1 godzina tygodniowo. rr wie, czym zajmuje się geografia jako nauka, rr zna rodzaje skali oraz podziałkę liniową

2

RoZkłAd MATERIAłu NAuCZANIA gEogRAfII dlA klAsy I gIMNAZJuM

1 godzina tygodniowo

Hasło w podstawie programowej. Wyma-

gania szczegółowe Temat lekcji

Przewidywane osiągnięcia i działania ucznia

wiedza merytoryczna umiejętności

Uczeń: Uczeń: Uczeń:

1. Czym zajmuje się geogra- fia? Źródła wiedzy geo­

gra ficznej

wie, czym zajmuje się geografia jako nauka,

r

zna różne źródła wiedzy geograficznej

r

pojęcia: geografia

znajduje wiadomości na zadany temat,

r

podaje źródła wiedzy, z których można skorzystać, szu-

r

kając informacji na dany temat,

ocenia dostęp do informacji i szybkość ich uzyskania

r

z różnych źródeł wiedzy,

ocenia rolę obserwacji w zdobywaniu wiedzy geograficz-

r

nej,

ocenia korzyści i zagrożenia wynikające z korzystania

r

z internetu jako źródła wiedzy 1.1. Posługuje się skalą mapy

do obliczania odległości w te- renie

2. skala mapy. Znaki na ma- pie

zna rodzaje skali oraz podziałkę liniową

r

pojęcia: mapa, skala mapy, legenda mapy

podane skale zapisuje w innej postaci,

r

korzystając ze skali mapy, oblicza:

r

odległość w terenie między wskazanymi punktami, –

odległość na mapie odpowiadającą podanej odległo- –

ści w terenie,

określa skalę mapy na podstawie odległości w terenie

r

i odpowiadającej jej odległości na mapie 1.2. Odczytuje wysokość bez-

względną, oblicza wysokość względną oraz charakteryzu- je rzeźbę terenu na podsta- wie rysunku poziomicowego i mapy hipsometrycznej

3. Czytanie rysunku pozio- micowego. Mapa hipso- metryczna

podaje różnicę między mapą poziomicową a hipso-

r

metryczną

pojęcia: poziomica, wysokość względna, wysokość bezwzględna, warstwice, mapa hipsometryczna

ustala kierunki na mapie,

r

korzysta z legendy mapy,

r

na podstawie mapy poziomicowej:

r

odczytuje wysokość bezwzględną wskazanego punktu, –

oblicza wysokość względną wskazanego punktu, –

rozpoznaje wypukłą i wklęsłą formę terenu, –

rozpoznaje stok stromy i łagodny, –

określa bieg rzeki, –

odczytuje wysokość bezwzględną wskazanego punktu na

r

mapie hipsometrycznej,

rozpoznaje formy terenu na mapie hipsometrycznej

r

1.1. Wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu róż- nych informacji geograficz- nych na mapie;

4. Zależność treści mapy od

skali i tematu r wymienia wybrane rodzaje map,

zna zależność treści mapy od skali i tematu,

r

podaje, na czym polega generalizacja mapy,

r

porządkuje podane skale według wskazanej wielkości,

r

dobiera odpowiednią mapę tematyczną do omawianego

r

zagadnienia,

3

1.2. Odczytuje informacje przedstawione na mapach za pomocą różnych metod karto- graficznych

podaje główne metody kartograficzne przedstawia-

r

nia zjawisk na mapie pojęcia: generalizacja mapy

wyszukuje potrzebne informacje z określonej mapy, ko-

r

rzystając z jej legendy,

odczytuje informacje przedstawione na mapach za po-

r

mocą różnych metod kartograficznych 1.5. Dobiera odpowiednią ma-

pę w celu uzyskania określonych informacji geograficznych;

1.7. Analizuje i interpretuje treści map turystycznych

5. Wskazówki do posługi- wania się mapą

podaje główne zasady posługiwania się mapami

r r posługuje się:

skalą mapy, –

legendą mapy, –

określa kierunki na mapie,

r

orientuje plan i mapę,

r

charakteryzuje rzeźbę terenu,

r

identyfikuje obiekty geograficzne na mapie na podsta-

r

wie ich opisu,

opisuje obiekty geograficzne na podstawie mapy,

r

określa na podstawie mapy wzajemne położenie wska-

r

zanych obiektów geograficznych,

wyszukuje na mapie topograficznej i planie obiekty

r

przedstawione na zdjęciach lotniczych oraz satelitarnych 1.7. Analizuje i interpretuje

treści map ogólnogeograficz- nych

6. lądy i oceany – współ- czesny obraz powierzch- ni Ziemi

podaje nazwy i przedstawia rozmieszczenie konty-

r

nentów i oceanów

wskazuje granice umownego podziału wszechoceanu,

r

lokalizuje, korzystając z mapy, wskazane:

r

elementy linii brzegowej, poszczególnych konty- –

nentów, oceany i morza, –

niziny, wyżyny oraz łańcuchy górskie na poszcze- –

gólnych kontynentach, rowy i grzbiety oceaniczne –

pojęcia: linia brzegowa, depresja, nizina, wyżyna, góry, szelf, rów oceaniczny, grzbiet oceaniczny

charakteryzuje, na podstawie map, rozmieszczenie lą-

r

dów i oceanów na Ziemi,

porównuje cechy położenia poszczególnych lądów i oce-

r

anów

7. lekcja powtórzeniowa 2.1. Charakteryzuje kształt

i wymiary Ziemi 8. Ziemia we Wszechświe- cie. kształt i wymiary Ziemi

zna heliocentryczną teorię Kopernika,

r

wie, że bryła ziemska ma kształt geoidy,

r

podaje wymiary Ziemi: średni promień ziemski, ob-

r

wód Ziemi wzdłuż równika

pojęcia: geoida, gwiazda, planeta, księżyc, galaktyka, Droga Mleczna, Wszechświat

przedstawia na rysunku kształt Ziemi,

r

podaje najważniejsze cechy wyróżniające gwiazdę, pla-

r

netę i księżyc,

przedstawia główne założenie heliocentrycznej teorii Ko-

r

pernika oraz teorii geocentrycznej,

określa miejsce Ziemi we Wszechświecie i w Układzie

r

Słonecznym

4

2.2. Posługuje się pojęciami:

ruch obrotowy Ziemi;

2.4. Podaje najważniejsze geo- graficzne następstwa ruchów Ziemi

9. Ruch obrotowy Ziemi r wymienia cechy ruchu obrotowego Ziemi,

podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchu

r

obrotowego Ziemi

pojęcia: górowanie Słońca, zenit

demonstruje, posługując się globusem, ruch obrotowy

r

Ziemi,

wykazuje związek zmiany wysokości Słońca nad horyzon-

r

tem w rytmie dobowym z ruchem obrotowym Ziemi, na podstawie własnych spostrzeżeń podaje przykłady

r

konsekwencji ruchu obrotowego Ziemi dla środowiska przyrodniczego oraz codziennego życia i gospodarki człowieka,

wyjaśnia zjawisko dnia i nocy

r

2.2. Posługuje się pojęciami:

ruch obrotowy Ziemi 10. siatka geograficzna r wymienia cechy południków i równoleżników pojęcia: południk, równoleżnik, południk miejscowy, równoleżnik miejscowy, równik

potrafi narysować na globusie indukcyjnym:

r

elementy siatki geograficznej, –

kierunki: N, S, E, W, –

półkulę: N, S, E, W, –

potrafi wyznaczyć południk miejscowy

r

1.6. Określa położenie mate- matyczno-geograficzne punk- tów i obszarów na globusie i na mapie;

2.1. Odczytuje współrzędne geograficzne na globusie i na mapie

11. Współrzędne geogra- ficzne

wymienia elementy siatki kartograficznej

r

pojęcia: długość geograficzna, szerokość geograficzna

określa współrzędne geograficzne wskazanych punktów

r

na podstawie siatki geograficznej,

wskazuje na mapie, posługując się siatką kartograficzną,

r

kierunki główne i pośrednie oraz półkulę N,S, E,W, na podstawie siatki kartograficznej określa współrzędne

r

geograficzne wskazanych punktów z podaną dokładno- ścią,

odszukuje na mapie obiekty na podstawie współrzęd-

r

nych geograficznych 2.2. Posługuje się pojęciami:

czas słoneczny 12. Czas a długość geogra- ficzna

zna zasady obliczania miejscowego czasu słoneczne-

r

go

pojęcia: miejscowy czas słoneczny

oblicza miejscowy czas słoneczny dla wybranych punk-

r

tów Ziemi na podstawie różnicy długości geograficznej, ustala długość geograficzną punktów na podstawie róż-

r

nicy miejscowych czasów słonecznych 2.2. Posługuje się pojęciami:

czas strefowy; wyjaśnia, dla- czego zostały wprowadzone strefy czasowe i granica zmia- ny daty; posługuje się mapą stref czasowych do określania różnicy czasu strefowego i sło- necznego na Ziemi

13. Czas strefowy i urzędo- wy

podaje zasadę podziału Ziemi na strefy czasowe;

r

zna zasadę obliczania czasu strefowego,

r

zna zasadę zmiany daty po przekroczeniu linii zmia-

r

ny daty

pojęcia: czas strefowy, czas urzędowy, strefy czasu

określa czas strefowy wskazanego miejsca na podstawie

r

mapy stref czasowych,

określa datę po przekroczeniu linii zmiany daty,

r

przedstawia konsekwencje dla rachuby czasu wynikające

r

z przekroczenia linii zmiany daty,

wskazuje na mapie przykłady państw, na których teryto-

r

rium przebiega kilka stref czasowych,

uzasadnia konieczność posługiwania się czasem urzędowym

r

2.3. Charakteryzuje ruch obie-

gowy Ziemi; 14. Ruch obiegowy Ziemi r wymienia cechy ruchu Ziemi dookoła Słońca, podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchu

r

Ziemi dookoła Słońca,

wykazuje związek między stałym nachyleniem osi Ziemi

r

do płaszczyzny orbity a oświetleniem Ziemi,

5

2.4. Podaje najważniejsze geo- graficzne następstwa ruchów Ziemi

zna zasady ustalania roku przestępnego

r

pojęcia: orbita

wyjaśnia związek długości zwykłego roku kalendarzowe-

r

go i roku przestępnego z ruchem obiegowym Ziemi, oblicza, w których latach w najbliższym dwudziestoleciu

r

luty będzie miał 29 dni,

wyjaśnia związek wprowadzania czasu letniego i zimo-

r

wego z długością trwania dnia i nocy

na podstawie własnych spostrzeżeń podaje przykłady kon-

r

sekwencji ruchu obiegowego Ziemi dla środowiska przy- rodniczego oraz codziennego życia i gospodarki człowieka 2.3. Opisuje oświetlenie Zie-

mi w różnych porach roku;

podaje cechy charakterystycz- ne stref oświetlenia Ziemi, w tym ich zasięg oraz różni- ce w długości trwania dnia i nocy

15, 16. oświetlenie Ziemi r podaje cechy oświetlenia Ziemi w pierwszych dniach astronomicznych pór roku,

zna nazwy równoleżników, nad którymi Słońce gó-

r

ruje w zenicie,

podaje cechy poszczególnych stref oświetlenia Zie-

r

mi:

zmiana wysokości Słońca nad horyzontem w mo- –

mencie górowania,

strona widnokręgu, po której góruje Słońce, –

długość dnia i nocy –

pojęcia: równonoc, przesilenie letnie i zimowe, dzień i noc polarna

korzystając z rysunków, wyjaśnia zmiany w oświetleniu

r

Ziemi w pierwszych dniach astronomicznych pór roku w różnych szerokościach geograficznych,

wykazuje związek między długością dnia i nocy w umiar-

r

kowanych szerokościach geograficznych a zmianą miejsca wschodu i zachodu Słońca,

oblicza wysokość Słońca nad horyzontem w momencie

r

górowania na podanej szerokości geograficznej w dniach rozpoczęcia astronomicznych pór roku,

oblicza szerokość geograficzną miejsca na podstawie wy-

r

sokości Słońca nad horyzontem w momencie górowania w pierwszych dniach astronomicznych pór roku,

podaje przykłady konsekwencji dla życia i działalności

r

człowieka, wynikających ze zmiany ilości energii słonecz- nej docierającej do powierzchni Ziemi

17. lekcja powtórzeniowa 3.2. Oblicza amplitudę i śred-

nią temperaturę powietrza;

3.3. Wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podsta- wie analizy map temperatury powietrza i opadów atmosfe- rycznych;

1.7. Analizuje i interpretuje treści map tematycznych

18. klimat i jego składniki r podaje różnicę między pogodą a klimatem, wymienia najważniejsze składniki pogody i klimatu

r

pojęcia: klimat, amplituda temperatury powietrza, izoterma, izohieta

sporządza diagram klimatyczny,

r

oblicza:

r

średnią temperaturę powietrza, –

amplitudę temperatury powietrza, –

sumę opadów, –

przedstawia na podstawie map klimatycznych zróżnico-

r

wanie temperatury powietrza i opadów na Ziemi

3.1. Wymienia i charaktery- zuje główne czynniki klimato- twórcze;

19. Wpływ szerokości geo- graficznej oraz ukształ- towania powierzchni na klimat

podaje najważniejsze czynniki klimatotwórcze,

r

zna zasadę obliczania różnicy temperatury powietrza

r

wraz ze zmianą wysokości bezwzględnej

czyta mapy klimatyczne,

r

na podstawie map i diagramów klimatycznych lub danych

r

liczbowych przedstawia wpływ szerokości geograficznej i rzeźby terenu na klimat wskazanych obszarów Ziemi,

6

3.2. Wykazuje na przykładach związek między wysokością Słoń ca a temperaturą powietrza

pojęcia: czynnik klimatotwórczy, cień opadowy r oblicza temperaturę powietrza na wskazanych wysoko- ściach bezwzględnych

3.1. Wymienia i charaktery- zuje główne czynniki klimato- twórcze

20. Wpływ morza na klimat r podaje cechy klimatu morskiego i kontynentalnego, podaje nazwy wybranych prądów morskich

r

pojęcia: zimny prąd morski, ciepły prąd morski, mon- sun

odczytuje z diagramów klimatycznych, danych liczbo-

r

wych lub map klimatycznych cechy klimatu morskiego i kontynentalnego,

przedstawia wpływ morza, w tym prądów morskich na

r

klimat,

przedstawia na schemacie monsunowe krążenie powie-

r

trza w Azji Południowo-Wschodniej 3.1. Wymienia i charaktery-

zuje główne czynniki klimato- twórcze

21. Wpływ człowieka na kli- mat

opisuje mechanizm efektu cieplarnianego,

r

podaje przykłady działań człowieka prowadzące do

r

nasilania się efektu cieplarnianego,

podaje przykłady skutków wzrostu efektu cieplarnia-

r

nego

pojęcia: efekt cieplarniany, smog

objaśnia różnicę pomiędzy efektem cieplarnianym

r

a wzrostem efektu cieplarnianego,

podaje przykłady działalności człowieka powodującej

r

zmiany klimatu w skali lokalnej i globalnej (np. miejska wyspa ciepła, smog, dziura ozonowa)

3.2. Charakteryzuje na podsta- wie wykresów lub danych licz- bowych przebieg temperatury powietrza i opadów atmosfe- rycznych w ciągu roku w wy- branych stacjach meteorolo- gicznych położonych w różnych strefach klimatycznych;

3.3. Wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podsta- wie analizy map stref klima- tycznych;

3.4. Podaje na podstawie map tematycznych zależności mię- dzy strefami oświetlenia Ziemi a strefami klimatycznymi

22. Zróżnicowanie klimatycz- ne Ziemi. strefy klima- tyczne

zna kryteria wydzielania stref klimatycznych i typów

r

klimatu,

podaje najważniejsze cechy stref klimatycznych,

r

wymienia najważniejsze cechy wybranych typów kli-

r

matu Ziemi

pojęcia: strefa klimatyczna

porównuje na podstawie diagramów klimatycznych lub

r

danych liczbowych wybrane typy klimatu,

wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie

r

analizy map stref klimatycznych,

porównuje warunki klimatyczne wskazanych stref klima-

r

tycznych

wykazuje na podstawie map tematycznych, zależności

r

między strefami klimatycznymi a strefami oświetlenia Ziemi,

interpretuje mapy klimatyczne

r

3.4. Wykazuje wpływ klima- tu na zróżnicowanie roślinno- ści i gleb na Ziemi

23. Wpływ klimatu na zróżni- cowanie roślinności i gleb w strefie gorącej

podaje nazwy formacji roślinnych występujących

r

w strefie gorącej,

zna kryterium wyróżniania poszczególnych formacji

r

roślinnych,

wymienia główne obszary występowania poszcze-

r

gólnych formacji roślinnych w strefie gorącej,

rozpoznaje wybrane formacje roślinne strefy gorącej na

r

podstawie opisu lub fotografii,

charakteryzuje poziomy glebowe wybranych gleb strefy

r

gorącej (na podstawie rysunków),

wykazuje, na podstawie map tematycznych, zróżnicowa-

r

nie roślinności i gleb na Ziemi,

7

podaje wybrane gatunki roślin i zwierząt charaktery-

r

styczne dla danych obszarów Ziemi,

wymienia typy gleb występujące w strefie gorącej

r

pojęcia: gleba strefowa

wykazuje współzależności między roślinnością, glebami

r

a warunkami klimatycznymi strefy gorącej

3.4. Wykazuje wpływ klima- tu na zróżnicowanie roślinno- ści i gleb na Ziemi

24. Wpływ klimatu na zróż- nicowanie roślinności i gleb w strefie umiar- kowanej i chłodnej

podaje nazwy formacji roślinnych występujących

r

w strefie umiarkowanej i chłodnej,

zna kryterium wyróżniania poszczególnych formacji

r

roślinnych,

wymienia główne obszary występowania poszcze-

r

gólnych formacji roślinnych strefy umiarkowanej i chłodnej,

podaje wybrane gatunki roślin i zwierząt charaktery-

r

styczne dla danych obszarów Ziemi,

wymienia typy gleb występujące w strefie umiarko-

r

wanej i chłodnej

rozpoznaje, na podstawie opisu lub fotografii, wybrane

r

formacje roślinne strefy umiarkowanej i chłodnej, charakteryzuje poziomy glebowe wybranych gleb strefy

r

umiarkowanej i chłodnej (na podstawie rysunków), wykazuje, na podstawie map tematycznych, zróżnicowa-

r

nie roślinności i gleb na Ziemi,

wykazuje współzależności między roślinnością, gleba-

r

mi a warunkami klimatycznymi strefy umiarkowanej i chłodnej

1.2. Odczytuje informacje przedstawione na mapach za pomocą różnych metod karto- graficznych

25. Przyczyny zróżnicowa- nia wód powierzchnio- wych Ziemi

podaje nazwy największych rzek na poszczególnych

r

kontynentach i lokalizuje je na mapach (w tym kon- turowych),

zna nazwy i rozmieszczenie wybranych jezior świata

r

i lokalizuje je na mapach (w tym konturowych) pojęcia: rzeka: główna, stała, okresowa, system rzecz- ny, dorzecze, dział wodny, zlewisko, obszar bezodpły- wowy

wykazuje zależność między siecią rzeczną na danym ob-

r

szarze a klimatem (w tym zasilanie rzeki)

określa na podstawie mapy, do jakich zlewisk należą

r

wskazane rzeki,

wyjaśnia przyczynę rozmieszczenia obszarów bezodpły-

r

wowych na poszczególnych kontynentach,

wyznacza na mapie konturowej dział wodny pomiędzy

r

wskazanymi zlewiskami lub dorzeczami

26. lekcja powtórzeniowa 3.5. Podaje główne cechy

płytowej budowy litosfery 27. Teoria płyt litosfery. Ru- chy górotwórcze

podaje główne cechy płytowej budowy litosfery,

r

wie, że przyczyną ruchu płyt litosfery są ruchy mag-

r

my,

wie, że ruchy górotwórcze są pierwszym etapem po-

r

wstawania gór o budowie fałdowej

pojęcia: skorupa ziemska, litosfera, płyta tektoniczna, magma, lawa, ruchy górotwórcze

wyjaśnia przyczyny ruchu płyt litosfery,

r

opisuje na podstawie schematu powstanie grzbietów

r

oceanicznych,

wyjaśnia na podstawie schematu ruchy górotwórcze jako

r

skutek ruchu płyt litosfery,

rozpoznaje na rysunkach: fałd, płytę, uskok

r

3.5. Wykazuje związki pomię- dzy płytową budową litosfe- ry a występowaniem zjawisk wulkanicznych i trzęsień ziemi

28. Wulkany i trzęsienia zie­

mi

wie, że wybuchy wulkanów i trzęsienia ziemi najczę-

r

ściej zachodzą na granicach płyt litosfery,

wskazuje na podstawie mapy obszary częstych trzę-

r

sień ziemi i wybuchów wulkanów,

opisuje budowę wulkanu na podstawie schematu,

r

opisuje wybuch wulkanu i trzęsienie ziemi,

r

rozpoznaje na ilustracjach lub okazach produkty wybu-

r

chu wulkanu,

8

zna budowę wulkanu

r

pojęcia: wulkan, erupcja, trzęsienie ziemi, obszary sejsmiczne, tsunami

wykazuje związki między płytową budową litosfery a wy-

r

stępowaniem zjawisk wulkanicznych i trzęsień ziemi, ocenia wpływ występowania wulkanów i trzęsień ziemi

r

na środowisko przyrodnicze oraz na życie i działalność człowieka

4.3. Rozpoznaje główne ro- dzaje skał występujących we własnym regionie i w Polsce

29. Przyczyny zróżnicowa- nia skał występujących na Ziemi

zna nazwy wybranych skał,

r

podaje podział skał ze względu na genezę,

r

przedstawia genezę wybranych skał: piaskowca, zle-

r

pieńca, węgla kamiennego, wapieni, soli kamiennej, granitu, bazaltu, gnejsu, marmuru

pojęcia: minerał, skała

opisuje cechy skał na podstawie ich wyglądu,

r

rozpoznaje okazy wybranych skał (np. piasek, żwir, glina,

r

less, piaskowiec, zlepieniec, węgiel kamienny, wapień, granit, bazalt, gnejs, marmur),

rozpoznaje i nazywa skały występujące w najbliższej

r

okolicy szkoły,

potrafi zinterpretować prosty profil geologiczny

r

3.6. Rozumie pojęcie wie-

trzenia 30. Wietrzenie skał r zna rodzaje wietrzenia,

wie, że kras jest rodzajem wietrzenia chemicznego

r

pojęcia: wietrzenie mechaniczne (fizyczne), chemicz- ne i biologiczne, pokrywa zwietrzelinowa, gołoborza

wyjaśnia różnice między wietrzeniem fizycznym, che-

r

micznym i biologicznym,

wykazuje na przykładach zależność przebiegu wietrzenia

r

od rodzaju skał i warunków klimatycznych, ocenia znaczenie procesu wietrzenia w przyrodzie

r

3.6. Opisuje rzeźbotwórczą rolę wód płynących, fal mor- skich; rozumie pojęcie erozji

31. Rzeźbotwórcza działal- ność rzek oraz mórz

zna rodzaje rzeźbotwórczej działalności rzeki:

r

niszcząca (erozja), –

transportująca, –

budująca (akumulacja), –

zna rodzaje rzeźbotwórczej działalności morza

r

w strefie brzegowej: niszcząca (abrazja), transportu- jąca i budująca,

podaje przykłady form terenu powstałe w wyniku

r

rzeźbotwórczej działalności rzeki i morza

pojęcia: erozja – wgłębna, boczna, akumulacja, abra- zja meander, starorzecze, delta, estuarium, klif

wyjaśnia rzeźbotwórczą działalność rzeki w różnych od-

r

cinkach jej biegu, korzystając ze schematów i fotografii oraz własnych obserwacji,

rozpoznaje i opisuje na podstawie rysunków lub fotografii

r

wskazane formy terenu powstałe w wyniku rzeźbotwór- czej działalności rzeki lub morza w strefie brzegowej, wyjaśnia genezę wskazanych form terenu powstałych

r

w wyniku rzeźbotwórczej działalności rzeki lub morza, rozpoznaje, korzystając z mapy, rodzaj ujścia wskazanej

r

rzeki,

rozpoznaje i opisuje formy terenu występujące w naj-

r

bliższej okolicy 3.6. Opisuje rzeźbotwórczą

rolę lodowców górskich; rozu- mie pojęcie erozji

32. Rzeźbotwórcza dzia- łalność lodowców gór- skich

zna warunki powstawania lodowców górskich,

r

zna rodzaje rzeźbotwórczej działalności lodowców:

r

erozja, –

transport, –

akumulacja, –

podaje przykłady form terenu powstałych w wyniku

r

niszczącej i budującej działalności lodowców górskich pojęcia: granica wiecznego śniegu, firn, pole firnowe, morena, kotły lodowcowe (cyrki), dolina U-kształtna

wykazuje związek występowania lodowców z warunka-

r

mi klimatycznymi,

rozpoznaje na podstawie rysunków lub fotografii przy-

r

kładowe formy terenu powstałe w wyniku działalności lodowców górskich oraz wyjaśnia ich genezę

9

3.6. Opisuje rzeźbotwórczą rolę wiatru; rozumie pojęcie erozji

33. Rola wiatru w modelo- waniu rzeźby terenu

zna rodzaje rzeźbotwórczej działalności wiatru: wy-

r

wiewanie, erozja, transport, akumulacja,

podaje przykłady form terenu powstałe w wyniku

r

działalności wiatru (wydma, grzyb skalny)

pojęcia: erozja wiatru (korazja), wywiewanie (defla- cja)

rozpoznaje i opisuje na podstawie rysunku lub fotografii

r

wskazane formy terenu powstałe w wyniku działalności wiatru oraz wyjaśnia ich genezę,

ukazuje rzeźbotwórczą rolę wiatru w modelowaniu rzeź-

r

by pustyń

3.4. Wykazuje wpływ klima- tu na zróżnicowanie roślinno- ści i gleb na Ziemi;

3.6. Opisuje rzeźbotwórczą rolę wód płynących

34. Współzależności między składnikami środowiska przyrodniczego na przy- kładzie gór

wymienia cechy klimatu górskiego,

r

wie, że w górach występują piętra klimatyczne i do-

r

stosowane do nich piętra roślinne, wymienia cechy górskiej rzeźby terenu

r

pojęcia: piętra klimatyczne, piętra roślinne, fen (hal- ny), dolina V-kształtna, ruchy masowe

wykazuje na przykładzie gór wpływ wysokości n.p.m. na

r

zmiany klimatu i roślinności,

wyjaśnia, korzystając z rysunku, mechanizm powstawa-

r

nia wiatru halnego,

przedstawia rolę rzek w modelowaniu górskiej rzeźby

r

terenu,

ocenia skutki ruchów masowych dla środowiska przyrod-

r

niczego oraz życia i działalności człowieka 35. lekcja powtórzeniowa

1.7. Analizuje i interpretuje treści map ogólnogeograficz- nych

37, 38. Czym wyróżniają się kontynenty?

lokalizuje na mapach (również konturowych) wska-

r

zane obiekty geograficzne położone na poszczegól- nych kontynentach,

podaje wyróżniające cechy środowiska przyrodnicze-

r

go poszczególnych kontynentów

opisuje środowisko przyrodnicze wskazanego kontynentu

r

z uwzględnieniem wybranych cech, na podstawie map tematycznych,

wyjaśnia na przykładach przyczyny przestrzennego zróż-

r

nicowania środowiska przyrodniczego na poszczególnych kontynentach