Ewa Szczepkowska
"Grand Tour" XXI wieku - o blogach z podróży
Prace Literaturoznawcze 1, 101-111
2013
2013 101—111
E w a Szczepkow ska
UW M w O lsztynie
„G rand Tour” XXI w ie k u - o b lo g a c h z p o d ró ży
G rand Tour o f XXI c e n tu r y - a b o u t tra v e lb lo g s
Słow a kluczow e: blogi podróżnicze, Grand Tour, gap year, dziennik, rodzaje blogów podróżniczych
Key words: travelblogs, Grand Tour, gap year, diary, types of travelblogs.
M obilność w spółczesnych społeczeństw , m ig racje ludności, g eo a rb itraż, d o w n sh iftin g , a z a te m to w szystko, co w spółtw orzy skom plikow ane zjaw isko w spółczesności o k re śla n e ja k o nom adyzm , m a swoje odbicie w In tern ecie.
W śród różno rodnych form tej re p re z e n ta c ji zn a jd u ją się relacje z podróży zam ieszczane n a p ry w a tn y c h stro n a c h oraz n a p o rta la c h g lo b tro tersk ich spo
łeczności, ta k ic h ja k „O dyssei”, „T ran saz ja”, „T ravelbit” czy „Life In T ravel”.
Jeszcze in n y m przejaw em tego zjaw isk a s ą podróżnicze blogi. Pom im o że in te rn e to w e podróżopisarstw o stało się i p e w n ą m odą, i sym pto m em w ielu ciekaw ych p rz em ian , to p rzy n ajm n iej do tej p ory nie wyw ołuje w iększego z a in te re so w a n ia badaczy; ro z p o zn an ia m a ją raczej c h a ra k te r re k o n esan su . N iniejszy a rty k u ł je s t w s tę p n ą o rie n ta c ją w p rob lem aty ce zw iązanej z pod
różniczym blogiem zarów no w k w e stii jego form alny ch w yznaczników , ja k i e w e n tu a ln y c h k u ltu ro w y c h odn iesień. A m ato rsk ie blogi z podróży, choć jeszcze nie ta k p o p u la rn e ja k ich in te rn e to w i „krew niacy” — sieciowy p a m ię t
n ik czy blog polityczny — są ju ż częścią blogosfery i jak o zjaw isko dynam icznie się rozw ijające zo stały d o strzeżone w śro d o w isk u d z ie n n ik a rsk im , co po
tw ie rd z a a rty k u ł w N ew sw eeku pośw ięcony blogom n ajb ard ziej osobliw ym 1.
M odę n a podróżow anie i blogow anie p ro p a g u ją duże p o rta le in tern e to w e, ta k ie ja k „O net. pl”, który, o rg an izu jąc od 2005 ro k u plebiscyty n a najlep szy blog, w ro k u 2006 dodał k ateg o rię C ztery stro ny św ia ta . Podobny k o n k u rs prow adzi n ajb ard ziej chyba z n a n a p la tfo rm a „Blog.pl” p t. Podróże i szeroki św ia t, w k tó ry m o ty tu ł bloga ro k u 2010 ryw alizow ało około 200 in te rn e to w ych dzienników podróży. „N atio n al G eo graph ic” od dwóch la t p rzy znaje sw oją n ag ro d ę „ tra v e le ra ” ta k ż e w k ateg o rii blogów podróżniczych, a do akcji
1 Zob. M . Z a c z y ń s k i, B lo g n a s z g lo b , w: w w w .n e w s w e e k .p l/b lo g -n a s z — g lo b ,4 2 2 2 5 , 1 ,1 .h tm l 9.08 20 0 9 [d o stęp : 26.04.2011].
p ro m o w a n ia tej form y podróżniczego z a p is u w łączył się ró w n ież p o rta l
„F ly4free.pl”. J e d n a k w Polsce istn ie je ja k n a ra z ie tylko je d n a p la tfo rm a
„Geoblog.pl” p rz ezn aczo n a d la tego ty p u bloggingu, w p o ró w n a n iu z kilk om a w k rę g u anglojęzycznym , z k tó ry c h n a js ta rs z y — „T ravelblog.org” zo stał utw orzony w 2002 roku.
J u ż bard zo pobieżny p rz eg ląd blogów, m .in. ty ch zg łaszan y ch do k o n k u r
sów, u k a z u je ich zróżnicow anie w y n ik ające choćby z sam ego c h a r a k te r u i celu podróży; odm ienny c h a ra k te r m a ją in te rn e to w e d zien n ik i z wyjazdów urlopow ych czy w a k acy jn ych o funkcji p rz ed e w szy stk im ko m un ikacyjn ej z ro d z in ą i znajom ym i, osobną g ru p ę sta n o w ią zap isy d ośw iadczenia techno- m ad y zm u czy blogi z długich, n a w e t k ilk u le tn ic h podróży. Z pew nością ko
m e rc ja liz a c ja k u lt u r y p o d ró ż y we w sp ó łczesn o ści, g dy fu n k c jo n u je o n a przed e w szy stk im w p ostaci tu ry sty k i, n a w e t je ś li by w a o k re śla n a podróżo
w aniem , d e te rm in u je ta k ż e rodzaj z a p isu i jego p rzed e w szy stk im d o k u m en ta c y jn ą i k o m u n ik acy jn ą funkcję. M ożna je d n a k zauw ażyć, że w In tern ecie p o jaw iają się blogi podróżnicze o znaczny m poziom ie ind yw id ualizacji zaró w no zap isu , ja k i fotografii, w ykorzystujące m ożliwości nowego m edium .
R ozległość m a te r ia łu w y m ag a selekcji, a za te m p rzed m io tem mojego z a in te re so w a n ia s ą blogi tw orzone p rzez backpackerów , d y stan su jący c h się wo
bec m asow ej, zorganizow anej tu ry s ty k i, p rz ek o n an y c h o w yższości tak iej form y p o d różow ania u w a żan e j je d n a k rów nież za o d m ian ę tu ry sty czn eg o dośw iadczenia. W stęp n y ogląd ta k ic h blogów po św iadcza um aso w ien ie się i tej form y tu ry sty k i. C elem blogerów je s t z a istn ie n ie w sieci p rzez relację z w akacyjnego i egzotycznego w yjazdu, a tre ś ć stan o w i ro zk ład d nia, re la cja z w ykonyw anych czynności i pospieszne ko nsu m o w an ie tu ry sty czn y c h a t r a k cji i widoków. J e d n a k m o żn a w ty m podróżniczym p isa rs tw ie sieciowym w yróżnić g ru p ę ciekaw szych blogów. O rg an izow an e k o n k u rsy p rzyczy niają się do w z ro stu jak o ści sieciowego p is a rs tw a i jego zróżnicow ania. W r e z u lta cie p o szu k iw a ń w yłonił się zespół k ilk u n a s tu blogów, k tó re s ta n o w ią w yraz ciekaw ego oraz stosunkow o nowego w polskich w a ru n k a c h zjaw isk a społecz
nego określanego m ian em ga p ye a r preferow anego w m łodzieżow ym środo
w isku, najczęściej studentó w , ale ta k ż e ludzi około trzyd ziesteg o ro k u życia, z k ilk u le tn im ju ż sta ż e m pracy, decydujących się n a rodzaj „rocznych w a k a cji”, przeznaczonych „na poszu k iw an ie now ych w arto ści w życiu, p o znanie odm iennych k u ltu r, zdobycie now ych um iejętności, n a b ra n ie d y s ta n s u i spoj
rz en ie n a św ia t z innej p ersp ek ty w y ”— ja k in form u je serw is p rom u jący tę form ę aktyw ności, k tó ra poza podróżą se n s u stricte u w z g lę d n ia w o lo n ta ria t czy p racę a u p a ir d la dziew cząt, zaś uczestn ictw o w ty ch p ro g ra m a c h ta k ż e n iejed n o k ro tn ie zo staw ia swój ślad w bloggingu2.
2 Zob. w w w .g a p y e ar.p l. S tr o n a in te r n e to w a w ję z y k u p o lsk im , m .in . z d e fin ic ją z ja w i
s k a g a p y e a r , fo ru m , p o ra d a m i i w y w ia d a m i z p o d ró ż n ik a m i.
Ja k k o lw ie k fo rm u ła g a p ye a r w Polsce wciąż w ydaje się dość ek sc en try c z n a i sp o ty k a się z k ry ty k ą, to n a zachodzie E u ro p y je s t b ard zo rozpo
w szechniona. B adacze now ożytnych podróży z a u w aż ają, że w iele zjaw isk z z a k re su w spółczesnej tu ry s ty k i m a swoje korzen ie w przeszłości. M ożna by z a te m pom yśleć o luźnej p a ra le li m iędzy w spółczesnym obyczajem zm odyfi
k ow anym przez społeczne, ekonom iczne, technologiczne czy k u ltu ro w e w a r u n k i a id e ą G ra n d Tour k ry sta liz u ją c ą się w XVII w iek u i realizo w an ą p rz ez cały p ra w ie w iek X V III, gdy z a czę ła p rz e k s z ta łc a ć się z podróży z dom inującym eduk acy jn y m n a sta w ie n ie m , zarezerw ow anej d la a ry s to k ra cji w rodzaj tu ry sty czn eg o ru c h u d la zam ożnych. W swojej klasycznej w ersji o zn aczała podróż po k o n ty n en cie szlac h etn ie urodzonych m łodzieńców, z t a k im i obow iązkow ym i d estylacjam i, ja k Włochy, F ra n c ja , N id erlan dy , czasam i G recja i Niemcy, zaś w śród jej głów nych celów w ym ienian o p oszerzen ie in te le k tu a ln y c h horyzontów , p o znanie k u ltu ry eu ro p ejsk ich k rajó w i obyczajów ich m ieszkańców , znajom ość obcych języków , n aw ią zy w a n ie to w arzy sk ich k ontaktów , n a rów ni z n ab y w an iem poloru i ogłady3. J e re m y B lack, a u to r k ilk u k sią ż e k pośw ięconych G ra n d T our, zw raca ta k ż e u w agę n a społeczne podłoże tego zjaw iska: podróż trw a ją c a czasam i k ilk a la t stw a rz a ła m ożli
wość zag o sp o d aro w a n ia w olnego cz asu m łodych, zam ożnych m ężczyzn po za koń czeniu przez n ich pew nego e ta p u edukacji, p o n ad to p o zw alała „wyszu- m ieć się” w bezpieczny sposób p rz ed podjęciem obow iązków w ynikających z dziedziczenia m ajątk ó w 4. B yła z a te m częścią usankcjon ow aneg o obyczajem i m o dą m odelu życia i to m .in. łączy j ą ze w spółczesnym ga p ye a r re alizo w a
n ym w postaci podróży, będącej częścią eg zystencjalnego p ro jek tu , podczas k tó rej w spółcześni „gappersi”, ta k j a k ich sied em nasto w ieczni i o siem n asto w ieczni poprzednicy, prow adzą, w y k o rzystując m ożliwości nowego m edium , d zien n ik i podróży, w śród w y m ienian ych zaś p rzez nich m otyw ów w ędrów ki z n a jd u ją się cele edu k acy jn e (n a u k a języ k a) i poznaw cze (k u ltu ro w a od m ien ność).
Id e a G ra n d Tour w y ra s ta ła w sw ych założeniach ze sz tu k i podróży, k ształto w a n ej przez dzieła o m eto d ac h podróżow ania, k tó re stopniow o ew o
luow ały w stronę tekstów z przew agą wiedzy użytecznej, pomocnej w drodze do m iejsc wyznaczających tra sę typowego wojażu. Dzisiaj tę rolę poza przew odni
k am i L onely P lanet przejm ują niejednokrotnie zaktualizow ane i potwierdzone w łasny m dośw iadczeniem in tern eto w e relacje z podróży n a g lo b tro tersk ich
3 Zob. A. M ą czak , P eregrynacje. W ojaże. T u r y s ty k a , W a rsz a w a 1984, s. 1 2 1 -1 3 4 (roz.
W ielka P odróż).
4 w w w .u m i c h .e d u / ~ e c e / s t u d e n t _ p r o j e c ts / g r a n d t o u r _ to u r i s m / g r a n d t o u r .h t m l [d o s tę p : 2 6 .0 4 .2 0 1 1 ].
„As s u c h it ( th e G r a n d T o u r) fu lfille d a m a jo r so c ia l n e e d , n a m e ly t h e n e c e s s ity o f fin d in g y o u n g m en , w ho w e re n o t obliged to w o rk a n d for w h o m w o rk w o u ld o fte n be a d e ro g a tio n , s o m e th in g to do b e tw e e n school a n d th e in h e r ita n c e o f fa m ily w e a lth allo w ed th e y o u n g to sow th e i r w ild o a ts a b ro a d a n d it k e p t th e m o u t o f tro u b le , in c lu d in g d is p u te d w ith th e i r fam ily, a t h o m e ”.
p o rta la c h często o przed e w szy stk im użytkow ej, p rak ty czn ej funkcji. R om an C hy m k o w sk i, d o k o n u jący ro z p o z n a ń w in te rn e to w y m p o d ró ż o p isa rstw ie , w p o sz u k iw a n iu d la ń an alo g ii w d aw nej lite ra tu rz e podróżniczej, sta w ia c iek a w ą hip o tezę, że w sp o m n ian e sp ra w o z d a n ia p o d p o rząd k o w an e celom p ra k ty c zn y m m o żn a by, u w zględniając oczywiście u w a ru n k o w a n ia nowego m edium , p o trak to w a ć w k a te g o ria c h sw oistego p o w rotu do wczesnonowożyt- n y ch konw encji p is a n ia relacji z podróży, gdy realizow ały one p rz ed e w szy st
k im funkcje użytkow e, g rom adząc k o n k re tn e inform acje p ra k ty c z n e 5. D la idei w spółczesnego ga p ye a r spędzonego w drodze, w czesnonow ożytny G rand Tour sta je się m etafo rą, szczególnie n o ś n ą w an g lo sask im k rę g u k u ltu ro wym. P rz e n ik a do P olski, choć id e a w ielkiego o bjazdu n ie stw o rzy ła u n as znaczącej trad y cji, n a to m ia s t s a m a fo rm u ła „rocznych w ak acji” n ie p rz y p a d kowo w y stęp u je n a jp ie rw w blogach P olaków w A nglii czy A u stra lii. A utorzy re je stru ją c y dośw iadczenie z długiej podróży zazw yczaj w y ja śn ia ją m o ty w a
cję w ędrów ki; tra k tu ją c podróż ja k o w ażny e ta p pom iędzy kolejnym i „roz
d ziała m i” życia, p rz y b liż ają też jej cele, w śród k tó ry ch k rz y ż u ją się i sp o ty k a
j ą ró ż n e try b y d o św ia d c z e n ia tu ry sty c z n e g o ; p o za e le m e n te m przygody, re alizacji m a rz e ń czy re k re a c ji blogerzy p isz ą o p o zn a w an iu św iata, p o szu k i
w a n iu inności oraz au ten ty czn o ści w sensie m ożliwości w yjścia poza o rb itę m ed ia ln y c h obrazów k u „praw dziw em u życiu” „duchow ym p ielg rzy m o w a
n iu ”, w k tó ry m podróż po św iecie łączy się z p ró b ą podróży w głąb siebie oraz p rag n ien iem ucieczki od codziennej rutyny, konsum pcjonizm u, „wyścigu szczu
rów ” do „prostego życia”. N iek tó rzy blogerzy, p odsum ow ując career b re a k , w y m ien iają korzyści, te je d n a k św iadczą, że p oró w n an ie m a ograniczony zak res. K lasyczny G ra n d Tour m iał poza sfe rą p ra k ty c z n ą ra n g ę k u ltu ro tw órczą; w edłu g A ntoniego M ąc zak a - b a d a c z a dziejów podróży - „w grę w chodziło n ab y w an ie k o n k re tn y c h kw alifikacji [...], lecz z pew nością w iększe znaczen ie m iało zapozn aw an ie się z odm ienn ym funkcjon ow aniem życia spo
łecznego oraz z odm iennym k ra jo b ra z e m k u ltu ro w y m ”6. W spółcześni podróż
nicy p o d k re śla ją przed e w szy stk im zm ian y osobowościowe, w ięk sz ą zdolność do a d a p ta c ji (zw łaszcza sa m o tn i g lobtroterzy ), n iezależno ść i u m iejętno ść z d y sta n so w a n ia się wobec obow iązujących wzorców obyczajow ych i społecz
n y ch po powrocie. K ultu row ość w ielu z ty ch podróży j e s t w ątp liw a, rzad k o prow adzi do refleksji, częściej do kolekcjonow ania w idoków i pow ierzchow n y ch obserw acji. P rzygotow an ie do podróży m a w irtu a ln y i m ed ialn y c h a ra k te r; dotyczy p rzed e w szy stk im stro n y p ra k ty c zn ej, zaś w ied za o odw iedza
n ym k ra ju pochodzi z re k la m , In te r n e tu i telew izyjnych k an a łó w podróż
niczych. M otyw ację w zalążkow ej po staci k o m u n ik u ją ty tu ły blogów u m ie sz
5 R. C h y m k o w sk i, In te r n e to w e relacje z p o d ró ży. R e k o n e s a n s , w: T e k st (w) sieci 2. L ite r a tu r a , sp o łeczeń stw o , k o m u n ik a c ja , re d . A G u m k o w s k a, W a rsz a w a 200 9 , s. 292.
6 A. M ą c za k , W. T y g ielsk i, G r a n d Tour. O n o w o ży tn y c h p o d ró ż a c h , „ B o ru s s ia ” 2001, n r 2 4 -2 5 , s. 25.
czone w w iniecie: m y g ra n d to u r, los w iaheros, ro u n d th ew o rld , byledalej, bez- d o m u , n ev eren d in g trip , vagabundos. R zucającym się w oczy w spólnym w y
k ła d n ik ie m w iększości ty tu łó w je s t zarów no b ra k jak ich k o lw iek w ektorów w podróży, ja k i jej esk a p isty cz n y k s z ta łt, co o słab ia analogie ze zjaw iskiem w czesnonow ożytnego G ra n d Tour; je d n a k „nom adyczna” p o sta w a j e s t często jed y n ie przejaw em au to k re acji, zaś podróżnicy p o ru sz a ją się po s ta n d a r to
w ych tra s a c h . W ypada się z a te m zgodzie z o p in ią M ączaka, który, k o m e n tu ją c now ożytne p ereg ry n acje, zw łaszcza z XVIII w ieku, stw ierd za: „podróżują
ce elity w y d e p tu ją sobie szlak i i to dość w ąskie. Co poza n im i, n ie było in tere su ją ce. N ie dziw ię się te m u , jak o że n iem al w szystko, co k ry ty k u jem y w m asow ej tu ry sty c e dzisiejszej, m a swoje k o rzenie głębokie n a p rz y n a j
m niej trzy, cztery stu le c ia ”7.
J a k n a to m ia s t ry su je się specyfika podróżniczego b loga n a tle in ny ch odm ian? Wobec różnorodności definicji obejm ujących spo jrzenie z lite ra tu ro znaw czego p u n k tu w id zen ia n a blog jak o rodzaj sylw y czy zm u to w an y g a tu n e k diarystyczny, n a stę p n ie s tr u k tu r ę p o d d ającą się opisowi w ra m a c h nowej genologii m u ltim ed ialn e j u w zględniającej zarów no p rzek az, ja k i m ed iu m lub, choć je s t to n ajb ard ziej s k ra jn a fo rm u ła - blog w funkcji przed e w szy st
kim n o śn ik a w obrębie In te rn e tu , w a rto przy jrzeć się techn iczny m w yznacz
nik om blogów z podróży oraz ich funkcjom , odw ołując się ta k ż e do k o n te k stu trad y c y jn y ch form d iary styczny ch, m im o u z n a w a n ia go za an a ch ro n icz n y przez w ielu b adaczy ty ch now ych form k o m u n ik acji8. J e d n a k sam i au to rz y blogów nie re z y g n u ją z o k re śle n ia „dzien nik podróży”. M u ltim ed ialn o ść to obow iązkow a cecha - s ą to z a te m najczęściej fotoblogi lub/i video- i audioblo- gi. G a le ria obrazów p rzy poszczególnych w p isach o d ry w a się n iek ied y od m acierzystego k o n te k s tu i funkcjonuje osobno, np. n a „P icasaw eb”. Z tego p u n k tu w id zen ia blogi podróżnicze m o żn a podzielić n a dw ie grupy: ze zdję
ciam i po relacji oraz form ę, k tó ra w p ew ien sposób n aw ią zu je do fo to re p o rta
żu: słowo i obraz sta n o w ią n iero z d zieln ą całość, a proporcje m iędzy n im i m ogą się różnorodnie kształto w ać, często z p rz e w a g ą e le m e n tu w izualnego, k tó ry w y m ag a osobnej analizy, gdyż n ie zaw sze je s t „w idoków ką” z podróży, a le z a w ie ra tre ś c i u o g ó ln ia ją c e i sym b o liczn e, j a k ró w n ie ż u c z e stn ic z y w procesie a u to k re a c ji podróżujących.
P ro b lem aty czn e je s t ta k ż e au to rstw o , gdyż n ie zaw sze w pisy prow adzi t a s a m a osoba, czasam i m am y do czy n ien ia ze w sp ó łau to rem , rów nież z w yko
rz y sta n ie m cudzego m a te r ia łu fotograficznego. P oniew aż dotychczasow e b a d a n ia k o n cen tro w ały się n a sieciow ych p a m ię tn ik a c h lu b d zien n ik ach , pod
k re ś la n ą cechą b y ła anonim ow ość. Z tra d y c y jn ą d ia ry s ty k ą o tej tem aty ce
7 Ib id em , s.29.
8 Zob. m .in . A. S z c z e p an -W o jn a rsk a , B lo g i ja k o fo r m a lite ra c k a , „ P a m ię tn ik L ite ra c k i”
2 006, n r 4, s. 191—201, A. G u m k o w s k a, B lo g i w obec n o w e j tra d y c ji d ia r y s ty c z n e j, w: T e k st (w) sieci 2. L ite r a tu r a , spo łeczeń stw o , k o m u n ik a c ja , s. 2 3 1 —242, M. K a w k a , B lo g ja k o g a t u n e k d z ie n n ik a r s k i-e w o lu c ja i tr a n s g r e s ja , s. 61 —69.
łączy je su b ie k ty w n a p e rsp e k ty w a za p isu , sp orząd zan ego zazwyczaj w k ilk u dniow ych od stęp ach , rzadziej, chronologia z c h a ra k te ry sty c z n ą d la s tru k tu ry bloga p re z e n ta c ją w cześniejszych w pisów w arch iw u m , choć n ie k tó re p la tfo r
my, np. „Geoblog”, w p ro w ad za ją zapis typow y d la niesieciow ych dzienników : te k s ty s ą p re zen to w a n e od n a jsta rsz e j do najnow szej n o tk i oraz m etatek sto - wy c h a ra k te r (inform acje o dacie zap isu , m iejscu, ta k ż e ty tu ł). O bow iązko
w ym elem e n te m bloga j e s t rów nież lin k do tra s y w ędrów ki n a m ap ie i m ożli
wość jej korelacji z w pisam i. P o n ad to z n a n y z in n y ch w a ria n tó w blogroll, czyli lis ta linków najczęściej do rekom en d o w an y ch blogów podróżniczych, użyteczny ch stro n , ta k ż e do o s ta tn ic h w pisów i n az w odw iedzanych państw .
O ile propozycja C hym kow skiego u jęcia in tern e to w y ch re lacji z podróży
„w sw oistym n ap ięc iu m iędzy b ieg u n am i literack ości (jako o rie n to w a n ia się n a e ste ty c z n ą autoteliczność) i użytkow ości, czyli p o d p o rząd k o w an ia celom pra k ty c zn y m )”,9 w ydaje się p rz ek o n u jącą p ró b ą u p o rz ą d k o w a n ia i in te rp re tacji m a te ria łu , to w p rz y p a d k u podróżniczych blogów, tru d n o ta k i g e n e ra li
zujący w niosek sform ułow ać. F u n k cje u ty lita r n e nie s ą t u zaw sze p ry m arn e, choć często pojaw ia się s e ria p ra k ty c zn y ch porad. Blog d o k u m en tu je podróż z osobistej perspektyw y, służy o d s ła n ia n iu w łasn y ch m yśli, em ocji i s to su n k u do p oznaw anego św iata. P osłu guje się zróżnicow anym i form am i za p isu c ią żącym i k u literackości, choć m o żn a rów nież mówić o stere o ty p ie podróżnicze
go bloga, w k tó ry m re lacji obejm ującej p o rząd ek d n ia p o d ró ż n ik a w tó ru ją przew odnikow e czy in te rn e to w e inform acje o tu ry sty czn y c h o b iek tac h oraz k o m e n ta rz e tubylczych zachow ań i obyczajów. W ielow ariantow ość ty ch blo- gów, gdy m ow a o c h a ra k te rz e zap isu , n a s u w a sk o ja rz e n ia z d a w n ą „podróżą”
obejm ującą różne form y wypowiedzi.
B ack p ack ersk ie podróże, zw łaszcza te sam o tn e, łącz ą się z d użym s tre sem , często spow odow anym k o n ta k te m z lo k a ln ą lu d n o ścią, zaś p isa n ie o ty m p o m ag a złagodzić złe emocje. Z b a d a ń psychologów w yn ika, że „często blogi s ta ją się d la au to ró w w e n ty lem b ezpieczeń stw a, um ożliw iającym w y ła
dow anie em ocji i p e łn ią funkcję te ra p e u ty c z n ą ”10. J e d n a k n ie j e s t to ich p ry m a rn a fu nkcja, t a bow iem dotyczy kom unikacyjnego a sp e k tu . D la w ielu blogerów -podróżników s ą one sposobem k o n ta k tu i p o d trzy m y w a n ia w ięzi n a odległość z ro d zin ą, przyjaciółm i i znajom ym i. In te n sy fik a c ja interak cyjno ści niekiedy pow oduje, że blog sta je się in te rn e to w y m d y sk u rse m podróżniczym , którego tem aty cz n e g ra n ic e też z re sz tą u le g a ją rozm yciu n a rzecz to w arzy skiej pogaw ędki, „m iejscem ”, gdzie m o żn a pooglądać zdjęcia, a czasam i po
słu ch ać etnicznej m uzyki, czy rodzajem forum służącym np. p oszukiw aniom to w arzy sza n a k o lejn ą w ypraw ę. Tam y tej in te ra k ty w n o śc i s ta w ia je d n a k
9 R. C h y m k o w sk i, In te r n e to w e relacje z p o d ró ży. R e k o n e s a n s, s. 29.
10 J . Z ając , K. R ak o cy , A. N o w a k , I n te r a k ty w n e , c h o ć o so b iste b lo g i i b lo g o w a n ie a k o m u n ik a c ja z o to czen iem , w: T e k st (w) sieci 2. L ite r a tu r a , sp o łeczeń stw o , k o m u n ik a c ja , s. 224.
s a m a sy tu a c ja podróży u tru d n ia ją c a d łu g o trw ałe k o m en to w an ie i d y sk u to w anie. W p rz y p a d k u blogerów, d la k tó ry ch b a c k p a c k e rsk a podróż je s t ro d z a
je m egzystencjalnego p ro je k tu lu b sposobem życia, m o żn a m ówić o k s z ta łto w a n iu się ciekaw ej z socjologicznego p u n k tu w id zen ia w spólnoty kreow anej przez sieć i in te rp re to w a n e j w k a te g o ria c h ponow oczesnego try b a liz m u 11.
O m aw iane blogi p isa n e s ą przez osoby, k tó re czasowo porzuciły lu b zaw iesiły swoje dotychczasow e funkcje i pozycje społeczne, n a to m ia s t p rzez fa k t blogo- w a n ia w podróży tw o rz ą now e koczownicze p lem ię połączone p a s ją i p refero w an y m sty lem życia, tym , co te o re ty k ponow oczesności M ichel M affesoli n az y w a feelin g i co o g a rn ia ta k ż e podróżujących tylko w irtu a ln ie odbiorców bloga, ew e n tu a ln ie adep tó w p rzyszły ch w ypraw , o tw arty c h n a uczestnictw o w d o starc zan y m m icie. S pecyfika podróżniczego bloga u ja w n ia się zw łaszcza, gdy m am y do czy n ien ia z d łu g ą sa m o tn ą podróżą, w czasie której b ra k tzw.
„kulturow ej b a ń k i” m odyfikuje funkcje, podnosząc jego ra n g ę ja k o k o m u n i
kacyjnego n a rz ę d z ia z sieciow ą społecznością, służącego z jed n ej stro n y b u d o w an iu w irtu a ln e j wspólnoty, z drugiej - p rzed e w szy stk im w łasnej n a r r a cji k ie ro w a n e j do in n y c h , opow ieści, w k tó re j p o d ró ż n ik re a s u m u je n a bieżąco kolejne przeżycia i e ta p y w ędrów ki, dokonując ew aluacji d o św iad czeń. N a rra c ja sta je się re je s tra c ją pro cesu przebudow y osobowości i to ż sa m ościow ych zm ian, a blogi tego ty p u m ogą być ciekaw ym m a te ria łe m d la psychologów.
Blogi z podróży cechuje p ew ien sto p ień in dy w idu alizacji w k sz ta łto w a n iu słownego zapisu. M im o rosnącej roli pozaw erb aln y ch składników , słowo pozostaje cały czas niezbyw alny m elem en tem . O gląd blogów pod k ą te m for
m y słow nego p rz e k a z u je s t n a pew no dużym uproszczeniem , ale w łaśn ie w tej sferze w idoczne s ą pow inow actw a z tra d y c y jn ą d iary sty k ą.
B lo g - rela cja
W ydaje się, że to w ciąż n ajczęściej s p o ty k a n y ty p słow nego z a p is u w podróżniczym blogu z d o m in u jącą ro lą n a rra c ji, co u p o d a b n ia go do tr a d y cyjnych form lite rac k ic h . S a m a podróż j e s t fa b u la rn y m sc h e m a te m z jej początkiem , kolejnym i zd a rz e n ia m i i pow rotem do dom u, co oddaje spraw o z
dawczy, lin e a rn y tok wypowiedzi. Dowodzi on z jed nej stro n y zakodow anych w św iadom ości blo g era pew nych przyzw yczajeń, z drugiej - po p ro s tu b ra k u um iejętn o ści p is a n ia i w yjścia poza n a jp ro stsz e i u ta r te schem aty. T ytuły
„z p a m ię tn ik a p o d ró żn ik a” p o tw ierd z ają p am ięć o trad y cy jn y ch g a tu n k a c h piśm ien n ictw a. A u to rk a próbu je sk o n stru o w ać a tra k c y jn ą n a rra c ję z e lem e n ta m i opisu, refleksji, rów nież z dialogow ym i scenkam i:
11 M. O lco ń -K u b ick a , B lo g i ja k o p rz e ja w w sp ółczesnego tr y b a liz m u , w: S p o łe c zn a p r z e s tr z e ń In te r n e tu , re d . D. B a to rs k i, M. M arody, A. N o w ak , W a rsz a w a 2006, s. 150.
Ceremonia wydaje mi się zbyt osobista, jakoś mi niezręcznie, jakby nie powinno nas tutaj być. Rodzina zmarłej nie zwraca na nas [...] uwagi...ciekawe, co sobie o nas myślą? J a o sobie myślę teraz jak o jakim ś gapiu natrętnym [...] Kręcimy się po mieście, podglądamy życie mieszkańców i coraz bardziej przesiąkamy duchowością miasta. W aranasi ma jeszcze duszę, której nie zdołał jeszcze zepsuć turystyczny motłoch [...]. Może Ganges to naprawdę „cudowna rzeka”. Tak sobie myślę, że to chyba fajniej zostać spalonym i dać się ponieść falom aż do oceanu...
niż skończyć swój ziemski żywot pod hałdą ziemi [...]. Kupuję kwiaty od uliczne
go sprzedawcy i wrzucam w otchłań Gangesu. Może to bogów obłaskawi i wyba
czą mi niewiernej, białej ignorantce...12.
P otoczystość relacji, dbałość o styl, poetyzm y s y tu u ją j ą po stro n ie lite- rackości, a w cytow anym fragm encie m o żn a by się d op atrzy ć śladów czy
„ resztek ” po trad y c y jn y m d z ie n n ik u podróży z jego a u to re fle k sy jn ą w a rstw ą.
B lo g - rozm ow a
B yła ju ż m ow a o ujęciu bloga ja k o społecznego śro d k a m iędzyludzkiej k om u nikacji, gdyż z a s a d a in te ra k ty w n o śc i w p isa n a je s t w jego s tru k tu r ę i form ę p rz ek az u . W pis pochodzi w praw d zie z bloga po czątk ujących profesjo
n a ln y c h podróżników — la u re a tó w n ag ro d y „N atio n al G eographic”, ale je s t n a tyle ch a rak tery sty c zn y , że w a rto go przyw ołać. Oto je d e n z bard ziej w y ra zistych przykładów :
Spojrzałem na mapę Google tego naszego Jiayuguau, a tu niby jakiś syf niemiło
sierny kilka kilometrów od hotelu. A chmury tak nisko, że nic a nic nie widać.
Hm...może to i lepiej.
Popatrzcie sobie na Google, no sami popatrzcie — (tu wklejony link) Aha...miały być jakieś fotki?
Obiecywałem?
Poważnie?
No dooobra13.
B adacze blogów n iejed n o k ro tn ie zw racali uw agę n a różnice m iędzy sty lam i w In te rn e c ie i np. w d ru k o w an y ch m ediach. J a k za u w a ż a B a rb a ra W itosz: „propagow ane ubóstw o środków językow ych, a w łaściw ie bylejakość formy, zbliża sty l blogów raczej do n o rm swobodnego re je s tr u potocznej roz
mowy niż do g a tu n k ó w p iśm ie n n ic tw a”14. Dotyczy to rów nież licznych blo- gów podróżniczych z ich n iech lu jn y m stylem , sk ładn io w y m i po w tórzeniam i, ubogim słownictwem przetykanym wulgaryzm am i. W przytoczonym p rzy k ład zie
12 w w w .p o zah o ry zo n t.c o m .p l/b lo g /?p ag e _ id = 2 w p is: 2 5 .1 1 .2 0 1 0 [dostęp: 26.04.2011].
13 w w w .k u -s lo n c u .o rg /je d w ab n y s z la k w p is: 2 0 .0 9 .2 0 1 0 [do stęp : 26.04.2011].
14 C y t. z a: M . K a w k a , B lo g ja k o g a t u n e k d z i e n n ik a r s k i - e w o lu c ja i tr a n s g r e s ja , w: In te r n e to w e g a tu n k i d z ie n n ik a r s k ie , re d . K. W o ln y -Z m o rzy ń sk i, W. F u r m a n , W a rsz a w a 2010, s. 65.
bloga nom inow anego do nagrody zapis stylizow any n a p otoczną rozm ow ę 0 dużym ła d u n k u em ocjonalnym i sile persw azyjnej w y n ik a z przyjętej przez podróżników postaw y n ak iero w an ej n a sp o tk an ie, k tó re m a się realizow ać zarów no w p la n ie re a ln y m , ja k i w irtu aln y m .
B lo g - e n c y k lo p e d ia
Choć badacze blogów wciąż p rz e s trz e g a ją p rz ed n ad u ż y w an iem lite ra c kich term in ó w w ich opisach, to n iek ied y s ą one p rz y d a tn e . W ty m rod zaju bloga a u to rz y tw o rz ą sw o istą silva rerum . J e s t to rodzaj zin dy w id ualizow a
nej encyklopedii podróżniczej o podręcznym c h a ra k te rz e . Poszczególne z a p i
sy to np. p o rad y w sp ra w ie szczepień, zaw arto ści plecak a, kosztów lotu, bazy noclegowej. U żytkow ość i p ra k ty czn o ść je s t p o m n a ż a n a p rzez d u ż ą liczbę linków w klejanych w te k s t i odsyłających do najb ard ziej p rz y d atn y ch , z d a niem autorów , stro n z kolejnym i rzeczow ym i inform acjam i. Ten blog n a jsz e rzej w ykorzystuje z a sad ę h ip e rte k s tu z jego nom adycznym i lin k am i. T ytuł innego ty p u wpisów, Z p a m ię tn ik a p o d ró żn ika , w sk azu je n a p a m ię tn ik a rs k ą n a rra c ję z m etatek sto w y m i info rm acjam i o dacie, m iejscu pobytu. P o za tym część w pisów sta n o w ią k ró tk ie p o p u la ry z a to rsk ie arty k u ły , rodzaj „zak ład ek ” np. o tem aty ce społecznej, politycznej, k u lin a rn e j, też z lin k a m i do in ny ch stro n . S ą też w pisy bard ziej „literack ie” i d ra m a ty czn e , np. o przygodzie podróżników pt. O kra d zen i w C hinach lu b opow iadanie p t. Sp ow iedź, czyli j a k p rzeżyć za jed n eg o dolara d zien n ie, ciekaw e też z socjologicznego p u n k tu w idzenia, je d e n z nielicznych przyk ładów w in tern e to w y ch re la cjac h z Ind ii
„odw rócenia p ersp ek ty w y ” w sp o jrzen iu n a H in d u s a i w ejścia w jego rolę:
Jestem Hindusem. Mam dobrą pracę. Jestem tragarzem lub robotnikiem drogo
wym. Mogę być także rykszarzem lub prowadzić własną firmę - Ekspresowe Obwoźne Usługi Szewskie lub Komiwojażeria - sprzedaż długopisów w autobu
sach. Jestem wyjątkowy, ale takich jak ja są dziesiątki milionów. Mój dzień zaczyna się o 4-5 rano. Tuż po wschodzie słońca budzę się do życia wraz z całymi Indiami. Zwijam swój karton lub szmatę do spania, jeśli tak ą posiadam [...]. Jeśli jestem rykszarzem, pędzę na dworzec, główny skwer lub okoliczne atrakcje turystyczne, aby zająć dobre miejsce. Jeśli będę miał szczęście, trafi mi się dzisiaj kilku naiwnych turystów, którzy nie znając rynku zapłacą 100 rupii (6,5 zł) za przejazd rykszą.
B lo g - r eflek sja
W ty m blogu, la u re a c ie 2009 ro k u (sw iatoobrazy.pl) re d u k c ja fa b u la rn e go sc h e m a tu w k sz ta łto w a n iu słow nego p rz e k a z u n a rzecz reflek sy jn y ch zap isó w sk o re lo w an y ch z fo to g ra fią p rz y n o si ciek a w e e fe k ty poznaw cze 1 arty sty czn e. Sekw encyjność zostaje zach o w an a w funkcji arch iw u m b ęd ą ce
go sta ły m elem e n te m bloga, co pozw ala śledzić podróż zgodnie z jej chronolo
gią. N a to m ia st poszczególne w pisy o p atrz o n e s ą ty tu ła m i o fu nk cji in te rp re tu jące j, tw o rząc lu źn y ciąg odw ołujący się do ró żn y ch form podaw czych, np. opisu d o zn a ń zm ysłow ych, stu d iu m p rz e d m io tu lu b czynności, im presji, refleksji, p rz y to czen ia czy p a ra fra z y cudzej opowieści lu b h isto rii życia, po
zd row ień, k u lin a rn e g o p rz e p isu , „w klejonego” elek tro n ic zn eg o lis tu . D o
św iadczenie podróży je s t je d n y m z tem atów , podobnie ja k eg z y ste n cjaln a sy tu a c ja podróżnika. C elem podróży je s t p rzed e w szy stk im sp o tk an ie z I n n ym i rezygnacja, przy n ajm n iej w selek ty w n ie w y b ran y ch do b loga fra g m e n ta c h podróży z „sig h tseein g u ”, pow tarzaln eg o e le m e n tu blogów, w k tó ry ch p ow iela się przew odnikow e czy in te rn e to w e in fo rm acje. Z a m ia s t p ro stej, uszczegółow ionej re la c ji w e w p isa c h a u to rz y p o d e jm u ją p ró b y n a m y s łu i diagnozy ro zm aity ch zjaw isk: globalizacji, w spółczesnego no m ad yzm u , n e g aty w n y ch konsekw encji rozw oju m asow ej tu ry s ty k i, k o n ta k tu z k u ltu ro w ą odm iennością, d la k tó ry ch p u n k te m w yjścia s ą w y b ra n e epizody z podróży.
Pow oduje to „eseizację” w ypow iedzi, której z n a m ie n n ą cechą, u ja w n ia ją c ą się rów nież w fotografii je s t au to iro n ia. A utorzy s ta r a ją się n a d a ć blogowi a r ty sty czn ą form ę z p rz e m y śla n ą i w efekcie, jeślib y znów odwołać się do tr a d y cyjnej d iary sty k i, k sz ta łtu je się ja k iś rodzaj in tern e to w ej od m ian y podróży in te le k tu a ln e j z o d n iesien iam i do tek stó w lite rac k ic h , inspiro w anej późn ą tw órczością K apuścińskiego.
N a koniec n a s u w a się p ew n a k o n s ta ta c ja po le k tu rz e k ilk u d ziesięciu blogów z k o m e n ta rz a m i odbiorców. Choć blogow anie w obliczu rosnącego z n a c z e n ia nowego m e d iu m z a ta c z a coraz sze rsze k ręg i, to p rz y n ajm n ie j w p rz y p a d k u blogów z podróży n ie w ydaje się, by stanow iło, p rzy n ajm n iej n a ra zie, pow ażne zagrożenie d la literackiego pod ró żo pisarstw a. W oczekiw a
n ia c h w iększości odbiorców fin ałem i w łaściw ym zw ieńczeniem podróży m ia ła być k s ią ż k a i w jej stro n ę zw racały się ich życzenia pod ad re se m au to ró w n ajciekaw szych blogów, p o strze g an y ch jak o fo rm a w ciąż niegotow a, nieza- m k n ię ta , m igotliw a, u lo tn a , bard ziej rodzaj b ru lio n u niż finalnego p ro d u k tu .
B ib lio g ra fia
Chymkowski R., Internetowe relacje z podróży. Rekonesans, w: Tekst (w) sieci 2.
Literatura, społeczeństwo, komunikacja, red. A Gumkowska, Warszawa 2009.
Gumkowska A., Blogi wobec nowej tradycji diarystycznej, w: Tekst(w) sieci.2. Litera
tura, społeczeństwo, komunikacja, red. tejże, Warszawa 2009, s. 231-242.
Kawka M., Blog jako gatunek dziennikarski - ewolucja i transgresja, w: Internetowe gatunki dziennikarskie, red. K. Wolny-Zmorzyński, W. Furman, Warszawa 2010,
s. 61-69.
Mączak A., Peregrynacje. Wojaże. Turystyka, Warszawa 1984.
Mączak A., W. Tygielski, Grand Tour. O nowożytnych podróżach, „Borussia” 2001, nr 24-25.
Olcoń-Kubicka M., Blogi jako przejaw współczesnego trybalizmu, w: Społeczna prze
strzeń Internetu, red. D. Batorski, M. Marody, A. Nowak, Warszawa 2006.
Szczepan-Wojnarska A., Blogi jako forma literacka, „Pamiętnik Literacki” 2006, nr 4, s. 191-201.
Zając J., Rakocy K., Nowak A., Interaktywne, choć osobiste blogi i blogowanie a komunikacja z otoczeniem, w: Tekst (w) sieci 2. Literatura, społeczeństwo, komu
nikacja, Warszawa 2009, s. 231-242.
Strony internetow e
www.pozahoryzont.com.pl/blog/?page_id=2 www.ku-sloncu.org/jedwabnyszlak
www.newsweek.pl/blog-nasz—glob,42225,1,1.html www.gapyear.pl
www.umich.edu/~ece/student_projects/grandtour_tourism/grandtour.html Summary
T h e a rtic le c o n ce rn s tra v e lb lo g s a n d th e p h e n o m e n o n of „gap y e a r ” v e ry p o p u la r in w e s te rn c o u n trie s a n d U n ite d S ta te s . T rav e ls o rg a n iz ed by y o u n g people c a n be co m p ared to G ra n d T o u r - th e id ea of tra v e l from X V IIth c e n tu ry w hicz a im w a s know ledge of foreign la n g u a g e s a n d c o u n trie s su c h a s Italy , F ra n c e, N e th e rla n d s a n d stu d y in g foreign c u sto m s an d c u ltu re . T he a rticle is also a p ro p o sal of c la ssifica tio n of trav elb lo g s. T h e re a re blogs w h ic h a re d o m in a te d by th e form o f encyclopedia, th e reflection, sto ry or co n v ersatio n .
