z a in t e r e s o w a n ia a u t o r a są g łó w n ie t r z y p r o b le m y : 1) r o z w ó j o r g a n iz a c y j n y s t r o n n ic t w lu d o w y c h ; 2) u d z ia ł o r g a n iz a c j i lu d o w y c h w O l s z t y ń s k ie m w o d b u d o w y w a n iu i z a g o s p o d a r o w a n iu r e g io n u ; 3) p r z e d s t a w ie n ie w e w n ę t r z n y c h z m ia n w r u c h u lu d o w y m . N a s y c e n ie a r t y k u łu f a k t a m i, n a z w is k a m i, o p is a m i d r o b n y c h w y d a r z e ń w w ie l u m o m e n t a c h n a d a w a ło r o z p r a w i e c h a r a k t e r b ila n s u , w k t ó r y m . a k t y w a z o s t a ły p r z e d s t a w io n e w s p o s ó b n ie p r o p o r c j o n a ln ie s z e r s z y , n iż n ie d o s t a t k i w p r a c y o r g a n iz a c j i lu d o w y c h . R u c h l u d o w y . n a M a z u r a c h i W a r m ii, j a k i w c a łe j P o l s c e w p ie r w s z y c h la t a c h p o w o j n j e n ie r o z w ija ł s ię p r o s tą d r o g ą , p r z e ż y w a ł r ó ż n o r a k ie k r y z y s y , o k r e s y w z lo t ó w , c h a r a k t e r y s t y c z n e p r z e c ie ż d la k a ż d e j d z ia ła ln o ś c i p o lit y c z n e j. N ie z a w s z e d o m in o w a ły w n im p o g lą d y je g o r a d y k a ln e g o s k r z y d ła . O b r a z p r z e o b r a ż e ń w e w n ę t r z n y c h p r z e d s t a w io n y w o m a w ia n y m a r t y k u le n ie j e s t p e łn y . A u t o r p r z e d e w s z y s t k im n i e p o d j ą ł d e c y d u j ą c e j p r z y o c e n ie ż y c ia p o lit y c z n e g o p r ó b y u k a z a n ia m ie j s c a r u c h u lu d o w e g o w O ls z t y ń s k ie m . P r z y o m a w ia n iu r o z w o j u ż y c ia p o lit y c z n e g o w O l s z t y ń s k ie m J . F a j k o w s k i n ie u w z g lę d n ił c a łe j g a m y p o s t a w , t a k w ó w c z a s c h a r a k t e r y s t y c z n y c h d la t y c h t e r e n ó w , z w r a c a j ą c u w a g ę t y lk o n a g łó w n e n u r t y i to n ie w s z y s t k ie , o g r a n i c z a ją c s ię d o o m ó w ie n ia p r z e ja w ó w d z ia ła ln o ś c i r u c h u lu d o w e g o i c z ę ś c io w o r o b o tn ic z e g o . I n f o r m a c j e o ż y c iu p o lit y c z n y m s ą p r z e p e łn io n e o c e n a m i o g ó l n y m i, n ie z a w ie r a j ą n a t o m ia s t m a t e r ia łó w f a k t y c z n y c h , k t ó r e b y u m o ż liw ia ły c z y t e ln ik o w i w y p r o w a d z a n ie s a m o d z ie ln y c h w n io s k ó w , b e z s k a z a n ia ic h n a k o n ie c z n o ś ć o g r a n ic z e n ia s ię d o p r z y j m o w a n ia z d o b r ą w ia r ą t y lk o s ą d ó w 4 3 9
