Zróżnicowanie etnograficzne Polski
Wprowadzenie Przeczytaj
Grafika interaktywna Sprawdź się
Dla nauczyciela
Granice regionów etnograficznych w Polsce na przestrzeni wieków miały zmienny charakter. Na ich wyodrębnienie się w poszczególnych momentach dziejowych wpłynęły warunki geograficzne, możliwości zagospodarowania terenu, jego izolacja i czas zasiedlania, historyczne podziały polityczne,
administracyjne czy własnościowe oraz podziały wynikające z administracji kościelnej.
Twoje cele
Omówisz grupy etniczne zamieszkujące obszar Polski.
Scharakteryzujesz grupy etnograficzne.
Wymienisz cechy wyróżniające każdą z grup.
Wskażesz na mapie Polski obszary zamieszkiwane przez poszczególne grupy etnograficzne.
Zróżnicowanie etnograficzne Polski
Źródło: licencja: CC BY-SA 4.0, dostępny w internecie:
h ps://pl.wikipedia.org/wiki/Stroje_ludowe_w_Polsce#/media/Plik:Highlanders'_Wedding_-_folk_performance_in_Podhale_costume.jpg.
Przeczytaj
Podstawowy podział kraju na pięć wielkich regionów pozostał niemal niezmieniony od czasów średniowiecza. Stanowią go dawne historyczne dzielnice Polski:
Wielkopolska, Małopolska, Pomorze, Śląsk, Mazowsze.
Polska jest zaliczana do państw jednolitych pod względem narodowościowym, etnicznym i religijnym.
Żyją tu następujące główne grupy etniczne (w nawiasie podano liczbę osób deklarujących przynależność do danej grupy):
Górale (2 935 osób), Łemkowie (10 531 osób), Kaszubi (232 547 osób), Ślązacy (846 719 osób), Kurpie (269 osób).
Zamieszkują również następujące mniejszości etniczne:
Karaimi (346 osób), Tatarzy (1 916 osób), Łemkowie (10 531 osób), Romowie (17 049 osób).
Do miana mniejszości etnicznych pretendują częściowo także Ślązacy i Kaszubi.
Prawo mniejszości etnicznych w Polsce gwarantuje Konstytucja oraz Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym.
Charakterystyczną cechą mniejszości etnicznych jest ich odrębna gwara lub dialekt.
Mapa dialektów polskich przedstawia się następująco:
Mapa dialektów
Źródło: dane z narodowego spisu powszechnego z 2011 roku.
Źródło: By Aotearoa - Praca własna, CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0, dostępny w internecie:
h ps://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=11836448.
Górale – mieszkańcy terenów podgórskich i obszarów górskich. Zasiedlili obszary górskie (Karpaty) między XIV a XVIII wiekiem. Etnografowie podzielili polskich górali na 3 grupy: górali śląskich, górali czadeckich oraz małopolskich. Górale posiadają własną, bogatą w tradycje kulturę oraz posługują się charakterystyczną gwarą. Są wyznania rzymskokatolickiego, większość górali jest głęboko wierząca.
Wyróżniają się na tle społeczeństwa polskiego charakterystycznym strojem, który zawsze ubierają na uroczystości narodowe, świąteczne czy rodzinne. Górale od czasów osiedlenia się na tych terenach zajmują się głównie wypasem owiec i bydła mlecznego na halach. Znani są z wyrobu sera tak w Polsce, jak i poza granicami kraju.
Górale z okolic Beskidu Żywieckiego
Źródło: licencja: CC BY 3.0, dostępny w internecie: h ps://pl.wikipedia.org/wiki/Górale#/media/Plik:Young_Gorals_of_Zywiec_2008_10.jpg.
Łemkowie – zamieszkują głównie zachodnią Polskę, aż 93% z nich zasiedla trzy województwa:
dolnośląskie, małopolskie i lubuskie. Łemkowie zachowali swą tożsamość i odrębność, zarówno kulturową, językową (język łemkowski to jedna z wielu odmian języka ukraińskiego z naleciałościami polskiego i słowackiego), jak i wyznaniową (są w większości wyznania grekokatolickiego).
Kaszubi (Pomorzanie) – to słowiańska ludność autochtoniczna Pomorza. Część Kaszubów zachowała własną kulturę i znajomość języka. Są w większości katolikami. Zdecydowana większość jej członków posiada podwójną identyfikację – narodową polską i etniczną kaszubską, choć są i tacy, którzy identyfikują się wyłącznie jako Kaszubi.
A Łemkowie są, mają swoją, te właśnie rusińsko‑karpacką historię i kulturę (...).
Łemko był, jest i pozostanie Łemkiem bez względu na to, gdzie los każe mu żyć.
Swoją narodowość wybiera sobie każdy według swojego sumienia i duszy.
Łemkowszczyznę zaś po wsze czasy będzie uznawał za swą ziemię.
“
Jarosław Zwoliński
Tyle zawsze było historii Kaszubów, ile w niej było dokonań samych Kaszubów.
Ale historia ich będzie trwała tak długo, dopóki imię Kaszubów, ich mowa, ich obyczaj, ich kultura będą stanowiły wartość dla nich samych.
“
prof. Gerard Labuda
Kaszubki strój damski
Źródło: licencja: CC BY-SA 2.5, dostępny w internecie:
h ps://pl.wikipedia.org/wiki/Strój_kaszubski#/media/Plik:Dzewus_w_kaszebsczich_ruchnach.jpg.
Ślązacy – zamieszkują głównie tereny Górnego Śląska. Odrębność kulturowa autochtonicznych Ślązaków polega na silnie rozwiniętym poczuciu tożsamości, która wyraża się w więziach regionalnych,
elementach kultury i - szczególnie - w używaniu gwar śląskich. Część Ślązaków uznaje swoją
przynależność etnograficzną za narodowość, a gwarę - za język. Są katolikami. Szczególnie ważny jest dla tej grupy etos pracy.
Kurpie – zamieszkują tereny dwóch puszcz mazowieckich: Puszczy Zielonej (zwanej też Puszczą Kurpiowską lub Zagajnicą) i Puszczy Białej. Są znani z wytwarzania biżuterii z bursztynu. Stworzyli niepowtarzalną kulturę obejmującą obyczaje, budownictwo, rękodzieło, śpiew i taniec. Do dziś zachowała się i wciąż jest w użyciu mowa kurpiowska. Kurpie są gorliwymi katolikami.
Karaimi – są najmniej liczną mniejszością etniczną w Polsce, którą wyróżniają obyczaje, język (karaimski, rzadko jednak używany w życiu codziennym – zachowany w obrzędach religijnych) i religia. Wyznają karaimizm – religię wywodzącą się z judaizmu, ale czerpiącą również z islamu i chrześcijaństwa. Są rozproszeni po całym kraju, a największa ich społeczność zamieszkuje województwa: mazowieckie, łódzkie, dolnośląskie i pomorskie.
Tragedia Górnoślązaka polega na tym, że nie jest on ani Polakiem, ani Niemcem, ale właśnie Górnoślązakiem, i że w każdym wypadku robi mu się krzywdę, gdy zalicza się go do Polski albo do Niemiec.
“
August Scholtis
Tradycyjny dom karaimski
Źródło: licencja: CC BY 3.0, dostępny w internecie: h ps://pl.wikipedia.org/wiki/Karaimi#/media/Plik:Trakai_Karaite_house.JPG.
Tatarzy – ludność pochodzenia tureckiego z Europy Wschodniej i północnej Azji. Wyróżniają się bogatą spuścizną kulturową będącą połączeniem orientalnej kultury islamu z kulturą chrześcijańską. Są
muzułmanami. Po II wojnie światowej w granicach Polski pozostały dwie wsie, które zachowały charakter tatarski. Obie położone są w województwie podlaskim: Bohoniki i Kruszyniany. Gminy tatarskie działają również w Białymstoku, Gorzowie Wielkopolskim i Gdańsku.
Romowie – mniejszość etniczna wywodząca się z Indii. Mieszkają na terenie całej Polski, a największe ich skupiska występują w Małopolsce i na Dolnym Śląsku. Łączą tradycje katolickie, protestanckie lub muzułmańskie z elementami pogaństwa, hinduizmu i własnych obrzędów. W swoim środowisku posługują się językiem romani (romskim).
Tancerki w romskich strojach podczas fes walu
Źródło: licencja: CC 0, dostępny w internecie: h ps://www.flickr.com/photos/25027666@N02/9273446125.
Słownik
etnografia
dyscyplina zajmująca się opisem i analizą (często porównawczą) kultur ludzkich oraz ich dziedzin i wytworów w historycznych uwarunkowaniach (żródło: słownik PWN)
grupa etniczna
grupa ludzi identyfikujących się ze sobą w oparciu o wspólne doświadczenia społeczne, kulturowe, narodowe oraz historyczne; przynależność do grupy etnicznej najczęściej wiąże się ze wspólnym dziedzictwem kulturowym, językiem, strukturą społeczną, wierzeniami, rytuałami, kuchnią czy wyglądem zewnętrznym
mniejszość etniczna
grupa etniczna, która jest osiedlona na terytorium innej zbiorowości i wyróżnia się odrębnym pochodzeniem i kulturą, a często także językiem i religią; z jednej strony mniejszości etniczne zwykle starają się zachować swoją odrębność, z drugiej strony podlegają procesom asymilacji kulturowej;
mniejszość etniczna, w odróżnieniu od mniejszości narodowej, nie posiada i nigdy nie posiadała własnego państwa.
mniejszość narodowa
grupa ludzi zamieszkująca obszar danego państwa, odróżniająca się od większości społeczeństwa językiem, kulturą, pochodzeniem etnicznym bądź religią; mniejszość narodowa, w odróżnieniu od mniejszości etnicznej, posiada lub posiadała własne państwo, które - zgodnie z funkcjonalną teorią powstania państwa - jest najwyższą formą rozwoju grupy społecznej
region etnograficzny
jest rozumiany na dwa sposoby: jako umowne pojęcie lub jako rzeczywistość historyczna; jest to więc pewna całość zajmująca miejsce w przestrzeni oraz narzędzie do grupowania cech tej przestrzeni;
w celu wyznaczania poszczególnych regionów istotne są relacje pomiędzy przestrzenią a występującymi na niej zjawiskami kulturowymi oraz działalnością człowieka w określonej perspektywie czasowej (źródło: A. Brencz)
Grafika interaktywna
Polecenie 1
Zapoznaj się z grupami etnograficznymi występującymi w Polsce. Wybierz społeczność znajdującą się najbliżej Twojego miejsca zamieszkania, a następnie scharakteryzuj ją, korzystając ze zróżnicowanych źródeł informacji geograficznej.
Etnograficzna mapa Polski
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Sprawdź się
Pokaż ćwiczenia:輸醙難
Ćwiczenie 1 Ćwiczenie 2 Ćwiczenie 3 Ćwiczenie 4 Ćwiczenie 5 Ćwiczenie 6 Ćwiczenie 7 Ćwiczenie 8
輸 輸 輸 醙 醙 醙 醙 難
Dla nauczyciela
Imię i nazwisko autora: Magdalena Filewicz Przedmiot: geografia
Temat zajęć: Zróżnicowanie etnograficzne Polski
Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum i technikum, zakres rozszerzony, klasa III PODSTAWA PROGRAMOWA
XV. Zróżnicowanie społeczno‑kulturowe Polski: regiony etnograficzne, poziom życia, zachowania prokreacyjne Polaków, zalety i wady życia na wsi i w mieście, cechy miast, zaangażowanie w działalność społeczną, preferencje wyborcze, partycypacja społeczna, ubóstwo, wykluczenie i solidarność społeczna.
Uczeń:
1. przedstawia zróżnicowanie etnograficzne Polski.
Kształtowane kompetencje kluczowe
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji, kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie uczenia się.
Cele operacyjne Uczeń:
omawia grupy etniczne zamieszkujące na terenie Polski, charakteryzuje grupy etnograficzne,
charakteryzuje cechy wyróżniające każdą z grup,
wskazuje na mapie obszary zamieszkiwane przez poszczególne grupy.
Metody i techniki nauczania: blended‑learning Formy zajęć: indywidualne, grupowe
Środki dydaktyczne: e‑materiał, komputer, rzutnik Materiały pomocnicze
- A. Brencz, Wielkopolska jako region etnograficzny, wyd. naukowe UAM.
PRZEBIEG LEKCJI Faza wprowadzająca
Czynności wstępne (powitanie, sprawdzenie listy obecności, sprawdzenie ewentualnej pracy domowej).
Przedstawienie celów lekcji.
Wprowadzenie do tematu - nauczyciel wyjaśnia, jakie czynniki wpłynęły na zróżnicowanie etnograficzne Polski.
Faza realizacyjna
Nauczyciel, korzystając z e‑materiału, charakteryzuje grupy etnograficzne zamieszkujące w Polsce.
Następnie uczniowie, korzystając z e‑materiału i schematu interaktywnego oraz ze stron
internetowych, wypisują informacje dotyczące grup etnograficznych w zakresie ich religii, miejsca zamieszkania, tradycji, języka, strojów i obrzędów.
Uczniowie odpowiadają na polecenie zawarte w e‑materiale, wskazując regiony zamieszkiwane przez poszczególne grupy.
Na forum klasy grupy prezentują efekty swojej pracy. Nauczyciel nagradza najlepszą grupę.
Faza podsumowująca
Podsumowanie i utrwalenie wiedzy poprzez wymienienie najważniejszych grup etnograficznych.
Praca domowa
Przygotowanie prezentacji multimedialnej przedstawiającej informacje na temat strojów, zwyczajów, języka i religii poszczególnych grup.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium
Grafika zawarta w e‑materiale może być wykorzystana jako samodzielne multimedium. Temat zostaje też zrealizowany w wypadku pominięcia multimedium bazowego.
Multimedium może być wykorzystane w lekcjach poruszających zagadnienia etnograficzne Polski oraz w lekcji pt. ,Grupy etniczne i mniejszości narodowe w Polsce.
