Wielkie ruchy migracyjne. Wprowadzenie Przeczytaj Grafika interaktywna Sprawdź się Dla nauczyciela

Wielkie ruchy migracyjne

Wprowadzenie Przeczytaj

Grafika interaktywna Sprawdź się

Dla nauczyciela

Wiesz już, czym są migracje. Znasz podstawowe pojęcia z nimi związane. Potrafisz wskazać główne kierunki współczesnych migracji zewnętrznych i wewnętrznych na świecie. W bieżącym materiale usystematyzujesz natomiast swoją dotychczasową wiedzę na temat wielkich ruchów migracyjnych zachodzących w przeszłości. Pomocne będą ci zatem wiadomości zdobyte na lekcjach historii. Jedne z największych ruchów migracyjnych były następstwem odkrycia Nowego Świata.

Repliki statków z I wyprawy Krzysztofa Kolumba do Ameryki. Wielkie odkrycia geograficzne doprowadziły między innymi do poznania Nowego Świata. To właśnie ten obszar był miejscem docelowym największych w historii ludzkości ruchów migracyjnych, które miały miejsce w wieku XIX i na początku wieku XX.

Źródło: By Marcin Polak, repliki statków z I wyprawy Krzysztofa Kolumba do Ameryki (Palos de la Frontera, Hiszpania), CC BY 2.0 h ps://crea vecommons.org/licenses/by/2.0/, dostępny w internecie: h ps://www.flickr.com/photos/futuredu/8998559720.

Twoje cele

Wymienisz i scharakteryzujesz okresy największych migracji w dziejach ludzkości.

Opiszesz konsekwencje wielkich ruchów migracyjnych odbywających się w przeszłości.

Uzasadnisz, dlaczego skutki wielkich ruchów migracyjnych są widoczne do dziś.

Wielkie ruchy migracyjne

Przeczytaj

Do najważniejszych migracji historycznych zaliczyć można:

migracje prehistoryczne, które doprowadziły do zaludnienia prawie wszystkich kontynentów, wędrówki ludów w starożytności,

średniowieczne inwazje Arabów i Mongołów, zasiedlanie Nowego Świata od XVI w.,

migracje ekonomiczne i polityczne w XIX oraz XX w., migracje polityczne związane z I i II wojną światową, migracje polityczne po II wojnie światowej,

migracje ekonomiczne po II wojnie światowej.

Migracje w czasach prehistorycznych

Jeszcze przed rewolucją neolityczną, kiedy to podstawowym źródłem utrzymania ludności były zbieractwo i myślistwo, do migracji zmuszały warunki środowiska przyrodniczego oraz poszukiwanie nowych obszarów, na których znajdowałoby się więcej pożywienia. Dużą rolę odgrywały wówczas migracje sezonowe, ich współczesnym przykładem jest przemieszanie się ludności wraz ze zwierzętami w strefie Sahelu.

Fragment osady położonej w strefie Sahelu. W regionie tym występuje pasterstwo koczownicze. Ludność przemieszcza się wraz ze swoim dobytkiem i zwierzętami na północ lub południe, w zależności od dostępności pożywienia dla bydła, kóz lub owiec.

Źródło: By Tobias Mandt, sahel.home, CC BY 2.0 h ps://crea vecommons.org/licenses/by/2.0/, licencja: CC 0, dostępny w internecie:

h ps://www.flickr.com/photos/calvinshmelvin/7162663415.

Wielkie wędrówki ludności nie zanikły całkowicie, nawet kiedy człowiek przeszedł do osiadłego trybu życia i zaczął zajmować się rolnictwem, gromadząc zapasy pożywienia. Wskazać w tym miejscu można ruchy, które doprowadziły do zaludnienia dużej części Eurazji i Ameryki, a następnie Australii i Oceanii.

Kierunki i czas rozprzestrzeniania się człowieka po świecie. Przypuszcza się, że Ameryka została zaludniona przez wędrujące ludy azjatyckie dzięki Cieśninie Beringa, która podczas zlodowaceń była połączeniem lądowym między Ameryką i Azją.

Źródło: domena publiczna, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/wiki/File:Spreading_homo_sapiens_la.svg.

Migracje w starożytności

Do wielkich migracji dochodziło także wraz z powstawaniem i kształtowaniem się cywilizacji

starożytnych (sumeryjskiej, egipskiej, greckiej czy rzymskiej). W tamtych czasach miejsce miały również wielkie migracje plemion barbarzyńskich: Celtów (VII‑IV w. p.n.e.), Germanów, Słowian czy Hunów (na przełomie starożytności i średniowiecza). Ta ostatnia jest nazywana wielką wędrówką ludów. Plemiona z północnych i wschodnich obszarów Europy migrowały na południe i wschód. Był to jeden z czynników, które doprowadziły do upadku Cesarstwa Rzymskiego. Warto przywołać także kwestię diaspory Żydów, czyli ich rozproszenia po całym świecie, które miało miejsce w I‑II w. n.e. Na swoje dawne tereny powrócili oni dopiero, gdy powstało państwo Izrael (po 1948 roku).

Najazdy plemion barbarzyńskich przyczyniły się do upadku cesarstwa zachodniorzymskiego (476 r.).

Źródło: licencja: CC 0.

Migracje średniowieczne

W wiekach średnich jednym z największych ruchów migracyjnych była ekspansja Arabów z Półwyspu Arabskiego na północ Afryki, Półwysep Pirenejski i południe Azji. W konsekwencji powstało wielkie imperium. Spuścizną po nim są pozostawione zabytki, a także upowszechnienie islamu. Z kolei w II wieku inwazja Mongołów objęła swoim zasięgiem obszary od Pacyfiku po dolną Wołgę.

Średniowieczna ekspansja Arabów

Źródło: domena publiczna, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/wiki/File:Map_of_expansion_of_Caliphate.svg.

Migracje nowożytne

Za początek epoki nowożytnej uznaje się odkrycie Ameryki przez Kolumba (1492 r.). Wydarzenie to było momentem przełomowym i przyczyną wielkich migracji do Nowego Świata. Wiek XVI był początkiem opanowywania i kolonizacji Ameryki Południowej (głównie przez Hiszpanów i Portugalczyków), Ameryki Północnej (przez Francuzów, Hiszpanów i Anglików) i Australii (przez Anglików). Dawne kultury

indiańskie (Majów, Inków i Azteków) zostały skolonizowane przez Hiszpanów (Wicekrólestwo Nowej Hiszpanii i Wicekrólestwo Peru funkcjonujące w latach 1535‑1821).

Podboje kolonialne spowodowały prawdopodobnie zniszczenie dawnych kultur indiańskich: Inków, Majów i Azteków.

Źródło: Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Oprócz podbojów kolonialnych występowały także migracje mające na celu poszukiwanie nowych terenów rolniczych oraz takich, na których występują liczne bogactwa mineralne (złoto, diamenty, surowce energetyczne itd.). Kolonizacja nowo poznanych części świata przez Europejczyków doprowadziła do wyniszczenia lokalnych ludności i ich kultur.

Ruiny Chichen Itza na terenie dawnego państwa Majów (obecnie Meksyk).

Źródło: Pixabay License, h ps://pixabay.com/pl/service/terms/#license, licencja: CC 0, dostępny w internecie:

h ps://pixabay.com/pl/photos/meksyk-ruiny-chichen-itza-majowie-1093919/.

Ruiny starego miasta Machu Picchu w dawnym państwie Inków (obecnie Peru)

Źródło: Pixabay License, h ps://pixabay.com/pl/service/terms/#license, dostępny w internecie: h ps://pixabay.com/pl/photos/machu-picchu- ruiny-stare-miasto-2782848/.

 



 



Zasiedlanie Ameryki było związane z masowym wywozem czarnoskórej ludności afrykańskiej, która stała się niewolnikami Europejczyków. Handel niewolnikami był szczególnie nasilony od XVI do XVIII wieku.

Co ciekawe, proceder ten był także obecny w państwach arabskich. One również handlowały

czarnoskórą ludnością. Według szacunków, do Ameryki przybyło łącznie około 60 mln osób z Europy i Afryki. Rosjanie natomiast migrowali po dużych terenach Azji, opanowując Syberię i Daleki Wschód.

W tym czasie intensywnie migrowali także Hindusi i Chińczycy.

Fotografia rodziny niewolników w stanie Georgia w USA z 1850 r. Osoby czarnoskóre pochodzące z kontynentu afrykańskiego były zmuszane do ciężkiej pracy na plantacjach w Ameryce Północnej i Południowej.

Źródło: domena publiczna, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/wiki/File:Family_of_slaves_in_Georgia,_circa_1850.jpg.

Polecenie 1

Porównaj liczbę niewolników objętych handlem zamorskim w różnych okresach od drugiej połowy XV do końca XIX w. Podaj, w którym okresie nastąpił największy handel niewolnikami i co było jego przyczyną. Do jakich krajów wywożono najwięcej niewolników?

Makieta świątyni w Tenoch tlán w danym państwie Azteków (obecnie Meksyk) Źródło: Pixabay License, h ps://pixabay.com/pl/service/terms/#license, dostępny w internecie:

h ps://pixabay.com/pl/illustra ons/aztekowie-tenoch tlanu-2983145/.

Lata Liczba niewolników (tys.) Liczba niewolników (%)

1450‑1600 367 3,1

1601‑1700 1 868 16,0

1701‑1800 6 133 52,4

1801‑1900 3 330 28,5

Razem 11 698 100,0

źródło: Wielka Encyklopedia Geografii Świata, wyd. Kurpisz.

Migracje w czasach najnowszych

Emigracje z Europy do Nowego Świata w XIX i na początku XX w. była największym ruchem migracyjnym w historii ludzkości. Miały one charakter głównie ekonomiczny. Szybki przyrost naturalny (wywołany przejściem Europejczyków ze społeczeństw rolniczych do industrialnych, zwiększeniem produkcji żywności i poprawą warunków życia) przyczynił się do przeludnienia i dużego bezrobocia. Według szacunków, kontynent europejski w latach 1820‑1920 opuściło 50‑60 mln ludzi (co stanowiło 14% ludności Starego Kontynentu). W tym okresie migracje z Polski miały charakter polityczny, wynikający

z niepowodzeń w powstaniach narodowych. Również Azjaci migrowali wówczas do Ameryki.

Przemieszczenia te dotyczyły przede wszystkim kulisów.

Rycina przedstawia przywóz osób skazanych z Wielkiej Brytanii do Australii. Australia była początkowo miejscem zsyłki skazańców. Dopiero później stała się destynacją migracji ekonomicznych.

Źródło: domena publiczna.

 



 



Polecenie 2

Porównaj pochodzenie migrantów w poszczególnych dekadach drugiej połowy XIX wieku i w pierwszej dekadzie XX wieku. Sformułuj wnioski.

Fotografia przedstawia kulisów. Byli oni osobami pośrednimi między migrantami ekonomicznymi a niewolnikami. Pochodzili z Azji Południowej i Wschodniej.

Źródło: By The original uploader was HouseOfScandal at English Wikipedia. -

h p://www.users.zetnet.co.uk/dms/past/china/chinkiang/001.html, CC BY-SA 3.0, h p://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/wiki/File:Coolieres ng.jpg.

Kraje [migranci (%) w latach] 1851‑1860 1861‑1870 1871‑1880 1881‑1890 1891‑1900 1901‑1910

USA 77 71 71 70 57 59

Kanada 9 9 5 5 4 8

Brazylia 4 3 6 7 18 5

Argentyna 2 4 7 11 10 12

Australia - 4 2 3 6 10

afrykańskie 5 2 1 1 1 3

pozostałe 3 7 8 3 4 3

razem [tys.] 3 394 3 273 3 987 7 518 6 423 14 939

źródło: Wielka Encyklopedia Geografii Świata, wyd. Kurpisz.

W połowie XIX w. do USA przybywali głównie Irlandczycy. Natomiast na przełomie XIX i XX w. duży udział wśród imigrantów stanowili również Rosjanie, Włosi i mieszkańcy Austro‑Węgier. W latach 20.

i 30. XX w. ograniczenia imigracyjne oraz światowy kryzys gospodarczy spowodowały spadek ogromnego napływu ludności do Ameryki Północnej.

Daniel MacDonald (ok. 1847), Irlandzka rodzina chłopska odkrywa zarazę swojego sklepu. W Irlandii w latach 1845–1849 miała miejsce klęska głodu wywołana przez pierwotniaka grzybopodobnego, który spowodował ogromne straty w uprawie ziemniaka.

W połowie XIX w. mieszkańcy tego kraju masowo emigrowali m.in. do USA.

Źródło: domena publiczna, dostępny w internecie:

h ps://commons.wikimedia.org/wiki/File:An_Irish_Peasant_Family_Discovering_the_Blight_of_their_Store_by_Daniel_MacDonald.jpg.

Kolejne wielkie ruchy migracyjne były związane z wojnami światowymi. Występowały one w ich trakcie i bezpośrednio po nich. Obejmowały one przemarsze wojsk, ucieczki ludności cywilnej, wysiedlenia i repatriacje. W latach 1939‑1940 na terenach polskich zajętych przez ZSRR przeprowadzono masowe deportacje ponad 1 mln Polaków. Po wojnie do naszego kraju wróciło jedynie ok. 400 tys. osób. Niemcy przymusowo wysiedlili w czasie wojny ok. 8 mln ludzi. Z ok. 3,4 mln Polaków będących jeńcami

wojennymi, więźniami obozów czy przymusowymi robotnikami na terenie Niemiec, wróciło jedynie ok.

2,1 mln. Z Kresów Wschodnich na Ziemie Północne i Zachodnie zostało repatriowanych 1,5 mln osób.

Z kolei z obszarów przyznanych Polsce po II wojnie światowej wysiedlono ponad 3 mln ludności niemieckiej. (źródło: Wielka Encyklopedia Geografii Świata, wyd. Kurpisz, t. 10 i 12, Poznań 2000) Polityczny charakter miały również przemieszczenia ludności Indii i Pakistanu (12‑15 mln osób), powrót Żydów z Izraela (2,6 mln osób), a także powrót Europejczyków ze swoich kolonii (afrykańskich

i azjatyckich) do krajów macierzystych oraz migracje ludności wewnątrz Afryki i Azji Południowo‑Wschodniej.

Położenie Indii Brytyjskich na mapie świata (na pomarańczowo). W 1947 roku Indie Brytyjskie zostały podzielone na muzułmański Pakistan i hinduskie Indie. Jednakże na terenie Indii pozostała mniejszość pakistańska, a na terenie Pakistanu – mniejszość hinduska. Doszło więc do masowych migracji po wytyczeniu granic między państwami. Spory o jedną z prowincji – Kaszmir – trwają do dziś.

Źródło: By User:Mir Almaat 1 S1, CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0, dostępny w internecie:

h ps://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Bri sh_Indian_empire_in_1936.png.

Migracje ekonomiczne po II wojnie światowej odbywały się przede wszystkim ze słabo rozwiniętych krajów Afryki, Azji i Europy Wschodniej do wysoko rozwiniętych krajów Europy Zachodniej, Ameryki Północnej oraz Australii i Oceanii. W drugiej połowie XX w. największym obszarem imigracyjnym była Europa. Przyczyniły się do tego m.in. dekolonizacja, duża podaż miejsc pracy oraz zapotrzebowanie na tanią siłą roboczą wywołane sytuacją demograficzną (małym przyrostem naturalnym, starzeniem się ludności i stratami wojennymi). Do lat 60. XX w. migrantami ekonomicznymi w Europie Zachodniej byli głównie Włosi, Grecy i Hiszpanie. Migrowali oni przede wszystkim do Niemiec i krajów Beneluksu.

Następnie tańszą siłę roboczą stanowili mieszkańcy Jugosławii, Turcji i Afryki Północnej, a po przemianach na przełomie lat 80. i 90. XX w. – obywatele Europy Środkowej i Wschodniej. Wraz

z kolejnymi rozszerzeniami Unii Europejskiej byli to mieszkańcy nowo przyjętych państw członkowskich, w tym Polacy. Natomiast największe nasilenie zamorskiej migracji zarobkowej z Europy przypadło na lata 1947‑1951. Druga fala przypadła na koniec lat 50. XX w.

Określenie dokładnej liczby migrantów nie jest możliwe z uwagi na brak rejestrowania się (szczególnie w przypadku wyjazdów krótkotrwałych), zniesienie wiz w wielu państwach oraz utworzenie strefy Schengen. Na początku XXI w. najliczniej emigrowali Meksykanie (głównie do USA) oraz Polacy (głównie do Niemiec i Wielkiej Brytanii). Natomiast Irlandia z kraju emigracyjnego (w drugiej połowie XIX w.

emigracja przekraczała wielkość przyrostu naturalnego za sprawą klęsk nieurodzaju ziemniaków) stała się krajem imigracyjnym.

Kobiety tańczące podczas uroczystości corocznego Wielokulturowego Dnia Obozu Pendleton w 2010 r. Wielkie migracje ekonomiczne i polityczne mieszkańców Europy i Azji, a także niewolnicze z Afryki doprowadziły do utworzenia

wielokulturowego społeczeństwa Nowego Świata.

Źródło: Photo By Pfc. Michelle S. Ma ei, domena publiczna, dostępny w internecie: h ps://www.pendleton.marines.mil/Photos/igphoto/250107/.

Ruchy migracyjne oraz kolonializm opanowały Amerykę, Australię i Afrykę. Europejczycy narzucali tym obszarom swój język, religię, styl życia, normy, obyczaje i systemy polityczne. W konsekwencji mamy dziś do czynienia z paneuropeizmem kulturowym, czyli zjawiskiem dominacji kultury europejskiej.

Słownik

barbarzyńca

w starożytności osoba spoza kręgu cywilizacji grecko‑rzymskiej (sjp.pwn.pl) dekolonizacja

proces polegający na wyzwalaniu się narodów spod zależności kolonialnej i tworzeniu niepodległych państw (sjp.pwn.pl)

deportacja

wydalenie cudzoziemca poza granice danego kraju (sjp.pwn.pl) diaspora

rozproszenie jakiejś narodowości wśród innej; grupa tych ludzi, a także terytorium, na którym żyją (sjp.pwn.pl)

hominidy

rodzina ssaków w rzędzie naczelnych (Primates), do których należy człowiek współczesny i kopalny;

człowiekowate (sjp.pwn.pl) kulis (ang. coolie)

niewykwalifikowany i niskopłatny robotnik pochodzący z krajów Azji Wschodniej i Południowej, który zwykle wykonywał ciężkie prace (np. tragarz)

Nowy Świat

nowo odkryte lądy w okresie wielkich odkryć geograficznych: Ameryka oraz Australia i Oceania rekonkwista

zbrojna walka prowadzona na Półwyspie Iberyjskim w wiekach VIII‑XV przez państwa chrześcijańskie dążące do odzyskania ziem zdobytych przez Arabów w wieku VIII (sjp.pwn.pl)

repatriacja

powrót do ojczyzny osób, które z różnych przyczyn, zwykle niezależnych od ich woli, znalazły się poza granicami swego kraju (sjp.pwn.pl)

rewolucja neolityczna

proces przechodzenia ludzkości od łowiectwa, zbieractwa i koczownictwa do gospodarki wytwórczej (rolnictwa) i jednocześnie osiadłego trybu życia trwający w naszym kręgu cywilizacyjnym w latach ok.

10 000 – 4000 p.n.e.

Sahel

wąski pas półpustynny na południowych obrzeżach Sahary (sjp.pwn.pl) strefa Schengen

obszar Europy obejmujący obecnie 26 państw, na którym zniesiono kontrole na granicach wewnętrznych; obowiązuje na mocy Układu z Schengen podpisanego w 1985 roku

wysiedlenie

zmuszenie do opuszczenia miejsca zamieszkania (sjp.pwn.pl)

Grafika interaktywna

Polecenie 1

Przeanalizuj poniższą prezentację i opisz skutki wielkich ruchów migracyjnych.

Sprawdź się

Ćwiczenie 1

Wybierz zakończenie zdania.

Największym ruchem migracyjnym w historii ludzkości była">

Wybierz zakończenie zdania.

Największym ruchem migracyjnym w historii ludzkości była

migracje związane z handlem niewolnikami.

migracja barbarzyńców na południe i wschód Europy.

migracja ekonomiczna z Europy do Nowego Świata w XIX i na początku XX w.

ekspansja Arabów na obszary północnej Afryki, Półwyspu Iberyjskiego i południa Azji.

輸

Ćwiczenie 2

Ułóż chronologicznie podane wielkie ruchy migracyjne.">

Ułóż chronologicznie podane wielkie ruchy migracyjne.

Migracje Mongołów związane z rozkwitem ich imperium.

Migracje Polaków do USA po powstaniu styczniowym.

Migracje Germanów i Słowian na obszary Cesarstwa Rzymskiego.

Podboje kolonialne Hiszpanii.

Zsyłki Polaków na Sybir.

Migracje ekonomiczne mieszkańców Turcji i Jugosławii do Niemiec.

輸

Ćwiczenie 3

Wybierz te kraje lub terytoria zależne, które należą do Nowego Świata.">

Wybierz te kraje lub terytoria zależne, które należą do Nowego Świata.

Boliwia

Papua-Nowa Gwinea Gwinea

Gujana Francuska Uzbekistan Urugwaj

輸

Ćwiczenie 4

Zadecyduj, czy podane stwierdzenia są prawdziwe czy fałszywe.">

Zadecyduj, czy podane stwierdzenia są prawdziwe czy fałszywe.

Stwierdzenie Prawda Fałsz

Australia została zaludniona przez wędrujące ludy azjatyckie dzięki Cieśninie

Beringa, która podczas zlodowaceń była połączeniem

lądowym między Ameryką i Azją.

□ □

Wielkie migracje ekonomiczne i polityczne mieszkańców

Europy i Azji, a także niewolnicze z Afryki, doprowadziły do tego, że

społeczeństwo Nowego Świata jest wielokulturowe.

□ □

Najwięcej niewolników zostało wywiezionych do Azji Południowej i Zachodniej.

□ □

Kolonizacja nowo poznanych części świata przez Europejczyków doprowadziła

do wyniszczenia cywilizacji Azteków.

□ □

醙

Ćwiczenie 5

Przyporządkuj podane wielkie ruchy migracyjne do ich skutków.">

Przyporządkuj podane wielkie ruchy migracyjne do ich skutków.

upadek Cesarstwa Rzymskiego, urzędowym językiem w krajach Afryki Północnej jest arabski, zdobywanie szlachetnych kruszców i uprawa nowych roślin jadalnych przez Europejczyków, duża liczba osób pochodzenia polskiego w Kazachstanie, poprawa sytuacji materialnej przy jednoczesnym osłabieniu relacji rodzinnych, rozprzestrzenienie się gatunku <i>Homo sapiens</i> na kuli ziemskiej

ruchy migracyjne w prehistorii najazdy barbarzyńców ekspansja Arabów migracje do Nowego Świata od XVI w.

wywozy Polaków w głąb ZSRR podczas II wojny światowej migracje ekonomiczne Europejczyków po II wojnie światowej

醙

Ćwiczenie 6

Wybierz poprawne wyrazy lub wyrażenia.">

Wybierz poprawne wyrazy lub wyrażenia.

Kanada, Azji, Ameryka Południowa, małego, Afryka, dużego, tysięcy, 70, 14, Nowego Świata, Stany Zjednoczone

Szybki przyrost naturalny w Europie przyczynił się w XIX w. do przeludnienia i ...

bezrobocia. Zmusiło to ogromną rzeszę ludzi do emigracji do ... W ciągu stulecia (1820–

1920) nasz kontynent opuściło około ... milionów osób. Głównym krajem emigracyjnym była (-y) wówczas ... W II połowie XIX w. kraj ten gościł około ...

procent wszystkich emigrantów z Europy. Oprócz Ameryki Północnej drugim kontynentem, do którego najliczniej przybywali mieszkańcy Starego Kontynentu była ...

醙

Ćwiczenie 7

Podaj przykłady pięciu krajów arabskich będących świadectwem dużego znaczenia średniowiecznej ekspansji Arabów.

醙

Ćwiczenie 8

Do 1850 roku Australię zamieszkiwało 440 tysięcy Europejczyków - głównie przestępców i przesiedleńców z Wielkiej Brytanii. Jednakże tylko w przeciągu jednej dekady (1850‑1860) liczba mieszkańców tego kontynentu wzrosła do 1,2 mln. Sprawdź w dostępnych źródłach, jaką nazwę nadano tej masowej migracji, jaka była jej przyczyna, co za sobą pociągała i kim byli imigranci.

難

Ćwiczenie 9

Poniżej przedstawiono cztery wykresy (dla lat: 1990, 2000, 2005 i 2010). Na każdym z nich przedstawiono liczbę emigrantów z Polski w czterech wybranych krajach (A, B, C i D). Korzystając z dostępnych źródeł informacji geograficznej (m.in. notatek prasowych, artykułów naukowych i popularnonaukowych) oraz własnej wiedzy, zadecyduj, które kraje zostały oznaczone podanymi literami.

Irlandia, Niemcy, USA, Wielka Brytania

A B C D

Liczbę emigrantów z Polski w 1990 r.

Liczba emigrantów z Polski w 2000 r.

Liczba emigrantów z Polski w 2005 r.

Liczba emigrantów z Polski w 2010 r.

難

Dla nauczyciela

SCENARIUSZ LEKCJI

Imię i nazwisko autora: Kamil Kaliński Przedmiot: geografia

Temat zajęć: Historyczne migracje na świecie

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum i technikum, zakres podstawowy, klasa II Podstawa programowa

VIII. Przemiany struktur demograficznych i społecznych oraz procesy osadnicze: rozmieszczenie i liczba ludności, przemiany demograficzne, migracje, zróżnicowanie narodowościowe, etnicznej i religijne, kręgi kulturowe, sieć osadnicza, procesy urbanizacji, rozwój obszarów wiejskich.

Uczeń:

7) dyskutuje na temat skutków wielkich ruchów migracyjnych dla społeczeństw i gospodarki wybranych państw świata, ze szczególnym uwzględnieniem krajów Europy, w tym Polski.

Kształtowane kompetencje kluczowe

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,

kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się, kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne Uczeń:

wymienia i charakteryzuje okresy największych migracji w dziejach ludzkości,

opisuje konsekwencje wielkich ruchów migracyjnych odbywających się w przeszłości, uzasadnia, dlaczego skutki wielkich ruchów migracyjnych są widoczne do dziś.

Strategie: odwrócona klasa

Metody nauczania: pogadanka, dyskusja, praca z e‑materiałem, Pecha Kucha

Formy zajęć: praca indywidualna, praca w parach (lub grupach), praca całego zespołu klasowego Środki dydaktyczne: e‑materiał, komputer, projektor multimedialny (lub/i tablety z dostępem do internetu), mapa świata, zeszyt przedmiotowy

Materiały pomocnicze Bibliografia:

Głowiak K., Zjawisko migracji – rys historyczny, Historia i Polityka, 8 (15), Warszawa 2012.

Kaczmarek T., Koralewski T., Matykowski R., Wielka Encyklopedia Geografii Świata, t. 12. Ludność świata, Wyd. Kurpisz, Poznań 1998.

Soja M., Jelonek A., Podstawy geografii ludności, Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2013.

PRZEBIEG LEKCJI

Kilka lekcji wcześniej nauczyciel dzieli uczniów na 8 grup. Każdej grupie przydziela jedno z następujących zagadnień:

migracje prehistoryczne, które doprowadziły do zaludnienia prawie wszystkich kontynentów, wędrówki ludów w starożytności,

średniowieczne inwazje Arabów i Mongołów, zasiedlanie Nowego Świata od XVI w.,

migracje ekonomiczne i polityczne w XIX i XX w.

migracje polityczne związane z I i II wojną światową, migracje polityczne po II wojnie światowej,

migracje ekonomiczne po II wojnie światowej.

Jeżeli liczba osób w klasie jest mała, wówczas nauczyciel może podzielić uczniów na przykład na cztery grupy i przydzielić po dwa zagadnienia. Prosi uczniów o przygotowanie krótkich wystąpień na zadany temat przy użyciu prezentacji multimedialnej. Każda prezentacja musi składać się maksymalnie z pięciu slajdów, a na każdy slajd należy przeznaczyć nie więcej niż 20 sekund. Na slajdach umieszczone mogą być jedynie zdjęcia, mapy, wykresy, tabele oraz krótkie hasła. Niedopuszczalne jest przygotowanie slajdu, który ma charakter ciągłego tekstu. W celu realizacji tego zadania domowego nauczyciel zaleca uczniom skorzystanie z niniejszego e‑materiału, materiałów źródłowych zaproponowanych w scenariuszu oraz innych źródeł informacji geograficznej.

Faza wprowadzająca

Czynności organizacyjne (powitanie, sprawdzenie stanu klasy, sprawdzenie obecności).

Sprawdzenie ewentualnego zadania domowego.

Dialog z uczniami mający na celu usystematyzowanie podstawowych wiadomości na temat ostatniej lekcji.

Przedstawienie celów lekcji.

Faza realizacyjna

Nauczyciel prowadzi krótką pogadankę na temat wielkich ruchów migracyjnych w historii ludzkości.

W tym celu wymienia najważniejsze z nich.

Następnie nauczyciel prosi każdą grupę o zreferowanie swojego zadania przy użyciu prezentacji multimedialnej.

Po zakończeniu prezentacji danej grupy pozostali uczniowie mogą zgłaszać swoje uwagi lub zadawać pytania. Nad poprawnym przebiegiem zadania ma za zadanie czuwać nauczyciel, który weryfikuje informacje zawarte w odpowiedziach uczniów.

Następnie, kiedy każda grupa już wystąpi, nauczyciel wyświetla blok główny e‑materiału na tablicy oraz prosi wszystkich uczniów o wspólne wykonanie polecenia 1 i 2. Uwaga! Jeżeli jedna z grup poruszy tematy zawarte w tych poleceniach podczas swojej prelekcji, punkt ten należy pominąć lub jedynie podsumować tę wiedzę.

W następnej kolejności nauczyciel inicjuje dyskusję na temat paneuropeizmu kulturowego. Chętni uczniowie zgłaszają swoje pomysły, uwagi, skojarzenia.

W następnym etapie lekcji nauczyciel wyświetla na tablicy zadania z bloku ćwiczeń interaktywnych.

Wskazani uczniowie podchodzą do tablicy i rozwiązują kilka z nich.

Faza podsumowująca

Podsumowanie i utrwalenie nowej wiedzy poprzez zadawanie pytań i udzielanie na nie odpowiedzi przez uczniów.

Nauczyciel nagradza aktywnych uczniów, ocenia pracę w grupach i przypomina cele zajęć.

Pożegnanie i zaproszenie na kolejną lekcję.

Praca domowa

Rozwiąż ćwiczenie 7 i 8 w e‑materiale.

Opcjonalnie można także prosić o zapoznanie się z kolejnym tematem lekcji (w przypadku blended‑learningu).

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium: Nauczyciel może wyświetlić grafiki interaktywne w fazie podsumowującej.