Praca oryginalna Original paper
Opinia lekarsko-weterynaryjna, wydana na zlecenie danego organu procesowego, jest rodkiem dowodo-wym i podlega swobodnej ocenie (24, 26). Nie jest to jednak ocena dowolna, gdy¿ analizuj¹cy ekspertyzê organ zwi¹zany jest pewnymi ograniczeniami wynika-j¹cymi z faktów obiektywnych, zasad logiki, praw nauki i dowiadczenia. Swoboda oceny dowodów gwarantuje jednakowe traktowanie ró¿nych opinii pod wzglêdem ich mocy dowodowej. Nie ma znaczenia, czy dana opinia zosta³a wydana przez jednego bieg³ego, ich zespó³ czy instytucjê naukow¹, aczkolwiek w praktyce organy procesowe preferuj¹ analizy dokonane przez instytucje o charakterze naukowym (23). W przypadku ekspertyzy wydanej na zlecenie strony nie mo¿e byæ ona przyjêta za dowód, jednak organ procesowy mo¿e braæ j¹ pod uwagê, powo³uj¹c jej autora na wiadka lub bieg³ego. Ka¿da opinia bieg³ego, nawet je¿eli jest kate-goryczna, stanowi dla organu procesowego prawdopo-dobieñstwo. Dopiero po dokonaniu jej oceny w prze-biegu rozprawy mo¿e przekszta³ciæ siê w pewnoæ, sta-j¹c siê w ten sposób dowodem (26).
W ró¿nych sytuacjach lekarz weterynarii staje siê opiniodawc¹, a efektem jego pracy s¹ opinie (31). Za-potrzebowanie na nie najczêciej zg³aszaj¹ organy
wy-miaru sprawiedliwoci, towarzystwa ubezpieczeniowe, wytwórnie pasz czy te¿ sami hodowcy. Zadaniem le-karza weterynarii jako eksperta jest zbadanie i ocena danego stanu faktycznego oraz wyci¹gniêcie z relacji zdarzeñ fachowych wniosków (26). Wydawanie opinii jest najczêciej etapem trwaj¹cego ju¿ postêpowania procesowego (26), zdecydowanie rzadziej pozostaje w zwi¹zku z chêci¹ zabezpieczenia siê hodowcy przed ewentualnymi problemami w przysz³oci (27-29). W przewa¿aj¹cej wiêkszoci ekspertyzy sporz¹dzane s¹ w oparciu o badanie akt sprawy, rzadziej na podsta-wie oglêdzin zpodsta-wierz¹t (w tym sekcji) lub miejsc ich by-towania.
W wietle przedstawionych faktów celem przepro-wadzenia badañ by³o ustalenie przyczyn konfliktogen-noci spraw, w których lekarz weterynarii wystêpowa³ jako bieg³y.
Materia³ i metody
Materia³ do badañ stanowi³y 173 opinie, wydane w la-tach 1995-2005 przez pracowników Zespo³u Weterynarii S¹dowej i Administracji Weterynaryjnej UWM (a w la-tach 1995-1999 ART) w Olsztynie. By³y to ekspertyzy dotycz¹ce ró¿nych gatunków zwierz¹t, zlecone do
opraco-Aspekty konfliktogenne w chowie i hodowli zwierz¹t
w opiniach weterynaryjnych
IZABELLA BABIÑSKA, JÓZEF SZAREK, JOANNA WOJTACKA
Zespó³ Weterynarii S¹dowej i Administracji Weterynaryjnej Katedry Weterynaryjnej Ochrony Zdrowia Publicznego Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UWM, ul. Oczapowskiego 13, 10-719 Olsztyn
Babiñska I., Szarek J., Wojtacka J.
Aspects of conflicts in animal breeding and farming in the opinion of veterinary experts Summary
The aim of the study was to determine the degree of conflictogenity of some animal species and to show the reasons for this conflictogenity that, in turn, result in the issuing of veterinary expert opinions. Research was carried out on 173 expert opinions, collected from the whole country, and drawn up by scientists from the Department of Forensic and Administration of Veterinary Medicine, University of Warmia and Mazury in Olsztyn, between 1995 and 2005. In most cases (68.2%) these opinions established the actual state of the cases examined in civil proceedings. It was found that the most frequent expert opinions were issued on poultry (61.8%) and, in particular, on broilers, turkeys and hens. These opinions indicated that bacteria (mainly Escherichia coli and species of Clostridium genus) and fungi, or their toxins, were the predominant causative agents responsible for the examined losses in poultry production. It was established that breeders were to blame for these losses in only a few of the cases. The expert opinions on cattle and horses were commissioned by both insurance companies and civil courts quite frequently veterinary surgeons were imputed. The opinions on dogs were mainly of a penal character and aimed at determining the cause of death. An analysis of opinions issued over the last ten years indicated that there had been a significant decrease in the role of infectious agents originating in the diet in instituting proceedings. Furthermore, the quality of veterinary documentation had improved only slightly.
wania przez organy procesowe w postêpowaniu cywilnym i karnym, towarzystwa ubezpieczeniowe, wytwórnie pasz dla zwierz¹t oraz osoby fizyczne uczestnicz¹ce jako stro-ny, tak¿e kancelarie adwokackie i Warmiñsko-Mazurski Urz¹d Wojewódzki (tab. 1, 2). Poddano je analizie.
Wyniki i omówienie
Opinie dotycz¹ce drobiu. Dokonana analiza wyka-za³a, ¿e najwiêcej opracowywanych opinii weteryna-ryjnych by³o zwi¹zanych ze sprawami dotycz¹cymi dro-biu. wiadczy o tym fakt, ¿e 61,8% sporód wszyst-kich 173 opinii dotyczy³o w³anie tych ptaków. Zdecy-dowanie najczêciej podmiotem zdarzeñ by³y kurczêta brojlery (62 przypadki), znacznie mniej kury (18), indyki (18) i gêsi (7). W jednym przypadku wydano równie¿ ekspertyzê dotycz¹c¹ strusi, która okrela³a warunki nadania stadu statusu stada zarodowego.
W koñcowych ustaleniach opinii stwierdzono, ¿e drobnoustroje lub ich toksyny wyranie dominowa³y w wywo³ywaniu rozpatrywanych strat hodowlanych u drobiu. Mia³o to miejsce w 63 rozstrzyganych spra-wach, czyli w 58,9% analizowanych sporów zwi¹za-nych z drobiem.
Stosunkowo czêsto przyczynami niepowodzeñ ho-dowlanych w fermach drobiu by³y grzyby i ich toksy-ny. Ich negatywny wp³yw na organizmy ptaków odno-towano w 13 opiniach dotycz¹cych kurcz¹t brojlerów, 9 kur niosek i 3 indyków. W siedmiu przypadkach mia-³o miejsce zatrucie ochratoksynami (w tym w 3 u broj-lerów, w 4 u niosek i w 1 u indyków) oraz w jednym
aflatoksyn¹ (u kur niosek). Do opisanych grzybów na-le¿a³y Aspergillus sp. i Penicillinum sp., a w dwóch sprawach Aspergillus flavus oraz w pojedynczych Aspergillus fumigatus, Mucor sp. i Fusarium sp. W tym ostatnim przypadku do zejæ miertelnych kurcz¹t broj-lerów przyczyni³a siê równie¿ kumaryna.
Najczêciej problemy zdrowotne i hodowlane wyni-ka³y ze wspólnego oddzia³ywania kilku czynników oraz nak³adania siê ich negatywnego wp³ywu na organizm ptaków. W dwóch sprawach procesowych stwierdzo-no, ¿e upadki kurcz¹t i ich mniejsze przyrosty masy cia³a wyst¹pi³y jako skutek salmonellozy, kolibakterio-zy i obecnoci w paskolibakterio-zy grkolibakterio-zyba Aspergillus flavus oraz kolibakteriozy i ¿ywienia mieszank¹ zawieraj¹c¹ Asper-gillus flavus i Staphylococcus aureus. We wszystkich sprawach, w których przyczyn¹ zachorowañ ptaków by³y grzyby (Aspergillus sp., Penicillinum sp.), analiza paszy wykaza³a, ¿e by³o w niej wiêcej ni¿ 200 000 jed-nostek tworz¹cych kolonie (jtk) w jednym gramie mie-szanki, co stanowi w myl Polskiej Normy (1, 10, 13, 15) wartoæ niedopuszczaln¹ i wskazuje na wyst¹pie-nie wady fizycznej paszy (2, 6).
Bakteriami najczêciej przyczyniaj¹cymi siê do za-chorowañ i problemów produkcyjnych by³y pa³eczki okrê¿nicy (w 16 przypadkach u brojlerów, w 5 u indy-ków i w 1 u kur niosek). Stanowi³y one zarówno pier-wotne pod³o¿e zwiêkszonych padniêæ, jak i czêsto wik-³a³y procesy ju¿ trwaj¹ce, zwiêkszaj¹c straty hodowla-ne. Stosunkowo czêsto przyczyn¹ padniêæ ptaków i ich mniejszych przyrostów masy cia³a by³y bakterie z ro-dzaju Clostridium. W dziewiêciu sprawach (w 7 doty-cz¹cych kurcz¹t brojlerów i w 2 indyków) wykazano, ¿e straty w chowie by³y nastêpstwem obecnoci beztle-nowych laseczek przetrwalnikuj¹cych w paszy. Okre-lono w tych przypadkach, ¿e drobnoustroje te by³y obec-ne w 0,0001 g mieszanki, co przewy¿sza ich dopusz-czaln¹ zawartoæ (1, 10, 13, 15). Ponadto ustalono, ¿e w 9 innych przypadkach (w 6 u kurcz¹t brojlerów i w 3 u kur niosek) dosz³o do niepowodzeñ w chowie na sku-tek obecnoci w mieszance paszowej chorobotwórczych laseczek Clostridium perfringens, które by³y obecne w 0,1 g mieszanki, co jest niedopuszczalne w myl PN-R-64791:1994 (1, 9, 10, 13, 15, 22).
W 11 procesach (10,28% opinii dotycz¹cych drobiu) wskazano, ¿e przyczyn¹ strat w fermach by³a salmo-nelloza. Trzykrotnie stwierdzono j¹ u piskl¹t jednodnio-wych, tu¿ po sprowadzeniu ich do fermy, co wiadczy-³o, ¿e ród³em infekcji jest zak³ad wylêgowy. W piêciu przypadkach (w 2 u brojlerów, a po 1 u kur niosek, indyków i gêsi) do salmonellozy dosz³o z winy hodow-cy, a w 3 innych (w 2 u kurcz¹t brojlerów i w 1 u kur niosek) przyczyn¹ infekcji by³a pasza, gdzie wystêpo-wa³a Salmonella enteritidis. Innym gatunkiem tej bak-terii by³a Salmonella saint-paul (2-krotnie), która przy-czyni³a siê do strat u kur niosek i indyków.
W pojedynczych sprawach ustalono wystêpowanie mykoplazmozy (nioski i indyki) i pasterelozy (gêsi). W trzech przypadkach stwierdzono, ¿e problemy ho-Tab. 2. Wykaz opinii, uwzglêdniaj¹cy zleceniodawcê i liczbê
ekspertyz wydanych w Zespole Weterynarii S¹dowej i Admi-nistracji Weterynaryjnej w latach 1995-2005
a t ê z r e i w Z Loipciznbaii Zwierzêta Loipciznbaii Zwierzêta Loipczinbaii b ó r D 1071 winie 2 Kormoran 1 y s P 15 Lisy 2 Borsuk 1 y t o K 12 Jelenie 3 Kuna 1 e i n o K 13 Sarny 8 Tchórz 1 o ³ d y B 10 D izki 7 Inne 3 e c w O 11 O³rybieilki 3
Tab. 1. Wykaz opinii, uwzglêdniaj¹cy zwierzêta i liczbê eks-pertyz wydanych w Zespole Weterynarii S¹dowej i Adminis-tracji Weterynaryjnej w latach 1995-2005
a c w a d o i n e c e l Z Liczbaopinii o g e n li w y c a i n a w o p ê t s o p n a g r O 11811 o g e n r a k a i n a w o p ê t s o p n a g r O 301 o g e z c r a d o p s o g a i n a w o p ê t s o p n a g r O 3 e w o i n e z c e i p z e b u a w t s y z r a w o T 121 e n z c y zi f y b o s O 3 y d ê z r U 4 e n n I 3
dowlane u kurcz¹t brojlerów wynika³y z zachorowania na kokcydiozê.
W jednym przypadku do procesu dosz³o na skutek powstania strat w hodowli kurcz¹t brojlerów na tle obec-noci w paszy gronkowców z³ocistych, których by³o 10 000 jtk w 1 g, co jest niedopuszczalne (1, 10, 13, 15). W 4 sprawach (3 u kurcz¹t brojlerów i 1 u indy-ków) w analizowanych próbkach paszy wykryto gron-kowce, a w jednej zatrucie pokarmowe u kurcz¹t broj-lerów wyst¹pi³o jako nastêpstwo obecnoci w paszy pa³eczki ropy b³êkitnej. Zachorowania na tym tle stwier-dzono równie¿ w jednym przypadku u indyków, a pa-togen ten by³ pochodzenia rodowiskowego. Ponadto w jednym przypadku (brojlery) pasza zawiera³a liczne zanieczyszczenia mikrobiologiczne, w tym przekroczo-n¹ liczbê bakterii mezofilnych, proteolitycznych oraz amonifikuj¹cych. W kolejnych 3 przypadkach w prób-kach paszy stwierdzono nadmiern¹ liczbê bakterii amo-nifikuj¹cych (w 2 u kurcz¹t brojlerów i w 1 u indyków) oraz w jednym przypadku drobnoustrojów proteolitycz-nych (u indyków) (22).
W trzech procesach przedmiotem sporu by³y straty w chowie kur niosek w wyniku choroby Mareka. W 9 przypadkach spór dotyczy³ niepowodzeñ hodowlanych bêd¹cych skutkiem chorób wirusowych u kurcz¹t broj-lerów. W 4 stadach przyczyn¹ strat by³y reowirusy, w 2 choroba Gumboro oraz w pojedynczych wirusy AE i bia³aczki. W jednej sprawie, której podmiotem by³y kury niene, do wadliwej paszy do³¹czy³a siê wtórna infekcja wirusowa (wirusy zakanego zapalenia krtani i tchawicy, syndromu spadku nienoci oraz reowiru-sy). Dwie sytuacje konfliktogenne wytworzy³y siê w zwi¹zku ze stwierdzeniem u gêsi choroby Derzsy-ego i powstaniem na tym tle znacznych strat.
Zdecydowanie najczêciej (26,2%) ród³em niepo-wodzeñ hodowlanych u drobiu by³a pasza (przeznaczo-na w 21 przypadkach dla kurcz¹t brojlerów, w 4 kur niosek i w 3 indyków) (2, 6-8, 11, 13, 22, 25, 27). Oprócz wymienionych uprzednio patogenów mikrobio-logicznych (bakterie, grzyby), spotykano nieprawid³o-wy sk³ad i jakoæ paszy. W 5 sprawach (dotycz¹cych brojlerów) analizy laboratoryjne wykaza³y zwiêkszon¹ zawartoæ NaCl, w 4 obecnoæ zje³cza³ego t³uszczu (w 3 postêpowaniach procesowych odnonie do kur-cz¹t brojlerów, w 1 indyków), w pojedynczych spra-wach mia³ miejsce niedobór witaminy A (indyki) i nad-miar bia³ka (brojlery). W innym postêpowaniu przed s¹dem stwierdzono, ¿e sk³ad stosowanej u brojlerów paszy odbiega³ od mieszanek przeznaczonych dla tego rodzaju drobiu, a jeszcze w innej, ¿e stosowano paszê niezgodn¹ z wiekiem kurcz¹t. Wykonano te¿ 2 badania anatomopatologiczne gêsi i mikroskopowe ich narz¹-dów wewnêtrznych, na zlecenie osoby fizycznej. Wy-kazano w nich, ¿e przyczyn¹ zwiêkszonych padniêæ by³o st³uszczenie w¹troby t³a ¿ywieniowego (8).
B³êdy lêgowe i wady piskl¹t jednodniowych zdecy-dowanie rzadziej stanowi³y przyczynê problemów ho-dowlanych. Mia³y miejsce u kurcz¹t brojlerów (w 6
przypadkach) i u indyków (w 5 przypadkach). W dwóch sytuacjach konfliktogennych u brojlerów jednodnio-wych stwierdzono skazê moczanow¹, a w piêciu (w 3 u indyków i w 2 u brojlerów) zapalenia pêpka i woreczka ¿ó³tkowego. W tym ostatnim przypadku winê za prob-lemy zdrowotne i hodowlane ponosi³ hodowca, który decydowa³ siê na wprowadzenie do stada zwiêkszone-go odsetka tzw. pêpów. W jednej sprawie dotycz¹cej kur reprodukcyjnych stwierdzono, ¿e przyczyn¹ pad-niêæ w pocz¹tkowym okresie odchowu tych ptaków by³y trudnoci w pobieraniu pokarmu. Ustalono, ¿e powo-dem tego by³y nieprawid³owo wykonane szczepienia piskl¹t jednodniowych uszkodzenie nerwów i naczyñ krwiononych le¿¹cych pod cienk¹ skór¹ szyi.
Stosunkowo najrzadziej wskazano, ¿e winnym za niepowodzenia w chowie drobiu by³ sam hodowca. B³êdy hodowlane wykazano w 7 przypadkach (w 4 u indyków, w 2 u brojlerów i w 1 u kur niosek). W 2 sprawach dotycz¹cych indyków stwierdzono nadmier-ne zagêszczenie ptaków, zbyt czêste ich wa¿enie, opó-nion¹ selekcjê i wprowadzenie do stada ptaków w ró¿-nym wieku. Inró¿-nym zaniedbaniem ze strony hodowcy indyków by³o zbyt póne wezwanie lekarza weteryna-rii. W dwóch innych analizowanych przypadkach b³ê-dy pope³ni³ lekarz weterynarii opiekuj¹cy siê stadem indyków oraz gêsi (zbyt krótkie lub za d³ugie podawa-nie antybiotyków, w tym rówpodawa-nie¿ pocz¹tkowo podawa- niesku-teczne z powodu niewykonania antybiogramu).
Wród spraw dotycz¹cych drobiu nale¿y jeszcze od-notowaæ ekspertyzê, której celem by³o okrelenie wa-runków transportu kurcz¹t brojlerów na odleg³oæ 100 km i opiniê zespo³ow¹ ustalaj¹c¹ wp³yw bliskiego s¹siedztwa odlewni ¿eliwa na zdrowie kur niosek. Po-nadto w jednej sprawie pytanie s¹du dotyczy³o ustale-nia wa¿noci wiadectwa dopuszczeustale-nia jaj do obrotu wystawionego przez urzêdowego lekarza weterynarii.
Wydaj¹c opinie dotycz¹ce drobiu spotkano siê z trud-nociami wynikaj¹cymi z ubogiego opisu stanu faktycz-nego. W jednym przypadku dotycz¹cym indyków, stro-ny postêpowania procesowego trzykrotnie zwraca³y siê poprzez s¹d z prob¹ o jego ustalenie. Tymczasem w opinii jedynie mo¿na by³o stwierdziæ, ¿e nie pope³-niono b³êdów hodowlanych, a chów przebiega³ prawid-³owo. W innych dwóch sprawach (brojlery i indyki) wy-kazano, ¿e stosowana pasza nie by³a ród³em niepowo-dzeñ hodowlanych, a jedynie pog³êbi³a pierwotny stan chorobowy, ale z dostarczonych informacji niemo¿li-wym by³o ustalenie przyczyn i rodzaju zachorowania.
Opinie dotycz¹ce innych zwierz¹t. Sporód zwie-rz¹t gospodarskich najczêciej podmiotem opinii by³y konie (13 przypadków) oraz byd³o (10 przypadków), w tym g³ównie krowy mleczne (7 przypadków) i ja-³ówki (3 przypadki). W przypadku koni szeciokrotnie wypowiadano siê w sprawach, w których w uzasadnio-n¹ w¹tpliwoæ podawano postêpowanie lekarza wete-rynarii. W 1 przypadku dotycz¹cym rebiêcia ustalo-no, ¿e przyczyn¹ padniêcia by³o ropne rozsiane zapale-nie nerek i wtórne zapalezapale-nie otrzewnej, a choroba zapale-nie
by³a zwi¹zana z win¹ lekarza weterynarii i hodowcy. W 2 postêpowaniach karnych, wykazano, ¿e konie (w tym koniki polskie) by³y przetrzymywane w okresie jesieni i zimy w nieodpowiednich warunkach chowu, by³y nieprawid³owo ¿ywione (32) i nie zapewniono im w³aciwej opieki lekarsko-weterynaryjnej. Jedn¹ eks-pertyzê dotycz¹c¹ koni rasy huculskiej wydano na po-stanowienie prokuratury w zwi¹zku z nag³¹ mierci¹ cz³owieka. W pozosta³ych sprawach oprócz zaniedba-nia wykazano, ¿e w³aciciel dopuci³ siê bicia i nad-miernego obci¹¿ania zwierz¹t prac¹.
W sprawach dotycz¹cych byd³a a¿ w 5 przypadkach zleceniodawcami by³y zak³ady ubezpieczeniowe. Wród tych sytuacji 4 by³y zwi¹zane z b³êdem w sztuce lekar-skiej i 1 z ustaleniem przyczyn obni¿enia wartoci u¿yt-kowej krów mlecznych. Dwie inne sprawy toczy³y siê w postêpowaniu karnym. W jednej z nich wskazano na prawid³owe postêpowanie lekarza weterynarii w zwi¹z-ku z ubojem diagnostycznym 5 krów, a w drugiej nato-miast stwierdzono wystawienie fa³szywego wiadectwa zdrowia przez lekarza weterynarii, w wyniku czego poszkodowany zakupi³ byd³o chore na wirusowe zapa-lenie nosa i tchawicy. W pozosta³ych przypadkach usta-lono, ¿e przyczyn¹ obni¿enia wydajnoci mlecznej i p³odnoci oraz padniêæ by³a le zbilansowana dawka pokarmowa. W 1 przypadku spowodowa³a wyst¹pie-nie ketozy powik³anej infekcj¹ wirusa BVD/MD oraz enterotoksyn¹ Clostridium perfringens.
Dwie opinie dotyczy³y wiñ. W jednej ustalono, ¿e przyczyn¹ padniêæ i obni¿onych przyrostów masy cia³a by³a salmonelloza. Druga sprawa by³a zwi¹zana z usta-leniem strat poniesionych przez hodowcê w wyniku po¿aru chlewni.
Opinie dotycz¹ce zwierz¹t wolno ¿yj¹cych (sarny, jelenie, dziki, or³y bieliki i kormoran) zwi¹zane by³y z ustaleniem przyczyn, a w jednym przypadku równie¿ okrelenia czasu ich zejæ miertelnych. W tych przy-padkach miêdzy innymi wskazano na broñ postrza³o-w¹ (paln¹) i sid³a jako przyczynê mierci. Wykazano te¿ zatrucie o³owiem jako przyczynê zejcia miertel-nego or³a bielika. W stosunku do przedstawionych do badania ladów biologicznych (sieræ, odchody, frag-menty koci, skóra, poro¿e) i czêci tuszy zwierzyny ³ownej wypowiadano siê co do ich przynale¿noci ga-tunkowej, a nawet osobniczej. W jednej sprawie, zle-conej przez osoby fizyczne, zidentyfikowano w³osy lisa, wskazuj¹c, ¿e to one znalaz³y siê na ogrodzeniu, a nie jak sugerowano w³osy psa. W opinii wykonanej na zle-cenie towarzystwa ubezpieczeniowego wykazano, ¿e do zniszczenia samochodu nie dosz³o w wyniku zde-rzenia z dzikiem. Ustalano równie¿ wartoæ miêsa zwie-rzyny ³ownej pozyskanej w wyniku k³usownictwa.
Wypowiadano siê tak¿e w zwi¹zku z ustaleniem strat powsta³ych w chowie owiec. W tej sprawie wskazano na gruczolaczycê p³uc.
W przypadku psów najczêciej sprawy mia³y cha-rakter karny i wykonywano badanie anatomopatologicz-ne celem ustalenia przyczyny mierci. W dwóch
spra-wach ustalono, ¿e mieræ psa nast¹pi³a na skutek uto-niêcia, w pojedynczych przypadkach stwierdzono pi-roplazmozê, parwowirozê oraz zatrucie, prawdopodob-nie rodentycydami antykoagulacyjnymi. W jednym przypadku okrelono, na podstawie oglêdzin ekshumo-wanych zw³ok psa, przyczynê mierci wymienionego zwierzêcia uraz mechaniczny czaszki. Ponadto rów-nie¿ w jednej sprawie ustalono, ¿e mieræ psa nast¹pi³a w wyniku zakopania go za ¿ycia. Pojedyncze opinie dotyczy³y nieprzestrzegania ustawy o ochronie zwie-rz¹t i w tym zakresie wykazano nieprawid³owe warun-ki bytowania zwierz¹t w schronisku (równie¿ kotów), bicie i nie zapewnienie opieki lekarsko-weterynaryjnej przez w³aciciela zwierzêcia oraz strzelanie do psa z wiatrówki. Dwie sprawy dotyczy³y b³êdu w sztuce lekarsko-weterynaryjnej oraz nieprawid³owego postê-powania z psem pozostaj¹cym na leczeniu stacjonar-nym, co obejmowa³o m.in. powiadczanie nieprawdy i zakaz widywania siê w³acicieli z chorym zwierzê-ciem.
Jedn¹ opiniê wydano w sprawie dotycz¹cej kotów rasy ragdoll. Przyczyn¹ wszczêcia postêpowania by³ zarzut b³êdu w sztuce lekarsko-weterynaryjnej. Ustalo-no, ¿e zwierzêta te by³y chore na FIP, a postêpowanie lekarzy weterynarii by³o prawid³owe, ³¹cznie z wyko-naniem eutanazji na ¿yczenie w³aciciela.
Ustalono te¿ w wydanych opiniach, ¿e w 2 przypad-kach u psów i koni oraz w 1 u buhaja dosz³o do trans-akcji kupnasprzeda¿y zwierz¹t z wadami fizycznymi. Wskazano, ¿e powsta³e wady hodowlane mieci³y siê w zakresie tzw. rêkojmi umownej (12, 29).
Inne opinie. W grupie analizowanych opinii trzy-krotnie znalaz³y siê ekspertyzy dotycz¹ce przepisów prawnych i ich interpretacji. W jednej z nich dokonano oceny merytorycznej wykonywania czynnoci zawodo-wych przez techników weterynarii, a w innej, wydanej na zlecenie weterynaryjnej hurtowni farmaceutycznej, okrelono, czy przedstawione preparaty zio³owe nale-¿a³o kwalifikowaæ jako rodki farmaceutyczne, czy do-datki paszowe. Podmiotem ekspertyzy by³y równie¿ projekty ustawy o ochronie zwierz¹t.
Zauwa¿alnym wyranie utrudnieniem podczas ana-lizy stanu faktycznego w wydawanych opiniach by³y braki w dokumentacji, zarówno lekarsko-weterynaryj-nej dotycz¹cej profilaktyki i leczenia (3, 27), jak i ho-dowlanej pozwalaj¹cej na odtworzenie przebiegu cho-wu ptaków (5). Obowi¹zek prowadzenia ksi¹¿ki lecze-nia zwierz¹t w 1988 r. (19, 20) spowodowa³ tylko nie-znaczn¹ poprawê w tym zakresie.
Analizuj¹c opinie dotycz¹ce drobiu wydane w ci¹gu dziesiêciu lat mo¿na stwierdziæ, ¿e na podobnym, wy-sokim poziomie utrzymuje siê nadal konfliktogennoæ w sprawach zwi¹zanych z drobiem. Natomiast znacz-nie zmala³ udzia³ czynników infekcyjnych pochodze-nia paszowego w inicjowaniu postêpowapochodze-nia proceso-wego dotycz¹cego drobiu. Wynika to zapewne z rosn¹-cej konkurencji na rynku paszowym, która wymusza dba³oæ o jakoæ produkowanych mieszanek i
koncen-tratów. Ponadto w 1995 r. przepisy dotycz¹ce wyma-gañ mikrobiologicznych dla pasz uleg³y wyranemu z³a-godzeniu (1, 15). Zauwa¿ono, ¿e rolê grzybów i bakte-rii oraz produkowanych przez nie toksyn w wywo³y-waniu strat hodowlanych u drobiu coraz czêciej zastê-puj¹ infekcje wirusowe (21, 27). W takich sytuacjach najczêciej nie mo¿na wykazaæ, ¿e przyczyny strat le¿¹ poza ferm¹, w której wystêpuj¹ wymienione choroby. Warto te¿ zwróciæ uwagê na fakt, ¿e ustawa o normali-zacji (30) dopuszcza dobrowolnoæ w stosowaniu Pol-skich Norm, które by³y uprzednio ujête w wykazie roz-porz¹dzeñ Ministra Rolnictwa i Gospodarki ¯ywnocio-wej i wyznaczone do obowi¹zkowego stosowania (1, 15, 16).
W przypadku pozosta³ych gatunków zwierz¹t gospo-darskich zleceniodawcami najwiêkszej liczby eksper-tyz by³y towarzystwa ubezpieczeniowe. Dominowa³y sprawy zwi¹zane z b³êdami w sztuce lekarskiej. Od-nonie do psów przewa¿a³y postêpowania karne wyni-kaj¹ce z naruszenia przepisów prawnych zawartych w ustawie o ochronie zwierz¹t (32). Opinie, których podmiotem by³y zwierzêta wolno ¿yj¹ce, by³y wyda-wane w sprawach o k³usownictwo, a w nich ustalano sposób umiercenia tych zwierz¹t oraz przynale¿noæ gatunkow¹ skór, miêsa lub innych ladów biologicz-nych.
W zwi¹zku z tym, ¿e lekarz weterynarii powinien byæ równie¿ doradc¹ us³ugodawcy, nale¿y zwróciæ wiêk-sz¹ uwagê na rolê umowy kupnasprzeda¿y zwierz¹t, w tym tak¿e umowê przedwstêpn¹, w procesie d¹¿enia do unikania konfliktogennoci (4, 17, 18, 26-29).
Podsumowanie
Jak wynika z przeprowadzonej analizy opinii wyda-nych przez Zespó³ Weterynarii S¹dowej i Administra-cji Weterynaryjnej w latach 1995-2005, specjalistycz-na wiedza lekarzy weteryspecjalistycz-narii jest wykorzystywaspecjalistycz-na przez organy wymiaru sprawiedliwoci, towarzystwa ubezpieczeniowe, ró¿ne instytucje i osoby fizyczne. W us³udze tej zaobserwowano zwiêkszanie siê ró¿no-rodnoci spraw i problemów, w których lekarz wetery-narii staje siê bieg³ym. Opinie wydawane przez niego dotycz¹ nie tylko profilaktyki i leczenia zwierz¹t, lecz tak¿e oceny prawid³owoci procesów hodowlanych, ¿y-wienia zwierz¹t, zawierania transakcji kupnasprzeda-¿y zwierz¹t czy te¿ przestrzegania norm prawnych obo-wi¹zuj¹cych w dziedzinie medycyny weterynaryjnej (prowadzenie dokumentacji lekarsko-weterynaryjnej, ustawa o ochronie zwierz¹t).
Analizuj¹c ekspertyzy wydane w ci¹gu dziesiêciu lat przez Zespó³ Weterynarii S¹dowej i Administracji We-terynaryjnej wykazano, ¿e najbardziej konfliktogenna jest hodowla drobiu, a szczególnie kurcz¹t brojlerów.
Pimiennictwo
1.Anders E.: Nowe polskie normy w drobiarstwie. Polskie Drob. 2000, 12, 44-45.
2.Binek M.: Grzyby pleniowe i ich toksyny zanieczyszczaj¹ce pasze dla zwie-rz¹t. ¯ycie Wet. 1998, 73, 187-190.
3.Fabczak J., Szarek J.: Dokumentacja hodowlano-produkcyjna jako dowód w postêpowaniach procesowych. Poradnik Hod. Drobiu 1997, 14, 14-16. 4.Fabczak J., Szarek J.: Odpowiedzialnoæ za wady fizyczne w wietle prawa.
Poradnik Hod. Drobiu 1998, 4, 50-52.
5.Fabczak J., Szarek J.: Postêpowanie procesowe a dokumentacja hodowlana jako dowód. Poradnik Hod. Drobiu 1998, 1, 28-30.
6.Gajêcki M.: Mikotoksyny w paszy ocena ryzyka w wietle aktualnych da-nych. Polskie Drob. 2003, 10, 15-20.
7.Hakkarainen J., Hassan S., Tygoponen J., Lindberg P.: Vitamin E deficient fat component for componsing experimental diets. Acta Vet. Scand. 1983, 24, 29.
8.Koncicki A., Krasnodêbska-Depta A., Zduñczyk Z., Jankowski J., Szarek J.: Biologiczna reakcja indyków na ¿ywienie mieszankami o zró¿nicowanym stopniu utlenienia t³uszczu. Zesz. Nauk. AR Wroc³aw 2000, 25, 63-76. 9.Kosowska G., Borzemska W., Karpiñska E., Binek M., Rzewuska M.,
Roma-nik A., Malicka E.: Ostre zachorowania piskl¹t na tle zaka¿enia Clostridium perfringens. Medycyna Wet. 1999, 55, 111-113.
10.Kwiatek K., Korol W.: Zasady pobierania próbek rodków ¿ywienia zwierz¹t do badañ laboratoryjnych. Polskie Drob. 2003, 9, 9-14.
11.Kwiatkowski T.: Kolibakterioza. Polskie Drob. 1994, 8, 13-14.
12.Lipiñska J., Szarek J., Przedziecka D.: Wady fizyczne koni w wietle pol-skich aktów prawnych z pocz¹tku, prze³omu i koñca XX wieku. Medycyna Wet. 2004, 60, 570-572.
13.Osek J.: Escherichia coli O157 grony patogen o szerokiej chorobotwór-czoci. Medycyna Wet. 1999, 55, 215-221.
14.PN-90/R-64769. Pasze. Pobieranie próbek. Rozporz¹dzenie Ministra Rol-nictwa i Gospodarki ¯ywnociowej z dnia 18 marca 1994 r. w sprawie obo-wi¹zku stosowania Polskich Norm. Dz. U. z 1994 r., Nr 40, poz. 152. 15.PN-R-64791:1994. Pasze. Wymagania i badania mikrobiologiczne.
Rozpo-rz¹dzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki ¯ywnociowej z dnia 29 wrze-nia 1999 r. w sprawie obowi¹zku stosowawrze-nia Polskich Norm. Dz. U. z 1999 r., Nr 88, poz. 989.
16.PN-R-78566:1988. Drób. Pisklêta jednodniowe. Rozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki ¯ywnociowej z dnia 29 wrzenia 1999 r. w sprawie obowi¹zku stosowania Polskich Norm. Dz. U. z 1999 r., Nr 88, poz. 989. 17.Przedziecka D., Szarek J.: Rola umowy przedwstêpnej w transakcji kupna
sprzeda¿y na fermie drobiu. Polskie Drob. 2000, 9, 12-13.
18.Przedziecka D., Szarek J.: Umowa kupna-sprzeda¿y zwierz¹t i jej rêkojmia. Mag. Wet. 2000, 9, 43-46.
19.Rozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 28 kwietnia 2004 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia ewidencji leczenia zwierz¹t i do-kumentacji lekarsko-weterynaryjnej. Dz. U. z 2004 r., Nr 100, poz. 1022. 20.Rozporz¹dzenie Ministra Rolnictwa i Gospodarki ¯ywnociowej z dnia
25 wrzenia 1998 r. w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia dokumentacji przez lekarzy weterynarii i lecz¹cych zwierzêta. Dz. U. z 1998 r., Nr 125, poz. 827.
21.Samorek-Salamonowicz E., Czekaj H., Kozdruñ W.: Ró¿norodne aspekty zaka¿eñ reowirusami u drobiu. ¯ycie Wet. 1999, 74, 320-321.
22.Sawicka-Wrzosek K., Maciak T.: Zanieczyszczenie bakteryjne pasz i kompo-nentów paszowych badanych w ZHW w Warszawie w latach 1989-1994. ¯ycie Wet. 1995, 70, 340-341.
23.Szarek J., Przedziecka D., Truszczyñska M.: Konfliktogennoæ w chowie zwierz¹t a opinie lekarsko-weterynaryjne w wietle badañ w³asnych. Mag. Wet. 2001, 10, 62-64.
24.Szarek J., Przedziecka D.: Lekarz weterynarii jako bieg³y s¹dowy. Mag. Wet. 2000, 9, 50-51.
25.Szarek J., Zduñczyk Z., Andrzejewska A., Przedziecka D., Jukiewicz J., Koncicki A.: Ultrastructural reaction of turkey hepatocytes on a diet con-taining oxidized fat. Fol. Histochem. Cytobiol. 1999, 37, 16.
26.Szarek J.: Lekarz weterynarii jako bieg³y. Wyd. UWM, Olsztyn 2005. 27.Szarek J.: Przyczyny konfliktów prawnych w pracy lekarza weterynarii
specjalisty chorób drobiu. Mat. VI Miêdzynarodowych Targów Techniki, Technologii i Organizacji Weterynaryjnej PRO ANIMALI99. Aktualne pro-blemy w patologii ptaków, Wroc³aw 1999, s. 25-28.
28.Szarek J.: Rêkojmia umowy w transakcjach kupnasprzeda¿y zwierz¹t. Po-radnik Hod. Drobiu 1996, 9, 8-11.
29.Szarek J.: Wady fizyczne zwierz¹t w wietle prawa. Poradnik Hod. Drobiu 1996, 12, 8-13.
30.Ustawa z dnia 12 wrzenia 2002 r. o normalizacji. Dz. U. z 2002 r., Nr 169, poz. 1386.
31.Ustawa z dnia 21 grudnia 1990 r. o zawodzie lekarza weterynarii i izbach lekarsko-weterynaryjnych. Dz. U. z 1990 r., Nr 8, poz. 27.
32.Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o ochronie zwierz¹t. Dz. U. z 1997 r., Nr 111, poz. 724.
Adres autora: dr Izabella Babiñska, ul. Oczapowskiego 13, 10-719 Olsztyn; e-mail: izabella.babinska@uwm.edu.pl
