Słowo czerwone: ojczyzna.
1. Cele lekcji
a) Wiadomości1. Wzbogacanie języka o frazeologię związaną ze słowami: ból, boleć, krew, krwawić.
2. Wiedza o postrzeganiu własnej ojczyzny – w sferze terytorialnej i emocjonalnej - przez człowieka w różnych fazach jego dojrzewania.
b) Umiejętności 1. Analiza wiersza.
2. Zwięzłe, treściwe formułowanie odpowiedzi na pytania.
3. Uzasadnianie swoich przemyśleń.
4. Korzystanie ze słownika frazeologicznego.
c) Postawy
1. Uwrażliwienie na problemy współczesnej Polski, Europy, świata.
2. Kształtowanie poczucia współodpowiedzialności za losy „małych” i „dużych” ojczyzn.
3. Rozwijanie poczucia tożsamości narodowej, przynależności do grupy etnicznej, kręgu kulturowego, do całej ludzkości.
4. Metoda i forma pracy
Śnieżna kula, pogadanka, praca z tekstem, ćwiczenia słownikowe, rysunkowe symbole uczuć.
3. Środki dydaktyczne
1. Tekst wiersza Tadeusza Różewicza pt. oblicze ojczyzny.
2. Słowniki frazeologiczne.
3. Biały pomponik (może być zgnieciona kartka papieru lub coś innego, co przypomina kulkę śniegu).
4. Kredki.
4. Przebieg lekcji
a) Faza przygotowawcza
Powitanie. Nauczyciel pyta uczniów, z czym kojarzy im się czerwień. Kilka osób wymienia swoje skojarzenia. Nauczyciel pyta, czy te skojarzenia raczej są słabo naładowane uczuciowo, czy raczej silnie. Po odpowiedzi uczniów nauczyciel zapisuje temat na tablicy, a dzieci w zeszytach. 3 min.
b) Faza realizacyjna
1. Uczniowie ustalają kolejno (wywoływani metodą śnieżnej kuli), jak rozwija się u człowieka
odczuwanie ojczyzny w miarę dorastania. Nauczyciel zadaje pytanie: co jest ojczyzną dla malutkiego dziecka? – po czym rzuca „śnieżną kulą”, czyli zgniecioną kartką papieru (może być biały pomponik lub coś podobnego), w wybranego ucznia; ten po udzieleniu odpowiedzi rzuca
„śnieżną kulą” z kolei do wybranego przez siebie kolegi lub koleżanki, pytając: „Co dalej?”
Następny uczeń mówi, co jest ojczyzną w pojęciu nieco starszego dziecka - itd. (Jeśli któryś uczeń „przeskoczy” za daleko w odpowiedziach, pominąwszy jakiś istotny etap rozwoju pojęcia ojczyzny, to na polecenie nauczyciela kula wraca do tej osoby i odpowiedź zostaje udzielona jeszcze raz). Jeden z uczniów zapisuje wymienione pojęcia ojczyzny na tablicy, inni zapisują je
w zeszycie. 5 min.
Ojczyzny w życiu człowieka: dom – podwórko (plac zabaw, ulica) – szkoła (?) – miasto (wieś) – region kraju – państwo – kontynent – Ziemia – Kosmos.
2. Nauczyciel głośno czyta wiersz Tadeusza Różewicza pt. oblicze ojczyzny. Uczniowie
równocześnie czytają utwór po cichu. 1 min.
3. Nauczyciel pyta, czego dziecko uczy się w swojej ojczyźnie na początku – na podstawie wiersza. Odpowiada wybrany uczeń, przytaczając odpowiedni cytat. Inni uczniowie dodają, czego oni nauczyli się w dzieciństwie (tu także można zastosować śnieżną kulę).
3 min.
4. Nauczyciel pyta z kolei, jakie uczucia, przeżycia, wspomnienia wiążą się człowiekowi nierozerwalnie z ojczyzną – również na podstawie wiersza. Odpowiada wybrany uczeń, przytaczając cytat. Nauczyciel może dodać, że każdemu człowiekowi kojarzą się z ojczyzną takie wspomnienia, których nie zapomina przez całe życie. 3 min.
5. Jeden z uczniów czyta głośno dwa ostatnie fragmenty wiersza. Następnie dzieci rysują w zeszy- tach symbole dwóch przeciwstawnych nastrojów, jakie zostały wyrażone na końcu wiersza w związku z ojczyzną (np. uśmiech – krwawiące serce; ale dzieci same miewają świetne pomysły i lepiej im nie podpowiadać, jeśli nie zachodzi taka konieczność). 5 min.
6. Uczniowie dostają po jednym słowniku frazeologicznym na ławkę (1 słownik na 2 uczniów).
Klasa zostaje podzielona na pół. Lewa strona szuka związków z wyrazami: krew, krwawić, a prawa strona – związków z wyrazami: ból, boleć. Uczniowie mają za zadanie przytoczenie przykładowych sytuacji, kiedy ludzie używają tych frazeologizmów. 5 min.
7. Tablica szkolna zostaje podzielona pionową kreską na pół. Kolejni uczniowie z obu grup, wywoływani śnieżną kulą, wypisują związki frazeologiczne znalezione w słowniku, dodając do nich wyraz: ojczyzna (np. serce mnie boli z powodu ojczyzny, serce mi krwawi, gdy myślę o ojczyźnie). Uczniowie przepisują wszystko do zeszytów. 7 min.
8. Dzieci podają przyczyny, dla których człowiek może cierpieć z powodu ojczyzny; każdy krótko wyjaśnia i uzasadnia podany przez siebie powód. Jeden z uczniów wypisuje je na tablicy, inni piszą w zeszytach. (Tu już nie stosujemy śnieżnej kuli, bo rozmowa „wyszła z dzieciństwa”,
a temat jest zbyt poważny). 8 min.
9. Nauczyciel pyta, czy ludzie cierpią wyłącznie z powodu tego, co dzieje się w ich kraju, czy też te same cierpienia mogą się odnosić do większych ojczyzn: kontynentu, planety. Odpowiada kilku uczniów, podając przykłady powodów, które są przyczyną cierpień i niepokojów ludzi z całej Europy oraz całego świata. Uczniowie notują odpowiedzi. (Tu też oczywiście nie pasuje dziecinna zabawa w śnieżki).
5 min.
c) Faza podsumowująca
Nauczyciel pyta, o jakich dwóch aspektach ojczyzny była mowa w czasie lekcji. Dla ułatwienia może wskazać najpierw na ciąg wyrazów, oznaczających ojczyznę terytorialną człowieka w kolejnych etapach rozwoju, a później – zapis związków frazeologicznych z dodanym słowem: ojczyzna. Po kilku odpowiedziach uczniów nauczyciel wprowadza określenia: ojczyzna w sferze terytorialnej i ojczyzna w
sferze emocjonalnej. 4 min.
Praca domowa: odpowiedz jednym treściwym, przemyślanym zdaniem na pytanie: skoro im człowiek dojrzalszy, tym więcej spraw go przeraża i boli - to jaki jest sens dorastania? 1 min.
5. Bibliografia
1. Bocher-Kuklewska Ewa (red.), Wychowanie patriotyczne i obywatelskie dzieci i młodzieży:
materiały z X Sesji Postępu Pedagogicznego, Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, Szczecin 1986.
2. Bocheński Aleksander, Jak chować nasze młode, Pax, Warszawa 1989.
3. Godziszewski Łukasz (red.), „Polak – patriota we współczesnej Europie”: materiały z konferencji poświęconej wychowaniu, Wydawnictwo Edukacyjne „Wiking”, Wrocław 2000.
4. Wesołowska Eugenia Anna, Wychowanie patriotyczne w szkole, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogi- czne, Warszawa 1988.
6. Załączniki
a) Karta pracy ucznia brak
b) Zadanie domowe brak
7. Czas trwania lekcji
45 minut
8. Uwagi do scenariusza
brak
