Rozmieszczenie lodowców górskich
Wprowadzenie Przeczytaj
Grafika interaktywna Sprawdź się
Dla nauczyciela
Z czym kojarzy ci się śnieg? Z zimowym szaleństwem na sankach czy nartach? Lepieniem bałwana?
Przyzwyczailiśmy się, że w Polsce jest to zjawisko atmosferyczne występujące niemal wyłącznie w okresie zimowym, ale są takie miejsca na świecie, gdzie śnieg pada oraz zalega przez większą część roku i jest tam nieodłącznym elementem krajobrazu. Dzieje się tak na dalekiej północy kontynentów półkuli północnej, na Antarktydzie oraz w wyższych partiach gór. W tych regionach śnieg staje się
„surowcem”, z którego powstaje lód. Formuje on rozległe lądolody lub znacznie mniejsze powierzchniowo lodowce górskie. Zanim na dobre utrwaliła się nazwa „lodowiec”, w nauce długo używano takich określeń jak „morze lodów” czy „góra lodowa”. Przez wiele stuleci nie poświęcano jednak lodowcom wiele uwagi, wspominano o nich jedynie w kontekście utrudnień podczas przepraw przez góry. Nazwa ta po raz pierwszy pojawiła się w oficjalnym dokumencie z 1146 r. Fontes Bernensium I dla określenia Lodowca Dolnego w pobliżu Grindelwaldu. W 1538 r. po raz pierwszy zastosowano ją na mapie Alp Retyckich.
Naukowe podstawy wiedzy o lodowcach zaczęły kształtować się w pierwszej połowie XVIII wieku.
Twoje cele
Scharakteryzujesz warunki występowania lodowców górskich.
Przedstawisz rozmieszczenie lodowców górskich na kuli ziemskiej.
Wyjaśnisz zróżnicowanie wielkości pokryw lodowych na poszczególnych kontynentach.
Rozmieszczenie lodowców górskich
Źródło: Pixabay License, h ps://pixabay.com/pl/service/terms/#license, dostępny w internecie:www.pixabay.com.
Przeczytaj
Śnieg i lód występuje na lądach i pod ich powierzchnią, w atmosferze oraz na obszarze mórz i innych zbiorników wodnych. Obszar pokryty lądolodami, lodowcami górskimi i stałą pokrywą śnieżną nazywamy kriosferą. Współczesne lodowce górskie zajmują ok. 1,3% całej powierzchni zlodowaconej. Położone są w wyższych partiach gór i tworzą się powyżej granicy wieloletniego (wiecznego) śniegu. Na ich kształt, formę oraz rozprzestrzenienie wpływa rzeźba terenu, dlatego wyróżnia się kilka typów lodowców górskich.
Kontynentem o największej powierzchni zajmowanej przez lodowce górskie jest Ameryka Północna (75 tys. km²) . Występują głównie na zachodzie w Kordylierach, zwłaszcza w pasmach rozciągających się wzdłuż wybrzeża Pacyfiku. Powierzchnia zajmowana przez lodowce zmniejsza się w kierunku południowym, w wyniku wzrostu temperatur powietrza oraz zmniejszania się rocznych sum opadów atmosferycznych. Silnie zlodowacona jest zwłaszcza południowa część Alaski. W tym obszarze znajduje się jeden z największych lodowców górskich położony poza strefami podbiegunowymi, tworzący system Seward‑Malaspina.
W Azji największą powierzchnię zajmują lodowce górskie położone w Himalajach (33 tys. km²). Ich rozprzestrzenieniu sprzyja duża wysokość bezwzględna tych gór oraz intensywne opady atmosferyczne w monsunowym klimacie. Poza tym obszarem występują w większości pasm górskich Azji, jednak z powodu narastającego kontynentalizmu, który wpływa na zmniejszenie się opadów, zasięg pokryw lodowych zmniejsza się w kierunku środka kontynentu. Znaczną powierzchnię zajmują w Karakorum, Kunlun, Pamirze, na Wyżynie Tybetańskiej oraz w Hindukuszu i Kaukazie.
Jęzor lodowca górskiego w Kaukazie
Źródło: M. Lopatka – Flickr: Adishi Glacier 2, CC BY-SA 2.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/2.0, dostępny w internecie:
h ps://commons.wikimedia.org/.
W Europie lodowce występują w Górach Skandynawskich, Alpach i Pirenejach. Największy europejski lodowiec (lądolód) Vatnajökul zajmujący 8,8 tys. km² znajduje się na Islandii. Z kolei największym europejskim lodowcem górskim jest norweski lodowiec Jostedalsbreen, który pokrywa 487 km² powierzchni.
Lodowiec górski na Mont Blanc w Alpach
Źródło: Pixabay License, h ps://pixabay.com/pl/service/terms/#license, licencja: CC BY-SA 3.0, dostępny w internecie: wikipedia.org.
Lodowiec górski Aletsch jest najdłuższy w Alpach. Ma ok. 23 km, ale w roku 1850 jego długość wynosiła 27 km. Zanik pokryw lodowych wskazuje na postępujące ocieplanie się klimatu.
Źródło: CC BY-SA 3.0, h p://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/.
Współczesne obszary zlodowacone w Ameryce Południowej znajdują się wyłącznie w Andach, zwłaszcza w ich południowej części. Znajduje się tu m.in. Lądolód Patagoński Południowy o powierzchni 24 tys. km².
W północnej części gór lodowce występują na szczytach o wysokościach przekraczających 4500–5000 m n.p.m., np.: Cotopaxi, Chimborazo. W środkowej części Andów brak jest zlodowaceń mimo dużych wysokości bezwzględnych, ale granica wieloletniego śniegu osiąga tu najwyższe położenie na kuli ziemskiej (6750 m n.p.m.).
Lodowiec górski w Andach Argentyńskich
Źródło: Pixabay License, h ps://pixabay.com/pl/service/terms/#license, dostępny w internecie: www.pixabay.com.
Położenie Afryki w gorących okołorównikowych i zwrotnikowych szerokościach geograficznych spowodowało, że praktycznie brak tu lodowców górskich. Jedyne, niewielkie powierzchnie znajdują się na trzech szczytach o wysokościach przekraczających 5000 m n.p.m. w pobliżu równika: Ruwenzori, Kenia i Kilimandżaro. Granica wieloletniego śniegu obniża się w tym obszarze do 4500–5000 m n.p.m. ze względu na intensywne opady w klimacie równikowym.
Pokrywa lodowa na górze Kenia w Afryce
Źródło: Chris 73, CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/.
Położenie Australii i Oceanii przede wszystkim w strefie zwrotnikowej uwarunkowało dominację suchego klimatu. We wschodniej części ciągnie się pasmo Wielkich Gór Wododziałowych, położone w klimacie zwrotnikowym morskim, ale jego nieznaczna wysokość n.p.m. nie wpływa na powstawanie lodowców górskich. Lodowce górskie występują natomiast w Nowej Zelandii. Szczególnie silnie zlodowacona jest zachodnia część Wyspy Południowej, co jest efektem zwiększonych opadów przynoszonych przez dominujące wiatry zachodnie.
Lodowiec Tasmana na Nowej Zelandii
Źródło: Avenue, CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0, dostępny w internecie: h ps://commons.wikimedia.org/.
Słownik
bilans śnieżny
różnica między całkowitą akumulacją masy śniegu i lodu w ciągu danego roku a całkowitą ablacją, czyli topnieniem
granica wieloletniego śniegu
granica, powyżej której występują obszary o dodatnim bilansie śnieżnym; po każdym roku pozostaje nadwyżka śniegu, który nie uległ całkowitemu roztopieniu w ciepłej porze roku
kriosfera
obszar, na którym znajdują się lądolody, lodowce górskie i trwała pokrywa śnieżna lądolód
wieloletnia masa lodu o dużej powierzchni rozprzestrzeniająca się we wszystkich kierunkach lodowiec górski
wieloletnia masa lodu, której forma uwarunkowana jest rzeźbą powierzchni
Grafika interaktywna
Polecenie 1
Przeanalizuj czynniki, które wpływają na rozmieszczenie lodowców górskich na poszczególnych kontynentach.
Źródło: Englishsquare.pl Sp. z o.o., CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/.
Sprawdź się
Ćwiczenie 1 Ćwiczenie 2
Źródło: Grafiki:
Guilhem Vellut from Paris, Glacier, CC BY-SA 2.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by/2.0/, [online], dostępny w internecie:
h ps://commons.wikimedia.org/
Bjoertvedt, CC BY-SA 3.0, h ps://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.pl, [online], dostępny w internecie:
h ps://commons.wikimedia.org/
Pixabay License, h ps://pixabay.com/pl/service/terms/#license, [online], dostępny w internecie: www.pixabay.com.
Ćwiczenie 3 Ćwiczenie 4 Ćwiczenie 5 Ćwiczenie 6
Źródło: S. Jose, Own map, based on the Generic Mapping Tools and ETOPO2, CC BY-SA 3.0, h p://crea vecommons.org/licenses/by-sa/3.0/.
Ćwiczenie 7 Ćwiczenie 8
Na podstawie informacji zawartych w treści „Przeczytaj” oraz innych źródeł informacji oceń, dlaczego w Tatrach nie występują lodowce górskie. Dodatkowo napisz, dlaczego jeden z największych lodowców górskich występuje w Norwegii.
輸 輸
輸 醙 醙 醙
醙 難
Dla nauczyciela
SCENARIUSZ LEKCJI
Imię i nazwisko autora: Barbara Lenartowicz Przedmiot: geografia
Temat zajęć: Występowanie lodowców górskich na kuli ziemskiej
Grupa docelowa: czteroletnie liceum ogólnokształcące, pięcioletnie technikum, zakres podstawowy, klasa I
Podstawa programowa:
IV. Hydrosfera: zasoby wód na Ziemi, morza, prądy morskie, sieć rzeczna, lodowce.
Uczeń:
5. wyjaśnia proces powstawania lodowców i przedstawia ich występowanie na Ziemi.
Kształtowane kompetencje kluczowe:
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii i inżynierii,
kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się.
Cele operacyjne.
Uczeń:
opisuje rozmieszczenie lodowców górskich na kuli ziemskiej,
korzysta z fotografii, map w celu pozyskania i przetworzenia informacji, ocenia wpływ zmian klimatycznych na zasięg lodowców.
Strategie nauczania: konstruktywizm
Metody nauczania: miniwykład, praca z atlasem geograficznym, praca z e‑materiałami Formy zajęć: praca w grupach, zbiorowa
Środki dydaktyczne: atlas geograficzny, e‑materiał, komputer, rzutnik Materiały pomocnicze
Zalecana literatura:
J. Marciniak, Lodowce kuli ziemskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1991.
Karta pracy
Plik o rozmiarze 72.67 KB w języku polskim PRZEBIEG LEKCJI
Faza wprowadzająca
Nauczyciel pokazuje fotografie lodowców górskich występujących na poszczególnych kontynentach, zamieszczone w e‑materiale. Prosi uczniów o przypomnienie warunków tworzenia się pokryw lodowych na Ziemi. Podanie tematu i celów lekcji.
Faza realizacyjna
Nauczyciel dzieli klasę na pięć grup. Przyporządkowuje każdej grupie inny kontynent, dla którego uczniowie będą wykonywać kartę pracy:
grupa I – Europa, grupa II – Azja,
grupa III – Ameryka Północna, grupa IV – Ameryka Południowa, grupa V – Australia i Oceania.
Nauczyciel rozdaje karty pracy i przedstawia instrukcję do wykonania poleceń. Korzystając z mapy znajdującej się w grafice interaktywnej, uczniowie ustalają na wskazanym kontynencie miejsca występowania lodowców górskich. Na poszczególnych kontynentach może znajdować się różna liczba takich obszarów.
W pierwszej kolumnie uczniowie wpisują nazwę regionu geograficznego, w którym występują lodowce górskie. Korzystając z grafiki interaktywnej, znajdują ich miejsca występowania i odczytują z atlasu nazwy pasm górskich. W drugiej kolumnie uczniowie wpisują część kontynentu, w której położone są lodowce i określają kierunki świata oraz oddalenie od wybrzeży. Do realizacji tego polecenia uczniowie wykorzystują mapy w atlasie geograficznym i grafikę interaktywną.
W trzeciej kolumnie uczniowie wpisują odczytaną z map ogólnogeograficznych kontynentów (atlas geograficzny) wysokość n.p.m., powyżej której znajdują się lodowce.
W czwartej kolumnie uczniowie wpisują typ klimatu, w którym występują lodowce górskie. Podają cechy klimatu sprzyjające powstawaniu lodowców. Do realizacji zadania wykorzystują mapę stref klimatycznych (atlas geograficzny) oraz blok tekstowy.
Po uzupełnieniu kart pracy wybrany uczeń z grupy referuje odpowiedź. Wskazuje na mapie ściennej obszary występowania lodowców górskich. Uczniowie z pozostałych grup analizują uwarunkowania i rozmieszczenie analizowanych lodowców.
Faza podsumowująca
Nauczyciel prosi o usystematyzowanie wiedzy dotyczącej rozmieszczenia lodowców górskich.
Uczniowie utrwalają wiedzę przez wykonanie ćwiczeń z e‑materiału.
Praca domowa
Odszukaj w internecie informacje na temat przyczyn zmniejszania się pokryw lodowych na Ziemi oraz napisz, jak zjawisko to wpływa na występowanie lodowców górskich.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania danego multimedium
Mapę zamieszczoną w medium bazowym można wykorzystać do samodzielnej, indywidualnej analizy przez uczniów rozmieszczenia lodowców górskich na kuli ziemskiej. Następnie, wykorzystując metodę burzy mózgów, można ustalić ogólne prawidłowości i uwarunkowania występowania tych zjawisk.
