Pozycja stratygraficzna utworów nawierconych w wierceniu strukturalnym "Gołonóg"

(1)

Karol BOJKOWSKI

Pozycia stratygraficzna utworów nawierconych w wierceniu str-ukturalnym "Gołonóg"

WSTĘP

W maju 1958 roku zakończono wiercenie strukturalne "Gołonóg",.

które _' osiągnęło końcową głębokość 1003,80 m.

Wiercenie to zaprojektowane 'przez Górnośląską Stację Terenową I.G.,

miało na celu szczegółowe poznanie najniższej części karbonu górnego,_

określenie pozycji stratygraficznej warstw ma1inowickich oraz piaskowca z Gołonoga. Założono je w dzielnicy Gołonoga Laski na wychodni piaskowca z Gołonoga (województwo katowickie).

Piaskowiec z Gołonoga manybył od dawna w !piŚImiennictwie g'eolo- gicznym z powodu wkładek z fauną i stanowił dotychczas najbardzieJ sporny punlkt, co do jego pozycji stmtyg.rafiC'llllej w Zagłębiu Górno~

6ląskim. F. Roemer (1870) koreluje go z odsłonięciami bardzo podobnych

skał w Kozłowej Górze, uznając piaskowiec z Gołonoga za naj niższą część karbonu produktywnego. Z późniejszych badaczy omawianego pia'"' skowca T. Ebert (1895) i S. Czarnocki (1909) zaliczają go do dolnego karbonu. Podobny pogląd wyraża R. Cramer (1910) opisując faunę z tegoż

piaskowca. S. Weigner (1937) nie precyzuje swojego poglądu na wiek omawianej skały podając jedynie opis znalezionych skamieniałości.

Za zaliczeniem piaskowca z Gołonoga do karbonu górnego wypowie- dzieli się W. Petrascheck (1958), S. Czarnocki (1935), S. Doktorowicz-Hreb- nicki (1935), M. Schwarzbach (1935) i ostatnio A. Pn,byl (1951).

PodaJne powyżej poglądy rómych badaczy piasIkoWC'ł gołonoskiego wy-

kazują dużą rozbieżność w ustaleniu pozycji stratygraficznej interesują.,..

cej nas skały. Wskazują one na brak znajomości niżejległej serii utwo- rów karbońskich, która byłaby pomocniczym reperem stratygraficznym.

W spągu piaskowca z Gołonoga występują według S. Doktorowicz- Hrebnickiego (1935) warstwy malinowickie. Autor ten wydzielił je na obszarze dąbrowskim Zagłębia Górnośląskiego w 1935 roku. W okolicy Sarnowa i Malinowic, położonych w odległości około 9 km od Będzina

w kierunku p6łn9cnym, S. Doktorowicz-Hrebnicki napotyka odsłonięcia

osadów karbońskich wykształconych przeważnie jako łupki, które nazwał

warstwami malinowickimi.

(2)

848 Karol Bojko'WSki

Pełniejszego obrazu o wyks:zJtałceniu litologicznym wymienionych warstw dostarczyŁo wiercenie na nadaniu górniczym "Ferdynand", które

(lSiągnęlo głębokość 785,63 m. Pod względem litologicznym serię starnowią łupki z licznymi warstewkami piaskowców. Na podstawie występowania

czarnych łupków od głębokości 654,0 m całą niżej polOŻO'I1ą serię S. Dok- torowicz-Hrebnick.i uważa za odpowiednik łupków z Posidonia becheri B r o g n. z otworu w Glazówce. .

W warstwach malinowickich, na podstawie uzyskanych materiałów

z szeregu plvtkich wierceń prowadzonych w okresie międzywojennym

w celu powiększenia nadań górniczych, powiJnny występować dwa. poldą

dy węgla: pierwszy o miąższości 1,5+2,0 m, drugi zaś 0,4+0,6 m~ jeżeli

Jirzyjmie się wiarygodność wyników. Pokłady węgla leżałyby wodległoś

ci 1.OO~200 m od st~PU'twa:rl>tw malinowickich. ' " .

Plonn~ w sensie paleontologicznym okazała się seri;;t interesujących

nas warstw, ponieważ JlaPQtk.allo tylko .. jeden .' Okaz ,Nuculopsis undulata

Phi 11. ' .

Podane powyżej poglądy na wi* piaskowca z Gołonoga oraz charak- ter litologiczny warstw malinowicld:ch, łącznie z przynależnością straty-

graficzną, były lan~owane. w·· szeregu prac

!

podręczników geolog\i do .chwili ^obecrtej.: ^~^:·^? ^:^::^' ^·.:; ::.,::,,, .. . ' ; , , . " .-

. ^~

~ .'

o·' '.' CHARAKTEkY:STYKALITO:LOGICZNO-FAUNISTYCZNA

•• <r" : ,;, ' • . ' . ~ ". .: • .' • .

i Przęwiercona' seria 'utWorów

w

^'^otwor~e^."Golonóg"Wykazuje "dUŻ{4.

':monotonię; Litologicznie 'można \YYróżnfć . iłowce i . ~!Jl0'Yce i tym; j~

ilościowe dominują pierwsze. WśrOd 'Uowców' barwy Cie'mnosżarej, czar'"

)loszarej '(oraz' szarej w górnej: częŚci profilu)' moźua:· wydzielić: 1). iłow~e

\ze słabo zaznaczającą się laminacją horyzontalną; ..

2 ):

iłowce bez!aininacji l rozpadające się

przy

uderzeo:rlu na nieforemne' bdłanlkd. ' ..

F. Mułowce barwy ciemnoszarej są często laminowane' poziomo i f.aJ:istQ,

{grubość zaś pos2JCZególnych lamin dochodzi do '15 mm. Nielicżnie występu

'je ż~1aziaik ilasty w fOrmie Smug i lronkrecji;których średnia

waha

się

w

granicach 1+3.~. Na powierzchniach warstwowań rozsiany 'jestbair:..

'dzo nieliczny dertrytus roślinny. " ." . . . . , Piaskowce wykształcone ·są jako. cienkie wklaą.ki. w liczbie 9" o miąż:..

szości sumarycznej 14,30 m. Charakteryzują się one pod względem lito- 10gicznym .. jako piaskowce . jasnoszare, . drobnoziarniste, arko?owe~ Cala nawiercona' . seria •. warstw malinowiekich leży. . prawie ' poziomo ,przy upadzie 2

+

⁵^{o •} ^'. ^. ^" ^'.^. ^' ^.... ^. ^. ^{. . .}^" ^,

,' .. W iłowcach pojawiają· się skamiehlałoŚci 'zwierzęce," które. tworzą

\vkładkj faUnistyczne. Ilość wkladek' zamyka s'ięliczbą 33. Miąższość po-

'szczególnych wkładek wykazuje: dużą rozpiętość iw~ha się w grankach

0,2 + 40,0 m. Poziom' faUnistyczny tworzy j~a' lub .kilka \ykladek

(fig. 1). . . ' . , . ,

J Stan. zachowania form jest na' {)gql. dośĆ dobry:; N aj większe zr6żnic~

wanie gatunkowe'. obserwuje się ' w poziomacili. z .formami 'bentonic;z-:- nymi - tam' gdzie występują różnorodne. grupy ·z.wierzęce. .. . . . .~

: Na podstawie, habitusu faunistyczneg~ . w' poSzczególnychJ?OZ.iomac~

można wśród warstw malinowicltich wydzielić pozió~'y, w kt,órych c;lo~J:'

'ilują formy bentoniczne lub nektoniczne. W niektórych' poziomach''Obsef'-

(3)

Stratygrafia wierl:eni'li'struktutalnego "Gołcinóg"

wuje się pośmiertne nagromadzenie :form (taria:1Joc.eriIÓZQ) lub pogi'zebalIle

. w miejscu hytowania (biocenoza). '

Goniatyty, które odgrywają główną rolę,przy określaniu pozycji ,stratygraficznej oraz porównaniu omawianych warstw, ż · analogicznymi utworami innych żagłębi, nie mają zachowanej linii lobowej. '

W celu scharakteryzowania zespołów faunistycznych: pOszczególnych poziomów; jako ,przykłady posłużyć mogą: pierwszy poziom faunistyczny

leżący na głębokości 9,5 +15,6 m z gatunkami: ~

Plieochonetes buehianus de K o n.

Sanquinolites tricostatus P o r t 1.

Nucula oblonga M a c C o y.

Nuculopsis undulata P h i 11.

Leda stilla M a c C o y.

Euphemus urei F l e m. ,J Perigramoceras sulcatum F l e m.

Następny

z

kolei

, poziOm,

w łd;órym 'Są 'Ity:tili,x) formy bentoniCzne,

występuje '-na'głębokości 48,0 -+ 51;Om. CharakterYżUje się, on .następ~- jącymi gatunkami: " " " , . '

. Rugosoehonetes ·'1ui.rd'rertSis P.b.UI, Edmondia sukata P h i 11.

Nuculopsis gibbosa F l e

m.

X X 1

Nuculopsis undulata P h i 11.

Ctenodonta ostraviensis K l e b.

Leda scharmani Ethr. . ^'^{j '} Leda stil la M a c C o y X X Leda belicostata X X

Posidoniella laevis ,!B r

own. ,. _

Posidonia eorrugata' E

t

h r~ jun.

EuphemusuTei F l

e

m. . , Maerocheilusoraniata C

r

aro.

Loxonema ej. st!-lcata de K o n.

Perigramoceras . sulcatum. F l e m.

Najbardziej ux:ozmaicony·· habitus faunistyczny stwierdzono w

pazia.:'

mie na głębokości 122,0 + 154,3 m. Reprezentowany: jest on następują

cymi formami:

Rugosochonetes hardrensis P h i 11.

Rugosochonetes lauessianUs de K o n.

_ ~anquinolites interruptus Fl i n d.

Sanquinolites tricostatus P

o

^r^{t l.}

Nticulaoblonga M a c C oy.X X Nuculopsis laevirostris P o r t l.

Nueulopsis gibbosa F l e

m.

X X Nuculopsis undulata P h i 11. X X Ctenodonta ostraviensis K l e b.

Leda attenuata F l ero. . ..

Leda belicostata S~ h w. '

Pąsidoniellalaevis,B r o w n. XX Posidonia corrugata E t h,r .. jun. X >.<

1 LIClme okazy oznaczono X X

(4)

850 Karol BOjkowsk!

Euphemus urei

F

1 e m., Euphemus sudeticus F r e c h.

Pęrigramocer.as sulcatum F 1 e m.

Orthoceras cf. calamus de K o n.

Obecność goniatytów stwierdzono dopiero na głębokości 338,0,

+-

+ 380,0 m 2. W poziomie tym obserwuje się, w porównaniu do poprzed- nich, zubożenie gatunkowe oraz ca1lkowity brak małżów. Zespół fauni-- styczny jest następujący:

Dentalium sp.

Emphalus calitilus N art.

Hyolitus sturi Kle b.

PerigraTn9ceras sulcatum F 1 e m.

Orthoceras cf. calamus de K o n.

Eumorphoceras pseudobilinque B i s a t.

Anthracoceras sp. X X

Coelonautilus subsulcatus P h i 11.

W niżej . położonych poziomach goniatyty są mniej licznie żróżnico ...

wane gatunkowo, lecz' co do ilości • wysuwają się na pierwsze miejsce ..

Przykładem moze być poziom występujący na głębokości 874,0 -+ 922,0 m.

Jego habitus faunistyczny to:

Nuculopsis sp.

Posidoniella variabilis B r o w n.

,Posidonia corrugata E t hr. jun.

Pseudoorthoceras striolatum M a y e r.

Dimorphoceras deniculatum S c h m.

Sudeticeras stolbergi P a t t. X X

Sudeticeras wilczeki P a t t. X X (tab1. I, fig. 3).

Phillibole sp.

Najbardziej ubogi w grupy zwierzęce jest ostatni nawiercony poziom,.

który napotkano na głębokości 1002,0+1003,80 m. Reprezentuje go tylko>

jedna forma:Nucula oblonga M a c C o y (kilka okazów).

Podane powyżej przykładowo najbardziej charakterystyczne poziomy

dają ostateczny obraz warunków współżycia różnych grup zwierzęcych

w warstwach, ma1inowickich.

STRATYGRAFIA

Określenie pozycji stratygraficznej utworów w wierceniu strukturalnym "Gołonóg" oparte może być na poziomach faunistycznych, w któ- rych stwierdzono obecność goniatytów. W tym celu najbardziej charakterystyczne okazują się poziomy z głębokości 338 -+ 380 m i 874 -+ 922 m.

Poziom występujący na głębokości 338 + 380 m określono pod wzglę

dem habitusu faunistycznego w poprzednim rozdziale. Występuje w nim forma Eumorphoceras pseudobilinque B i s a t, ' (tab!. I, fig. 2) znana jako typowa skamieniałość przewodnia dla naj niższej części namuru A.

ł W p02llomBcb morskich warstw ost1'&wsklch zachodniej częścl Zagłębia Górnośląskiego

gonIatyty pojawiają się dopiero poniże} poZiomu Franclszka ,w pozj.omach Btur 1 ~eonard (V. SustB. 1928). Wyjątek stanoWi region gliwicki. gdzie napotkano Je w poziomach NBnett&

l,Brąno (~_ Bojll;owski •. 1958).

(5)

Stratygrafia wiercenia strukturalnego "Gołon6g" 851

F. Demanet (1941) wymienia wyżej lJ?Odany gatunek w poziomie "Zone de Bioul" z warstw Chokier. Poziom de Bioul stanowi najniższą część warstw Chokier graniczą.cą w spągu z wizenem.

W Anglii i Szkocji Eumorphoceras pseudo'"

bilinque znany jest z wapienia węglowego (Li- mestone Coal group) poziomu g,oruatytowegD E1

według W. S. Bizata. (1928) i E. D. Currie (1952). Poziom E1 jest najniżej poł<Yi:ony w na- murze A. Również w Ir1andii IIlajniższe war- oq:oq:

stwy Pendleianu (E1 ) zawierają między innymi Eumorphoceras pseudobilinque B i s a t, którego

obecność podkreś).a w \SW1Ojej pracy E. N eVill (1957).

Z obszaru Niemiec w rnajwszej części namuru A obecność formy Eumorphoceras pse- udobilinque B d s a t stwierdza H. Schmidt (1934).

Najib1iżej poloOOnym miejscem występowa-

nia interesującegO n-as gatunlku, w s·1lootmlk:u do wiercenia w Gołonogu, jest region ostrawsko- morawski. K. Patteisky (1958) wydziela na wy- mienionym obszarze górne wa:rstwybilowieckie z poziomem Wis2Jkowice. Poziom Wiszkowice chara.kteryzuje się obecnością gatunku Eumor- phoceras pseudobilinque. Poniżej wymienianego poziomu K. Patteis.k:y 'przeprowadza granice

pomiędzy namurem A a górnym wizernem.

Fig. l. Profil wiercenia strukturalnego "Gołon6g"

Profile of structural bore-hole "Gołonóg"

1 - plasltowce, 2 - iłowce, 3 - mułowce, 4 wkładki z fauną~ a - rozprzestrzenienie na więk

szym odc1nku, b - cienkie wkładk1

1 - sandstones, 2 - claystones, 3 - sUtstones, 4 - lntercalatlons conta1n1ng fauna:· a - spread on larger sectlon; b - thin 1ntercalatlons

::.,

...

~~ ^~

~ c:;:S:

"''''

...

... 1::1.,

S:~

-

^Om

r::::::::::l 1 l:::::::::::J

D2

k~:::;:313

~4

o

51}

100 150 20fJm

1;;;;;;;1

^1003.8m

W drugim poziomie (874 -:- 922 m) występują charakterystyczne ga- tunki dla górnego wizenu, a mianowicie: Sudeticeras stolbergi P a t t., Sudeticeras wilczeki P a t t. i Dimorphoceras denticulatum S

c

h m.

K. Patteisky (1958) stwierdza w dolnych warstwach bilowieckich dwa poziomy faunistyczne: górny - Kijowice z formą Sudeticeras stolbergi P a t t. oraz dolny - Budziszowice znany z występowania Sudeticeras wilczeki P a t t. i Goniatites granosus P o r t 1. Wymienione dwa poziomy

reprezentują według niego poziom GQY2. Poziom GOY2 tworzy według

A. Kobolda (1933) najwyższe ogniwo w podziale goniatytowym wizenu w Niemczech.

Dimorphoceras denticulatum S c h m.. j.ako formę górnowizeńską

(!IIy) określił po raz pierwszy H. Schmidt (1925) z miejscowości. 0ling-<

(6)

. :~.

L ·

haUsen'w pObliZu Neheiri. G~ DelepjIle (1941) wymienia 'dbecilośćDi'1ńoi~

phoce1'asde1lticzilatum ·z . górnego wizenu (P2)' centralnego· Maroka (Sidi Mohammed Abdallah), gdzie Ił. Termier .stwierdiił jego wspólne wystę- pOWIalllie z Go'lliatites subcircularis M i 11. . ' . .' ' . '

Opierając się' na :fukcie, że w regionie os1:rawsko-morawskim formy Sudeticeras wilczeki

1

G01liatite.s. gra1l0SUS występują w jednyni poziomie, można porówtlaćpoŚrednio goniatyty z poziomu 874 -:.- 922 m z go- niatytami analogicznych poziomów w innych' zagłębiach.

W Szkocji seria: dolnego. wapienia (Lower Limestone group), odpowia-

dająca poziomowi goniatytowemu P2 według W. S .. Bisata (1928) i E. D. Currie (1952), zawiera n:liędzy innymi takie formy jak: Goniatites subcircularis M i 11. i GQ.niatjtes-n~1Psoni S mi.t h; ,

Gatunek Goniatites subcircularis w porównaniu do niemieckiego PO;

dżiału górnego wizenu odpowiada pQziomowi ,Goniatites. granosUs. Na podstawie goniatytÓw w .pozion,:lach 338 -:- 380 i 874 -:.- 922 m warstwy malinowickie zaliczono do, karł?onu górnego L dolnego. Karbon górny (namur A) reprezeIituje oocinek warstw 0,0 -:.- 393,0 m głębokości. Dolną granicę ~namuru A pr.zeprowadzono·, pqniżej poziomu 338

-+

³⁸⁰m przy zmianie! litologicznej skały, tj. w:stropie iłQwca 'laminowanego z, detry-, tusem roślinnym. KarJ:>on, dolny ,(górny wjzen) . odpowiada odcinkowi-od 393,0 -:.-1003,8 m głębOkości. W ,górnym wizenie zaliczono . . poziom 874-:.-922 m jako odpow:iednlJk po'lliomu,GoY:a.

W ~ tego W'aJI'St:\yyod 393,0~922,O' m .glębolmśc:i stanowią naj"

wyższą część górnego wizenu. iPo.zootaly. odaiJnelk 81,0 f i T~je część pośrednią pomiędzy .poziomami:, GO'Yl i GoY2' . •

Najbardziej zróżnićowany gatunkowo poziom na głębokóści ,122,0-+:

-;..: 154,3

im,

charakteryzujący się formami bentQnicznymi, odpowiada, naj!

prawdopodobniej poziomoWlBruno lub najwyższej części poziomu Wil- helmina. Porównanie to można przeprowadzić tylko z pozio:rnami. wąrstw.

pietrzlrowidkich' regionu GliwiCe ~ Pyskowice (K. Boj1rowski, 195tH, . Strop warstw maJ.inowiokich :tworzy piaSlrowiec z Goloooga,' o 'czym wspo!IDlIlli.ano we wstępie niniejszej lPI'acy. Napod.sta.wie stosu.n:lpl pia-

.skowca z Goronoga do ndżej pO~ej serii warstw mailinowicltich wynika,

że należy on do górnego karbonu. Ponieważ poziom ~a, głębokości

122,0-:.-154,3 m r~je jeden z wysdkkh poziomów marskich ;warstw pietrzkowickich, wydaje . się ,'ba!rdzio prawdop<>dobne, że piaskowiec z . Gołonoga jest ekwiwalentem jednego z dolnych poziąmów warstw grUszowskich. W tym przypadku należy przyjąć redukcję miąższości

~arstw· wpor(>Wnaniu do zachodniej części Zagłębia Górnośląskiego, co wYbitnie ZaznaJCZa . się w .regionie dąb.rows.'kim. N ajci7Jszym po2liomeni

inanskim warstw g.I'US7JOW'S!k:ic jest ,FTancisZk.a z czego W)'Il1.ika, żepia

s,kowiee gołonoski temu właśnie poziomowi odpowiada.

Do podobnych wniosków w stosunku do pozycji stratygraficznej pias,", kOlWca z Gołonoga daszedl na podstawie analizy fatu,njstyC7.Dlej M. ~hwarz.-:-

bach (1936) oraz ostatnio S~· CzaIniecki s. '

. Ostatni z wynti:enionych autorów na podstawie, dbecności w piaskowcU:

t : GolOruiga dobrze zachowanych dwóch,' dkiazów Anthracoce1'as dise'U$

;.r--' 3a~

:tz8rilie'cid

w:' re1~cle W;głÓSzonym.' ~ iuty~ lŚ59:r; 'w Pro' w KrakOwie Wypowt~Bł ' 810 za zaliczeniem pl&sl!:owca z Gołonqga do poziomu Fl'aJ?c1szka.' '

---

(7)

Stratygrafia wiercenia struldura1nego, "Gołon,óg", ,','

F r ec h; , Philipsia miicronata 'M at Co y,': i ; Euchondria' tenuidintata C r a in~ ': przypuszcza, 'że jest

on

odpowiednikiemp.oziomu F!anciszka.

WNIOSKI

, Cel jaki mialo spełniĆ wiercenie struktuI:alne Gołonóg został w pel~{

osiągnięty, ponieważ można było określić, pozycję stratygraficzną' warstw malinowickich i piaskowca

z

Gołonoga. " ' " ' , ' " ,,'

c Monotonn~e wykSztałcQfie , pod względem' litologicznym warstwy te okazały się płofirie, jeżeli chodzi o skamienialqści roślinne. Na podstawiEl

istniejących ,poziomów ,faunistycznych mama, bylo pośr~dWo określić poiycjęstraty.graficzną, pia$lkoWca:. z~onoga~eTdzono'- pogląd S.DOiktorowicz:;;1Irebnick::iegO,że dólna ~ę$ć waa"Stw

malliwwiok.ich

nal~

ży do wizenu. Stwierdzono, że warstwy rnalitnow.iCk:iew ;tegWnie' dąbtow':"

skJim tnie zawierają pokładów węgla.

Warstwy ma1.inowickie w wierceniu ~onóg wykazują ciągłość sedY':

menta'cji morskiej od spągu aż do stropu. FormynektQnicz:qe ws~azują

na obecność głębszej części zbiornika. Jedynie w górnej części profilu

mogło nastąpić nieznaczne jego spłycenie (formy !bentoniczne).

Porównując warstwy malinowickie, które reprezentują namur A z warstwami: pietrzlrowiok:imi, i gl"UISIZOwSk:imi z zachodniej części Zaglę-

bia wynika, że: "

" 1) ,.istnieje duża red~cja; miąższości na niekorzy.ść ,warstwmąlino-

Wickicl1; ' , "" , ,' , . , ,' , " " ' , , • , - - '

, , 2) brak szeregu poziomów faunistycznych w warstwach malinowickich;

,,' '3)' lupek' szlifierski;, którego spąg tworzy granicę pomiędzy 'watstwarrti pietrZlkotV:ickimi, i

gruszowslciJni,

',y; omawianych warstwa(:h tnie wyst~

i>uje. , , , - , '

: _Wyniki poróWnania warstw malinowskich (na:qlur A) z ichodpowied,

hikami 'za'chodniej cięśCi' Zagłębia GórnośIąskiego wskazuje

na.

istniejące

w tym, p~resie warunki" paleogeograficzne. Region dąbrowski w trakcię

t>sadzarua'" się omawianych warstw mial bardziej 'stabilne podłoże niż

~ach<Xini oQszar Zagłębi~.Był, O~ bardziej oddalony od jakiegokolwiek lądu w porównaniu' do zachodniej części Zagłębia; co podkr~śla obecność drobnopeUtycznych, ,o/3adów ,morskich i brak skamieniałości ,roślinny~.

p'rzyjęcie tej t,ezy tlumacżylobyredukcję miąższości warstw i ilości -pol

żiomów faunistycznych. ..' " '

Przeprowadzenie porównania warstw malinowickich z analogicznymj, utwora~we 'y/schodniefczęści :z;agłębia może być oparte na odsłonięciu, karbonu' w Otleju koło Zalasu (górny wizen) , i Wierceniu "Bolesław 33"

(górny wizen i nar,nur Ą.). , , ' " , ' ' ,"

",' W 'przekópfe kamienioło~u 'w: Orlejuodslonięte . utwory rePrezentują

górną część górnego wizenu (poziom Gigantoproductus zatissimus)~Wy

stępująca w nich fauna Jęąt beIltoniczna. w Większości brachiopodowa

(~" Czarniecki" 1956) ..

W

utw~racĄ ~ych poja~ają się też wkła~i, ru.fitą~~~

'" UzyskąnytpaterJ,al ZW1er:ce'I:l~ "BolesŁaw 33" wykazUJe obecnosc

\Vkladek'tufitbwych,' brak więksżej 'ilości fauny poża fórmą; Posidonia becheri.W c górnej, części promu, która może być już odpowiednikiem

iiiimli:hI"

A; ~'~dy niają' c4i:lraktęr, lądowy: żlepieńce,' brekcja,' piaskowce;

lupki

Z.

^SieCżką^'roślinną^,(A.'AleXaa1drowicz, 1957) .. ' . '" ' :, ,

(8)

854 Karol Bojkowski

Na podstawie krótkiej charakterystyki utworów z Orleju oraz wiercenia "Bolesław 33" i porównania jej z warstwami malinowickimi, nasuwa

się szereg spostrzeżeń. -

Warstwy malinowiokie,należące stratygraficznie do górnego wizenu,.

mają zasadniczo faunę nektoniczną reprezentowaną przez goniatyty. Z po-

wyższego faktu wynika, że utwory z Orlej u osadziły się w płytszym.

zbiam.ilku i bliżej brzegu niż warstwy malinowickie. Brak wkładek tufi-- towych w warstwach malinowickich potwierdzał jedynie koncepcje, że

:region dąbrowski w okresie sedymentacji interesujących lllJaS warstw był

obszarem bardzo spokojnym, oddalonym od działalności wulkanicznej~

której towarzyszą zwykle osuwiska podmorskie.

Przejście z wizenu do namuru w wierceniu "Bolesław 33" można

e. dużym zastrzeżeniem łączyć z fazą sudeCką, która jednak W warstwach.

malinowickich nie mznaczyła się.

Górnośląska Stacja Terenowa I.G.

Nadesłano 17 ma.rca 1959 r.

Wygłoszono na Pos. nault. Pol. Tow. Geol.

.. ^~ow1edn. 23.II.I959 r.

PISMIENNICTWO

ALEXANDROWICZ S. (1957) - utwory karbońskie w wierceniu .. B.35" w Bole~

sławiu. Arch. Inst. GeoL (maszynopis). Warszawa.

BISAT W. S. (19?-8) - In the Goniatite and Nautiloid Faunas of the Middle Coal Measures of England and Wales. Geol Surv. Great Britain. London...

BOJKOWSKI K. (1958) - stratygrafia warstw ostrawskich -w świetle bad>lń ma- krofaunistycznych. Kwart. geol, 2, nr 3, p. 532-543. Warszawa.

CRAMER R. (1913) - Die Fauna von Gołonóg. Jb. preuss. geoL L. A., 31, [1910],_

p. 129-167. Berlin.

CURRIE E. D. (1952) - Scottish Carboniferous Goniatites. Trans. Roy. Soc., 62/2,.

p. 527. Edinburgh.

CZARNOCKI S. (1909) - Badania geologiczne utworów węglowych w Zagłębiu.

Dąbrowskim. Dąbrowa Górnicza.

CZARNOCKI S. (1935) - Polskie Zagłębie Węglowe w świetle badań geologicz- nych ostatnich lat dwudziestu. (1914-1934). Pr. Państw. Inst. GeoL p. 21-23. Warszawa.

CZARNIECKI S. (1956) - Fauna dolnokarhońska w osadach facji kulmowej we- wschodniej części Górnośląskiego Zagłębia Węglowego. Prz. Geol ~

nr 4, p. 177-1'18. Warszawa.

DEMANET F. (1941) - Faune et stratigraphie de L'etage Namurien de la Bel-- gique. Mem. Mus. roy. Hist. nato Belg. 91. Bruxelles.

DELl:PINE G. (1941) - Les Goniatites du Carbonifere du M3.roc. Protec. de l'eta1;:

Fran~a,is au Maroc. Serv. Geol. Mem. 56, p. 72-74. LavaL

DOKTOROWICZ-HREBNICKI S. (1935) - Mapa szczegółowa Polskiego Zagłębia Węglowego. Arkusz Grodziec. Objaśnienia. Państw. Inst. GeoL, nr 2.- p. 13-17. Warszawa.

EBERT T. ' (i8~5) -:-

Die

stratigraphischen Ergebnisse der neueren Tiefbohrunge1l.

in Oberschlesien. Abh. preuss. geoL L,-:A.. N. -F., nr 19. Berlin.

(9)

Summary 855

.:KOBOLD A. (1939) - Die GlIiederu;ng des OOOnbar2:er 'Kulms. alach G<Xniatiten .

. Jb. preuss. geoL L.-A, 53, (1932), p. 450--525. BerliIi

NEVILL W. E. (1957) ..,.... The Geology of the Summerhill Basin Co Meath. Irelillld.

Proc. Royal IrishAcad., 58, [Bl, No. 13, p. 293. Dublin.

,PATTEISKY K. (1957) - Die phylogenetische Entwicklung der Arten von Lygino-

. pter-is. Mitt. dar Westfalischen Berggeweriksch.attsk.asse Kulruk - Fest ..

schrift. nr 12. Bochum. .

-PATTEISKY K. (1958) - Materiały przedstawione na IV Międzynarodowym Kon- gresie Geologii i Stratygrafii Karbonu. Heerlen.

PETRASCHECK W. (1918) - Geologische Studien aro Ostrande des Polniscben und des Krakauer Steinkolenreviers. Jb. geoL Reicbsanst. Wien.

:Pn.IBYL A. (195I) - O maravsko slez8kych karbonskyc:h Itrylobitech. Rozp;r. Cesk.

Akad. VM,9, rur 24, p. 1-24. Ptraha.

ROEMER F. (1870) - Geologie von Oberschlesien. Breslau.

,:SCHMIDT H. (19~5) - Die carboniscbe Goniatiten Deutschlands. Jb. preuss. geoL L.A., 45, (1924) p. 489-609. Berlin.

SCHMIDT H. (1934) - Cepbalopodenfaunen des iilteren Namur aus der Umgegend von Arnsberg in Westfalen. Jb. preuss. geoL L.-A., 54, [1933], p. 440- 461. Berlin.

;SCHW ARZBACH M. (1936) - Die Trilobiten im Oberkarbon Oberschlesiens. Jb.

preuss. geoL L.-A. 56, nr l, [1935], p. 422-443. Berlin.

-WEIGNER S (1937) - Fauna piaskowców z Gołonoga. Spraw. PoL Inst. Geol., 9,

nr 2, p. 2-63. Warszawa

.:Karol BOJKOWSKI

.,

STRATlGRAPmCAL POSITION OF SEDIME~TS PASSED TROUGO INSTRUCTURAL BORE-OOLE ;'OOŁONOG"

(Upper Slleslan Coal Basiu)

Summą~y

.In May 1958 there was comple1ed 1ibe , sIlructul"al bore-bole "Gołonóg". Tbis

~ore-bole hasbeen located on the outcrop of the Gołonów sandstone (Fig .. 1) . .lts ptJrpOSe was to accurately investigate tbe łowest part of tbe UlPPer Carboni;' ferous in the Dąbrowa ,regian of the Upper Silesian Basin, and to determine the :stratigrapbical position of the Malinowice beds and the Gołonóg sandstone.

Tbe core of tbis bore-bołe disclosed that the Malinawice beds are lithologically very monotonous. They oonsist CJhief1y of gJrey, dark-grey and Iblackish-grey clays'tones and, secondartily,of darlk-grey siltstones, Jaminated horizontally and :mavy. Besides, there 8ippear bere 9 thin ialtercalations of light-grey,. fine-grained arkose sandstones, of a tota! thickness of 14.3 >ID. The entire struck by bori.ng .series of the Malinowice, beds is laid down almost horizontally (dip 2 0..,....s 0).

In the claystones animaJ fossils appear, in 33 intercalations, of a thickness :from 0.2 to 4.0 m, each. A fauna! horiron consists of one or severalintercalations.

(10)

· :On, t~ ,1Jasisef ',~~'I?lages found :łn the' individuał:, h~~~ :t~erę might be disti~~!led" Within the l,\dalinowti~e, ,beds, .• !Jotizo.ns,in" which eithet' I;lenthonic or nektonic,forms ,prędominate. '. , . .',", "

Gotniatites do not oc:cur until a depth from 333.0 to· 330.0 m. In these hodżoos t~ereapa>ea.rs, as charactepistic fo1'pJ. for the lowermost part~f 4;he N~muriaIl Aj

$uma1:1~ho:ceras pseudobilinque B i s at., 'In the lowe;r horizons but few s,pecies of gon:t8.tites 3pPe8a:-,blit they ~ iD" 'larger quantities. ' ." .. ,.

A second ~atigrap!licałly important horizon. has ·been. disclosed alf; thedepth from' 874~O to 922.0m~

'Its

faurui!'halbiQ contains, i.a., forms lik~: Sudeticeras stol~

,bergi P a t t .,Sudeticeras wilczekt P a t t. . and DimoTp1;J.Q.ceras d~?Uiculatum S c h m.';

due to the.Se feImS this hori7JOlll s'hould be assigned .to the highest 'Part of the

UiPper yisean.. .

E1rom the Moravgka-Os-trava ;region K. il;'attei.sky (1958) Tepor1ls ,that the lower BllOlW:ioe 'beds COOIts:in two hori.2lools, ;to' rWdJt: •

an

^~^one,^.^{the .}^KdjoWfce^horiZOln

with $udeticeras stolbergi . P a t t., . and a' lower one, the Budziszowice horizol'ls in

whiOh asppeirurS, aside ol Sudeticeras wilczekLPa tlt., :form Goniatites graTWsU!r porU. Th<us we ~~iJndilrectIy assume <Ilhat .in theGołan6g· bore hole tbh~

~orręsponds to the penes1lruck ,by Iboring in 'horizon 87~ m. horizon GoY2 (Goniatites granosus), Jn' aCOOrdance with the division adopted in Gel'many (A. Ko-

~~~,}933). . ' .. .

On thebasis or.f the gortia.tites appearing in sectors 338~80 m. and 874-922 m., -the • Ma}inowice . ibeds have :been assigned tothe Upper ~dLdwer CarboniferouS'.

'The .

UPPet"

ClU1boniferous "Namurian' A) .iS'.Tepre6ented by the sool:or

ot '

strata from 0.0 to 393.0 m. depth. The .loweJ." l1?<>undary of the Namiirian A has :bem drawn below hori:zon 338-380 m., at the depth at which a lithologJical change- appears in the il'oCks, Le. at the top af the laaninated clays1:.one with ol vegetal detritus.

To the Lowet' Cart>oni:ferous (Upper Visean) has 'been assi'gned the sector eX't.arldmg foom 393.0 to 1003.8 m. dEpth. Since hori.2lOln 874-002 'bas been a55igned

to GoY2, the sediments from 922 to ł003.8m. 'l'epresent an int~eld.iate, ~ I?;ir}

between hardzons Gov2 and Goyl. ' .

The hOMO!l coTItaining ben-thonic forms and .extending between.·. ~22 and.

:l'54.3m: ls' the equivalent of .'horioon Bruno, oro~ the highest. sub::StagEi' Wilhel- mina:, from. the Pietrnkowice ibeqs of ~he. QliWice ~ .. Pyskowice 'l'egian. The OolIT- nóg sandstone lies a.t the toP, cif tlW MalinOWfce' beds, . whereas the bem underlying.

The Malinowice beds to the Namurian A; thus the discussed sandstone ls bound to be Upper Carboniferous. Assurrrlrii'~

.

iedu~ti()n of łhe beds in the Dąbrowa

":,,egi()n,ooIJl,Plll'eP with tąe 'W~~i);lart. 9f, tbe. Upp~r SilesianBąsin. 1!le ,.G21on6g

~n4stone-: ~Qulq. . ~N'esj;iond :to _ the, l<?west")W:r.i.zóń or.f the ., H~iioV,beds, J:ę... f.9-

FrancisZka I!eam.. ' , . '.. . ' '::

.' ........ ! . . . • . ,

\:.

~- TABLicA!

~Fig: 2. E!im,orphOceras PseUdobilinque B i s a t, pow. 5 X, pOziom 33~80 In

: .. ; ': EumorphoceTaspseud~bilinque Bis a~, enlargęd' X 5; hórizon338-a80 ⁿⁱ^'

, !e

^g.:3.s~eticer~ wilezeki Pa t t., 'pOw. 5 X, po~om 874-,:-922 m .

. ;:'(;. . Sude.tic~r.a~ w,iZczeki p ą.ą, elllarged X 5,ł,lorizon 87~ę~2-m

(11)

Kwart. Gp.ol., nr 4, 1959 r. TABLICA I

Fig. 2

Fig. 3

Kaml. BOJKOWSKI - Pozycja stratyg,rafi<:2ffia ut\vorów nawierCOlllych w W>i.~tU

strukturalnym "Gołonóg"