" 69)4)9+-24*-;)+1
128
0
0
Pełen tekst
(2) TOWAROZNAWCZE PROBLEMY JAKOCI 4(9)/2006. KOMITET NAUKOWY:. Prof. dr hab. in¿. ¯uchowski Jerzy, Politechnika Radomska, Przewodnicz¹cy Komitetu Naukowego Prof. dr hab. Adamczyk Wac³aw, Akademia Ekonomiczna w Krakowie Dr hab. in¿. Chochó³ Andrzej, prof. nadzw., Akademia Ekonomiczna w Krakowie Prof. dr hab. Cichoñ Zofia, Akademia Ekonomiczna w Krakowie Dr hab. Foltynowicz Zenon, prof. nadzw., Akademia Ekonomiczna w Poznaniu Prof. dr hab. Jasiczak Jan, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu Dr hab. Kêdzior W³adys³aw, prof. nadzw., Akademia Ekonomiczna w Krakowie Prof. dr hab. Korzeniowski Andrzej, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu Dr hab. in¿. Krzemieñ Eugeniusz, prof. nadzw., Politechnika Radomska Dr hab. Lisiñska-Kunierz Ma³gorzata, prof. nadzw., Akademia Ekonomiczna w Krakowie Dr hab. Ma³ecka Maria, prof. nadzw., Akademia Ekonomiczna w Poznaniu Dr hab. in¿. Paw³owa Maria, prof. nadzw. Politechnika Radomska Prof. Grygory Pugachevsky, KNUTE, Ukraina Prof. dr hab. in¿. Przyby³owski Piotr, Akademia Morska w Gdyni Dr hab. Sikorski Krzysztof, prof. nadzw., Politechnika Warszawska Prof. dr hab. Skrzypek El¿bieta, Uniwersytet Marii Curie-Sk³odowskiej w Lublinie Prof. dr hab. Smoczyñski Stefan, Uniwersytet Warmiñsko-Mazurski w Olsztynie, Dr hab. Marian W³odzimierz Su³ek prof. PR, Politechnika Radomska, Dr hab. Henryk Szymusiak, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Prof. dr hab. in¿. Szczerek Marian, Instytut Technologii Eksploatacji PIB w Radomiu Prof. dr hab. Zalewski Romuald, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu Prof. dr hab. in¿. Zieliñski Ryszard, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu W sk³ad Komitetu Naukowego wchodz¹ stali Cz³onkowie Komitetu oraz Recenzenci artyku³ów danego numeru TPJ.. KOMITET REDAKCYJNY:. Dr hab. Marian W³odzimierz Su³ek, prof. PR, Politechnika Radomska, Redaktor Naczelny Prof. dr hab. in¿. Ryszard Zieliñski, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Zastêpca Redaktora Naczelnego Dr in¿. Tomasz Wasilewski, Politechnika Radomska Dr Halina Garbacz, Politechnika Warszawska Dr in¿. Bo¿ena Borycka, Politechnika Radomska Dr in¿. Regina Borek-Wojciechowska, Politechnika Radomska Dr in¿. Dorota Koprowska, Instytut Technologii Eksploatacji PIB w Radomiu Mgr in¿. Ma³gorzata Ziêba, Politechnika Radomska. Adres Komitetu Redakcyjnego. Politechnika Radomska, Katedra Nauk o Jakoci, ul. Chrobrego 31, 26-600 Radom, tel./fax (048) 361 75 38, (048) 361 74 82; e-mail: tpj@pr.radom.pl Strona internetowa: www.tpj.pr.radom.pl. Publikacje mo¿na nadsy³aæ na adres Komitetu Redakcyjnego ISSN 1733-747X Wydawcy: l Politechnika Radomska im. K. Pu³askiego ul. Chrobrego 31, 26-600 Radom l Instytut Technologii Eksploatacji PIB ul. K. Pu³askiego 6/10, 26-600 Radom. Opracowanie wydawnicze: Joanna Iwanowska, Bo¿ena Mazur Projekt ok³adki i opracowanie graficzne: Andrzej Kirsz Wydawnictwo ul. Malczewskiego 20A, 26-600 Radom, tel. centr. (048) 361-70-33, fax (048) 3617034 e-mail: przypis@poczta.onet.pl http://www.pr.radom.pl. 1628. 2. Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji PIB ul. K. Pu³askiego 6/10, 26-600 Radom, tel. centr. (048) 364-42-41, fax (048) 3644765 e-mail: instytut@itee.radom.pl http://www.itee.radom.pl.
(3) TOWAROZNAWCZE PROBLEMY JAKOCI 4(9)/2006. Spis treci Przedmowa ...................................................................................................... 5. Perface ............................................................................................................ 7. Andrzej S. Gajewski: Metoda TRIZ w towaroznawstwie ................................ 9. El¿bieta Skrzypek, Mariusz Hofman: Zarz¹dzanie procesami w polskich przedsiêbiorstwach wyniki badañ ................................................... 16. Alicja Maleszka, Anna Szczepaniak: Pomiar satysfakcji klienta zewnêtrznego z jakoci us³ug wiadczonych w administracji publicznej .................... 26. Andrzej Zalewski: Znaczenie rozwoju produktu na przyk³adzie rynku produktów o du¿ym zaawansowaniu technologicznym ..................... 39. Maria miechowska, Przemys³aw Dmowski: Zastosowanie oznaczenia zawartoci kofeiny w kawie jako wskanika autentycznoci produktu. 50. Halina Staniek, Zbigniew Krejpcio, Henryk Szymusiak, Ryszard Zieliñski: Ocena bezpieczeñstwa suplementacji kompleksem chromu(III) z kwasem propionowym ........................................................................ 67. Marian W. Su³ek, Anna Ma³ysa, Katarzyna Pytlas: Ocena jakociowa kremów zawieraj¹cych oleje rolinne: sojowy, z pestek winogron, kukurydziany .. 75. Czes³awa Górska, Mariola Mendrycka: Zastosowanie w kosmetyce ekstraktu chmielowego otrzymanego z u¿yciem ditlenku wegla w warunkach nadkrytycznych...................................................................................... 90. Bronis³aw Buczek, Wojciech Chwia³kowski: Oczyszczanie oleju posma¿alniczego na wêglu aktywnym dodatkowo modyfikowanym wodorotlenkiem potasu. 98. Komunikaty ...................................................................................................... 108. Maria Gagacka: Projekt EUQAL Partnerstwo na rzecz rozwoju jako instrument wspierania innowacyjnoci mikroprzedsiêbiorstw .... 108. Informacje ....................................................................................................... 125. Errata ............................................................................................................... 128 3.
(4) TOWAROZNAWCZE PROBLEMY JAKOCI 4(9)/2006. Contents Preface ............................................................................................................. 7. Andrzej S. Gajewski: TRIZ method in commodity science .................................. 9. El¿bieta Skrzypek, Mariusz Hofman: Business process management in Polish enterprises results of research ............................................................. 16. Alicja Maleszka, Anna Szczepaniak: Measurement of customer satisfaction with quality service in public administration .......................................... 26. Andrzej Zalewski: Importance of product development based on the example of the market of high-tech products ....................................................... 39. Maria miechowska, Przemys³aw Dmowski: Application of caffeine content determination in coffee as a marker of the authenticity of the product .. 50. Halina Staniek, Zbigniew Krejpcio, Henryk Szymusiak, Ryszard Zieliñski: Evaluation of safety of chromium(III) propionate complex suplementation. 67. Marian W. Su³ek, Anna Ma³ysa, Katarzyna Pytlas: Quality estimation of cream containing plant ols: soybean oil, grapeseed oil and corn oil ............... 75. Czes³awa Górska, Mariola Mendrycka: Application of hop extract obtained during supercritical carbon dioxide extraction in cosmetics ............................ 90. 4. Bronis³aw Buczek, Wojciech Chwia³kowski: Purification of used oil on active carbon additionally modified by potassium hydroxide ........................... 98. Communication ................................................................................................... 108. Maria Gagacka: EUQAL Project partnership for the growth as an instrument for supporting the innovation of micro enterprises .................................... 108. Information ...................................................................................................... 125. Corrigendum ...................................................................................................... 128.
(5) TOWAROZNAWCZE PROBLEMY JAKOCI 4(9)/2006. Przedmowa Zgodnie z przyjêtym przez Kolegium Redakcyjne d³ugoterminowym planem wydawniczym w ostatnich dniach grudnia 2006 r. oddajemy do r¹k Pañstwa naszych czytelników dziewi¹ty numer kwartalnika Towaroznawcze Problemy Jakoci (Polish Journal of Commodity Science). Za³o¿ylimy, ¿e treci¹ przewodni¹ tego wydania bêdzie problematyka zwi¹zana z innowacyjnoci¹ w zagadnieniach towaroznawczych. Tak jak dotychczas, ka¿dy artyku³ zawiera obszerne streszczenie zarówno w jêzyku polskim, jak i angielskim. Streszczenia wszystkich prac opublikowanych na ³amach kwartalnika w obydwu wersjach jêzykowych dostêpne s¹ na stronie internetowej naszego czasopisma pod adresem: http://www.tpj.pr.radom.pl. Seriê 9 artyku³ów zamieszczonych w bie¿¹cym numerze kwartalnika otwiera praca Gajewskiego dotycz¹ca zagadnienia koncepcji TRIZ w towaroznawstwie. TRIZ jest skrótem oznaczaj¹cym teoriê rozwi¹zywania problemów wynalazczych. W przeciwieñstwie do metody prób i b³êdów TRIZ omija b³êdne koncepcje i dziêki temu szybciej prowadzi do znalezienia optymalnego rozwi¹zania. Jej istot¹ jest pokonanie inercji psychicznej (wektor inercji) wynikaj¹cej z przyzwyczajeñ, edukacji, dowiadczeñ. Choæ metoda TRIZ jest z za³o¿enia metod¹ in¿yniersk¹, to znajduje ona obecnie coraz wiêcej zwolenników w wielu dziedzinach wiedzy, w tym równie¿ w towaroznawstwie. W kolejnym artykule Skrzypek i Hofman przedstawili wyniki badañ w³asnych dotycz¹cych procesów zarz¹dzania w polskich przedsiêbiorstwach. Praca sk³ada siê z trzech czêci. W pierwszej z nich przedstawiono rozwa¿ania teoretyczne Autorów, dotycz¹ce zarz¹dzania procesami, a zw³aszcza z rol¹ i funkcjami map procesów, podsystemu miar procesów oraz zadañ i odpowiedzialnoci w³aciciela procesu. W drugiej czêci przedstawiono zwiêz³y opis metodyki przeprowadzonych badañ w³asnych, a w trzeciej czêci artyku³u przestawiono uzyskane wyniki badañ oraz omówiono g³ówne wnioski. Badania te potwierdzi³y, ¿e polskie przedsiêbiorstwa posiadaj¹ system zarz¹dzania procesami, umo¿liwiaj¹cy doskonalenie procesów umo¿liwiaj¹ce poprawê osi¹ganych wyników ekonomicznych, co pozwali na inwestowanie w wiêkszym stopniu posiadanych zasobów w doskonalenie jakoci procesów. Autorzy stwierdzaj¹ jednak, ¿e istniej¹ce systemy zarz¹dzania procesami w badanych spó³kach mo¿na jeszcze optymalizowaæ i doskonaliæ. Autorki kolejnej pracy, Maleszka i Szczepaniak, zajê³y siê problematyk¹ oceny jakoci us³ug. W artykule przedstawiono mo¿liwoæ wykorzystania metod pomiaru satysfakcji klienta, jak¹ jest Servqual i macierz istotnoæ realizacja w odniesieniu do administracji publicznej. Autorki omówi³y zagadnienia zwi¹zane z pomiarami satysfakcji klientów zewnêtrznych z jakoci us³ug wiadczonych przez Wielkopolski Urz¹d Wojewódzki. Wyniki badañ pozwoli³y na wyznaczenie kierunku doskonalenia jakoci us³ug oferowanych przez badan¹ jednostkê administracji publicznej, ale prawdopodobnie mog¹ one zostaæ przeniesione tak¿e na inne jednostki o podobnym profilu dzia³alnoci. Przedmiotem badañ Zalewskiego by³ rynek fotograficznych aparatów cyfrowych oraz determinanty wp³ywaj¹ce na wybór poszczególnych modeli aparatów oraz grupy nabywców. Przeprowadzone badania wykaza³y, ¿e rozwój produktu na tym rynku ma kluczowe znaczenie i jest bardzo szybki, co przejawia siê g³ównie w d³ugoci cyklu ¿ycia produktu, który w tej grupie produktów wynosi rednio oko³o roku i wykazuje tendencjê spadkow¹.Autor zauwa¿a, ¿e szybki rozwój produktu na rynku aparatów cyfrowych niesie za sob¹ zagro¿enia dla producentów, gdy¿ ju¿ obecnie sprzêt ten cechuje siê wysok¹ jakoci¹ zwi¹zan¹ g³ównie z bardzo dobrymi parametrami technicznymi spe³niaj¹cymi aktualne oczekiwania konsumentów. Zdaniem Autora w niedalekiej przysz³oci mo¿na siê spodziewaæ du¿ych trudnoci w zaoferowaniu istotnych nowoci technicznych w tej grupie produktów. Jak odró¿niæ produkt autentyczny od produktu podrobionego? Tego rodzaju pytanie zadaje sobie nie tylko wielu konsumentów, ale tak¿e s³u¿b kontrolnych. Artyku³ miechowskiej i Dmowskiego podejmuje tematykê autentycznoci produktów spo¿ywczych, szczególnie produktów pochodzenia rolinnego. Problem fa³szowania produktów, ma przede wszystkim wymiar ekonomiczny, a w przypadku fa³szowania ¿ywnoci mo¿e mieæ tak¿e wymiar zdrowotny. Do najczêciej podrabianych artyku³ów spo¿ywczych nale¿¹: oliwa, markowe alkohole, miody, soki owocowe i warzywne oraz przetwory owocowo-warzywne, u¿ywki i przy-. 5.
(6) TOWAROZNAWCZE PROBLEMY JAKOCI 4(9)/2006. prawy. Wykrywanie fa³szerstw w tej grupie produktów jest istotne nie tylko z punktu widzenia ekonomicznego, ale równie¿ z uwagi na etykê biznesu i bezpieczeñstwo konsumenta. W pracy zajêto siê zagadnieniem fa³szowania kawy i zaproponowano zastosowanie oznaczania zawartoci kofeiny jako praktycznego wskanika autentycznoci kawy. Jakoæ produktów rynkowych to tak¿e ich bezpieczeñstwo rozumiane jako bezpieczeñstwo u¿ytkowania lub bezpieczeñstwo zdrowotne. W³anie tematyka bezpieczeñstwa produktów spo¿ywczych stanowi przedmiot kolejnej pracy, której autorzy (Staniek, Krejpcio, Szymusiak i Zieliñski) dokonali oceny poziomu bezpieczeñstwa suplementacji kompleksem chromu(III) z kwasem propionowym. Kompleks ten stanowi jeden z preparatów coraz czêciej stosowanych g³ównie w dietach odchudzaj¹cych. Wyniki badañ przeprowadzonych przezAutorów na modelach zwierzêcych wykaza³y, ¿e dodatek do diety kompleksu chromu(III) z kwasem propionowym w iloci 10 mg na kg masy cia³a nie wp³ywa istotnie na spo¿ycie diety, przyrost masy cia³a oraz efektywnoæ ¿ywienia testowanych zwierz¹t. Szczegó³owa analiza wyników przeprowadzonych badañ toksykologicznych pozwoli³a Autorom uznaæ ten poziom suplementacji kompleksem chromu(III) za bezpieczny. Jakoæ wyrobów kosmetycznych zale¿y nie tylko od sk³adu i technologii wytwarzania poszczególnych preparatów, ale w g³ównej mierze zale¿y od jakoci zastosowanych do ich wytwarzania surowców. Autorzy kolejnej pracy (Su³ek, Ma³ysa i Pytlas) dokonali oceny jakociowej kremów kosmetycznych otrzymanych przy zastosowaniu oleju sojowego, oleju z pestek winogron oraz oleju kukurydzianego. W pracy przedstawiono wyniki badañ jakoci 12 rodzajów kremów otrzymanych przy zastosowaniu tych olejów rolinnych, które w badanych recepturach oprócz olejów rolinnych zastosowano olej parafinowy. Wyniki oceny jakociowej tak otrzymanych kremów wykaza³y, ¿e najlepszymi w³aciwociami u¿ytkowymi charakteryzowa³y siê kremy maj¹ce w sk³adzie olej sojowy i jego mieszaniny z olejem parafinowym. Udowodniono, ¿e wysokiej jakoci oleje rolinne mog¹ z powodzeniem zastêpowaæ w kremach bazy syntetyczne i znacz¹co wp³ywaæ na kszta³towanie ich cech u¿ytkowych. Coraz wiêksze zainteresowanie wp³ywem technologii na problematykê stanu rodowiska naturalnego zmusza technologów do poszukiwania nowych rozwi¹zañ tzw. proekologicznych. Jednak zmiana technologii nierzadko poci¹ga za sob¹ zmianê jakoci otrzymywanych produktów. W kolejnym artykule Górska i Mendrycka omówi³y technologie otrzymywania ekstraktu chmielowego z u¿yciem ditlenku wêgla w warunkach nadkrytycznych oraz zastosowanie tak uzyskanego ekstraktu w produktach kosmetycznych. I chocia¿ metoda ekstrakcji nadkrytycznej nie jest tania, czêsto jest to jedyna metoda wydzielania substancji biologicznych pozbawionych zanieczyszczeñ chemicznych i mikrobiologicznych. Pozwala to na przygotowanie sk³adników kosmetycznych o du¿ej trwa³oci bez zawartoci rodków konserwuj¹cych, powoduj¹cych bardzo czêsto uczulenie. W kolejnym artykule Buczek i Chwia³kowski przedstawili wyniki badañ w³asnych dotycz¹cych w³aciwoci adsorpcyjnych wêgla aktywnego otrzymanego poprzez jego modyfikacjê za pomoc¹ KOH. Autorzy wykorzystali tak zmodyfikowany wêgiel do oczyszczanie oleju rzepakowego stosowanego do sma¿enia mro¿onej ¿ywnoci. W pracy badano wp³yw sorpcyjnego oczyszczania na zmianê typowych wskaników jakociowych olejów oraz ilociowy sk³ad kwasów t³uszczowych. Ciekaw¹ obserwacj¹ jest stwierdzenie, ¿e traktowanie oleju posma¿alniczego tak modyfikowanym wêglem aktywnym powoduje redukcjê zawartoci izomeru trans- wy¿szych kwasów t³uszczowych. W sekcji Komunikaty zamieszczono doniesienie Gagackiej dotycz¹ce projektu EUQAL partnerstwo na rzecz rozwoju. Autorka przedstawia g³ówne za³o¿enia tego projektu, który mo¿e stanowiæ instrument wspierania innowacyjnoci mikroprzedsiêbiorstw. Dziewi¹ty numer naszego kwartalnika zamyka sta³a rubryka Informacje TPJ. Zamieszczono w niej sprawozdanie przebiegu III Miêdzynarodowej Konferencji pt. Innowacyjnoæ w kszta³towaniu jakoci wyrobów i us³ug, która odby³a siê w padzierniku br. w Radomiu.. ¯yczê Pañstwu przyjemnej lektury. Zastêpca Redaktora Naczelnego TPJ prof. dr hab. in¿. Ryszard Zieliñski. 6.
(7) TOWAROZNAWCZE PROBLEMY JAKOCI 4(9)/2006. Preface In accordance with a long-term publishing strategy approved by the Editorial Board, in the last days of December 2006 we are publishing the ninth issue of the Polish Journal of Commodity Science quarterly. This issues leading theme is innovativeness in commodity science. As usual, each article is accompanied by wide abstracts in Polish and English. Abstracts of all the papers are available at our web page www.tpj.pr.radom.pl. The set of nine papers published in this issue of the quarterly is opened by Gajewskis work concerning TRIZ conception in commodity science. The TRIZ is an abbreviation used to name the theory of solving of invention problems. As opposed to tries and errors method TRIZ avoids wrong conceptions and leads to the optimal solution faster. The essence of the method is overcoming the mental inertia (inertia vector) caused mainly by habits, education, experience. Although the TRIZ is an engineering method, there are more and more followers in other disciplines, including commodity science. The next paper by Skrzypek and Hoffman presents the results concerning management in Polish enterprises. The work consists of three parts. In the first one, theoretical aspects of managing processes, particularly, role and functions of processes maps, subsystem of measuring processes as well as purposes and responsibility of the process owner are discussed. In the second part the methodology of the research is concisely described, while in the third part one can find the results obtained by the Authors followed by the conclusions. The research confirmed that Polish companies have the system of managing processes which can improve outcome and allow to invest more funds to develop quality. The Authors state, however, that existing systems of managing processes in the investigated companies can still be optimized and enhanced. Maleszka and Szczepaniak considered quality of services. They present the possibility of application of Servqual and significance-implementation matrix methods in measuring the satisfaction of the public administration client. The Authors discussed problems with measuring satisfaction with quality of service at Wielkopolska Province Offices among exterior clients. The results allowed to sketch the direction of improving the quality of the services offered by the investigated unit. Probably they can also be transferred to other units having similar profile of activity. Zalewski investigated the digital camera market and determinants of selection of camera models by various groups of buyers. The research revealed that the development of the product is very quick and crucial in this market. This can be observed by analyzing the life cycle of the product which in this group lasts for one year on average and has downward trend. The Author notices that quick development of the product in the market of digital cameras can be dangerous for producers, because at present this equipment must possess high quality satisfying current consumers expectations. In Zalewskis opinion one can expect serious difficulties with offering significant technical novelties in this group of products. How to differ authentic product from fake? This question arises in front of many consumers and controlling services. The paper by miechowska and Dmowski deals with the problem of authenticity of food products, in particular, vegetal. The problem of falsifying products generally has economical dimension, but in the case of food products also wholesome. Most often faked food products are: oil, alcohols, honey, fruit and vegetable juices and other products, condiments and spices. Detecting falsifications in this group of products is important not only from economical point of view, but also because of ethics and safety of the consumers. In the work falsifying coffee was investigated. The caffeine content was proposed as practical marker of usefulness of coffee.. 7.
(8) TOWAROZNAWCZE PROBLEMY JAKOCI 4(9)/2006. The quality of products means safe and wholesome use. The safety of food products is a subject of the successive paper. Its Authors (Staniek, Krejpcio, Szymusiak and Zieliñski) assessed the level of safety of supplementation by complex of chrome (III) with propionic acid. This complex is more and more often used in sliming diets. The results of tests performed by Authors on animal models revealed that addition of 10 mg per kg body mass of the complex had no significant influence on the consumption of the diet, as well as on body mass increase or effectiveness of nutrition of the animals tested. Detailed analysis of the toxicological tests led Authors to the conclusion that this level of the supplementation by chrome (III) complex is safe. The quality of cosmetics depends not only on composition and technology of production, but mainly, on the quality of materials used. Su³ek, Ma³ysa and Pytlak performed qualitative assessment of creams produced from soy, grape seed and maize oils. Twelve types of creams produced with these oils with addition of paraffin oil were tested. The results revealed that the best properties possess creams produced from soy oil and its mixtures. It was proved that synthetic bases can be successfully replaced by high-quality vegetal oils which can significantly change the usable properties of the creams. Increasing interest in influence of technology on the environment makes the technologists search new, ecological solutions. Very often, however, changing the technology imposes changes in quality of the products. In the consecutive article Górska and Mendrycka described technologies of obtaining hop extract with the use of carbon dioxide under supercritical conditions and possibilities of application of the extract in cosmetics. Although the supercritical extraction method is not cheap, very often it is the only method of liberation biological substances that are chemically and microbiologically clean. This enables preparation cosmetic components without preservatives which often can cause allergies. In the next paper Buczek and Chwia³kowski presented results of research concerning adsorptive properties of activated carbon obtained via modification by KOH. The Authors applied the carbon modified in this way to purify the rapeseed oil used to fry frozen food. In this work the influence of the sorption cleaning on typical qualitative markers of oils and composition of fatty acids was tested. It is interesting that treatment of post-frying oil with such modified active carbon reduces the content of trans- isomers of higher fatty acids. In the Announcements section one can find information by Gagacka EQUAL partnership for development. The Author presents the foundations of the project which can be an instrument of supporting innovativeness in small enterprises. The ninth issue of our quarterly is closed, as usual, by Information column. This time there is a report from the III International Conference Innovativeness and quality of products and services which took place in October 2006, in Radom.. We wish you pleasant reading. Deputy editor of Polish Journal of Commodity Science Professor Ryszard Zieliñski. 8.
(9) TOWAROZNAWCZE PROBLEMY JAKOCI 4(9)/2006. Andrzej S. GAJEWSKI. Akademia Ekonomiczna w Krakowie Wydzia³ Towaroznawstwa Katedra Metrologii i Analizy Instrumentalnej. Metoda TRIZ w towaroznawstwie S³owa kluczowe:. Key-words:. Teoria Rozwi¹zywania Innowacyjnych Zadañ, sprzecznoci technologiczne, maszyna idealna, Algorytm Rozwi¹zywania Problemów Wynalazczych. Theory of Inventive Problem Solving, technology contraction, Ideal Final Result, Algorithm of Inventive Problems Solving.. 1. Wprowadzenie TRIZ to Teoria Rozwi¹zywania Innowacyjnych Zadañ. TRIZ jest akronimem z jêz. rosyjskiego (Òåîðÿ Påøåíèÿ Èçîáðåòàòåëüñêèõ Çàäà÷). T³umaczona jest równie¿ jako Teoria Rozwi¹zywania Problemów Wynalazczych. W literaturze anglosaskiej wystêpuje pod nazw¹ Theory of Inventive Problem Solving (TIPS). Twórc¹ tej metody jest Henryk Sauliowicz Altszuller (Ãåíðèê Ñàóëîbè÷ Àëüòøóëëeð). TRIZ opracowane ponad 50 lat temu znajduje coraz wiêcej zwolenników nie tylko wród in¿ynierów i konstruktorów, coraz czêciej siêgaj¹ po tê metodê przedstawiciele nauk spo³ecznych. W prawdzie w swej pierwotnej postaci by³a g³ównie pomylana do rozwi¹zywania problemów technicznych, wynalazczych, obecnie jej zastosowanie rozszerzy³o siê na problemy organizacyjne, edukacyjne, spo³eczne, a tak¿e biznesowe. Oparta jest na analizie ponad miliona patentów i tak zaprojektowana, by pokonaæ inercjê psychiczn¹, wynikaj¹c¹ z przyzwyczajeñ i edukacji [1, 2]. Dziêki redukcji metody prób i b³êdów eliminuje b³êdne rozwi¹zania i skuteczniej prowadzi do optymalnych, w danych warunkach, rozwi¹zañ. Teoria TRIZ jest stosowana nie tylko w Rosji, ale równie¿ w USA, Japonii, Europie Zachodniej i wielu in-. nych pañstwach. Nale¿y w tym miejscu oddaæ nale¿ny ho³d krajom skandynawskim, które jako pierwsze po ZSSR zainteresowa³y siê t¹ metod¹. W USA i Japonii powstaj¹ ko³a (stowarzyszenia) TRIZ. Przypomina to nieco rozwój kó³ jakoci w Japonii po II wojnie wiatowej. Wydawane jest czasopismo The TRIZ Journal. Teoria ta jest ma³o znana w Polsce. Dlaczego? Mo¿e, bior¹c pod uwagê, ¿e gwa³towne zainteresowanie na wiecie TRIZ nast¹pi³o po 1980 roku, a wówczas w Polsce wystêpowa³a pewna niechêæ do rozwi¹zañ opracowanych w Zwi¹zku Radzieckim (?). Niniejsza publikacja jest pierwsz¹ (cz. I), z przewidzianych kilku, maj¹cych na celu prezentacjê tej metody i jej mo¿liwoci.. 2. Sylwetka twórcy TRIZ Wydaje siê, ¿e najlepszym wstêpem do TRIZ bêdzie krótkie przedstawienie sylwetki twórcy tej najnowoczeniejszej metodyki w zakresie teorii innowacji i wynalazczoci Henryka Sauliowicza Altszullera. Jest on postaci¹ na tyle wielk¹ w inwentyce wiatowej, ¿e wprost nie wypada nie wiedzieæ o nim chocia¿ najbardziej podstawowych faktów. Urodzi³ siê 15.10.1926 r. w Taszkiencie, rodzice dziennikarze, dom przesycony by³ atmosfer¹ intelektualn¹. W 1944 roku, bêd¹c na pierwszym roku studiów na politechnice, zg³osi³ siê ochotniczo do Armii Czerwonej, gdzie skierowano go do 21 Szko³y Lotnictwa Wojskowego. Nie zd¹¿y³ wzi¹æ udzia³u w dzia³aniach wojennych i po zakoñczeniu wojny dla dokoñczenia okresu s³u¿by zosta³ skierowany do Baku, do komórki wynalazczoci w dowództwie Kaspijskiej Floty Wojennej. Tam pe³ni³ s³u¿bê jako dowódca oddzia³u wywiadu chemicznego. Zarówno praca w komórce wynalazczoci, jak i w³asne próby dzia³añ w tym zakresie ukierunkowa³y zainteresowania Altszullera na problem: jak w³aci9.
(10) TOWAROZNAWCZE PROBLEMY JAKOCI 4(9)/2006. wie robi siê wynalazki?. Do jego komórki wynalazczoci zg³aszali siê twórcy nowych pomys³ów i, w trakcie rozmów z nimi, pytanie to stawa³o siê coraz natarczywiej powtarzaj¹cym siê problemem. W okresie 194648 roku g³ównym celem pracy Altszullera by³o rozpracowanie Teorii Rozwi¹zywania Innowacyjnych Zadañ (TRIZ). G³ównym postulatem TRIZ by³o twierdzenie skoro systemy techniczne rozwijaj¹ siê wed³ug okrelonych prawide³ i zasad, to zasady te mo¿na odkryæ i wykorzystaæ do rozwi¹zywania problemów wynalazczych [1]. Problematyce TRIZ Altszuller powiêci³ 50 lat. Tê pasjê ¿yciow¹ przyp³aci³ zes³aniem do ³agru, gdy w 1948 roku (wraz ze swym wspó³pracownikiem R.B. Szapiro) skierowa³ list do Stalina mocno krytykuj¹cy sytuacjê radzieckiej wynalazczoci. G³ównym motywem tej krytyki by³ to, ¿e po zakoñczeniu II wojny wiatowej, rz¹d radziecki zgodzi³ siê oddaæ Bibliotekê Patentów Niemieckich Stanom Zjednoczonym w zamian za pewne urz¹dzenia przemys³owe. Altszuller twierdzi³, ¿e te urz¹dzenia bêd¹ bezu¿yteczne za kilka lat, a patenty pozostan¹ cenne. To by³o nie do przyjêcia w pañstwie Stalina, zosta³ aresztowany przez KGB i skazany na 25 lat za antysowieck¹ propagandê. Bez zbêdnych formalnoci, bez s¹du, Altszullera skierowano do Recz³agu, jednego z licznych ³agrów w okrêgu Workuty. Nosi³ numer obozowy: 1-× - 502. W ³agrze niepoprawny marzyciel dokona³ kilku wynalazków. 22 padziernika 1954 r. (po mierci Stalina) zosta³ zrehabilitowany i móg³ powróciæ do Baku. Niestety w Zwi¹zku Radzieckim obywatel, nawet zrehabilitowany przez oficjalne w³adze, jako by³y ³agiernik nie mia³ szansy na znalezienie legalnej pracy. Altszuller rozwi¹za³ swój ¿yciowy problem w duchu TRIZ trzeba pracowaæ, ¿eby ¿yæ, a jednoczenie nie mo¿na pracowaæ. Jest to przyk³ad tzw. sprzecznoci technologicznej, o której bêdzie jeszcze mowa w nastêpnych czêciach artyku³u. Co wiêc zrobi³? Zacz¹³ pisaæ opowiadania science fiction, podpisuj¹c je pseudonimem Henryk Altow. (O ile mi wiadomo, nie by³y to ksi¹¿ki science fiction na miarê Stanis³awa Lema. W Polsce nie ukaza³o siê ani jedno t³umaczenie ksi¹¿ek Henryka Altowa). Równolegle jednak nadal zajmowa³ siê wynalazczoci¹ i TRIZ. By³y to ju¿ czasy po s³ynnym XX plenum KPZR, czasy odwil¿y, którym towarzyszy³y zupe³nie inne warunki pracy. Zespó³ pod kierownictwem Altszullera w poszukiwaniu wzorów innowacyjnych opracowa³ procedurê dla kreatywnego rozwi¹zywania problemów in¿ynierskich. Teoria Rozwi¹zywania Problemów Wynalazczych zosta³a opracowana w oparciu o statystyczn¹ analizê patentów (ponad 1 milion rozwi¹zañ). Jej zarys powsta³ ju¿ w 1956 r., a w latach 19611965 powsta³o w Zwi¹zku Radzieckim szereg prac powiêconych teorii wynalazczoci, inspirowanych pracami H. Altszullera. W tym samym czasie powsta³y setki wynalazków stworzonych w oparciu o jego metodê. W 1958 roku Altszuller przeprowadzi³ pierwszy kurs podstaw TRIZ, a ju¿ rok póniej pierwsze szkolenie wyk³adowców TRIZ. W 1971 w Baku za³o¿y³ Azerbejd¿añski Spo³eczny Instytut Twórczoci Wynalazczej pierwszy w skali wiatowej tego rodzaju orodek. Jednoczenie na terenie ca³ego ZSRR organizowa³ kursy, szko³y i punkty konsultacyjne TRIZ. W latach 80. ogólna liczba tych placówek (szkó³, punktów konsultacyjnych i filii Azerbejd¿añskiego Instytutu) przekroczy³a 500 [2]. W 1973 roku Altszuller wprowadzi³ do TRIZ tzw. Analizê wepolow¹, a w 1975 Standardy rozwi¹zywania zadañ wynalazczych. W 1974 roku, w Centralnym Studio Popularnonaukowych i Szkoleniowych Filmów Moskwa, ul. Smoleñska 63, nakrêcono film: Algorytm wynalazku, prezentuj¹cy zarówno sylwetkê twórcy TRIZ, jak i sam¹ metodykê. Od 1989 r. do koñca ¿ycia pe³ni³ obowi¹zki prezesa Asocjacji TRIZ, specjalnie powo³anej do szerzenia idei wynalazczoci i metodyki TRIZ. Zmar³ 24.09.1998 r.. 3. Rozwój TRIZ na wiecie Metoda TRIZ ulega³a ci¹g³ym modyfikacjom tak, aby nad¹¿yæ za rozwojem nauki i techniki. Nale¿y jednak podkreliæ, ¿e jej istota nie zmienia siê, podstawowe jej za³o¿enia, bêd¹ce fundamentem TRIZ od pocz¹tku jej powstania do chwili obecnej s¹ te same. Najbardziej prze³omowe by³y tak zwane algorytmy ARIZ (Algorytm Rozwi¹zywania Problemów Wynalazczych), ros. Àëãîðèòì Ðåøåíèÿ Èçîáðåòàåëüñêèõ Çàäà÷.. 10.
(11) TOWAROZNAWCZE PROBLEMY JAKOCI 4(9)/2006. Rys. 1. Rozwój TRIZ Fig. 1. Evolution of TRIZ ród³o/Source: [3].. Pierwszym historycznie by³ algorytm TRIZ, zwany ARIZ-56, sformu³owany w 1956 roku (50 lat temu!). Póniej opracowywano kolejne jego wersje. Do najbardziej prze³omowych zalicza siê dwie wersje: ARIZ-56 i ARIZ-64. Te solidne podstawy teoretyczne TRIZ, jak i jego skutecznoæ, sprawi³y, ¿e metoda ta bêd¹ca pocz¹tkowo rozwijana tylko w by³ym ZSRR, obecnie jest znana na ca³ym wiecie, a zainteresowanie ni¹ postêpuje wrêcz lawinowo (rys. 1).. 4. Metoda prób i b³êdów Przeszkod¹ w oderwaniu siê od tradycji znanych rozwi¹zañ jest rutyna, dla której Altszuller wprowadzi³ pojêcie wektora inercji (rys. 2). Od punktu zwanego zadanie wynalazca winien trafiæ do punktu rozwi¹zanie. Gdzie znajduje siê ten drugi punkt, z góry, oczywicie, nie wiadomo. Niektóre pomys³y wydaj¹ siê perspektywiczne powstaj¹ wtórne punkty poszukiwañ (1, 2, 3); budowany i ulepszany jest model, dokonywane s¹ próby z modelem. I znów trzeba wracaæ do punktu wyjciowego. Oznacza ono, ¿e wiêkszoæ fachowców postawiona wobec nowego zadania, próbuje je rozwi¹zaæ w granicach obszaru znanych sobie dowiadczeñ zawodowych. Powstaje pytanie, skoro metod¹ prób i b³êdów dzia³amy na lepo, to dlaczego strza³ki na rys. 2 gêciej uk³adaj¹ siê w kierunku przeciwleg³ym rozwi¹zaniu? Nie jest to przypadkowe. Chodzi o to, ¿e próby nie s¹ chaotyczne, tak jak by mog³o siê wydawaæ. Eksperymentator, projektant, pracownik naukowy, wynalazca, ka¿dy twórca opiera siê na swoim dotychczasowym dowiadczeniu i wyniesionej ze szko³y, uczelni edukacji. To wprowadzony przez Altszullera WEKTOR INERCJI. Dobr¹ ilustracj¹ tego zjawiska jest historia rozwoju napêdu samolotów. W d¹¿eniu do wzrostu ich prêdkoci podnoszono moc silników, co zmusza³o do powiêkszania rednicy mig³a tak, aby by³o zdolne tê moc wykorzystaæ. Obroty mig³a nie mog³y przekraczaæ pewnej optymalnej wartoci z uwagi na warunki aerodynamiczne. A ponadto zwiêkszenie ciê¿aru silnika wymaga³o powiêkszenia powierzchni p³atów nonych, a to z kolei powodowa³o powiêkszenie oporu czo³owego i... b³êdne ko³o siê zamyka³o. Pojawi³o siê zjawisko, które Altszuller nazywa sprzecznoci¹ techniczn¹. Usuniêcie tej sprzecznoci stanowi istotê ogromnej wiêkszoci wynalazków. Dalszym postêpem na tej drodze by³o odejcie od napêdu mig³owego i zastosowanie silnika odrzutowego, co radykalnie zmieni³o sytuacjê. To typowy przyk³ad wymagaj¹cy pokonania wektora inercji. 11.
(12) TOWAROZNAWCZE PROBLEMY JAKOCI 4(9)/2006. Rys. 2. Uk³ad schematyczny metody prób i b³êdów Fig. 2. Arrangement diagram trial-and-error method ród³o/Source: [1].. Jak z szeciu zapa³ek zbudowaæ cztery trójk¹ty równoboczne? Tego znanego z psychologii zadania nie da siê rozwi¹zaæ bez innego mylenia, bez pokonania wektora inercji. A wiêc koniecznoæ mylenia inaczej, mylenia twórczego, nie jest czym nowym, ale dopiero Altszuller stworzy³ precyzyjne ramy, teoriê, któr¹ zwiemy TRIZ. Twórcy inwentyki dobrze znali to zjawisko i do walki z nim stworzyli wiele ró¿nych metod. Najbardziej znane to: brainstorming (burza mózgów) Alexa Osborna, synektyka J.J. Gordona, mylenie boczne (lateralne) Edwarda de Bono. Wszystkie te metody próbuj¹ stêpiæ ostrze wektora inercji, dzia³aj¹c na p³aszczynie psychologii. Nie mo¿na jednak powiedzieæ, ¿e metoda prób i b³êdów nie odnosi³a sukcesów. Historia cywilizacji odnotowa³a ca³y szereg zadziwiaj¹cych osi¹gniêæ dawnych mistrzów, którzy bior¹c pod uwagê poziom techniki ich czasów nie mieli prawa zrobiæ tego, co zrobili. Wystarczy wspomnieæ japoñsk¹ katanê legendarny miecz samurajów, ale przecie¿ i wiele, wiele innych rzeczy. Katana to arcydzie³o XIII-wiecznych japoñskich rzemielników. Dwa elementy jej technologii zas³uguj¹ na szczególn¹ uwagê. Pierwszy to nawêglanie, drugi to technologia kucia stali. Dopiero w pocz¹tkach XX wieku ustalono, na czym polega istota nawêglania i jakie musz¹ byæ parametry obróbki cieplnej, aby proces przebiega³ prawid³owo. XIII-wieczni Japoñczycy nie mogli mieæ pojêcia o atomach wêgla wnikaj¹cych w strukturê ¿elaza. Do wykonania miecza nie mo¿na by³o u¿yæ miêkkiej stali niskowêglowej. Zastosowanie stali o podwy¿szonej zawartoci wêgla zapewni³oby wprawdzie odpowiednie w³asnoci wytrzyma³ociowe ostrza, ale poci¹gnê³oby za sob¹ wzrost kruchoci, stwarzaj¹c tym samym mo¿liwoæ pêkniêcia klingi przy zadawaniu lub, co gorsza, parowaniu ciosu przeciwnika. Jedynym mo¿liwym wyjciem z tej sytuacji wydaje siê przyjêcie rozwi¹zania kompromisowego, polegaj¹cego na takim doborze zawartoci wêgla w stali, aby uzyskaæ wystarczaj¹c¹ wytrzyma³oæ i twardoæ ostrza, zachowuj¹c odpornoæ na pêkanie przy uderzeniu. Tak narodzi³a siê równie¿ s³ynna stal damasceñska. A procedura sk³adania na pó³ sztaby surowego ¿elaza przysz³ej klingi zgrzewanie, rozkuwanie do pierwotnej d³ugoci, znowu sk³adanie na pó³ itd. w sumie 15 razy, co daje 32 768 warstewek w gruboci miecza. Ale to jeszcze nic, bo po nawêgleniu sk³adanie powtarzano jeszcze 5 razy, a to ju¿ daje w sumie 1 048 576 warstewek. Jak by tego by³o ma³o, na jedn¹ klingê skuwano i zgrzewano cztery takie pó³fabrykaty, co w ostatecznym rachunku daje 4 194 304 warstw [4]. Przy gruboci klingi 34 mm oznacza to, ¿e gruboæ jednej warstwy wynosi³a ok. 0,000834 mikrometra! Sk¹d japoñscy mistrzowie mogli wiedzieæ o zaletach drobnow³óknistej struktury? Oczywicie nie wiedzieli, to metoda prób i b³êdów, prawdopodobnie trwaj¹ca setki lat, doprowadzi³a ich do perfekcji. Przyk³ady osi¹gniêæ metody prób i b³êdów mo¿na mno¿yæ. W metodzie tej jeli natrafimy na trudny problem, to co? To próbujemy. Edison, poszukuj¹c optymalnego w³ókna do swojej ¿arówki, wykona³ ok. 1200 prób. Do wynalezienia akumulatora potrzebowa³ kilka tysiêcy eksperymentów. Regu³¹ poszukiwañ metod¹ prób i b³êdów jest poruszanie siê w ciasnym obszarze 12.
(13) TOWAROZNAWCZE PROBLEMY JAKOCI 4(9)/2006. niewielkiego wycinka wiedzy. Wektor inercji (umys³owej!) uparcie ci¹gnie nas w dobrze znane rejony wiedzy i dowiadczenia zawodowego. Dzi nie mo¿emy sobie pozwoliæ na tysi¹ce prób Edisona (ale dobrze, ¿e je wykona³), obecnie s¹ inne metody, z których TRIZ zas³uguje na szczególne uznanie.. 5. TRIZ w czym istota rzeczy Analizuj¹c dziesi¹tki, a póniej setki i tysi¹ce opisów patentowych Altszuller usi³owa³ wykryæ jakie ogólne prawa tworzenia wynalazków. Pierwszym spostrze¿eniem, jakie da³o siê stosunkowo ³atwo sformu³owaæ, by³ zaobserwowany fakt istnienia logiki w rozwoju systemów technicznych. Altszuller wyprowadzi³ z tego wniosek, ¿e skoro systemy techniczne rozwijaj¹ siê wed³ug okrelonych zasad, to znaj¹c te zasady, mo¿na przewidywaæ ich dalszy rozwój i wykorzystaæ do rozwi¹zywania problemów nowych. Jednym z zasadniczych ustaleñ Altszullera by³o spostrze¿enie, ¿e wynalazek niemal zawsze polega na usuniêciu sprzecznoci technicznej, pojawiaj¹cej siê na drodze do ulepszenia czegokolwiek. Altszuller zak³ada³ ponadto, ¿e skuteczna metoda rozwi¹zywania problemów technicznych musi uwzglêdniaæ specyfikê mózgu cz³owieka, nabyta wiedza i dowiadczenie prowadz¹ go w jednym kierunku, zgodnym z wektorem inercji. Analiza patentów pozwoli³a mu stwierdziæ, ¿e istnieje kilkadziesi¹t (zaledwie) zasad le¿¹cych u podstaw bardzo ró¿nych wynalazków. Nie mo¿na nie zauwa¿yæ analogii pomiêdzy bogat¹ rzeczywistoci¹ przyrody i niewielkim stosunkowo zbiorem pierwiastków chemicznych. Problemy techniczne mog¹ byæ rozwi¹zywane w oparciu o program, a nie jak by³o dot¹d, w oparciu o metodê prób i b³êdów i wzgl¹d psychiczny. G³ówn¹ ide¹ TRIZ jest potwierdzone dowiadczeniem ustalenie, ¿e sytuacje technologicznych sprzecznoci powtarzaj¹ siê, wystêpuj¹ w zmodyfikowanych postaciach, ale sprowadzaj¹c je do zasad elementarnych, otrzymujemy niewielki zbiór metod ich usuwania licz¹cy 40 pozycji. 5.1. Sprzecznoci techniczne Obiekty techniczne (maszyny) mo¿na charakteryzowaæ za pomoc¹ kilku podstawowych wzajemnie zale¿nych od siebie parametrów, które okrelaj¹ stopieñ ich doskona³oci: wielkoæ, moc, niezawodnoæ i inne. Korzystna zmiana którego z parametrów czêsto mo¿e prowadziæ do pogorszenia drugiego. Udoskonalenie pewnych w³aciwoci obiektu wchodzi w konflikt z inn¹ jej w³aciwoci¹. W trakcie konstruowania nale¿y poszukiwaæ najbardziej korzystnego po³¹czenia tych cech uwzglêdniaj¹c mo¿liwoæ znalezienia kompromisu. Rozwi¹zanie uzale¿nione jest od okrelenia: Gdzie mo¿na osi¹gn¹æ zysk i kosztem czego?. Twórczoæ wynalazcza wymaga znalezienia takiego rozwi¹zania, w którym zyski s¹ maksymalne, a straty parametrów minimalne. Z tej perspektywy wynalazek mo¿na sprecyzowaæ jako: wyeliminowanie sprzecznoci technologicznej. Nale¿y wyszukaæ w zadaniu sprzecznoci, a nastêpnie dostêpnymi rodkami d¹¿yæ do ich eliminacji poprzez u¿ycie czterdziestu zasad Altszullera. 5.2. Pojêcie maszyny idealnej Obserwacja rozwoju konstrukcji maszyn sk³oni³a Altszullera do postawienia tezy, w myl której konstruowanie okrelonych urz¹dzeñ zmierza do okrelonego idea³u, wed³ug pewnej linii rozwoju. Maszyna idealna to umowny wzorzec [1]. Okrelenie idealnego obrazu maszyny w pocz¹tkowej fazie wynalazczoci tworzy w³aciwy kierunek poszukiwañ, zmniejsza czynnik przypadkowoci oraz zawê¿a k¹t poszukiwañ. Planowe poszukiwanie ukierunkowuje proces mylenia i czyni go bardziej efektywnym, powoduj¹c wzrost prawdopodobieñstwa znalezienia rozwi¹zania, którego efektem bêdzie wynalazek. Idealna maszyna nazywana jest w tej teorii jako: IFR (ang. Ideal Final Result) Idealny Wynik Koñcowy. Do najwa¿niejszych cech IFR nale¿¹: eliminacja wad oryginalnego systemu, zachowanie zalet oryginalnego systemu, niekomplikowanie systemu, niewprowadzanie nowych wad. Podejcie takie przeciwdzia³a psychicznej inercji i zachêca do tworzenia z u¿yciem wyobrani.. 13.
(14) TOWAROZNAWCZE PROBLEMY JAKOCI 4(9)/2006. 5.3. ARIZ Algorytm Rozwi¹zywania Problemów Wynalazczych W algorytmie ARIZ (Algorytm Rozwi¹zywania Problemów Wynalazczych) w ogólnoci wykorzystuje siê drogê abstrahowania rozwi¹zywanego problemu do pewnego problemu uogólnionego, a nastêpnie eliminacjê sprzecznoci na podstawie matryc analogii (rys. 3).. Ogólny problem. Ogólne rozwi¹zanie. Analogia. Abstrakcja. Okrelony problem. Rozwi¹zanie okrelonego problemu. Rys. 3. Ogólny schemat algorytmu ARIZ Fig. 3. General scheme ARIZ algoithm ród³o/Source: [5].. Algorytm ten by³ wielokrotnie modyfikowany. W tym artykule ograniczymy siê jedynie do jego skrótu, pomijaj¹c szczegó³ow¹ interpretacjê jego poszczególnych czêci sk³adowych (kroków), a jedynie je wymieniaj¹c. S¹ to nastêpuj¹ce kroki [1]: 1. Wybór zadania, 2. Budowa modelu zadania, 3. Analiza modelu zadania, 4. Przezwyciê¿enie sprzecznoci fizycznej, 5. Wstêpna ocena otrzymanego rozwi¹zania, 6. Rozwiniêcie otrzymanego rozwi¹zania, 7. Analiza toku rozwi¹zywania. ARIZ jest elastycznym programem planowo ukierunkowanych czynnoci lub programem sekwencyjnego opracowywania zadania wynalazczego. Wykorzystuje on osobowoæ twórcy aktywizuj¹c jego wyobraniê i jednoczenie chroni przed b³êdami i ma³¹ efektywnoci¹ [5]. Stosowanie jego wymaga jednak pewnej wiedzy i umiejêtnoci, które powinny byæ uprzednio æwiczone. Dok³adniejsze omówienie narzêdzi twórczoci (instrumentów wynalazczych), ze szczególnym uwzglêdnieniem nauk towaroznawczych, w tym zarz¹dzaniu jakoci¹, nast¹pi w nastêpnych czêciach tej publikacji (przewidziane s¹ 3 lub 4 czêci).. 6. Zakoñczenie Teoria TRIZ, to teoria wynalazczoci, pozwalaj¹ca na maksymaln¹ sprawnoæ, w której problemy s¹ rozwi¹zywane metodycznie. Wprawdzie istnieje wiele metod zwiêkszania kreatywnoci takich jak: burza mózgów (brainstorming), synektyka, mylenie lateralne czy mapy mylowe (Mind mapping). TRIZ jednak¿e, w odró¿nieniu od tych znanych technik, daje mo¿liwoæ rozwi¹zywania problemów w oparciu o sta³y, powtarzalny algorytm. £amie stare formy wynikaj¹ce z intuicji, edukacji, dowiadczenia, pozwala na pokonanie, a w ka¿dym razie ograniczenie wektora iner14.
(15) TOWAROZNAWCZE PROBLEMY JAKOCI 4(9)/2006. cji. Eliminuje czasoch³onne rozwi¹zywanie problemów metod¹ prób i b³êdów. Zwiêksza iloæ trafnych rozwi¹zañ, a przez to oszczêdza czas, pieni¹dze i ogranicza ryzyko.. 7. Literatura [1] Altszuller G.S.: Algorytm wynalazku, Wiedza Powszechna, Warszawa, 1972. [2] Altszuller G.S.: Elementy teorii twórczoci in¿ynierskiej, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa 1983. [3] Liskiewicz T.: http://triz.w.interia.pl/triz.pdf (15.06.2006). [4] Barwicki A., http://www.mt.com.pl/num/07_01/katany.htm (1.07.2006). [5] Àëüòøóëëåð Ã.Ñ.: Àëãîðèòì ðåøåíèÿ èçîáðåòàòåëüñêèõ çàäà÷ àðèç-85-âá 1985, http://www.altshuller.ru/triz/ariz85v.asp. METODA TRIZ W TOWAROZNAWSTWIE Streszczenie TRIZ jest Teori¹ Rozwi¹zywania Problemów Wynalazczych. Zosta³ opracowany w zespole kierowanym przez Henryka Saulowicza Altszullera w oparciu o statystyczn¹ analizê patentów (ponad 1 milion) w poszukiwaniu wzorów innowacyjnych rozwi¹zañ. W przeciwieñstwie do metody prób i b³êdów TRIZ omija b³êdne koncepcje i dziêki temu szybciej prowadzi do znalezienia optymalnego rozwi¹zania. Jej istot¹ jest pokonanie inercji psychicznej (wektor inercji) wynikaj¹cej z przyzwyczajeñ, edukacji, dowiadczeñ. Metoda z za³o¿enia in¿ynierska, znajduje obecnie coraz wiêcej zwolenników niemal w ka¿dej dziedzinie, równie¿ przedstawicieli nauk spo³ecznych, ekonomii itp.. Andrzej S. GAJEWSKI. Cracow University of Economics Faculty of Commodity Science Department of Metrology and Instrumental Analysis. TRIZ METHOD IN COMMODITY SCIENCE Summary TRIZ is the Theory of Inventive Problem Solving (TIPS). It was elaborated by a research team leaded by Henryk Saulowicz Altszuller after a statistical analysis of patents (over 1 million) which aim was to identify patterns of innovative solutions. In contradiction to the trial-and-error method, TRIZ, thanks to by-passing wrong concepts allows to find the optimal solution in more effective way. TRIZs main feature is to overcome psychological inertia (inertias vector) resulting from habits, education and experience. This method, commonly considered as engineering method becomes more and more popular among researchers of nearly all scientific fields, including representatives of Community Science, Economy etc. Dr hab. Andrzej S. GAJEWSKI, prof. nadzw. AE Akademia Ekonomiczna w Krakowie Wydzia³ Towaroznawstwa Katedra Metrologii i Analizy Instrumentalnej ul. Rakowicka 27, 31-510 Kraków tel. 012-2935661 e-mail: gajewski@ae.krakow.pl 15.
(16) TOWAROZNAWCZE PROBLEMY JAKOCI 4(9)/2006. El¿bieta SKRZYPEK Mariusz HOFMAN. Zak³ad Ekonomiki Jakoci i Zarz¹dzania Wiedz¹ Instytut Zarz¹dzania i Marketingu Uniwersytet Marii Curie-Sk³odowskiej w Lublinie. Zarz¹dzanie procesami w polskich przedsiêbiorstwach wyniki badañ S³owa kluczowe:. zarz¹dzanie procesami.. Key-words:. business process management.. 1. Zarz¹dzanie procesami aspekty teoretyczne Skuteczne i efektywne zarz¹dzanie przedsiêbiorstwem w dzisiejszym, zmiennym i dynamicznym otoczeniu jest jednym z elementów osi¹gania przewagi konkurencyjnej. Istnieje obecnie wiele koncepcji zak³adaj¹cych poprawê skutecznoci i efektywnoci dzia³ania organizacji. Coraz wiêksza liczba firm dostosowuj¹cych siê do wymagañ rynku jest w stanie osi¹gn¹æ przewagê konkurencyjn¹ dziêki wykorzystaniu narzêdzi s³u¿¹cych ci¹g³emu doskonaleniu skutecznoci i efektywnoci na poziomie procesów oraz organizacji. Doskonalenie zarz¹dzania procesami obejmuje analizê i ci¹g³e usprawnianie procesów za pomoc¹ systemu miar, które obrazuj¹ realizacjê celów poszczególnych procesów. W organizacji powinno mieæ miejsce doskonalenie wszystkich procesów, za system procesów zawieraæ powinien kilka elementów. Pierwszym z nich jest identyfikowanie realizowanych procesów w postaci map procesów, podczas którego okrelane s¹ dzia³ania i obszary funkcjonalne, przez które proces przebiega oraz zasoby i informacje znajduj¹ce siê na wejciu i wyjciu procesu. Drugim elementem jest system miar i wskaników s³u¿¹cy ocenie efektywnoci i skutecznoci systemu procesów. W wy16. niku analizy wartoci osi¹gniêtych mierników w referencji do wartoci planowanych generowane jest informacyjne sprzê¿enie zwrotne, doskonal¹ce system procesów. System miar i wskaników mo¿e zawieraæ wskaniki dotycz¹ce: • wydajnoci procesu (skutecznoæ ofertowania, iloæ wytworzonych produktów, iloæ przepracowanych roboczogodzin), • przepustowoci procesu (iloæ wydanego surowca w jednostce czasu, iloæ produktów wytworzonych w jednostce czasu, iloæ przepracowanych roboczogodzin w jednostce czasu), • rentownoci procesu (iloæ roboczogodzin rzeczywicie przepracowanych w stosunku do normatywów technologicznych, ró¿nica miêdzy planowan¹ cen¹ zakupu a rzeczywist¹ cen¹ zakupu), • jakoci procesu (iloæ napraw w procesie, iloæ braków w procesie, iloæ dostaw o oczekiwanym poziomie jakoci). Ostatnim elementem systemu zarz¹dzania procesami jest w³aciciel procesu, czyli osoba odpowiedzialna za w³aciwe zarz¹dzanie procesem oraz jego wyniki. W obecnym mocno konkurencyjnym otoczeniu rynkowym zwiêksza siê liczba przedsiêbiorstw zainteresowanych doskonaleniem realizowanych procesów. Pos³uguj¹c siê s³owami Hammera procesy ostatecznie nie by³y nawet przedmiotem zainteresowania. Mimo ich pierwszorzêdnego znaczenia dla biznesu, wiêkszoæ menad¿erów nie by³a wiadoma ich istnienia, nigdy o nich nie myla³a, nigdy ich nie mierzy³a, nigdy nie rozwa¿a³a sposobu ich ulepszenia1. Mo¿na zatem stwierdziæ, ¿e podejcie pro-. 1. M. Hammer: Rein¿ynieria i jej nastêpstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 16..
(17) TOWAROZNAWCZE PROBLEMY JAKOCI 4(9)/2006. cesowe do zarz¹dzania przedsiêbiorstwem stanowi znacz¹cy wskanik rozwoju organizacyjnego oraz element sta³ego rozwoju pracowników2. Podejcie procesowe daje przedsiêbiorstwom elastycznoæ w dostosowywaniu siê do zmieniaj¹cego siê otoczenia, zmienia podejcie pracowników do wykonywanych zadañ oraz umacnia i utwierdza orientacjê na zadowolenie klienta. Cytuj¹c Hammera rewolucja przemys³owa rozcz³onkowa³a procesy na zadania; skoncentrowanie siê na procesach sk³ada je z powrotem. To odwrócenie od zadañ do procesów przywraca pracy trochê tego znaczenia, które mia³a przed er¹ wspó³czesn¹3. Wdro¿enie przez przedsiêbiorstwo podejcia procesowego powoduje wiele zmian w strukturze organizacyjnej, sposobie funkcjonowania organizacji, wiadomoci i sposobie postêpowania pracowników. Hammer stwierdza, ¿e w organizacji skoncentrowanej na procesach samokieruj¹cy siê pracownicy s¹ odpowiedzialni zarówno za wykonanie pracy, jak i zapewnienie, ¿e jest ona robiona dobrze4. Podejcie procesowe stosowane przez przedsiêbiorstwa nadaje pracownikom samodzielnoæ i odpowiedzialnoæ nie za obszar funkcjonalny, ale za proces, a w konsekwencji odpowiedzialnoæ za spe³nianie wymagañ klienta. Dzia³anie takie sprzyja kreatywnoci i rozwojowi kompetencji pracowników, a co za tym idzie równie¿ gromadzeniu wiedzy w formie kapita³u intelektualnego przedsiêbiorstwa5. Powstaje wtedy nowa, lepsza jakoæ pracy, która warunkuje zdolnoæ przedsiêbiorstwa do skutecznego konkurowania na rynku oraz pozyskiwania nowych klientów. Bardzo trafnie ujmuje to Hammer twierdz¹c, ¿e aby wyeliminowaæ pracê nie dodaj¹c¹ wartoci, zajêcia musz¹ byæ wielkie i z³o¿one, musz¹ zawieraæ szereg zadañ, co wymaga od pracownika, aby rozumowa³ w skali ogólnej: rozumia³ cele biznesu, potrzeby klienta, strukturê procesu. Natomiast Skrzypek stwierdza, ¿e wa¿nym warunkiem sukcesu przedsiêbiorstwa na rynku jest akceptacja rynku. Zanim jednak dojdzie do poprawy wyników, nale¿y doskonaliæ procesy6. Analizê procesów warto rozpocz¹æ od diagnozy ca³ego systemu procesów, jakie s¹ realizowane w przedsiêbiorstwie7. W ramach ca³ego systemu procesów wyró¿niæ mo¿emy ró¿ne procesy, tj. procesy zarz¹dcze (planowanie strategiczne, zarz¹dzanie jakoci¹, ustalanie polityki marketingowej), procesy zarz¹dzania zasobami (planowanie i rozwój zasobów, zapewnienie niezbêdnych zasobów rzeczowych i finansowych), procesy realizacji (produkcja, dostarczanie us³ugi) oraz procesy pomiarów, analiz i doskonalenia (zbieranie i obróbka danych, monitowanie i pomiary, dzia³ania koryguj¹ce i zapobiegawcze)8. Procesy wspieraj¹ce i zarz¹dcze s¹ niezmierne wa¿ne z punktu widzenia skutecznoci i efektywnoci przedsiêbiorstwa, poniewa¿ wspieraj¹ i nadzoruj¹ prawid³owy przebieg procesów podstawowych. Nie ulega w¹tpliwoci, ¿e procesy podstawowe s¹ najwa¿niejsze dla przedsiêbiorstwa, poniewa¿ s¹ ród³em generowania wartoci dla klienta9. Koncentracja na kluczowych z punktu widzenia efektywnoci organizacji procesach podstawowych wymaga stworzenia odpowiedniej struktury organizacyjnej10.. 2. Metodyka prowadzenia badañ empirycznych Przedmiotem badañ by³y przedsiêbiorstwa produkcyjne lub us³ugowe, maj¹ce swoj¹ siedzibê na terenie województwa podkarpackiego, posiadaj¹ce certyfikowany system zarz¹dzania jakoci¹ wed³ug normy ISO 9001:2000, lub innego standardu bazuj¹cego na tej normie. Zakres czasowy badañ to lata 20012004. Realizuj¹c prace badawcze wykorzystano ró¿ne ród³a informacji, K. Perechuda: Zarz¹dzanie przedsiêbiorstwem przysz³oci, Agencja Wydawnicza PLACET, Warszawa 2000, s. 88. 3 M. Hammer: Rein¿ynieria i jej nastêpstwa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999, s. 45. 4 Ibidem, s. 40. 5 E. Skrzypek: Jakoæ i efektywnoæ, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2000, s. 288293. 6 E. Skrzypek: Jakoæ totalna a kaizen, Problemy Jakoci, nr 2 1994, s. 1720. 7 A. Blikle: Procesowy model przedsiêbiorstwa, Controlling i Rachunkowoæ Zarz¹dcza, nr 4, 2004, s. 2932. 8 A. Kleniewski: Podejcie procesowe, Problemy Jakoci, nr 6, 2004, s. 15. 9 M. Porter: Competitive Advantage, The Free Press, New York, 1985, s. 37. 10 J. Twaróg: Tworzenie struktury procesowej, Problemy Jakoci, nr 11, 2002, s. 1321. 2. 17.
(18) TOWAROZNAWCZE PROBLEMY JAKOCI 4(9)/2006. minimalizuj¹ce ryzyko zebrania nieprawdziwych i b³êdnych informacji. Dane i informacje pochodzi³y z nastêpuj¹cych róde³: 1. ród³a pierwotne to ród³a danych i informacji, które dostêpne by³y w badanym przedsiêbiorstwie. Obejmowa³y one nastêpuj¹ce elementy: • wywiad z przedstawicielem przedmiotu badañ obejmuj¹cy relacje przedsiêbiorstwa z otoczeniem zewnêtrznym, wizjê i strategiê dzia³ania, charakterystykê przewagi konkurencyjnej, relacje z najwiêkszymi dostawcami i konkurentami oraz ogólnie pojêt¹ charakterystykê kondycji ekonomicznej przedsiêbiorstwa, • wizytacjê przedmiotu badañ obejmuj¹c¹ zwiedzanie przedsiêbiorstwa zgodnie z g³ównymi przebiegami procesów produkcyjnych, ocenê wykorzystywanych przez przedsiêbiorstwo maszyn i urz¹dzeñ i ich poziomu technologicznego, sposób zorganizowania transportu wewnêtrznego, • noniki wiedzy i informacji przedmiotu badañ, tj. dokumentacja systemu zarz¹dzania jakoci¹, studia i opracowania marketingowe, mapy procesów i inne wewnêtrzne dokumenty przedsiêbiorstw, • ankietê badawcz¹ wype³nion¹ przez przedstawiciela przedsiêbiorstwa, która bada³a kwestie zwi¹zane z budow¹ systemu zarz¹dzania procesami, sposobem wdro¿enia systemu, zwi¹zków i wp³ywu klienta oraz dostawców na kszta³t systemu, efektów p³yn¹cych z wdro¿enia zarz¹dzania procesami, wsparcia informatycznego systemu zarz¹dzania procesami. 2. ród³a wtórne to informacje i dane maj¹ce swoje ród³o poza przedmiotem badañ, a przybli¿aj¹ce otocznie, w którym funkcjonuje przedsiêbiorstwo oraz realia spo³eczno-gospodarcze regionu. Do przeprowadzenia prac badawczych wytypowano grupê 30 przedsiêbiorstw zlokalizowanych na terenie województwa podkarpackiego. W ramach okrelonej próby badawczej otrzymano kompletny materia³ badawczy z 17 przedsiêbiorstw, co stanowi 57% ogó³u próby. Z szeciu badanych przedsiêbiorstw, tj. 20% ogó³u próby otrzymano materia³ badawczy niekompletny, co dyskwalifikowa³o udzia³ tych firm w procesie badawczym. Siedem przedsiêbiorstw, tj. 23% ogó³u wyznaczonej próby odmówi³o udzia³u w badaniu, t³umacz¹c siê wzglêdami organizacyjnymi i napiêtymi harmonogramami produkcyjnymi. Tabela 1. Zestawienie przedsiêbiorstw przebadanych, odrzuconych oraz nieobjêtych badaniem Table 1. List of studied, rejected and not studied enterprises. Powiat. Kompletny materia³ badawczy. Odrzucony materia³ badawczy. Odmówi³y udzia³u w badaniu. Razem. 2 1 0 1 1 3 0 0 2 5 1 1 17. 0 0 1 0 1 0 1 0 0 2 0 1 6. 1 1 0 2 1 0 1 1 0 0 0 0 7. 3 2 1 3 3 3 2 1 2 7 1 2 30. Dêbicki Jasielski Kolbuszowski Kronieñski Le¿ajski £añcucki Mielecki Przemyski Ropczycko - sêdziszowski Rzeszowski Sanocki Stalowowolski Suma ród³o/Source: opracowanie w³asne/own study.. 18.
(19) TOWAROZNAWCZE PROBLEMY JAKOCI 4(9)/2006. Dokonuj¹c analizy otrzymanych od respondentów odpowiedzi na zawarte w ankiecie badawczej pytania dotycz¹ce systemu zarz¹dzania procesami, przedstawiono wyniki wed³ug nastêpuj¹cego schematu: • odpowied na pytanie otrzyman¹ od respondentów, • iloæ respondentów, którzy odpowiedzieli na pytanie ankietowe twierdz¹co, potwierdzaj¹c wystêpowanie badanego zjawiska w organizacji, • rednia waga poszczególnych odpowiedzi, jak¹ wskazali respondenci (w skali 1 zjawisko wystêpuje w stopniu bardzo s³abym, do 5 zjawisko wystêpuje w stopniu bardzo du¿ym), • odchylenie standardowe wag dla odpowiedzi uzyskanych od poszczególnych respondentów. Dane i informacje ze róde³ pierwotnych i wtórnych by³y w toku prowadzonej pracy badawczej ewidencjonowane i gromadzone, a nastêpnie poddawane analizie w celu dokonania interpretacji przetworzonych danych, a nastêpnie wnioskowania. Przedmiotem analizy i wnioskowania by³ kompletny materia³ badawczy, obejmuj¹cy wszystkie nastêpuj¹ce elementy: wywiad z przedstawicielem badanych przedsiêbiorstw, zwiedzanie badanego przedsiêbiorstwa, wype³niona przez przedstawiciela ankieta badawcza. Niekompletny materia³ badawczy zosta³ odrzucony i nie by³ podstaw¹ wnioskowania. Prowadz¹c prace badawcze przyjêto tak¹ formu³ê, aby zgromadziæ dane kompletne, obiektywne i wiarygodne, charakteryzuj¹ce badane przedsiêbiorstwa w sposób wielowymiarowy.. Chemiczna. 6%. 6%. Hutnicza. 6%. Ceramiczna. 26%. Farmaceutyczna. 6%. Motoryzacyjna Informatyczna Metalowa. 6%. 6% 6%. 6%. 14%. 6%. 6%. Spo¿ywcza Elektrotechniczna Maszynowa Elektromaszynowa Lotnicza. Rys. 1. Analiza bran¿owa przedsiêbiorstw objêtych badaniem Fig. 1. Branch analysis of studied enterprises ród³o/Source: opracowanie w³asne/own study.. Taki zestaw materia³ów badawczych dawa³ mo¿liwoæ dokonywania obiektywnych i wiarygodnych porównañ pomiêdzy badanymi przedsiêbiorstwami, bez obawy o pominiêcie wa¿nych czynników wp³ywaj¹cych na przedmiot badañ. W 2005 roku 17 badanych przedsiêbiorstw zatrudnia³o ok. 20,3 tys. osób, co stanowi³o ok. 19% zatrudnionych ogó³em w regionie województwa podkarpackiego, za owych siedemnacie badanych przedsiêbiorstw generowa³o 52% przychodów ze sprzeda¿y wród 50 najwiêkszych spó³ek Podkarpacia. Aby uzyskaæ pe³n¹ wiedzê w zakresie stosowanych rozwi¹zañ dotycz¹cych zarz¹dzania procesami, postanowiono zbadaæ przedsiêbiorstwa z ró¿norodnych bran¿ (zob. rys. 1). Wa¿nym kryterium, które brane by³o pod uwagê przy selekcji przedsiêbiorstw, by³a osi¹gana skala przychodów. Z analizy badanej populacji wynika, ¿e 3 badane przedsiêbiorstwa, tj. 18% ogó³u badanych generowa³y przychody ze sprzeda¿y na poziomie 50100 mln z³. Nastêpnie 19.
(20) TOWAROZNAWCZE PROBLEMY JAKOCI 4(9)/2006. 5 przedsiêbiorstw, tj. 29% ogó³u badanych charakteryzowa³o siê obrotami w zakresie 100200 mln z³, za 9 przedsiêbiorstw, tj. 53% ogó³u przedsiêbiorstw badanych osi¹ga³o przychody powy¿ej 200 mln z³. Jeli chodzi o strukturê zatrudnienia, to 5 przedsiêbiorstw, tj. 29% posiada³o zatrudnienie na poziomie 100500 pracowników, 8 przedsiêbiorstw, tj. 47% zatrudnia³o 5001000 pracowników, za 4 przedsiêbiorstwa, tj. 24% ogó³u przebadanych przedsiêbiorstw zatrudnia³o powy¿ej 1000 pracowników.. 3. Zarz¹dzanie procesami w wietle wyników badañ Pierwszym aspektem analizowanym w toku prowadzonej pracy badawczej by³ sposób rozumienia przez przedsiêbiorstwa pojêcia efektywnoci oraz analiza podejmowanych przez nie programów dzia³añ maj¹cych na celu poprawê efektywnoci. Piêtnacie przedsiêbiorstw, tj. 88% ogó³u badanych, wskaza³o na efektywnoæ jako zdolnoæ do realizacji strategii firmy i osi¹gania za³o¿onych celów. Znaczenie tych cech jako definiuj¹cych efektywnoæ, by³o w ocenie badanych najwy¿sze i wynios³o 3,8 (przy odchyleniu standardowym ocen w ramach badanej próby równym 1,64). Podobnie 15 spó³ek wskaza³o na efektywnoæ jako narzêdzie pomiaru skutecznoci zarz¹dzania, okrelaj¹c znaczenie tego zagadnienia na poziomie 3,6 i odchyleniu standardowym 1,58. Wród badanych firm 14, tj. 82% ogó³u badanych wskaza³o na efektywnoæ jako szybkoæ reakcji na wyzwania i oczekiwania rynku (znaczenie tego zagadania okrelono na poziomie 3,5 przy odchyleniu standardowym wag w próbie rzêdu 1,91) oraz wzrost wyników finansowych przedsiêbiorstwa (okrelaj¹c znaczenie tego zagadnienia na poziomie 3,4 i odchyleniu standardowym rzêdu 1,77). Nastêpnie 13 przedsiêbiorstw, tj. 76% ogó³u badanych firm wskaza³o, ¿e: • uto¿samia efektywnoæ z odpowiednim poziomem jakoci wytwarzanych i oferowanych produktów spe³niaj¹cych wymagania klienta (waga znaczenia 3,3), • rozumie efektywnoæ jako proces interakcyjny, obejmuj¹cy zjawiska wewn¹trz i na zewn¹trz organizacji (waga znaczenia 2,6), • rozumie efektywnoæ jako determinantê wzrostu konkurencyjnoci przedsiêbiorstwa (waga znaczenia 3,2). Analizuj¹c uzyskane wyniki nale¿y stwierdziæ, ¿e w polskich przedsiêbiorstwach nadal pojêcie efektywnoci jest mylone z pojêciem skutecznoci. Jednak¿e buduj¹cy jest fakt, ¿e badane przedsiêbiorstwa uto¿samiaj¹ efektywnoæ ze wzrostem wyników finansowych i z efektywnym zarz¹dzaniem przedsiêbiorstwem. Jest to s³uszne za³o¿enie zwa¿ywszy na to, ¿e skuteczne zarz¹dzanie ma za zadanie efektywne wykorzystanie zasobów, a co ca tym idzie wzrost wyników finansowych. 18. 4,5. 16 16. 4,1. 15 3,6. 14. 15. 4,0. 15 3,6 3,4. 13. 3,5. 3,2. 12. 3,0. 11 2,5. 10. 10. 2,5. 2,5. 2,3 2,0. 8. 2,0. 6. 1,5. 4. 1,0. 2. 2. 0,5. 0,3 0. 0,0 redukcja kosztów. zwiêkszenie asortymentu wyrobów. realizacja eliminowanie pozyskiwanie inwestycji dzia³añ nowych rozwojowych nieefektywnych klientów. outsourcing. redukcja zatrudnienia. redukcja maj¹tku. podejmowanie nowej dzia³alnoci. Rys. 2. Analiza projektów zmierzaj¹cych do poprawy efektywnoci w badanych przedsiêbiorstwach Fig. 2. Analysis of projects aiming at efficiency increase in studied enterprises ród³o/Source: opracowanie w³asne/own study.. 20. inne. rednia znaczenia. liczba wskazañ. 12. 12.
Powiązane dokumenty
Badanie bêdzie prowadzone na podstawie analizy da- nych z Banku Danych Regionalnych GUS wspartych da- nymi dotycz¹cymi zasad finansowania gmin oraz efekty- wnych stóp podatkowych,
Z kolei Business Continuity Institute 4 wskazuje, ¿e Zarz¹dzanie Ci¹g³oœci¹ Dzia³ania jest programem, w którego ramach realizuje siê szereg inicjatyw i dzia³añ zwi¹zanych
Jeżeli masz inne zajęcia niż proponowane na karcie pracy, to w pustych polach zaprojektuj graficzne symbole tych zajęć.. Publikacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej
I II. 1) analizuje i rozwiązuje zadania tekstowe proste i wybrane złożone; dostrzega problem matematyczny oraz tworzy własną strategię jego rozwiązania, odpowiednią do
Potwierdzeniem skuteczności doskona- lenia Systemu Zarządzania w Centralnym Labo- ratorium, Krajowym Laboratorium Pasz w Lu- blinie i Krajowym Laboratorium Pasz w
Oprócz etykiet rodowiskowych II typu oraz znaku wynikaj¹cego z wdra¿ania systemu za- rz¹dzania rodowiskowego stosowanych jest szereg innych znaków ekologicznych, stanowi¹-
Podstaw¹ procesu ci¹g³ego doskonalenia jest polityka jakoci organizacji, bowiem to w po- lityce jakoci powinno byæ zawarte zobowi¹zanie kierownictwa do spe³nienia
W takich recepturach najwiêkszy nacisk k³adziony jest na: lepkoæ (wysoka lepkoæ znamionuje, zda- niem klientów, wysokie stê¿enie zwi¹zków powierzchniowo czyn- nych,
