Rozmieszczenie typów gór na Ziemi. Wprowadzenie Przeczytaj Grafika interaktywna Sprawdź się Dla nauczyciela

(1)

Rozmieszczenie typów gór na Ziemi

Wprowadzenie Przeczytaj

Graﬁka interaktywna Sprawdź się

Dla nauczyciela

(2)

Ogromne pasma, majestatyczne, często ośnieżone szczyty, zadrzewione stoki, wspaniałe doliny i przełęcze – oto, co tworzy krajobraz górski. Jednak jakie czynniki wpłynęły na ukształtowanie pasm górskich? Co wyniosło szczyty tak wysoko ponad poziom morza? Skąd wzięły się poszczególne pasma?

Czy wszystkie pasma górskie na świecie powstały dokładnie w taki sam sposób?

Z tego materiału dowiesz się, jaka jest geneza gór, kiedy powstały i gdzie położone są największe pasma.

Twoje cele

Wymienisz typy gór i ich genezę.

Wskażesz na mapie wybrane łańcuchy górskie i określisz ich typ.

Wyjaśnisz rozmieszczenie określonych typów gór na danym terenie.

Rozmieszczenie typów gór na Ziemi

Źródło: licencja: CC 0, dostępny w internecie: Photo by Rohit Tandon on Unsplash.

(3)

Przeczytaj

Góry to wypiętrzone fragmenty skorupy ziemskiej powstałe w wyniku ruchów górotwórczych. Biorąc pod uwagę wysokość bezwzględną, można wyróżnić trzy rodzaje gór:

- góry niskie, czyli nieprzekraczające wysokości 600 m n.p.m. (np. Góry Świętokrzyskie),

- góry średnie, w których wysokość bezwzględna dochodzi do 1500 m n.p.m. (na przykład Beskidy), - góry wysokie o wysokości bezwzględnej przekraczającej 1500 m n.p.m. (na przykład Tatry).

Ze względu na wiek gór można je również podzielić na góry młode, czyli powstałe podczas orogenezy alpejskiej, oraz góry stare, które zostały wypiętrzone podczas orogenezy hercyńskiej i kaledońskiej.

Istnieje kilka teorii, które wyjaśniają przebieg procesów górotwórczych. Najbardziej popularna jest teoria mówiąca o istnieniu geosynklin oraz teoria ruchów płyt tektonicznych litosfery.

Geosynklina to podłużne zagłębienie w dnie oceanu. Dna geosynklin wypełnione są osadami. Na skutek przemieszczania się dna oceanicznego płyty zostają poddane bocznym naciskom, w wyniku czego dokonuje się ich fałdowanie. Pod wpływem oddziaływania izostazji na wypiętrzony fragment litosfery zostaje utworzony łańcuch górski.

Druga teoria zakłada, że powierzchnia ziemi zbudowana jest z płyt tektonicznych. Pozostają one

w ciągłym ruchu. W momencie, kiedy dwie płyty zderzą się ze sobą, wytwarzana jest ogromna siła, która prowadzi do wybuchów wulkanów i trzęsień ziemi oraz ruchów górotwórczych.

Orogen kolizyjny, czyli taki, który powstał w wyniku zderzenia się dwóch płyt kontynentalnych, to na przykład łańcuch gór od Alp po Himalaje, który powstał pomiędzy płytami kontynentalnymi Afryki, Eurazji i Dekanu. Za pośrednictwem bardzo podobnego procesu powstały Karpaty oraz Alpy. W ich uformowaniu wzięły udział płyty: afrykańska i euroazjatycka. Innym wyjaśnieniem tłumaczącym proces górotwórczy jest hipoteza związana z tak zwanym przesuwaniem się płyty oceanicznej pod

kontynentalną. W tym przypadku mówimy o orogenie kordylierowym. W ten sposób powstały Kordyliery oraz Andy.

Pod względem budowy geologicznej góry na świecie dzielą się na fałdowe, zrębowe i wulkaniczne.

Góry fałdowe powstają w wyniku spiętrzenia się mas skalnych i równoczesnym ich wydźwignięciu ku górze. Ponieważ masy skalne są plastyczne, nie niszczą się nawzajem, ale ściskają, powoli podnoszą się do góry. W budowie gór fałdowych wyróżnia się fałdy i płaszczowiny. Wniesienia fałdów nazywane są antyklinami, a zagłębienia - synklinami. Góry fałdowe to wszystkie góry, które zostały wypiętrzone w trakcie orogenezy alpejskiej mającej miejsce na przełomie mezozoiku i kenozoiku. Zaliczamy do nich Himalaje w Azji, Alpy i Karpaty w Europie, Kordyliery w Ameryce Północnej i Andy w Ameryce

Południowej. Góry fałdowe zwykle stanowią rozległe pasma o dużych wysokościach i ulokowane są w strefach krawędziowych płyt litosfery.

(4)

Karpaty

Źródło: licencja: CC 0, dostępny w internecie: Obraz Arek Socha z Pixabay.

Góry zrębowe tworzą się w wyniku zderzenia płyt litosfery, podczas którego powstają w górotworze pęknięcia nazywane uskokami. Pod ich wpływem partie skalne ulegają na przemian wydźwignięciu lub obniżeniu. Wyniesienia nazywane są zrębem tektonicznym, obniżenia - rowem tektonicznym.

Przykłady gór zrębowych to Sudety, Harz, Góry Smocze, Wogezy, Tien‑szan, Góry Kaledońskie.

Tien-szan

Źródło: licencja: CC 0, dostępny w internecie: Obraz talent_show1992 z Pixabay.

Góry na świecie powstały w trakcie trwania orogenezy kaledońskiej, hercyńskiej i alpejskiej.

Innym typem genetycznym są góry wulkaniczne. Jak sama nazwa wskazuje, powstają one w wyniku procesów wulkanicznych. Gorąca magma wraz z utworami piroklastycznymi wydobywa się na

powierzchnię ziemi i zastyga. Po każdym kolejnym wybuchu przyrasta nowa warstwa lawy, gazów i skał piroklastycznych, tworzy się podwyższenie, które przyjmuje postać stożków lub kopuł. Góry wulkaniczne na powierzchni Ziemi występują przeważnie pojedynczo, najbardziej znane z gór to Kilimandżaro

w Afryce, Mauna Loa i Orizaba w Ameryce Północnej, Fudżi i Krakatau w Azji, Cotopaxi w Ameryce Południowej i Hekla oraz Etna w Europie.

(5)

Góra Fudżi w Japonii

Źródło: licencja: CC 0, dostępny w internecie: Obraz David Mark z Pixabay.

alpidy

orogeny wypiętrzone w trakcie orogenezy alpejskiej; są to najwyższe i najmłodsze góry na Ziemi hercynidy

góry powstałe w czasie orogenezy hercyńskiej (waryscyjskiej), trwającej od środkowego dewonu do końca permu

kalenoidy

łańcuchy górskie, wypiętrzone 0,4 mld lat temu, w okresie dewonu, w wyniku trwających 60 milionów lat ruchów górotwórczych, zwanych orogenezą kaledońską

orogeneza

powstanie gór wskutek ruchów tektonicznych ruchy górotwórcze

to długotrwały, liczący miliony lat proces polegający na pofałdowaniu warstw skalnych i prowadzący do powstawania łańcuchów górskich

wulkan

miejsce na powierzchni Ziemi, z którego wydobywa się lawa, gazy wulkaniczne (solfatary, mofety, fumarole) i materiał piroklastyczny

(6)

Graﬁka interaktywna

Polecenie 1

Korzystając z graﬁki interaktywnej, określ, jaka jest geneza najważniejszych pasm górskich na poszczególnych kontynentach?

Góry w Europie

Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/.

Góry w Afryce

Góry w Azji

Góry w Australii

Góry w Ameryce Południowej

Góry w Ameryce Północnej

 



 



(7)

Sprawdź się

Ćwiczenie 1

Wśród wymienionych poniżej stwierdzeń znajdź i zaznacz prawdziwe. ">

Wśród wymienionych poniżej stwierdzeń znajdź i zaznacz prawdziwe.

Górotwór oznacza zespół warstw skalnych poddanych razem ruchom górotwórczym.

Niemal wszystkie górotwory powstały w orogenezie alpejskiej.

Stare zniszczone górotwory mogą być odmłodzone – tak stało się między innymi z Alpami i górami Tien-szan.

Górotwory tworzą wyraźną formę morfologiczna (mocno się wyróżniają w rzeźbie danego obszaru).

輸

Ćwiczenie 2

Zaznacz, które z poniżej wymienionych górotworów nie stanowią dziś gór z punktu widzenia geomorfologicznego.">

Zaznacz, które z poniżej wymienionych górotworów nie stanowią dziś gór z punktu widzenia geomorfologicznego.

Góry Pieprzowe Sudety

Fudżi

Kilimandżaro

輸

Ćwiczenie 3

Zaznacz, które z niżej wymienionych gór uległy odmłodzeniu wskutek ruchów górotwórczych orogenezy alpejskiej, w wyniku czego przekształciły się w góry zrębowe.">

Zaznacz, które z niżej wymienionych gór uległy odmłodzeniu wskutek ruchów górotwórczych orogenezy alpejskiej, w wyniku czego przekształciły się w góry zrębowe.

Himalaje, Andy, Kaukaz

Masyw Centralny, Schwarzwald, Ałtaj Tien-szan, Apeniny, Alpy

Wogezy, Harz, Karpaty

輸

(8)

Ćwiczenie 4

Zaznacz prawidłową odpowiedź.

Alpy leżą na terytorium kilku państw. W którym z poniższych państw nie zwiedzimy tego pasma górskiego?">

Alpy leżą na terytorium kilku państw. W którym z poniższych państw nie zwiedzimy tego pasma górskiego?

Liechtenstein Monako Luksemburg Szwajcaria

醙

Ćwiczenie 5

Andy to łańcuch górski, który leży na terytorium ___ państw.">

Andy to łańcuch górski, który leży na terytorium ___ państw.

pięciu sześciu siedmiu ośmiu

醙

Ćwiczenie 6

Poza Tybetem, Nepalem i Indiami Himalaje leżą jeszcze w:">

Poza Tybetem, Nepalem i Indiami Himalaje leżą jeszcze w:

Bangladeszu Bhutanie Afganistanie Iranie

醙

(9)

Ćwiczenie 7

Przyporządkuj najwyższy szczyt do pasma, w którym się znajduje.">

Przyporządkuj najwyższy szczyt do pasma, w którym się znajduje.

Góra Kościuszki, K2, Alpy, Titov Vrv, McKinley, Himalaje, Corno Grande, Aconcagua, Elbrus, Pireneje, Toubkal, Narodnaja, Biełuch

Mount Blanc Mount Everest Ałtaj

Ural

Wielkie Góry Wododziałowe Pico de Aneto Apeniny Bałkańskie Kaukaz Karakorum Atlas Andy Kordyliery

醙

(10)

Ćwiczenie 8

Na mapie cyframi 1–8 zaznaczono przebieg charakterystycznych łańcuchów górskich w Azji. Obok numerów zapisz ich nazwy.

1. ...

2. ...

3. ...

4. ...

5. ...

6. ...

7. ...

8. ...

難

(11)

Dla nauczyciela

SCENARIUSZ LEKCJI

Imię i nazwisko autora: Magdalena Filewicz Przedmiot: geograﬁa

Temat zajęć: Rozmieszczenie typów gór na Ziemi

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum/technikum, zakres rozszerzony, klasa I PODSTAWA PROGRAMOWA

V. Dynamika procesów geologicznych i geomorfologicznych: najważniejsze wydarzenia w dziejach Ziemi, minerały, geneza i wykorzystanie skał, procesy rzeźbotwórcze i ich efekty (wietrzenie, erozja, transport, akumulacja, ruchy masowe), odkrywka geologiczna. Uczeń:

8. dostrzega prawidłowości w rozmieszczeniu zjawisk i procesów geologicznych na Ziemi, wykorzystując technologie geoinformacyjne;

9. wyjaśnia wpływ procesów geologicznych na powstanie głównych struktur tektonicznych i ukształtowanie powierzchni Ziemi na wybranych przykładach.

Kształtowane kompetencje kluczowe

kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,

umiejętność uczenia się,

kompetencje społeczne i obywatelskie.

Cele operacyjne Uczeń:

wymienia typy gór i ich genezę,

wskazuje na mapie wybrane łańcuchy górskie i określa ich typ, wyjaśnia rozmieszczenie określonych typów gór na danym terenie.

Strategie nauczania: asocjacyjna, emocjonalna Metody i techniki nauczania: blended learning Formy zajęć: indywidualne

Środki dydaktyczne: e‑materiał, komputer, rzutnik Materiały pomocnicze: atlas świata

Przebieg lekcji Faza wprowadzająca

Przedstawienie celów lekcji.

Wprowadzenie do tematu.

Faza realizacyjna

Nauczyciel przedstawia uczniom fragment e‑materiału i w krótkim wykładzie wyjaśnia, czym są góry, w wyniku jakich procesów powstały, kiedy miały miejsce orogenezy w dziejach Ziemi.

Następnie uczniowie analizują graﬁkę interaktywną (przedstawiającą rozmieszczenie największych

(12)

pasm górskich na świecie, a także najważniejsze informacje, w tym typ geologiczny gór).

Uczniowie odpowiadają na polecenie zawarte w e‑materiale.

Faza podsumowująca

Podsumowanie i utrwalenie wiedzy poprzez rozwiązanie ćwiczeń zawartych w e‑materiale.

Praca domowa

Dokończenie ćwiczeń zawartych w e‑materiale (np. ćwiczenie 7 i 8).

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium

Graﬁka zawarta w e‑materiale pozwala na przejrzyste przekazanie tematu, systematyzuje wiedzę i wpływa na jej poszerzenie. Może być wykorzystana jako samodzielne multimedium, może być

wykorzystywane w nauce rozmieszczenia pasm górskich na świecie. Temat zostaje zrealizowany także w przypadku niewykorzystania multimedium bazowego.