Opiekun Młodzieży : bezpłatny dodatek do "Głosu Wąbrzeskiego" 1925.10.08, R. 2, nr 39

Bezpłatny dodatek do „Głosu Wąbrzeskiego"

Wąbrzeźno, dnia 8 października 1925.

J. U. Niemcewicz.

Stanisław Żółkiewski.

Cecorskie pola i wy głuche lasy,

Co na wierzchołkach swych wiatry niesiecie, Roznieście ciężkie żale me po świecie Nad wodzeni sławnym w wiekopomne czasy.

Bo, gdy hetmanem zostałeś z rycerza I świetnym pułkom przewodzić zacząłeś, Granice Polski ręka twa rozszerza, Podbiłeś państwa i już Moskwę wziąłfcś.

Hetmanie, pełen nieśmiertelnej sławy, Dniu, w sercach polskich nigdy niezmazany, Kiedy z szczęśliwej wróciwszy wyprawy, Ród carów przywiodłeś, w niewolę zabrany!

O, bohaterze I Któżby rzekł, że chwile Tak świetne w ciężkie zmieniają się klęski, Że nazbyt wielkiej ulegając sile,

Szanowną głowę dasz pod miecz zwycięski?

Naród ci cały wśród łez i rozpaczy

Wzniósł grób w swem sercu i pamięć w niem schronił, W nim po wiek wieków wryte słowa znaczy:

„Tyś piersi swemi Ojczyznę zasłonił".

Do

Nim pierwsza miłość serce twe poruszy, Zanim w lubego schylisz się objęcia, Już winnaś kochać, kochać od dziecięcia Całym krwi ogniem, całą siłą duszy Ojczyznę Polskę — tę Matkę zbolałą, Za którą życie tyle dzieci dało.

Serce i rękę twoją posiąść musi Ten tylko, który szczerze kraj miłuje, I dla Ojczyzny z zapałem pracuje,

Niech cię chwilowa namiętność nie skusi, Niech duma mężem mieć ci nie pozwala Złego Polaka, Niemca lub Moskala.

Polki.

Gdy cię dziecięciem Bóg raczy obdarzyć, Jak tylko dziecię twe wyjdzie z powicia, Wpajaj weń ciągle, od zarania życia, Nim zacznie jeszcze pojęcia kojarzyć:

Miłość wszystkiego co polskie ojczyste, Godne kochania, szlachetne i czyste.

Gdy tern uczuciem od istnienia świtu Serduszko jego będzie bić wyraźnie, Potem, gdy zacznie już myśleć poważnie Miłość Ojczyzny dojdzie do zenitu ! I już nie spaczy serca twego dziecka Moskiewska szkoła, ani też niemiecka.

Ach tak o Polko 1 dopóki w rodzinie

Patrjotyzmu płomień jasno świeci,

Póki kraj kochać uczysz swoje dzieci

Ojczyzna nasza nie zginie! nie zginie!

H e tm a n S ta n is la w Ż ó łk ie w s k i, t 7. X. 1620 r.

S ta n is ła w Ż ó łk ie w s k i, k tó ry b y ł je d n y m z n a jz n a­

k o m its z y c h h e tm a n ó w p o lsk ic h , i w z o re m c a łk o w ite g o p o ś w ię c e n ia s ię d la s p ra w y p u b lic z n e j, u ro d z ił s ię w 1 5 4 7 r. w e w s i T u ry n c e n a R u s i C z e rw o n e j. J u ż w m ło d y m b a rd z o w ie k u to w a rz y s z y ł o jc u w w y p ra w a c h n a M o s k w ę , z a k ró la B a to re g o . N a d w o rz e k ró le w sk im , p rz y b o k u J a n a Z a m o y s k ie g o , p rz y g o to w y w a ł s ię d o s łu ż b y o b y w a te ls k ie j, p ra c o w a ł g o rliw ie n a d k s z ta łc e n ie m z a ró w n o u m y słu ja k c h a ra k te ru , z y s k a ł te ż s o b ie z a u fa ­ n ie p o w sz e c h n e . M ia n o w a n y h e tm a n e m p o ln y m , d łu ­ g ie la ta u g a n ia ł s ię Ż ó łk ie w s k i p o s te p a c h u k ra iń s k ic h , w a lc z y ł z T u rk a m i i T a ta ra m i, p o s k ra m ia ł b u n ty k o z a c k ie . Z a ło ż y ł m ia sto , k tó re n a z w a ł Ż ó łk w ią , o d s w e g o im ie n ia , a le rz a d k o w z a m k u w ła s n y m p rz e ­ b y w a ł, p o trz e b y o jc z y z n y u s ta w ic z n ie p o w o ły w a ły g o w p o le . B ra ł z a s z c z y tn y u d z ia ł w w o jn ie s z w e d z k ie j i m o s k ie w s k ie j. O d n ió s ł w ie lk ie z w y c ię s tw o p o d K łu s z y n e m 4 . lip c a 1 6 1 0 r., g d z ie p o ły s k iw a ły z b ro je p o ls k ie w p ie rw s z y c h p ło m ie n ia c h s ło ń c a . D łu g ie k o p je n a je ż y ły s ię n a p rz ó d , k o n ie rż a ły , ż o łn ie rz b y ł d o b re g o d u c h a i c z e k a ł ty lk o h a s ła d o w a lk i. H e tm a n Ż ó ł­

k ie w s k i n a b y s try m ru m a k u p rz e b ie g a ł s z e re g i, n a p o ­ m in a ł w o js k o d o m ę s tw a . N a re s z c ie , w id z ą c w s z ę d z ie z a p a ł d o b itw y , k a z a ł w trą b y i b ę b n y u d e rz y ć d o s p o tk a n ia . I ż e la z n e z a s tę p y , n ib y s z a lo n a n a w a łn ic a , u d e rz a ją w s z e re g i M o s k w y , k tó ra ro z s tę p u je s ię i ja k b y p ie k ie ln a o tc h ła ń o g a rn ia n a s z y c h z e w s z y s tk ic h s tro n . Z n ik a ją z o c z u h e tm a n a n ie lic z n e o d d z ia ły p o l­

s k ie ; w z n o s i o n rę c e d o g ó ry i h u fie c p o s y ła n a p o ­ m o c s w o im . Z n ie o p is a n y m z a p a łe m w p a d a ją P o la c y n a w ro g a , o d p a rc i, z a w s z e w y trw a le w ra c a ją d o b o ju . I w re s z c ie w o jsk a m o sk ie w s k ie w b e z w ła d n ą rz u c a ją s ię u c ie c z k ę . W rę c e p o ls k ic h z w y c ię z c ó w w p a d a ją b o g a te w o z y , a rm a ty i s z ta n d a ry . Z d o b y w s z y fo rte c ę i p o łą c z y w s z y s w e z a s tę p y w o je n n e , ru s z y ł Ż ó łk ie w s k i n a s to lic ę c a ró w . N a c z e le z w y c ię s k ic h w o js k p o lsk ic h , w k ro c z y ł h e tm a n p o ls k i w m u ry M o s k w y , w z ią w sz y w n ie w o lę b y łe g o c a ra S z u jsk ie g o i je g o b ra c i. T u ta j u m ia ł p o z y s k a ć z a u fa n ie M o s k a li i z d o b y ć k o ro n ę c a rs k ą d la k ró le w ic z a W ła d y s ła w a . Ż ó łk ie w s k i p o s ta ­ n o w ił d o n ie ś ć s a m k ró lo w i tę d o b rą n o w in ę i w y ru s z y ł w d ro g ę . C h w a le b n y triu m f z g o to w a ł k ró l Z y g m u n t III s w e m u h e tm a n o w i w W a rs z a w ie , g d y ż w ie d z ia ł, ż e to , c z e g o d o k o n a ł Ż ó łk ie w s k i, p rz e c h o d z iło w s z e lk ie o c z e k iw a n ie , a le n ie ste ty , n ie u m ia n o n a le ż y c ie s k o ­ rz y s ta ć z ta k d o n io s łe j c h w ili. Ś w ie tn e c z y n y Ż ó łk ie w ­ s k ie g o m o g ły b y ły P o ls k ę ra z n a z a w sz e o d o d w ie c z n e g o u w o ln ić w ro g a ! Ż ó łk ie w s k i b o w ie m b u d o w a ł p o d w a lin y p o tę g i R z e c z y p o sp o lite j n a w s c h o d z ie , m y ś la ł o ro z s z e ­ rz e n iu u n ji J a g ie llo ń s k ie j n a M o s k w ę , o n ie s ie n iu ta m k u ltu ry z a c h o d n io -p o ls k ie j. N ie u d o ln a p o lity k a je d n a k Z y g m u n ta z n iw e c z y ła s z e ro k ie te p la n y — z e z w y c ię s tw h e tm a n a , k ró l n ie u m ia ł k o rz y s ta ć . W id z ą c z a te m , ż e k ró l n ie u s łu c h a ł d o b re j je g o ra d y , p o s z e d ł p o d a w n e m u s trz e c u k o c h a n e j z ie m i ru s k ie j o d p o g a n .

P o k ilk u la ta c h s p o k o ju z n ó w g ro ź n e z a c z ę ły g ro m a d z ić s ię c h m u ry o d te j s tro n y , k tó ra ju ż o d p ie rw s z y c h la t ż y c ia p rz y n o siła Ż ó łk ie w s k ie m u n ie ­ b e z p ie c z e ń s tw a i tru d y — o d s tro n y g ra n ic ta ta rs k ic h i tu re c k ic h ...

W 1 6 2 0 r. w y ru s z y ł s ę d z iw y h e tm a n n a M o łd a w ję z g a rs tk ą ry c e rstw a , a b y p o w s trz y m a ć n a ja z d w o js k tu re c k ic h p o łą c z o n y c h z T a ta ra m i. N ie c h c ą c w d a w a ć s ię w o tw a rtą w a lk ę , h e tm a n u trz y m y w a ł s ię w d o lin ie c e c o rs k ie j i u c z y n iw s z y z w o z ó w ru c h o m y o b ó z , p o c z ą ł s ię c o fa ć k u g ra n ic o m p o ls k im . W o b o z ie p o lsk im s z e m ra ło ż o łn ie rs tw o p rz e c iw ro z k a z o m w o d z a i p o rw a ło

s ię d o o tw a rte j w a lk i ju ż b lisk o b rz e g ó w o jc z y s ty c h , n a d D n ie stre m .

Z iśc iły s ię n a js m u tn ie jsz e o b a w y . H e tm a n Ż ó ł­

k ie w sk i, re s z ta n a c z e ln ik ó w , w s z y s c y w a le c z n i ry c e rz e p o z o s ta li n a ta m te j s tro n ie D n ie s tru , n ie w ia d o m o , z a ­ m o rd o w a n i, c z y w n ie w o li. Ż a d e n z Ż ó łk ie w s k ic h n ie w ró c ił d o z a m k u o jc z y s te g o . W c h w ili n ie b e z p ie ­ c z e ń s tw a , a b y u ra to w a ć h e tm a n a p o d a n o m u k o n ia , a b y u c ie k a ł, a le Ż ó łk ie w s k i o d m ó w ił u s iln y m p ro ś b o m ry ­ c e rstw a i w y rz e k ł te p a m ię tn e s ło w a : „ G d z ie g in ą o w c e , ta m p o w in ie n b y ć i p a s te rz , m iło m i z w a m i i p rz y w a s u m rz e ć " . C ia ło h e tm a ń s k ie z n a le z io n o n a p o lu b itw y , s tra s z liw y m i ra n a m i o k ry te ... C a ła P o lsk a g ło ś n y m i d łu g im n a b o ż e ń stw e m to w a rz y s z y ła p o g rz e ­ b o w i s w o je g o h e tm a n a i b o h a te ra . Ś m ie rte ln e s z c z ą tk i je g o p o c h o w a n o w k o ś c ie le w m ie ś c ie Ż ó łk w i ra z e m z c ia łe m s y n a h e tm a ń s k ie g o , k tó ry z m a rł w s k u te k ra n , o d n ie sio n y c h p o d C e c o rą . N a g ro b o w c u w ie lk ie g o h e tm a n a , c z y ta s ię n a p is ; „ S ło d k o je s t u m ie ra ć z a o jc z y z n ę " . W e d le je g o ż y c z e n ia p o s ta w io n o m u n a d D n ie s tre m p o m n ik z k a m ie n ia c io sa n e g o , k tó ry d o tą d w id n ie je , w ś ró d p ó l o tw a rty c h , a b y te n ż e , w e d le s łó w je g o „ p o b u d z a ł in n y c h d o p ra c i z a słu g i d o o b ro ­ n y k ra ju ".

C o d o b itw y p o d C e c o rą , k tó re j 2 0 5 ro c z n ic a p rz y ­ p a d a 7 p a ź d z ie rn ik a , n ie p o n ió s ł b y Ż ó łk ie w s k i k lę sk i, g d y b y n ie o w a „ n ie z g o d a i k rn ą b rn o ś ć " s w y c h b ra c i, n a d k tó rą b o la ł p rz e z c a łe ż y c ie , m ia ła p rz y p ra w ić g o o z g u b ę p a ń s tw a i ry c e rs tw a . I. W .

„ C h rz e ś c ija n in , k tó ry d a je s ię p o w o d o w a ć m iło ś c ią d ó b r z ie m s k ic h , p o d o b n y m je s t d o o rła , k tó ry m a n o g i p o p ę ta n e s z n u re m ." Ś w . B e rn a rd .

200-letnia rocznica urodzin twórcy imperjum brytyjskiego lorda Clive.

D n ia 2 9 . w rz e ś n ia 1 7 2 5 r. u ro d z ił s ię w In d ja c h W s c h o d n ic h lo rd C liv e , tw ó rc a p a ń s tw a b ry ty js k ie g o , k tó ry p rz e z s w ą o d w a g ę i d z ie ln o ś ć , z z w y k łe g o p is a rk a z o s ta ł m ia n o w a n y g u b e rn a to re m In d y j W s c h o d n ic h . D z ię k i z w y c ię s k im p o d b o jo m i z d o ln o ś c io m d y p lo m a ­ ty c z n y m w z m a c n ia ł i ro z s z e rz a ł p o s ia d ło ś c i a n g ie lsk ie w In d ja c h i d la te g o s łu s z n ie m o ż n a g o n a z w a ć tw ó rc ą m o c a rs tw a ś w ia ta , ja k im je s t A n g lja ,

W N IE W O L I T A T A R S K IE J

Powieść z XVI wieku 1 osnuta na tle historycznem.

C Z Ę Ś Ć P IE R W S Z A . I.

Krwawe Nieszpory.

. B y ło to z a p a n o w a n ia Z y g m u n ta I, k tó re g o n a ró d k o c h a ł a p o stro n n i sz a n o w a li. N a w et su łta n tu re ck i, S o lim an , m ą d ry i d z ie ln y , sta rał się o p rz y jaź ń k ró la p o lsk ie g o , ślą c d o ń listy , p e łn e sz a c u n k u . K ra j z d a w a ł się z a b ez p ie c zo n y m o d w o jn y tu re ck ie j n a c z a s ja k iś, c o je d n ak n ie p rz e sz k a d z a ło T a ta ro m ra b u sio m tra p ić g o n a ja z d a m i sw e m i.

B y ł c ie p ły w iec z ó r w m ie sią c u k w ie tn iu . Ł ą k i ju ż b u jn ą o k ry te z ie le n ią b ły sz cz a ły o d ż ó łty c h ja sk ró w , ja k g d y b y g w ia z d k am i u sian e ; n a w ierz b ac h ro zp ę k a ły p u sz y ste k o tk i, a lu d w iejsk i z ry w ał z n ic h g a łą z k i i z w ią z y w a ł w p ę k i, b o w ła śn ie n a d c h o d z iła P a lm o w a N ied z ie la . A w io sk a to b y ła u ro c zą . N ie d a le k o T u l- c z y n a , w śró d p ó l o rn y ch tłu ste g o ć z a rn o zie m iu , n a d rz e c z k ą , je d n y m b o k ie m d o la sk u b rz o z o w e g o i o lc h o­ w e g o p rz y p arta , ro z sy p a ła się w io sec z k a , z ie lo n e m i łą k a m i, ja k w ie ń c em o k o lo n a. C h a ty , ja k sta d o w ró b li sz a ry c h , to się u ja ru tu liły , to n a c h y la ły k u rz e ce , k tó rej stru m y k k ry sz ta ło w y sz u m ia ł je sz c z e o d w io se n n e j p o w o d z i.

W łaśn ie sło n e c zk o , z a la sk ie m z a c h o d z ą c , rz u ca ło c z e rw o n y b la sk n a p a g ó rk i, z p rz e c iw n e j stro n y , n ib y w a łe m , w io sk ę o d w sc h o d u o k a la jąc e ; n a d łą k a m i w z n o siły się w ilg o tn e o p a ry , ja k siatk a sre b rzy sta, a d z w o n z c e rk iew k i b rz m ia ł ro z g ło śn ie , p o p rz e z p o la i łą k i. Ju ż się k u c e rk ie w ce tło cz y g ro m a d k a w ie śn ia­ k ó w w k o ż u c h ac h lu b g ra n a to w y c h su k m an a c h , sz e ro k im w e łn ia n y m p a se m p rz e w ią z a n y c h . N iew iasty w b ia ły c h n a g ło w ie n a m itk a c h , (W ieśn iac z k i n a U k ra in ie i P o ­ d o lu , o b w ią z u ją g ło w ę d łu g ie m i, c ie n k o tk a n em i, n ib y rę c zn ik a m i In ia n e m i, k tó ry c h d łu g ie k o ń c e n a p le c y im sp a d a ją; są to ta k z w a n e n a m itk i), d z ie w c z ę ta w k ra s­

n y c h w stą ż k ac h i k o sz u la c h w z o rz y sto c z e rw o n ą i g ra n a to w ą b a w e łn ą w y sz y w an y c h , z p o w o d u c iep łe j p o ry , b e z k o ż u c h ó w n a w e t.

O p o d a l o d w io sk i, z z a b ia ły c h b rz ó z e k , w id n ie je fu to r (fo lw are k ) n a d ja re m , g d z ie sz u m i b y stry p o to c z e k , sa d k ie m w iśn io w y m o d p ó łn o c y z a sło n ię ty d o m e k z m o d rz e w ia , a o p o d al ro jn a p a sie k a lip a m i o b sa d z o n a . N a fu to rz e ty m m ie szk a sz la c h c ic p o c z c iw y , z d z ia d ó w i p ra d z ia d ó w n a u słu g i k ra ju g o to w y . D z iś tu o sia d ł sp o k o jn ie z ż o n ą i tro jg ie m d z ie c i, k tó re m u n ib y k w ia tk i n a fu to rz e w y ra sta ły , ru m ia n e i w e so łe . Z a m ło d u słu g iw a ł w p a n c ern e j c h o rą g w i, aż d o p ó k i m u p o d K łe ck ie m , n o g i n ie o d rą b a n o . I stą d ju ż p a n B o - h o w ity n n ieje d n o k ro tn ie u g a n ia ł się za T a tarz y n e m , c h o ć te n ja k o ś sz c z ęśliw ie K o z iń c e o m ija ł, c ią g n ą c sz lak ie m ku* p o łu d n io w i, g d z ie le ż ą L a ty cz ó w i W in ­ n ic a , lu b b liże j D n ie p ru w stro n ę K ijo w a .

W ła śn ie p a n B o h o w ity n z ż o n ą i d w o m a sy n k a m i w y b ra ł się n a n ie sz p ó r d o c e rk iew k i. Ju ż się d o w ró t z b liż a ją , a p a n i B o h o w ity n o w a w b ia ły m n a g ło w ie c z ep c u i ju p ce , b a ra n k ie m k ry m sk im p o d b ite j, z a le c a H a n i, ż w aw e j i d ro o n e j d z iew o i, ż e b y n a jm ło d sz eg o d z iec k a d o b rze w iz b ie p iln o w a ła ; ju ż Ja n k o z e S ta śk ie m , za rę c e się w z ią w sz y , ż y w o n a p rzó d p o sp ie sz ają , g d y w te m ... c ó ż to ? C z y się z iem ia z a trz ę sła ? C z y n a g ła w ic h u ra p ę d z i z z a g ó r ? Z a d u d n iało c o ś o d w sc h o d u , d z ik ie o k rz y k i z a g łu sz y ły d z w o n c e rk ie w n y i n a g le , jak sz a ra ń c z a , c o c h m a rą sp a d a n a z ie lo n e p o la , w ali się ja rem h u rm a T a ta ró w .

— A łła c h u! A łłac h u ! — w rz esz c z ą, p ę d z ą c n a k o n ia c h .

T w a rze ic h ż ó łte i w y k rz y w io n e , o c z y b ły sz cz ą ce ja k w ę g le ż a rz ą ce , z ę b y b ia łe i o stre , ja k u w ilk ó w , i o n i te ż , ja k sta d o w ilk ó w d z ik ic h , rz u c ają się n a g ro m a d k ę w ie jsk ą . W jed n e j c h w ili w ieś sta n ę ła

w

p ło m ie n ia c h , a p o h a ń c y ro z b ie g łsz y się w ró ż n e stro n y , sp ę d z ali b y d ło i lu d w je d n ą w ielk ą g ro m ad ę .

S ta ry B o h o w ity n z ra z u c h c ia ł się rz u c ić n a ra tu n ek , a le g o ż o n ą p o w strzy m a ła , b o i c ó ś b y ło je d n e m u ro b ić z ta k ą h a ła strą ? N a m a w ia ła , b y się z d z ie ćm i u k ry ć g d z ie w p iw n ic a c h , a le n im to z ro b ić m o g li, ju ż się T a ta rstw o rz u ciło n a fu to r. S ta n ą ł p rz y w ro ta c h p a n B o h o w ity n z n a b itą ru szn ic ą , z a n im w ie rn y M a c ie j, c o g o w ż a d n ej n ie o p u sz c z ał p o trz e b ie , i n a ra z p a d ły d w a strza ły i d w ó c h T a ta ró w z k o n i n a z ie m ię się sto c z y ło ; a le se tk i in n y c h z ja w iło się , ja k z p o d z ie m i.

W rz a sk d z ik i n a p e łn ił p o w ie trz e , p ło m ie n ie b u c h n ę ły i ju ż p a n B o h o w ity n ta rz a ł się w e k rw i w ła sn e j, a siw a g ło w a M a c ie ja, k rw a w ą sk ą p a n a p o so k ą , o d le cia ła d a le k o n a m u ra w ę .

W g o d z in ę , z p ię k n e j w io sk i ju ż ty lk o z g lisz c za z o sta ły i re sz tk i d o p a la ją c y c h się g ło w n i; c e rk ie w k a z łu p io n a , b e z d rz w i i o k ie n , sterc z ała ja k tru p ia g ło w a o g ro m n a , d z w o n n a w e t, c o p rz e d c h w ilą w z y w a ł lu d n a n ie sz p ó r, u n ie śli p o h a ń c y , ż e b y g o p ó ź n ie j ro z b ić i p rz e to p ić . A lu d c a ły ? M ę ż c zy ź n i, c o d z ie ln ie jsi, p o le g li, b ro n ią c sw o ic h ; in n y c h p o g n a n o , z a rz u c iw sz y p o w ró z n a sz y ję, a z n im i k o b ie ty i d z iec i c o sta rsz e . N ie m o w lęta i sta rc ó w p o m o rd o w a ła d z icz , lu b p o w rzu ­ c a ła w p a lą ce się d o m o stw a ; m a ło k to z d o ła ł u c iec i sc h ro n ić się w p o d z ie m n y ch k ry jó w k a c h , sk ą d lu d z ie n a z aju trz o stro ż n ie w y c h y la li się , sz u k a ją c c iał u k o c h a n y c h sw o ic h , a lb o w y c ią g a ją c re sztk i p o ż y w ie n ia z p o d z g lisz cz i p o p io łó w .

S z c z ę śliw si b y li je sz c z e ci, k tó rzy z g in ęli: B ó g im p e w n ie n a ta m ty m św ie c ie w y n ag ro d z i m ę c z e ń stw o tu p o n ie sio n e , a le c ó ż się sta ć m ia ło z ty m i, k tó ry c h d z ic z w n ie w o lę p o g n a ła ? Ja k ie m ę k i, u d rę cz e n ia i p o k u sy c z e k a ły ic h je sz c z e w ty m sro g im ja sy rze ! A ile ż to ty sięc y n a sz y ch b ra c i ta k n ie g d y ś w ja sy r p o g n a n o !...

II.

Na Jasnej Górze.

I z n ó w się sło ń c e k u z a c h o d o w i sk ła n ia , a le z ło c iste je g o p ro m ie n ie p a d a ją n a k la sz to r, c o to o d w ie k ó w sto i n a g ó rz e , Ja sn ą z w a n e j. I p ra w d z iw ie to Ja sn a G ó ra , ta k ie d z iś o d n ie j b iją p ro m ie n ie , g d y c a ła w b la sk u ró ż o w y m z a c h o d u sk ą p a n a , z z iem i k u n ie b u , w z n o sić się z d a je. A n a g ó rę tę , n ib y sta d o g o łę b i b ia ły c h , w stę p u je g ro m a d a p ielg rzy m ó w z e stro n d a le k ic h ; starc y o siw y c h w ło sa ch i b ro d a ch , n iew iasty , m ę ż o w ie w sile w ie k u , d z ie c i n a w e t, a w sz y sc y n a k lę cz k a c h , z w o ln a n a sz c z y t g ó ry w stę p u ją , śp ie w a ją c h y m n n a sz stary : „ B o g aro d z ic o D z ie w ic o ". Z w ie ż y d z w o n się o d z y w a , o rg a n y b rz m ią n a n ie sz p ó r, a ty sią ce lu d u , n a tw a rz p a d a ją c , łą cz ą g ło sy sw e z e śp ie w e m k a p łan a :

„ P rze d ta k w ielk im S a k ra m en te m u p a d a jm y n a tw arz e" . O d śp ie w a n o n ie sz p ó r, n a b o ż e ń stw o się sk o ń c z y ło i ro z e sz li się p ie lg rz y m i, je d n i sz u k a ją c sc h ro n ie n ia p o g o sp o d a c h , in n i, a b y p o d g o łem n ie b em o b o z o w a ć , u stó p G ó ry i M a tk i C z ę sto c h o w sk iej. A le w k a p lic y B o ż e j M a tk i, p rz y b la d e m św ia te łk u la m p y sre b rn e j, c ó ż to za p o sta ć , k rz y ż e m ' le ż ą c, n i się ru sz a , n i p o d ­ n o si? M o ż n a b y m y śle ć, ż e sk a m ie n ia ła, g d y b y n ie to , ż e u sta sz ep c ą sło w a rz e w n e j m o d litw y , a z p ie rsi d o b y w a się c z a se m g ło śn ie jsz e łk a n ie . (C . d . n .)

W d z ie ja c h z w y k le w k o ń c u ro z strz y g a ją c h a ra k te ry siln e i w y trw a łe .

Automobilem poprzez Afrykę.

W ty c h d n ia c h w ró c ili w triu m fa ln y s p o s ó b m a ł­

ż o n k o w ie D e lin g e tt, k tó ry m u d a ło s ię d o k o n a ć rz e c zy is to tn ie n ie b y w a łe j. P rz e je c h a li o n i o lb rz y m ią d ro g ę o d C o lo m b -B e c h a r a ż d o C a p e to w n . P o d ró ż b y ła p rz e d ­ s ię w z ię ta p rz e z d z ie ln e g o k a p ita n a w p o ro z u m ie n iu z w ła ­ d z a m i fra n c u s k im i, ja k o p ro p a g a n d a a u to m o b iliz m u fra n ­ c u s k ie g o . W d ro d z e s w e j m u s ie li d z ie ln i p o d ró ż n ic y p rz e z w y c ię ż y ć n ie m a ło tru d ó w i n ie b e z p ie c z e ń s tw . W a lc z y li z p ia s k ie m p u s ty n i S a h a ry , k tó rą p rz e b y li w c a łe j s z e ro k o ś c i, z la s a m i, k tó ry c h g ą s z c z a s ą c z ę s to n ie d o p rz e b y c ia , z w y le w a m i rz e k , z p o s u c h ą w b e z -

•d e s z cz o w y c h k ra in a c h . N ic ic h je d n a k o w ó ż n ie w s trz y ­ m a ło . M u s ie li z b u d o w a ć w ła s n e m i s iła m i 1 4 1 m o s tó w i tra te w , c e le m p rz e b y c ia ty c h n a jro z m a its z y c h w ó d a fry k a ń s k ic h .

Z k o k a rd ą fra n c u s k ą n a p rz e d z ie w ó z p o s u w a ł s ię c ią g le n a p rz ó d . W d ro d z e k a ra w a n a , k tó ra b y ła z ło ż o ­ n a ty lk o z trz e c h o s ó b , m ia n o w ic ie w s p o m ia n e g o m a ł­

ż e ń s tw a D e lin g e tt i s z o fe ra , z w ię k s z y ła s ię o d w ie o s o b y . D z ie ln y M u rz y n M a m a d o u , b y ły o rd y n a n s k a p ita n a , d o w ie d z ia w s z y s ię o p o d ró ż y k a p ita n a , o p u ś c ił s w ó j s z c ze p i ro d z in ę , a ż e b y d z ie lić tru d y s w e g o p a n a . D ru g ą o s o b ą to b y ła m a lu tk a m a łp k a , k tó ra p o ­ c z ą w s z y o d b e lg ijs k ie g o K o n g a p o s ta n o w iła n ie o p u s z c z a ć p . D e lin g e tte . A u to m o b il p rz e b ie g ł w te n s p o s ó b d ro g ę 2 .3 0 0 k l. i w C a p e to w n z o s ta ł e n tu z ja ­ s ty c z n ie p o w ita n y p rz e z w ła d z e a n g ie ls k ie , k tó re b y ły w p ro s t z a s k o c z o n e ta k im b ra w u ro w y m w y n ik ie m . R o z u ­ m ie s ię , ż e P a ry ż i w s z y s tk ie m ia s ta , p rz e z k tó re p rz e je ż ­ d ż a li p rz y ję ły ic h n ie m n ie j e n tu z ja s ty c z n ie i d z ie ln i p o d ró ż n ic y s ą n a u s ta c h w s z y s tk ic h .

Żywi ludzie z epoki kamiennej.

„Ż y ją c y je s z c z e d z is ia j w A u s tra lji, p ie rw o tn i je j m ie s z k a ń c y , s ą b lis k im i k re w n ia k a m i c z ło w ie k a z e p o k i k a m ie n n e j'1, p o w ia d a w s w o je m d z ie le H e rb e rt B a s e d o w , a n g ie ls k i U rz ę d n ik k o lo n ja ln y , k tó ry d łu ż s z y c z a s p rz e p ę d z ił w A u s tra lji. O p in ja je g o z g o d n a je s t z tw ie r­

d z e n ia m i n a jn o w s z e j s o c jo lo g ji i e tn o lo g ji, k tó ra o d n a jd u je w is tn ie ją c y c h d o ty c h c z a s p ie rw o tn y c h s z c z e p a c h w ła ś c iw o ś c i c z ło w ie k a z m in io n y c h e p o k g e o lo g ic z n y c h .

O b s e rw u ją c te d y rd z e n n y c h m ie s z k a ń c ó w A u s tra lji, m o ż e m y s o b ie s tw o rz y ć o b ra z n a s z y c h p rz o d k ó w z e p o k i k a m ie n n e j. Z k a ż d y m ro k ie m z m n ie js z a s ię je d n a k m o ż liw o ś ć ty c h o b s e rw a c ji, p o n ie w a ż p ie rw o tn e te s z c z e p y w y m ie ra ją . Ilo ś ć w y p a d k ó w ś m ie rc i je s t u n ic h z n a c z n ie w ię k s z a , a n iż e li u ro d z in , a c y w iliz a c ja e u ro ­ p e js k a w y w ie ra n a n ic h w p ły w fa ta ln y . A lk o h o l, n ik o ty n a i in n e n a ło g i c y w iliz a c ji, p rz y c z y n ia ją s ię d o w y tę p ie n ia ty c h s z c z e p ó w o p ie rw o tn e j b u d o w ie c ia ła .

Odpowiedź Redakcji.

Zagłoba z Lubawy.

S z k o ła p o d c h o rą ż y c h je s t w M o d lin ie i w W a rs z a ­ w ie . P rz y jm u je ta m ju ż o d 1 4 la t i trz e b a z d a ć e g z a ­ m in o d ra z u d o 4 k la s y g im n a z ja ln e j.

W a ru n k i s ą d o ś ć k o rz y s tn e b o s ię o trz y m u je ta k n a u k ę ja k i u trz y m a n ie b e z p ła tn ie .

P o trz e b n e je s t ty lk o z o b o w ią z a n ie w s tę p u ją c e g o ja k i je g o z a s tę p c ó w , ż e z a k a ż d y ro k n a u k i o d s łu ż y p o d w ó jn ą ilo ś ć la t z a w o d o w o p rz y w o js k u . J e d n a k ż e o ile w ie m y p ie rw s z e ń s tw o m a ją s y n o w ie o fic e ró w i w ty m ro k u z g ło s z e ń b y ło k ilk a s e t w ię c e j n iź li m ie js c .

W restauracji.

G o ś ć : A le ż ta k u ra je s t s ta ra ....

K e ln e r G o ś ć : K e ln e r

G o ś ć : A le ja je m a m .

P o c z e m p a n p o z n a je ? P o z ę b a c h !

P rz e c ie k u ra n ie m a z ę b ó w 1

Łamigłówka

n a d e s ła ł .M u rz y n e k * z N o w e g o m ia s ta .

U ło ż y ć 1 7 w y ra z ó w z p o n iż e j p o d a n y c h z g ło s e k , k tó ry c h p o c z ą tk o w e lite ry c z y ta n e z g ó ry n a d ó ł u tw o rz ą im ię i n a z w is k o n a jw ię k s z e g o b o h a te ra p o ls k ie g o .

Z n a c z e n ie w y ra z ó w : 1 . W y s p a n a o c e a n ie In d y js k im . 2 . W ie ż a w G re n a d z ie .

3 . K a p ła n s ta ro ż y tn y c h C e ltó w . 4 . M ie s z k a n ie c A m e ry k i P ó łn o c n e j.

5 . M ia s to w A fry c e .

6 . Z g ro m a d z e n ie d u c h o w n e . 7 . M ie js c o w o ś ć k lim a ty c z n a . 8 . Ż o łn ie rz c ię ż k ie j k o n n ic y . 9 . S a ty ry k p o ls k i.

1 0 . M ia s to n a P o m o rz u . 1 1 . N a rz ę d z ie g o s p o d a rc z e . 1 2 . N a z w a re lig ji m a h o m e ia ń s k ie j.

1 3 . P la n e ta n a jb a rd z ie j o d d a lo n a o d s ło ń c a . 1 4 . P u s ty n ia w A fry c e .

1 5 . M ia s to w S z w a jc a rji.

1 6 . O d n o g a S z w e c ji.

1 7 . P rz y rz ą d d la c ię ż k o s ły s z ą c y c h .

S y la b y : R a , c ie , a n , ra , ja , le z , p a , fo n , k i, d a , ra , u r, ry , p y , te , s k i, a n , ru , c h , i, is , o t, k o , o , w ie , n e , ta s , d , s , h a , h a , ja , s a , c e , g a t, o , ś , e s , d , m a n , la , k i, p a , k a , m , m o s , s a , p u , z u , z a , n ie , liń , a l, u g , je r.

Rozwiązanie logogryfu z Nr. 33.

1 . M o rz e 6 . K im o n o 1 1 . N z

2 . A lk o h o l 7 . O b r 1 2 . In d y k

3 .

R i

Co

4 . J o w is z 9 . O d z ie n ie 1 4 . K ra k ó w

5 . A fry k a 1 0 . P ie s 1 5 . A n n a

M a r ja K o n o p n ic k a — E liz a O r z e s z k o w a n a d e s ła li: M a rja B a lic k a z L u b a w y , G . D o rr z W ą b ­ rz e ź n a , „D u d u ś " z T o p ó ln a , J a d w ig a i M a łg o rz a ta G ę s tw ic k ie z N o w e g o m ia s ta , K a ta rz y n a G o e tz z N o ­ w e g o m ia s ta , B o le s ła w J a w o rs k i z L u b a w y , „K m ic ic * z L u b a w y , K a p r. A lo jz y K n o rp s z W ile jk i, „N ie z a p o m i­

n a jk a " z N o w e g o m ia s ta , „P o d b ip ię ta * z N o w e g o m ia s ta , M a rja P o k o js k a z K a z a n ie , H e n ia i G e n ia P s z a s n y s k ie z L u b a w y , L e o n R o m a n o w s k i z e Ś w ie c ia , A p o lin a ry R o m p a ls k i z L u b ie w a , Z b ig n ie w a S c h u ttis ó w n a R z e s z ó w ,

„S re b rn a lilja " z N o w e g o m ia s ta , H a lin a S c h u lc ó w n a z N ie m . Ł ą k , A n to n i T o m a s ik z J a n ie j G ó ry , „W o n n y fio łe k * z N o w e g o m ia s ta , „Z a g ło b a * z L u b a w y , „Z ło ta ry b k a * z N o w e g o m ia s ta .

Rozwiązanie zagadki z Nr. 33.

|S | t | o | k | o | n | i I

n a d e s ła li: G . D o rr z W ą b rz e ź n a , „D u d u ś * z T o p ó ln a , J a d w ig a G ę s tw ic k a z N o w e g o m ia s ta , „K m ic ic * z L u b a w y , Ig n a c y K ra jn ik z K o n o ja d , „P o d b ip ię ta " z N o w e g o m ia s ta , M a rja P o k o js k a z K a z a n ie , H e n ia i G e n ia P s z a s n y s k ie z L u b a w y , Z b ig n ie w a S c h u ttis ó w n a R z e s z ó w , „S re b rn a lilja * z N o w e g o m ia s ta , „Z ło ta ry b k a * z N o w e g o m ia s ta .