• Nie Znaleziono Wyników

Biblioteka Warszawska, 1853, T. 2

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2022

Share "Biblioteka Warszawska, 1853, T. 2"

Copied!
599
0
0

Pełen tekst

(1)
(2)

BIBLIOTEKA

WARSZAWSKA.

P I S M O P O Ś W I Ę C O N E

N A U K O M , S Z T U K O M I P R Z E M Y S Ł O W I .

o i o i b x w o i f . x a w * 3 • n i o d i o t * a : , 6 * w o i f t n t

1853

»

. f l i l o i { '.r .b i 6 9 1 /tf

. i ł l e e o i t i < ł * l - * • , i l Ł W * e 4 3 0 f l I MOe.i*>A

Tom drugi.

OGÓLNEGO ZBtiMULIOM l

W A R S Z A W A .

:• e & v \ W D rukarni Stanisław a Strąbskiego,

yrxy ulicy Daniłowiczowskidj N r. 617, w daw nćj Bibliotece Załuskich.

(3)

immiti

r / > . Y ' Q C l

. / i / i G f f 7 1 l \ G 7.1

HZ/O i 3., t/

JL T f

' X 8 , ' ! / ( ) ' 2 n i A V T

W olno drukow ać, z w arunkiem złożenie w K om itecie Cenzury, po w ydrukow aniu, prawem przepinanej liczby egzem plarzy.

W W arszawie d . ,a/ i e marca 1853 ro k u ,

Slarizy Cenzor,

As s k s o r K oLL EO U Lw r, J . P « i » l o ń » U l .

■ i t i -

W 2 . 0

1

& S

3

3

o. oqO

?A W A X 8 H A W

f»fc -v/i 'vi- . u n ,.,'i V Y i.L v/ , T j <) . ' VX^iwO

G Ć 8 I

(4)

CHATA ZA WSIA.

P O W I E Ś Ć

:

l l z a d k o c z ł o w i e k p o s t a w i o n y s z c z ę ś l i w y m l o s e m n a w y g o d n i e j - s z ć m n i e c o s t a n o w i s k u , c h c e z w r ó c i ć o k o n a t o , c o s i ę n i ż ó j n i e g o d z i e j e ; u ż y w a m y , n i e c h c e m y s i ę u c z y ć , n i e l u b i m y r o z ­ p a t r y w a ć , C z ę s t o w e j r z e n i e t a k i e s p r o w a d z i ł o b y ł z ę , p r z y p o ­ m n i a ł o b y c i ę ż k i e d o s p e ł n i e n i a a k o n i e c z n e o b o w i ą z k i ; w o l i m y

w i ę c w ę d r o w a ć d a l ć j z g ł o w ą w z n i e s i o n ą k u m a r z e n i o m , l u b o d w r ó c o n ą k u s o b i e , a c o p o d n o g a m i , m i j a m y . T a k i d ą c , i l e ż - t o p r z e p u ś c i m m i m o s i e b i e p r a w d z i w y c h ż y c i a t a j e m n i c , k t ó r y c h w ż a d n ć j n i e z n a j d z i e m y k s i ą ż c e , n a ż a d n y m o b r a z i e , w n a j f a n - t a s t y c z n i e j s z ó m n a w e t m a r z e n i u !

O ! s z k o d a z a p r a w d ę , b o j e d e n t y l k o B ó g z g ó r y p o g l ą d a n a t e t y s i ą c e u b o g i c h ż y w i o ł ó w , w k t ó r y c h j e s t w i ę c ć j s i ł y , p i ę k n o ś c i , e n e r g i i i c n o t y c z ę s t o , n i ż w c i s n ą c y c h s i ę n a m n a o c z y d r a m a t a c h , k t ó r y m c h y b a ś w i e c ą c e r a m y d a j ą p r a w o d o l u d z k i ś j c i e k a w o ś c i , z a j ę c i a , p a m i ę c i .

N i e r a z w p a t r u j ą c s i ę w o d a r t e g o ż e b r a k a , w u b o g i e d z i e ­ c i ę w i o s k i , k t ó r e z o s t a ł o s i e r o t ą i ż y ł o s p l e ś n i a ł y m c h l e b e m j a ł ­ m u ż n y , m y ś l a ł e m s o b i e : i l e b y n a u k i d l a n a s w y t r y s n ą ć m o g ł o z m i k r o s k o p o w e g o w e j r z e n i a n a t e p e ł n e b o l u , u p o k o r z e ń , n ę -

Tom II, Kwiecień 1813- ^

(5)

d z y i o d r z u c e n i a — ż y c i e n i e z n a n y c h , n i e s z c z ę ś l i w y c h , z a p a r t y c h i s t o t , l e d w i e w i d n y c h n a ś w i e c i e . . . .

W i e m y d o s k o n a l e j a k p ł y n ę g o d z i n y s z c z ę ś l i w y m , b o g a ­ t y m , z n a c z ą c y m , s p o w i t y m w c i e n i u c h n e p i e l u c h y o d u r o d z e ­ n i a i w b r o n z o w a n y c h s p o c z y w a j ą c y m t r u m n a c h ; w i e m y j a k i c h w o d z ę n a p a s k a c h , j a k m u s z t r u j ę d l a p r z y s z ł o ś c i , j a k c h o d z ę , j a k s i ę k ł a n i a j ą , c o j e d z ą , j a k s i ę s t r o j ę , ż e n i ę , z w o d z ę i r o z w o ­

d z ę , s t a r z e j ę , g ł u p i e j ę , z i e w a j ą i u m i e r a j ą : a k t ó ż k i e d y w y ­ p o w i e d z i a ł f o r m y ż y w o t a n ę d z a r z a ? P r z e c i e ż p r z e d B o g i e m i w o c z a c h b a d a c z a l u d z i , t c d w i e e g z y s t e n c j e , r k t ó r y c h j e d n a l a k s i ę b ł y s z c z y , d r u g a l a k k r y j e n i e p o z o r n a , r ó w n i e s ą w i e l ­ ki c m i i z n a c z ę c c m i . M o t y l i n a j m i z e r n i e j s z y r o b a k z a r ó w n o s ą p o t r z e b n i n a ś w i e c i e i j e d n o m a j ę p r a w o ż y c i a . N a t u r a l i ś c i r ó w n i e ś l e d z ę o b y c z a j e i i n s t y n k t u d r ó h n ó j m u s z k i i o g r o m n e g o s ę p a : c z e m u ż b y p o w i c ś e i o - p i s a r z n i e m i a ł t ó ż r ó w n i e p r a w a o p i s y w a ć d r o b n o s t k o w e ż y c i e j e d n ć j z t y c h l i s z e k , k t ó r e p e ł ­ z n ą c p o c z a r n e j z i e m i , z d e p t a n e n o g ę n i e b a c z n ą , g i n ę n i e p o - s t r z e ż o n c i n i o p o ż a t o w a n e ?

W o g r o m n e j a d z i e w i c z e j j e s z c z e p r z e s t r z e n i h i s t o r y i c z ł o ­ w i e k a , i l o ż t o z a k ą t ó w c i e m n y c h , n i e z b a d a n y c h , o p u s z c z o n y c h !

J a k o w i p i s a r z e d a w n i , c o m i j a j ą c d r o b n e t w o r y , szli n a ­ p r z ó d p o z n a ć si ę z t e m i , c o i m w o k o w p a d a ł y o g r o m e m , k s z t a ł t e m l u b b a r w ę ; m y ś m y t ó ż w h i s t o r y i c z ł o w i e k a d o z b y t ­ k u i p r z e s y t u n a m a l o w a l i j u ż o b r a z ó w u d e r z a j ą c y c h , m i j a j ą c w d z i ę c z n e r ó w n i c , a l e m n i e j s z e , s k r o m n i e j s z e I n i c t a k ł a t w e d o p o c h w y c e n i a .

D o p i e r o d z i s i a j p o s t r z e g a ć s i ę p o c z y n a m y , ż e ś m y w w i e l k i b ł ą d p o p a d l i : ż e w s z y s t k i e n a s z e o b r a z y s p o ł e ć z n o ś c i s ą n i e ­ p e ł n e i k u l a w e , ż e i m b r a k u j e j e d n ć j s t r o n y , i ż e ś m y w z i ę l i c z ę ś ć za c a ł o ś ć i o d j ę l i w s z e l k ą w a ż n o ś ć t e m u , c o w i s t o c i e j e s t m o ż e n a j w a ż n i e j s z ć m .

Z i n n e g o s t a n o w i s k a , o b r a z y t e p o d w z g l ę d e m s z t u k i p r z e c h o d z ą i p r z e c h o d z i ć m u s z ę j a k s z t y c h y w y o b r a ż a j ą c e m o d y p a r y z k i c , k t ó r e s i ę w k r ó t c e ś m i e s z n e m i s t o j ą . T o , c o ś m y p r z y ­ w y k l i z w a ć s p o ł e c z n o ś c i ą w y ż s z ą , j e s t k o s m o p o l i t y c z n y m a m a l - g a m e m p r a w i e w s z ę d z i e i z a w s z e , n a k t ó r y m s i ę w i ę c ó j o d b i j a b a r w a u p r z y w i l e j o w a n y c h s t o l i c m o d y , n i ż e l i k r a j u z k t ó r e g o ł o n a p o w s t a j e . T a k n i e g d y ś A t e n y , p o t ć m R o m a , d z i ś P a r y ż i L o n d y n d a j ą ś w i a t u k o n w e n c y o n a l n e m u , z w a n e m u w y ż s z y m , t o n i k o l o r y t . S a l o n n a j ś w i e t n i e j s z y j e s t t e n w ł a ś n i e , k t ó r y

(6)

s i ę n a j w i ę c e j z b l i ż a d o c u d z o z i e m s k i e g o i d e a ł u . W L o n d y n i e i d e a ł e m b y w a ł P a r y ż , w P a r y ż u t r o c h ę m a ł p u j ę L o n d y n , o p o c a ł y m ś w i e c i e o b i e s t o l i c o ; a n i g d z i e j a k t y l k o u n a s w s z y s t k o , c o t y l k o o b c e . W a r l o ż t u k u p o k a r z a j ą c e g o s z a ł u r y s o w a ć w z o r ­ ki i u w i e c z n i a ć t a k n i e s ł y c h a n e z a p a r c i e s i ę s i e b i e , p o d d a ń ­ s t w o m n i e m a n ć j w y ż s z o ś c i ? — N i e w i e m . T o p e w n a , ż c j a k k o l ­ w i e k ż y c i e w y ż s z y c h t o w a r z y s t w w i e l c e b y ć m o ż e m i ł ó m , s w o - b o d n e m w p e w n y m w z g l ę d z i e ( b o n a s t r a ż y w s z y s t k i m w y b r y ­ k o m s t o i n a s z y l d w a c h u k o n w e n a n s ) , j a t e g o ż y c i a s z n u r o w a n e ­ g o i k r o c h m a l n e g o n i e l u b i ę — p r z y n a j m n i e j m a l o w a ć . M u s i ­ m y w n i ć m ż y ć : — ha! ż y j e m y ; m u s i m y p o d k l ą t w ą m a ł p o w a ć z a ­ g r a n i c z n y c h d u d k ó w : — m a ł p u j e m y ; a l e ż e b y n o s z e k u s e f r a c z k i i k u s e z l r a n c u z i a ł e r o z m o w y z a s ł u g i w a ł y n a m a l o w a n i e i s t u - . d yo! ! . . .

nego! nego! nego!

S p o j r z m y ż u i ż ć j ! — B r u d n o — p o w i e c i e ? N i e s t e t y , b r u d n o i s t o t n i e ; a l e j a k d l a m a l a r z a d z i e d z i n i e c o p u s z c z o n e j c h a t y d a ­ l e k o j e s t l e p s z y m p r z e d m i o t e m d o o b r a z k a , n i ż e l i w y w o s k o w a ­ n y s a l o n z k o l u m n a m i : t a k i d l a p o w i e ś c i o - p i s a r z a , ł a c h m a n d a ­ l e k o b ą r d z i ć j m a l o w n i c z y o d k r % h m a l n ć j s u k n i b a l o w ó j i w e r - n i x o w a n y c h b u c i k ó w e l e g a n t a .

C a ł y t e n u s t ę p m a j e d y n i e n a c e l u w y t ł u m a c z y ć m n i e p r z e d c z y t e l n i k a m i ( n i c m y ś l ę s i ę b o w i e m u n i e w i n n i a ć p r z e d k r y t y k ą , k t ó r ć j u n a s r z e m i o s ł e m h a ł a s o w a ć i c z e r n i ć ) ; w y t ł u ­ m a c z y ć s i ę z p r z e d m i o t u t ć j p o w i e ś c i . D a r u j c i e m i , ż e w a s w p r o w a d z ę m i ę d z y o d a r t y t ł u m , d o c i a s n e j c h a t k i ; ż e w a m d o ­ t y k a ć k a ż ę ł a c h m a n ó w i żyć g o d z i n ę w t o w a r z y s t w i e l u d z i , c o n i c u m i e j ą p o f r a n c u z k u i n i g d y s i ę n i e u c z y l i g r a ć n a f o r t e ­ p i a n i e ! M o ż e t ó ż n a k o ń c u t ć j b a j k i z n a j d z i e c i e i d o w a s z e g o ż y c i a p o ż y t e c z n y s e n s m o r a l n y , k t ó r y c z ę s t o m i m o w o l i n a w i j a s i ę a u t o r o w i : b o a u t o r k a ż d y w z o r u j e z d z i e ł a b o ż e g o , a w b o ­ ż y c h t w o r a c h s e n s m o r a l n y j e s t w n a j d r o b n i e j s z y m k a m y c z k u . C h o d z i t y l k o o t o , ż e b y k a m y c z e k p r z e m ó w i ł , a c z ł o w i e k z r o ­ z u m i a ł .

II.

B y ł a t o s o b i o . . . . — w i o s k a ( n i e s t e t y ! n i e s t e t y ! z n o w u n a p o g r a n i c z u W o ł y n i a i P o d o l a ) t r o c h ę j e s z c z e w o ł y ń s k a , j u ż n i e c o p o d o l s k a ; l e ż a ł a w d o l e , c o n a j a k i ś j a r z a k r a w a ł . P o ­ n a d n i ą n a r ó w n i n i e s z e r o k i ć j , c i ą g n ę ł y s i ę z ł o c i s t e ł a n y z b ó ż

(7)

n i e w i e l k i e m i c z a r n e m i p r z e c i ę t e l a s k a m i ; ś r o d k i e m s i o ł a b i e ­ g ł a l e d w i e d o j r z a n a r z e c z u ł k a , w d o ś ć d u ż y s t a w z e b r a n o . C h a t y p o p r z y c z e p i a n e d o ś c i a n w z g ó r z a , w z i e l o n y c h d r z e w w i ą z k a c h b i e l a ł y w e s o ł o , s p o g l ą d a j ą c z w y s o k a k u s t a w o w i , k t ó r y j e w c z y s t y c h w o d a c h o d b i j a ł .

C i c h o , z i e l o n o , s p o k o j n i e , d o b r z e j a k o ś b y ł o w t y m r o z - d o l c , k t ó r y w c z a s i e p o t o p u u m y ś l n i e w y ż ł o b i ć m u s i a ł y w o d y , k i e r o w a n e r ę k ą , c o w i e d z i a ł a , ż e t u k i e d y ś l u d z i e o s i ę d ą . I d r z e w o m i c h a t o m i l u d o w i b y ł o t a m j a k u P a n a B o g a z a p i e c e m ; k a w a ł e k n i e b a z a w s z e j a s n y p r a w i e ś w i e c i ł n a d n i e m i , r z a d k o m a l e ń k i o r z e ź w i a j ą c y w i a t e r e k p r z e n i o s ł y t ę d y o p i e ­ k u ń c z e d u c h y , a b u r z e z a w s z e s z ł y s o b i e g d z i e ś b o k i e m n a . l a s y i b o r y .

T o t ś ż . o s a d a r o z k r z e w i a j ą c s i ę ć o r a z d a l ó j a d a l ó j , p o s u ­ w a ł a s i ę j a r e m n a d r z e c z k ą , i c o r a z t o n o w a c h a t a b i a ł a z a ś w i e ­ c i ł a w k r z a k a c h l e s z c z y n y i t a m a , z a r a s t a j ą c y c h b o k i r o z d o t u . N a w y s o k i e j p ł a s z c z y ź n i e w z g ó r z a , j e d e n t y l k o c m e n t a r z za w i o s k ą w y n i e s i o n y , p o n a d n i ą k r z y ż a m i g ó r o w a ł ; t o t ś ż b a r ­ d z o b y ł s m u t n y , i n i e w i e m j ^ c i l u d z i e d o t a k r a ź n y c h c h a t e k ś m i e j ą c y c h s i ę p r z y w y k l i , m o g l i s p a ć p o t ś m n a t a k o p u s z c z o ­ n y m r o z ł o g u . M u s i a ł o l a m d u ż o w s t a w a ć u p i o r ó w w y g n a ń c ó w i p o n o c y p o w r a c a ć d o z a c i s z n y c h s i e d z i b s w o i c h .

C m e n t a r z t e n , b y ł a t o j e d y n a c z ę ś ć o s a d y z u p e ł n i e b r z y d k a , j e ś l i g o j ć j c z ę ś c i ą n a z w a ć m o ż n a . W i s t o c i e ł ą c z y ł s i ę 011 z n i ą p r a w i e ; c h a t y c z e p i a j ą c s i ę g ó r y , w y c h o d z i ł y a ż k u n i e m u , r o z ­ s y p a n e p o n a d d r o g ą ; n a w i e r z c h o ł k u g ó r y b y ł y w r o t a n a ł a n , i a ż d o n i c h p r z y p i e r a ł c m e n t a r z . N i e w i e m , c z y ś c i e k i e d y p r z y ­ p a t r z y l i s i ę w i e j s k i e m u c m e n t a r z y k o w i w o k o l i c y ż y z n ć j , g d z i e k a ż d a p i ę d ź z i e m i d r o g a ? J u k t o t a m s k ą p o w y m i e r z o n o g r u n t u u m a r ł y m , j a k i m t a m c i a s n o i d u s z n o ! S ą s i c d z i w s t r a c h u , ż e ­ b y s i ę c m e n t a r z w i c h g r u n t a n i c w o r a ł , o p a s a l i g o w a ł e m i r o ­ w e m ; a l e n i k t n i e p o m y ś l a ł p o s a d z i ć d r z e w k a , c o b y s z u m i a ł o i p ł a k a ł o n a d m o g i ł a m i . T y l k o b a d y l e o s t ó w i z i e l s k a c o s i ę w s z ę d z i e u c z e p i ą , o b r o s ł y i s t a r e g r o b y i p r z e s z t o r o c z n e n a w e t m o g i ł y ; t y l k o t r o c h ę p o k r z y w i d z i e w a n n y w ż ó ł t e s t r o j n ć j

d z w o n k i , g d z i e n i e g d z i e z i e l e n i e j ą n a t y l ą ł e z u ż j z n i o n ć j r o l i . A l e za t o c o za los k r z y ż ó w i k r z y ż y k ó w ! N i e k a ż d e g o s t a ł o n a m o c n y d ę b o w y , n a w i e l k i i m a l o w a n y ; u b o ż s i w y s t r u ­ g a l i g o s o b i e z k i j ó w , w y p i ł o w a l i z k r u c h ć j t a r c i c y i z a t k n ę l i

(8)

k r z y w o , n i e d b a l e , n a n i e d ł u g o : p i ć r w s z a b u r z a j e w y w r ó c i , k i l ­ k a l a t w p r ó c h n o z a m i e n i ę . T a m ż ó ł c i s i ę j e s z c z e ś w i e ż u c h n y g r ó b , n a k t ó r y m n i e m i a ł a c z a s u t r a w a s i ę z a s i a ć i u ś m i e c h n ę ć z i e l e n i ę ; o w d z i e z a m i a s t p a g ó r k a , d ó ł j u ż w k l ę s ł y t y l k o . T a k t o i z ż a l e m , j a k z m o g i ł a m i b y w a : g d z i e r ó s ł d o g ó r y , w k r ó t c e p r ó ż n i ę t y l k o - p o s o b i e z o s t a w i a N a w a l e , n a r o w i e , j e d n o w e j ś c i e , j e d n a b r a m k a c i a s n a , a l e n i ą w c h o d z i u m a r ł y i j e s z c z e m u z a s z e r o k a ; n a d n i ą k r z y ż y k , a w r o t k a d a ­ w n o s ł u ż ę z a m o s t e k , b o d y l e j e g o r o z p a d ł y s i ę i z g n i ł y , l e ż ą c w r o w i e g ł ę b o k o .

J e ś l i w e w s i z a c i s z n ć j w i a t r u i b u r z y n i e s ł y c h a ć , z a t o n i e b o s z c z y k ó w n a tój g ó r z e ż a d e n w i c h e r n i e m i n i e , ż e b y n i e o d w i e d z i ł ; d u ż o o n t u j u ż k r z y ż ó w p o d r u z g o t a ł ! M i a r k u j c i e j a k t o t u s m u t n o , j a k c i ę ż k o b y ć m u s i u m a r ł y m , a c ó ż d o p i e ­

r o ż y w e m u ! !

B o t u ż , p r z e z d r o ż y n ę t y l k o , o s z e ś ć k r o k ó w o d w r o t , n i c w i d z i c i e ® s t o i c h a t k a p r z y p a r t a j e d n ę ś c i a n ę d o g ó r y o b r y w u , d r u g ę o b r ó c o n a n a c m e n t a r z y s k o . ^ .

C h a t k a ! o j , z ł o n a z w a n i e — l e p i a n k a c h y b a ; i t o j e s z c z e z a - w i e l e m o ż e — s z a ł a s , a l e i n i c s z a ł a s j e s z c z e : s t o i t o c o ś c o s i ę n a z w a ć n i e m o ż e , a j e d n a k t o n i e j a m a z w i e r z ę c i a , t o w i d o c z n i e p o m i e s z k a n i e c z ł o w i e k a . T r u d n o j e s t s o b i e c o ś n ę d z n i e j s z e g o w y s t a w i ć . N a p r z ó d , ż c t o w b e z l e s i u , z b u d o w a n o j ę z k a w a ł ­ k ó w d r z e w a p o z b i e r a n y c h g d z i e ś p o d r o d z e , m o ż e p r z y n i e s i o ­ n y c h z w i a t r e m l u b b u r z ę , b o w i ę k s z e i l e p s z e p o l a n a n o s i d o ­ b r y w i c h e r , g d y s i ę r o z h u l a . A l e c z e g o t o n i e d o k a ż ę w e d w o ­ j e : — c z ł o w i e k z n ę d z ę ? Z a d w i e ś c i a n y s ł u ż y ł a g ó r a w i l g o t n a , k t ó r ą d e s z c z e w y g ł a d z i ł y ; d w i e d r u g i e u l e p i o n o j a k g n i a z d o j a s k ó ł c z e . XV i s t o c i e , z n a j d z i e s z w n i c h t o , c o w g n i a z d k u tój p r z e m y ś l n ó j p t a s z y n y : d r z e w k o , s ł o m ę , g l i n ę , b ł o t o , z b i t e r a ­ z e m i m i s t e r n i e z l a n e w c a ł o ś ć , k t ó r a s i ę t r z y m a i s t o i . Z a ­ m i a s t d a c h u , n a r z u c o n o k o ł k ó w z p ł o t u , i k r z y w y c h g a ł ę z i l e ­ ś n y c h , i s ł o m y j e s z c z e , i n i e w i e m t u m c z e g o , a p o k r y t o d a r n i ­ n ę ; r e s z t ę B ó g d o k o ń c z y ł , z a s i a w s z y n a t e j p ł a s z c z y ź n i e b u j n e b y - l i c e , p o k r z y w y , d z i e w a n n y , t r a w y i z i o ł a l i ś c i o w e , k t ó r e z w i ą ­ z a ł y k r u c h e p o k r y c i e l e p i a n k i . S z u m ! t a m n a d a c h u c a ł y ław c h w a s t ó w t a k d o r o d n y c h , t a k b u j n y c h , j a k b y n a m o g i l e ! Z p o ­ ś r o d k u n i c h w y p l e c i o n y z c h r u s t u , o t ę p i o n y g l i n ę , w y s t ą p i ł d y ­ m n i k , k a w a ł k i e m s t a r ć j m a t y p r z y r z u c o n y i u d a j e k o m i n : z w i e l k i m t a l e n t e m k o m e d y a n t ! !

(9)

J\’i e n u d ź c i e s i ę , n i o n u d ź c i e k o c h a n i c z y t e l n i c y : t o c o ś c i e k a w s z e g o d o p r a w d y o d o p i s a n i a p a ł a c u w s t y l u o d r o d z e n i a , l u b w i l l i g o t y c k i e j . I d z i e m y d a l e j .

Ś c i a n y ż e b y s i ę n i e o b a l i ł y , b o j e d n a k ż e c a ł k i e m i m n i e w y p a d a ł o d o w i e r z a ć f c ó ż n a ś w i e c i e n i e z d r a d z a , k o ł k i n a w e t ! ) , ś c i a n y o b w i ó d ł p r z e m y ś l n y b u d o w n i k p r z y z b y , k t ó r a j e t r z y m a i n i e p u s z c z a ; g ó r y j u ż s i ę c h y l ą , d o ł e m a ni s p o s o b u : d w a czy t r z y d r y g i k r z y w e , z a m i a s t s z k a r p ó w s ł u ż y . W t y c h d w ó c h ś c i a n a c h m i n ę l i ś m y d r z w i i o k n a , n i e m n i e j p r z e c i e o d r e s z t y o p i s a n i a w a r t e . O k n a ? n i e w i e m c z y t a k n a z w a ć m o ż n a t e d w a o t w o r k i n i e r e g u l a r n e , g l i n y o b l e p i o n e , w k t ó r e w s t a w i o n o b e z r a m , k i l k a b r u d n e g o s z k ł a k a w a ł k ó w . J u ż c i ż t o o k n a , b o c h o ć n i e p u s z c z a j ą p o w i e t r z a a ś w i a t ł a d a j y n i e w i e l e , a l e o s z u ­ k u j ą p r z e c h o d z ą c y c h , z a r ę c z a j ą c , ż e w c h a c i e w i d n o b y ć m u s i .

Z e d r z w i t r u d n i ó j s i ę b y ł o b u d o w n i c z e m u w y k r ę c i ć ; u l e w i e l k i t o b u d o w n i c z y n ę d z a : t w o r z y z n i c z e g o , ż a d e n P a l l a d i o t e g o n i e p o t r a f i , C u d t o p r a w d z i w y t e d r z w i c z k i , t y l k o s i ę i m p i l n o p r z y p a t r z c i e . S i ę g a j ą ^ i ż p o d s a m d a c h z b y t n i k i i m ó w i ć s i ę z d a j ą : n i e c h s i ę w c h o d z ą c y n i e s c h y l a ; a i o n e r a z e m z k o ­ m i n e m i o k n a m i g r a j ą k o m e d y ą , b o p r z y s z e d ł s z y b l i ż e j , m a s z i c h w ł a ś n i e p o p a s ! A l e i n a t a k i e d r z w i c z k i n i e m a ł o p o t r z e b a b y ł o p r a c o w a ć , n i e m a ł o ! W b e z l e ś n y m k r a j u k l ó ż b y t o t a k d e s k ę p o r z u c i ł , ż e b y j ą m o ż n a w z i ą ć , n i e p o w i e d z i a w s z y n a ­ w e t : B ó g z a p ł a ć . A t e n , c o l e p i a n k ę s t a w i ł , w i d o c z n i e m u s i a ł p o z a p ł a t ę o d s y ł a ć d o B o g a . O d d a ł b y m t e d r z w i d o m u z e u m , g d y b y ci, c o s z a n u j ą s t a r o ż y t n e n a c z y n i a p o t ł u c z o n e n a k a w a ł k i , u m i e l i p r z e c z y t a ć z r o z b i t y c h d r z w i c z e k , i l e w e s t c h n i e ń z ł a m a ł o p i e r ś , c o j e l e p i ł a . P a t r z c i e , i l e t u s z t u c z e k s p o j o n y c h m i s t e r n i e , i l e k l i n ó w , w s t a w e k , k a w a ł k ó w , d z i u r k o l k a m i p o z a b i j a n y c h , d r ą ż k ó w p o z a m i e n i a n y c h n a d e s z c z u ł k i t ę p ą s i e k i e r ą i s ł a b ą r ę k ą . C o t u s i ę z e s z ł o r o d z a j ó w d r z e w z d z i w i o n y c h , ż e i m p r z y s z ł o j e d n ę p e ł n i ć s ł u ż b ę : s o ś n i n a , d ę b i n a , o s i k a , b r z o z o , i h a r d a n a ­ w e t g r a b i n a , c o t y l k o m ł y n a r z o m s ł u ż y ć z w y k ł a , m u s i a ł a d o ­ s t a r c z y ć k o ł k ó w . B y ł o ż t u p r a c y , b y ł o ; a l e t o d a w n o , b o d ó s z c z i p o w i e t r z e j e d n ą s z a l ą s z a r ą p o k r y ł y t y c h w s z y s t k i c h p r z y b y ­ s z ó w , k t ó r y c h n i e r ó w n o ś ć s t a n ó w l e d w i e t e r a z r o z p o z n a ć m o ż n a . W y s t a w c i e ż s o b i e t a k ą c h a t k ę , t a k i e s c h r o n i e n i e b e z n a ­ z w i s k a , p r z y l e p i o n e d o g ó r y , n o p r o s t c m e n t a r z a , n a ł y s y m w z g ó r k u , o d w s i o s t a j e ; a s p y t a c i e p e w n i e , k t ó ż l a m m ó g ł b u d o w a ć s i ę i m i e s z k a ć ?

(10)

T e n , c o z w y k l e m i e s z k a w l e p i a n k a c h — u b o g i ; i s t o t a c z ę ­ s t o w i n n a s o b i e s w q n ę d z ę , c z ę s t o n i e w i n n a p r z e d B o g i e m , c h o ć p r z e z l u d z i w y k l ę t a ; b i ś d r r e s t w o r z e n i e , k t ó r e s p i e s z y s i e u m r z ć ć , ż e b y o d p o c z y r , b o m u ż y ć n i e m a p o co.

M ó g l ż e b y ć s t o s o w n i e j s z y w i d o k d l a n ę d z a r z a , n a d m i e j s c e w i e k u i s t e g o s p o c z y n k u ?

W i o s k a , k t ó r y ś m y w i d z i e l i , z w a l a s i ę S t a w i s k o . D a l ś j , d a ­ lej w j u r z e , k u g ó r z e j u ż n i e c o , w k ł ę b a c h z i e l o n o ś c i , u r z e c z k i z a k r ę t u , m i a ł a d w ó r b i e l e j ą c y / . d a l e k a ; ś l i c z n y d w ó r , n o w i u t e ń ­ ki , c z y ś c i u c l m y , a t a k p o s a d z o n y z r ę c z n i e , ż e z n i e g o w i d a ć b y ­ ł o c o t u n a j p i ę k n i e j s z e g o d a l B ó g : w o d ę , g ó r y , c h a t k i , c e r k i e w ­ k ę , k o ś c i ó ł e k i l a s y w d a l i . C m e n t a r z a z t a m t ą d a n i s l y c h u ,

a l e l e ż p o c o t a m c m e n t a r z ?

K t o m i e s z k a ł w e d w o r z e , d o w i e m y s i ę p ó ź n i e j ; t e r a z s i ę z w r ó c i m y d o c h a t k i .

P r z e d l a t y k i l k u d z i e s i ę c i u , n i m j e s z c z e t e n w s p a n i a ł y d w ó r s t a n ą ł i a n g i e l s k i e o g r o d y z a j ę ł y m i e j s c e w a r z y w n y c h , d o S t a w i ­ s k a p r z y w l o k ł a s i ę r a z g r o m a d a c y g a n ó w , k t ó r ć j , j a k z w y k l e , - n a c z e l n i k z a j m o w a ł s i ę k o w a l s t w e m , k r e w n i b y l i p o m o c n i k a m i , a r o d z i n a w r ó ż y ł a i k r a d ł a . Ż e j u ż n a ó w c z a s c o r a z r z a d s z e m i s t a w a ł y s i ę p i e l g r z y m k i t y c h z a g a d k o w y c h w ł ó c z ę g ó w , k t ó r y c h p o c h o d z e n i e i j ę z y k d o t ą d n i e p r z e b i t ą p o k r y t o s ą t a j e m n i c ą ; c a ł a s w o b o d n a c z ę ś ć l u d n o ś c i p o w y b i e g a ł a p r z y g l ą d a ć s i ę p r z y b y ­ s z o m , c o po s e c i n a c h l a t w y g n a n i a , j e s z c z e n o s i l i w y p i ę t n o w a n y n a c z o ł a c h ś l a d p o c h o d z e n i a s w e g o , k ę d y ś z o g o r z a ł e g o W s c h o ­ d u c z y P o ł u d n i a .

W i s t o c i e , w t w a r z a c h i s t r o j u t y c h p r z y b ł ę d ó w b y ł o c o ś l a k n i e n a s z e g o , t a k o b c e g o , ż e o b o j ę t n y n a w e t w i e ś n i a k z w r ó ­ c i ć m u s i a ł o c z y n a t y c h l u d z i i n n e g o ś w i a t a i i n n e g o ż y c i a , n i e u m i e j ą c p o j ą ć a n i i c h w y g n a n i a , a n i d o b r o w o l n ć j k o c z u j ą c e j d o l i .

W s z y s t k i e b a b y , n a w e t t e , k t ó r e m i e s i ł y c b l ć b , z z a k a - s a n e m i p o t o k v i e r ę k a w a m i p o w y b l e g a ł y p r z e d s i e ń , w i o d ą c c i e k a w e a p r z e s t r a s z o n e d z i e c i za r ę c e i t r z y m a j ą c j e s i l n i e , w o b a w i e , ż e b y i c h c y g a n i e n i e p o r w a l i ; w s z y s c y s t a r z y w y s t ą ­ pili aż n a d r o g ę , a p o w r a c a j ą c y z p o l a , b y ł t o b o w i e m w i e c z ó r l e t n i , z a t r z y m y w a l i s i ę z p ł u g a m i w ś r ó d u l i c y . B a n d a t y c h c y ­ g a n ó w s k ł a d a ł a s i ę z k i l k u n a s t u g ł ó w i s z ł a p o w o l n y m k r o k i e m

(11)

iiż p o d k a r c z m ę ; n a j d o r o d n i e j s z y , s ł u s z n e g o w z r o s t u m ę ż c z y z n a p r o w a d z i ł w ó z , n a k t ó r y m w i d a ć b y ł o m a ł y , p o ł a t a n y m i e s z e k k o w a l s k i , z ł o ż o n y n a m i o t , p r z e n o ś n e k o w a d e ł k o i i n n e ż e l a z - t w a i m a n a t k i . W ś r ó d t y c h r u p i e c i s i e d z i a ł a ś r e d n i e g o w i e k u k o b i e t a , n i e w y g o d n i e s k u r c z o n a , z d z i e c i ę c i e m u p i e r s i .

I s t n a t o b y ł a c z a r o w n i c a : c z a r n y w ł o s s p a d a ł d o k o ł a j ć j o g o r z a ł ś j t w a r z y o o c z a c h b ł y s z c z ą c y c h , i k o r a l o w y c h s z e r o k i c h u s t a ę l i ; f a ł d z i s t a w i e l k a c h u s t a o s ł a n i a ł a j ą c a ł ą . N a k o l a n a c h l e ż a ł o d z i e c i ę n a g i e z u p e ł n i e i u s t a m i p r z y c z e p i o n e d o m a c i e - r z y ń s k i ć j p i e r s i .

W z r o k t ć j k o b i e t y , n a k t ó r ć j t w a r z y w i d a ć b y ł o z n u ż e n i e , b o l e ś ć i s m u t e k , n i e o d w r a c a ł s i ę o d d z i e c k a a n i n a c h w i l ę ; z d a w a ł a s i ę c o ś r o i ć o n i ć m , a n a r e s z t ę ś w i a t a n i e c h c i ć ć s p o j ­ r z e ć n a w e t . M ę ż c z y z n a , k t ó r y s i l n ą d ł o n i ą w i ó d ł z a s o b ą w ó z

i c h p o d r ó ż n y , b y ł n a d z w y c z a j b a r c z y s t y , o g r o m n e g o w z r o s t u i s r o g i ć j a c h m u r n ć j l u y o g n o m i i . C z a r n y , z p i e r s i ą o b n a ż o n ą i k u d ł a m i p o r o s ł ą k r u c z e m i , o k r y t y l e d w i e k o s z u l ą d z i u r a w ą , z a s m o l o n ą i z d a r t e m i s p o d n i a m i , s z e d ł b o s o , z o d s ł o n i o n ą g ł o ­ w ą , k t ó r ć j t y l k o w ł o s k ę d z i e r z a w y b r o n i ł o d s ł o ń c a i w i a t r u ; a l e m i m o ł a c h m a n ó w s z e d ł t a k d u m n y m k r o k i e m i z t a k p o - w a ż u ć m w e j r z e n i e m , ż e ś z a r a z w n i m p o z n a ł w o d z a g r o m a d y ,

R o m ó w

( t a k s i ę z o w i ą c z ę s t o c y g a n i e ) .

K o ł o n i e g o , p o z a n i m , w l o k ł a s i ę r e s z t a r o d z i n y : t r o j e d z i e c i n a g i c h , r ó ż n e g o w z r o s t u , o d d w u t i a s t u d o o ś m i u l a t m i ć ć m o g ą c y c h ; c h ł o p a k d w u d z i e s t o k i l k o l e t n i , d z i e w c z y n a s m u ­ k ł a , p i ę k n e j k i b i c i , m o ż e o ś m n a s t o l e t n i a , t r o c h ę w y k w i n t n i ó j u b r a n a i o r y g i n a l n i e ł a d n a ; z g r z y b i a ł a b a b a , p o d s t a r z a ł y o k i j u z k ę d z i e r z a w y m I b c m , p o p y c h a j ą c y w ó z k r ę p y a n i z k i c z ł o w i e k , i d w i e c z y t r z y j e s z c z e k o b i e t y , o b w i e s z o n e k o ł d r a m i p a s i s t e - m i , w l o k ą c e m i s i ę p o z i e m i .

W s z y s t k o t o s z ł o c i c h o , j a k b y c z e k a j ą c r o z k a z u w o d z a i p o g l ą d a j ą c n i e k i e d y n a n i e g o ; w ó z z a t r z y m a ł s i ę p o d k a r ­ c z m ą , s t a r s z y p o d n i ó s ł g ł o w ę i o b e j r z a ł s i ę d o k o ł a .

W ł a ś n i e n a p r ó g g o s p o d y w y s z ł o k i l k u g o s p o d a r z y i p r z o d - k u j ą c y i m w ó j t w w y s o k i ć j c z a p i e b a r a n i e j ; p a t r z y l i o n i i m i l ­ c z e l i , c z e k a j ą c z c z e m t e ż s i ę o d e z w ą p o d r ó ż n i . C y g a n t y l k o o k i e m i c h p o r a c h o w a ł , i i n s t y n k t o w o , c z y p o n o w ó j c z a p c e m o ż e , d o m y ś l i ł s i ę p a n a w ó j t a , p o d s z e d ł k r o k k u n i e m u , s k ł o ­ n i ł s i ę n i e c o .

(12)

— B ó g z w a m i , p a n i e g o s p o d a r z u — o d e z w a ł s i ę ł a m a n y m j ę z y k i e m z r u s k a , g ł o s e m s i l n y m i p e ł n y m s z c z e g ó l n e g o j a k i e ­ g o ś d ź w i ę k u , j a k b y p o z a t ą m o w ą p o ż y c z a n ą , i n n a o b c a , d r u g a s i ę u k r y w a ł a . — P e w n i e w y t u j e s t e ś c i e s t a r s z y m ?

— A j a k b y t a k , t o c ó ż ? — s p y t a ł d o s y ć s i ę s z a n u j ą c i z w y ­ s o k a M a x y m L a c h .

— A j a k b y t a k , — o d p a r ł c y g a n , p o w o l i p o t o c i e r a j ą c z c z o ­ ł a r e s z t ą p o d a r t e g o r ę k a w a — t o b y m w a s p r o s i ł , ż e b y ś c i e m i p o z w o l i l i p r z e n o c o w a ć w e w s i .

— B a ! b a ! a j u l r o b y j a k i e g o k o n i a n i e s t a ł o ! — r z e k ł ś m i a ­ ł o w ó j t , b i o r ą c s i ę w b o k i .

— N i e m a c i c s i ę c o o t o o b a w i a ć — z w e s t c h n i e n i e m i p ó ł ­ u ś m i e c h e m o d p o w i e d z i a ł c y g a n . — W y k o n i n i e m a c i e p o d o b n o , a m y n i e z t y c h c y g a n ó w , c o n a c u d z e p a t r z ą : s w o j e m i r ę k o m a n a c h l ó b p r a c u j e m y .

Ciurachnnów

( z ł o d z i e i ) m i ę d z y n a m i n i e m a .

— U l e z k ą d ż e u d i a s k a w i e d z i e ć j u ż m o ż e c i e , ż e j a n i e m a m k o n i ? — z z a d z i w i e n i e m z a k r z y k n ą ł M a x y m L a c h , k t ó r y a ż p o d s k o c z y ł .

— C y g a n w s z y s t k o w i e , d o b r o d z i e j u ! — o b o j ę t n i e m r u k n ą ł d o w ó d z c a b a n d y .

— T o ć i l i c h o — c z e r w i e n i ą c s i ę , a n a s w o i c h o g l ą d a j ą c , c i ą g n ą ł d a l e j n i e s p o k o j n y p a n w ó j t ; — g d y b y w a m t o n i e b y ł o p o t r z e b n e n a z ł e , ż e b y w i e d z i ó ć w s z y s t k o , t o b y ś c i e s i ę n i e s t a ­ r a l i o t e w i a d o m o ś c i . P a t r z a j c i e g o , j e n o d o w s i w j e c h a ł , j u ż w i ć , ż e u m n i e k o n i n i e m a . T o z n a c h o r !

— J a k i l o z n a c h o r ? — r z e k ł p o w o l i r u s z a j ą c r a m i o n a m i c y ­ g a n . — O t z a r a z w a m o p o w i e m z k ą d co w z i ą ł e m , a d z i w i ć s i ę p r z e s t a n i e c i e , ż e m t a k m ą d r y . O d t y g o d n i a j u ż s i e d z i e l i ś m y w P i ą t k ó w c e , o p ó l t o r ć j mi l i z t ą d ; c h w a ł a B o g u l u d z i e s i ę t a m n a A p r a s z a n i e p o s k a r ż ą : d u ż o s i ę r o b o t y p r z e z n a s z e r ę c e p r z e w a l i ł o . J a k e ś m y wychodzili"", p o w i e d z i e l i m i d r o g ę d o S t a w i s k a i z a l e c i l i d o w a s , p a n i e w ó j c i e ; a s t a r y M u r y n i e c d o ­ d a ł : t y l k o j e m u k o n i n i e p o d k u j e c i e , b o i c h n i e m a . O t ó ż c a ł y s e k r e t !

G d y s i ę t a r o z m o w a t o c z y , c y g a n ó w r e s z t a z n u ż o n a d r o g ą , j a k s t a ł a , r o z ł o ż y ł a s i ę n a z i e m i . S t a r s i p o s p u s z c z a l i g ł o w y , m ł o d s i j e p o d n i e ś l i , p r z y p a t r u j ą c s i ę w i o s c e , a d z i ó w c z ę c y g a ń ­ s k i e s t a n ę ł o o b o k d o w ó d z c y w p o s t a w i e w d z i ę c z n ć j i z d a w a ł o s i ę c h c i ć ć c z a r n e m i o c z y m a z m i ę k c z y ć o s t r o d o s y ć i n i e u f n i e p o g l ą d a j ą c y c b w i e ś n i a k ó w .

Tom II. K w iecień 165}. ^

(13)

— N o , ń b ! j a k o n o t a m j e s t . t o j e s t , — z a w o ł a ł M a x y m L a c h — a w y s o b i e r u s z a j c i e z B o g i e m d a l e j .

— A l e n o , t y l k o p r z e n o c o w a ć p o z w o l e n i a p r o s i m .

— J e s z c z e s ł o n k o n i e z a s z ł o , d o b i j e c i e s i ę d o i n n e j w s i ; u n a s l u c y g a n ó w n i e b y w a ł o i b e z n i c h s i ę o b e j d z i e .

S t a r s z y w e s t c h n ą ł , z a m i l k ł c h w i l ę , s p a r ł s i ę n a b i c z y s k u , p o d u m a ł , a p o w o l n i e g ł o w ę p o d n i ó s ł . P o d s t ą p i ł a d z i e w c z y n a .

— A c ó ż t o w a m z ł e g o m o g ą z r o b i ć c y g a n i e ? — o d e z w a ł a s i ę ś m i a ł o , w y r a ź n i e i c z y s t o p o r u s i ń s k u . — W a s l u t y l e , a n a s m a l e ń k a k u p k a : w s t y d a l i b y ś c i e s i ę o b a w i a ć n i e w i e d z i e ć c z e g o . W P i ą t k ó w c e c a ł y t y d z i e ń s i e d z i e l i ś m y i c h w a ł a B o g u n i e u c i e k l i ś m y z n i ć j , a l e n a s J u d z i e p o ż e g n a l i d o b r ć m s ł o w e m i p r o s i l i z p o w r o t e m .

— C i c h o A z a o r o , c i c h o ! — t u p i ą c n o g ą p r z e r w a ł c y g a n — c o s i ę t o b i e w t o w d a w a ć ? Z a w ó z m a ł a ! a d o b a b ! N i e w y ­ p ę d z a j c i e n a s , p a n i e w ó j c i e , a r o z m y ś l c i e s i ę ; t e r a z « p o r a r o ­ b o c z a , k o w a l o d w i e m i l e , c i ę ż k o w a m n i e j e d n e m u d z i e ń t r a ­ ci ć d l a n a p r a w y l e m i e s z a l u b n a r a l n i k a : p o z w ó l c i e n a m p r z y z o - s t a ć , a i m y k a w a ł e k c l i l c b a m i ć ć b ę d z i e m y , i w y z n a s w y g o d ę ! Z a c o u w a s d r u g i w e ź m i e z ł o t y a l b o d w a , u b o g i c y g a n z r o b i z a d z i e s i ą t k ę l u b p ó ł z ł o t k a , i d z i e ń j e s z c z e z y s z c z e c i e , a t o t a k ż e g r o s z z n a c z y . P o w i e t r z a w a m , a n i z i e m i , a n i w o d y n i e w e ź m i e m y z s o b ą , a m i e j s c a d u ż o n i e p o t r z e b u j e m y t a k ż e . O t — d o d a ł w s k a z u j ą c — k a w a ł e k w y g o n u , a b y n a m i o t r o z b i ć i k o c i o ­ ł e k p o w i e s i ć , t o d l a n a s d o s y ć . . . .

G d y c y g a n t y c h s ł ó w d o m a w w ł , g o s p o d a r z e p o c z y n a l i k i ­ w a j ą c g ł o w a m i s p o g l ą d a ć p o s o b i e ; z n a ć b y ł o p o n i c h , ż e s i ę ł a ­ k o m i l i n a k o w a l a . S u m p a n w ó j t p o s k r o b a ł s i ę w g ł o w ę , k i l k a r a z y c z a p k i p o p r a w i ł i o b e j r z a ł s i ę w m i l c z e n i u n a s w o i c h , j a k ­ b y r a d y s z u k a ł .

A p r a s z u c z u ł , ż e p r z y n i m w y g r a n a i n i e z n a c z n e p ó ł u ś m i e ­ c h u p r z e ś l i z n ę ł o m u s i ę p o u s t a c h s p a l o n y c h . S p i e s z n i e p o c z ą ł m ó w i ć d a l e j , b i j ą c ż e l a z o p ó k i b y ł o g o r ą c e . . . i m ó w i ł t a k s k u t e c z n i e , t a k z r ę c z n i e i t r a f n i e , ż e w k r ó t c e p o m i m o w s t r ę t u , j a k i w ó j t m i a ł d o c y g a n ó w , z a p r o w a d z o n o i c h n a o d ł ó g n a d

s t a w e m , i t a m n a m i o c i k r o z b i ć d o z w o l o n o .

C y g a n o m t e g o t y l k o b y ł o i p o t r z e b a : k a w a ł k a z i e m i d o w b i c i a c z t e r e c h k o ł k ó w p r z e n o ś n e g o i c h d o m k u , m i e j s c a n a o g n i s k o i n a d z i e i j a k i e g o k o l w i e k z a r o b k u . P i ć r w s z e g o d n i a n a w e t n i c r o z s y p a l i s i ę p o w s i j a k t o z w y k l e b y w a , k o b i e t y

(14)

n i e w ł ó c z y ł y s i ę p o c h a t a c h , A p r a s z n i c n i e p o ż y c z a ł ; u s t a w i o ­ n o k u ź n i ę , p r z y p r a w i o n o m i e c h , w b i t o k o w a d ł o i j u ż n a d w i e ­ c z ó r p o d k u t o k o n i a j e d n e m u c h ł o p o w i z w i e l k ą j e g o r a d o ś c i ą , z a b a r d z o t a n i ą c e n ę , w k t ó r ó j w y p ł a t ę w c h o d z i ł c h l e b z c z e r -

s t w i a ł y , o b r o k d l a k o n i a i c h u d a k u r a o d d a w n a n i e p o t r z e b n i e g d a c z ą c a .

N a z a j u t r z j u ż r o b o l a p ł y n ę ł a d o k u ź n i c y g a n a ; o g d y b y s i ę b y ł c h c i a ł t r z e c i e g o d n i a o d d a l i ć i n a m i o t s w ó j z w i n ą ć , m y ś l ę , ż e b y g o byl i c h ł o p i s i ł ą , m o c ą w s t r z y m a l i : t a k w i e l e j e s z c z e p o ­ z o s t a w a ł o d o z r o b i e n i a , t a k i ś c i s k b y ł n a w y g o n i e . P r a w d a , ż c t ó ż

Hom

( c y g a n ) n i e s ł y c h a n i e b y ł z r ę c z n y : k o n i e p r z e d z i w n i e k u ł , k u r o w a l i s p r a w i a ł , c h ę t n i e s i ę w d a w a ł w r o z h o w o r , n i e s z c z ę d z i ł r a d y , a t a k w i e d z i a ł co d o k o g o p r z e m ó w i ć ! N a w s i t ó ż , j a k w s z ę d z i e n a ś w i e c i e , t e m u n a j l e p i ć j , k t o s i ę w p o r ę p o p i s a ć z s o b ą u m i ó , i p r a c ą s w o j ą p o c h w a l i ć i z a l e t y j ó j p o k a ­ z a ć , a A p r a s z c e l o w a ł w u m i e j ę t n e m p o c h w a l e n i u s i ę n a j ­ m n i e j s z ą d r o b n o s t k ą .

— P a t r z a j n o — m ó w i ł d o m i l c z ą c e g o i j u ż z a w c z a s u a d m i - r u j ą c e g o c h ł o p k a - p r z y p a t r z n o s i ę , c o t o za p o d k o w a ? W i d z i a ­ ł e ś ty k i e d y w ż y c i u t a k ą ? O t , j a k i u t w o j ó j s z k a p y r ó g k r u c h y i z a d z i e r l i w y , a j a k o n a s i ę t u g ł a d k o p r z y l e p i ł a , j a k b y p r z y ­ r o s ł a . P o p a t r z a j n o ! g d y b y r ę k a w i c z k a ! 1 n i e z a k u t y k o ń n i e z a k u l e j e , n i e b ó j s i ę , b o j a n i e z a g w o ż d ż ę ! nie! A w d r o d z e n a n a j s r o ż s z ó j g r u d z i e n i e o b l e c i d r u g i e g o d n i a , j a k p o w a s z y c h k o w a l a c h ! P o d z i ę k u j e c i e i b ę d z i e c i e A p r a s / . a w s p o m i n a l i !

S ł o w e m , w s z y s c y k o w a l e o k o l i c z n i , k t ó r z y z w y k l i b y l i r o ­ b i ć d o S t a w i s k a , s t r a c i l i n a r a z z a j ę c i e : c y g a n w s z y s t k i c h k u s o b i e p o c i ą g n ą ł . W t y d z i e ń w i e r z o n o , ż e n i k t n a ś w i e c i e n i e w ł a d a t a k o b c ę g a m i i m ł o t e m , j a k t e n c u d o w n y A p r a s z ; s t ę k a n o z a w c z a s u m y ś l ą c , c o t o b ę d z i e , g d y g o n i e s t a n i e .

T r z e b a t e ż p r z y z n a ć , ż e p o s t ę p o w a n i e c a ł ó j b a n d y w i e l e s i ę p r z y c z y n i ł o d o t a k o c h o c z e g o p r z y j ę c i a c y g a n ó w ; n i c w i ­ d z i a n o d o t ą d n i c p o d o b n e g o : ś p i l k a n i e z g i n ę ł a n a w s i , k o b i e ­ t y s i e d z i a ł y p r z y w o z a c h d n i c a ł e , a n i i c h b y ł o s ł y c h a ć . B a b y s a m e j u ż p o l e k i i p o w r ó ż b y p r z y w l e k a ł y s i ę d o n i c h , a l e n i e ł a t w o b y ł o w y m ó d z o b o j e ; c y g a n k i b y ł y s m u t n e , d z i k i e , o s t r o ż n e ...

P o t y g o d n i u c y g a n s p i e s z ą c d a l ó j , c h c i a ł z w i j a ć n a m i o t i w ó z p a k o w a ć ; a l e g d z i e z a ś ! t y l e j e s z c z e z ł a m a n y c h b y ł o

(15)

l e m i e s z ó w i k o n i b o s y c h , t y l e d l a n i e g o z a j ę c i a ! S a m w ó j t g o p r z y t r z y m y w a ł .

S i e d z i e l i c y g a n i e i s i e d z i e l i w S t a w i s k u ; a w k r ó t c e t a k s i ę d o b r z e o s i e d l i l i , ż c A p r a s z j a m ę w y k o p a ć k a z a ł , d a r n i ; ) j ą p o k r y ł i p o d n a m i o t e m z n a l a z ł a s i ę n i e s p o d z i a n i e z i e m i a n k a . N i k t p r z e c i w k o t e m u n i e m i a ł a n i s ł o w a , i o w s z e m , c i e s z o n o si ę z k o w a l a w ł a s n e g o , p o z b y w s z y p o ż y c z a n y c h ; a z i n n y c h w s i n a w e t s z l i d o S t a w i s k z n a r a l n i k a m i i s i e k i e r a m i .

R o d z i n a t y c h p r z y b y s z ó w s k ł a d a ł a s i ę , j a k e ś m y w s p o m n i e ­ l i , z s a m e g o w o d z a b a n d y , z o w ć j k o b i e t y z d z i e c i ę c i e m , k t ó r a

s i ę z w a ł a j e g o ż o n ą , t r o j g a w y r o s t k ó w , d w u d z i e s t o l e t n i e g o c h ł o p a k a , k i l k u n a s t o l e t n i e j d z i e w c z y n y , o r y g i n a l n i e p i ę k n e g o

* s t w o r z o n k a , k t ó r e m i a ł o i n s t y n k t o w e u c z u c i e s w e g o w d z i ę k u , s t a r ó j b a b y , p o s ł u g a c z a c o p r z y p o m i n a ł K u l i b a n ’a p o c z w a r n o - ś c i ą , i t r z e c h k o b i ć t n i e z n a n y m j a k i m ś w ę z ł e m ł ą c z ą c y c h się z r o d z i n ą .

L e c z b y ł a l i t o r o d z i n a ? K t o t u o j c e m , m a t k ą , s i o s t r ą , b r a ­ t e m , ż o n ą , m ę ż e m ? — n i e m o ż n a b y t o z p e w n o ś c i ą p o w i e d z i ć ć ; z w a l i s i ę w s z y s c y d z i w n e m i i m i o n a m i , t y l k o w ł a d z a j e d n e g o d e s p o t y c z n i e r z ą d z i ł a n i e m i . D w o j e s t a r y c h n i c m i e l i t u p o w a g i s w o j e m u w i e k o w i w l a ś c i w ć j ; t r a k t o w a n o i c h j a k p o s ł u g a c z y , j a k d z i e ę i : o n i s ł u c h a l i p o k o r n i e . Z r e s z t ą - n i e h y ł t o p o s p o l i t y m o t ł o c h c y g a ń s k i , a l e c o ś n i b y s z l a c h e t n i e j s z e g o g r a ł o n a i c h o s m a l o n y c h c z o ł a c h ; w o c z a c h c z a r n y c h , n a m l e c z n y c h b i a ł k a c h o s a d z o n y c h , b i ł a z i c h w e j r z e ń t ę s k n o t a w y g n a ń c ó w , z n u ż e n i e o s i e r o c o n y c h , p i ę t n o w y r o k u d z i e c i K a i m o w y c h .

C a ł e m i d n i a m i o w a n i e w i a s t a , ż o n a A p r a s z a , s i e d z i a ł a z d z i e c k i e m , k t ó r e g o n i e s p u s z c z a ł a z k o l a n , p o d r o g i e m n a m i o ­ t u , m i l c z ą c a j a k p o s ą g , n i e r u c h o m a , z o c z y m a w l e p i o n e m i ś l e ­ p o w d r u g i r ó g n a m i o t u ; i n i e r z e k ł a s ł o w a , n i e r u s z y ł a s i ę d o j a d ł a , n i e z a j ę ł a n i c z ó m . C z a s e m m ą ż z a g a d a ł d o n i e j , a l e m u n i e o d p o w i e d z i a ł a ; p r z y b i e g ł y d o n i e j n a g i e d z i e c i a k i , n i e s p o j ­ r z a ł a n a n i e ; t y l k o g d y n i e m o w l ę z a p ł a k a ł o , p r z y c i s n ę ł a j e s i l n i ć j d o s u c h ć j p i e r s i i d w i e p r o s t o p a d ł e m a r s z c z k i p r z e c i n a ł y c h m u r ­ n e j ó j c z o ł o . S t a r a b a b a p o s ł u g i w a ł a j ó j w p o d o b n ć m m i l c z e ­ n i u , a k r ę p y K a l i b a n ( z w a n y p o c y g a ń s k u C y n o n e m n i z k i m ) u w i ­ j a ł s i ę p r z y k u ź n i . T r z y k o b i ć t y w a r z y ł y j e d z e n i e , p i l n o w a ł y d z i e c i ; m ł o d y c h ł o p a k z A p r a s z e m s t a ł za k o w a d ł e m i p o m a g a ł m a j s t r o w i , w m i l c z e n i u w i ę c ó j r o b i ą c o d n i e g o .

(16)

O s t a t n i , p o m i m o ż e w r y s a c h j e g o t w a r z y , w o c z a c h i u s t a c h p r z e b i j a ł a s i ę k r e w c y g a ń s k a , w i e l c e s i ę r ó ż n i ł o d s w o - j ó j b r a c i R o m ó w , j a k g d y b y o b c e g o p l e m i e n i a p i e r w i a s t e k ; m y ­ ś l i i ż ą d z e g r a ł y m u w p i e r s i . W ł o s j e g o n i e m i a ł k r u c z ó j c z a r n o ś c i i k i ę d z i e r z a w o ś c i A p r a s z a , i s p a d a ł w p r o s t y c h s t r u ­ g a c h n a s z e r o k i e r a m i o n a ; t w a r z t a k ż e b y ł a b i e l s z a , o k o i n a c z ó j w y c i ę t e i o s a d z o n e , w a r g i m n i e j s z e i s z c z u p l e j s z e . O g ó ł t w a ­ r z y p o d ł u ż n y , m i a ł c o ś w s o b i e t y p u R u s i n ó w , a l e z m i e s z a n e g o z k r w i ą t u ł a c z y .

C h ł o p a k t e n c h o ć p o s ł u s z n y r o z k a z o m w o d z a , c h o ć p r a c u ­ j ą c y z n i m r a z e m , n i e b y ł m u j e d n a k t a k u l e g ł y , j a k i n n i ; c z ę s t o n a s ł o w o o s t r e o d p o w i a d a ł n i e m n i e j ż y w o , m i e r z y ł s i ę w e j ­ r z e n i e m z A p r a s z e m . S t a r s z y w d r ż ą c ć j d ł o n i m ł o t n i e r a z p o d ­ n o s i ł d o g ó r y , j a k b y g o c h c i a ł u d e r z y ć i z ę b y ś c i n a ł i b r w i n a ń m a r s z c z y ł , j a k i s k r y s y p a ł y s i ę i m s ł o w a ; . . . a l e p o c h w i l i z w a ­ d a u c h o d z i ł a , i z n o w u g ł u c h e i p r z e r y w a n e t y l k o b i c i e m m i o ­ t ó w n a s t ę p o w a ł o m i l c z e n i e .

P o d n i u p r a c y , m ł o d y c y g a n n i e s p o c z y w a ł z e s w e m i t o ­ w a r z y s z a m i p o d n a m i o t e m , r z a d k o s i ę g a ł d o k o c i o ł k a i c h s t r a ­ w y ; z s u c h y m c h l e b a k a w a ł k i e m b i e g ł n a w z g ó r z e , s i a d a ł z a ­ d u m a n y , i t a m g o o b l a n e g o r o s ą w i e c z o r n ą n o c c h w y t a ł a , s e n z a s k o c z y ł .

U p a r t e ż o n y m i l c z e n i e , c z ę s t e z c z e l a d n i k i e m s p o r y , n i e u s z ł y o k a c h ł o p k ó w , k t ó r z y n a t ę t a j e m n i c ę r o d z i n n ą d z i w a c z n i e p o g l ą d a l i z a c i e k a w i e n i i n i e s p o k o j n i . N a w e t d l a n i c h , c o n i e n a w y k l i n i c b a d a ć i ś l e d z i ć , c z u ć b y ł o j a k i ś d r a m a t p e ł e n k r w a ­ w y c h t a j e m n i c w w ę ź l e , c o ł ą c z y ł t y c h d z i w n y c h w ł ó c z ę g ó w . T a m a t k a , c o s i ę z d a w a ł a ż y ć t y l k o d l a d z i e c k a ; t e n p o m o c n i k , k t ó r y d a w a ł p r a c ę s w o j ę , a n i e c h c i a ł o d d a ć n a c z e l n i k o w i d u ­ s z y i s i e b i e ; ci s t a r z y w r e s z c i e , j a k b y d l ę t a s p e ł n i a j ą c y n a j c i ę ż ­ s z e p o s ł u g i , i t a d z i e w c z y n a p i ę k n a , w d z i ę c z n a , z a l o t n a , z d a j ą ­ c a s i ę w s z y s t k i m , a n a w e t w o d z o w i p a n o w a ć : — b u d z i c i e k a w o ś ć i r o j e d o m y s ł ó w .

Z g r o m a d y c a ł e j , n a j d o b i t n i ó j c y g a n a m i b y l i A p r a s z i A z a . T a m o g ł a m i ć ć l a t o ś m n a ś c i e , i p r ó c z w d z i ę k u ś w i e - ż ć j m ł o d o ś c i , m i a ł a t ę p i ę k n o ś ć n i e n a s z ę , d z i k ą , o s o b l i w ą , b r o n z o w ą , o g n i s t ą , k t ó r ć j p r ó b k i w i d z i m y w i n d y j s k i c h p o ­ s ą ż k a c h , w i n d y j s k i c h m a l o w a n i a c h , z d o b i ą c y c h s t a r e i c h p o e ­ m a t a . O c z y j ć j c z a r n e s i a ł y o g i e ń i z d a w a ł y s i ę w i ę z i ć w z r o ­ k i e m n i e p o k o n a n y m , p r z e d k t ó r y m k a ż d a n a j ś m i e l s z a z n i ż a ł a

(17)

s i ę p o w i e k a ; n o s k s z t a ł t n i e z g i ę t y , u s t a n i e c o w y d a t n e , p o l i c z k i j e d n o s t a j n e j b a r w y c i e m n o z ł o c i s t ó j , o k a l a ł y , s p l o t y w ł o s ó w h e ­ b a n o w y c h , t a k o b f i t e , t a k o g r o m n e , ż e n i e m i i g ł o w a o p a s a n ą b y ł a i s z y j a o t o c z o n a , a r e s z t y j e s z c z e s p l e c i o n e , p r z e z r a m i o n a n a b a r k i s p a d a ł y . . .

N a j ó j c z o l e , w o c z a c h , u s t a c h i w c a l ó j p o s t a w i e , s z a t a n c z y a n i o ł w k o l e b c e n a p i s a ł : ty b ę d z i e s z p a n o w a ć ! I s z ł a z e s w ó m p r z e z n a c z e n i e m ś m i a ł o , p e w n a j u t r a ; a b y ł o c o ś z a d z i ­ w i a j ą c e g o w t ć j n ę d z y i ł a c h m a n a c h , o k r y t y c h p u r p u r o w y m p ł a s z c z e m u c z u c i a s w ó j p o t ę g i .

K i b i ć j ó j , b o i k i b i ć m a p o t ę g ę s w o j ę , w d z i ę k i e m p r z e c h o ­ d z i ł a t w a r z j e s z c z e ; c z u ł e ś p o d o b c i s ł e m i ł a c h m a n y , k t ó r e j ą o k r y w a ł y , ż e t o c i a ł o w y k u t e b y ł o z e s p i ż u , n a w z ó r j a k i ś p i e r w o t n y c h w i e k ó w , c o s i ę o i d e a ł p o s t a c i l u d z k i ó j o t a r ł y . B o s k a j ó j n ó ż k a , c z a r n a j ó j a l e m a ł a r ę k a , g o d n e b y ł y d e p t a ć z ł o c i s t e w e z g ł o w i a i o b w i j a ć s i ę d r o g i e m i t k a n i n a m i W s c h o ­ d u . N a tój p i e r s i l a d a p ł ó c i e n n a z a s ł o n a z m i e n i a ł a s i ę w s z a t ę b o g a t ą , i p o s ł u s z n a f a ł d o w a ł a s i ę j a k n a j c i e ń s z y r ą b e k .

A j e d n a k p i ę k n o ś ć t a n i e b y ł a p o w s z e d n i ą : n i e k a ż d y b y j ą b y ł s p o s t r z e g ł , r z a d k i s i ę n i ą z a c h w y c i ł ; p o t r z e b a b y ł o u c z u ­ c i a n i e ś m i e r t e l n y c h t y p ó w p i ę k n o , ż e b y w n i ó j u k r y t e c u d o o d g a d n ą ć .

Ś m i e j c i e s i ę j e ś l i c h c e c i e : g m i n j ą m i a ł za d o s y ć b r z y d k ą m ł o d ą c y g a n k ę , a p o e t a b i e g ł b y za n i ą j a k za c u d n ó m z j a w i s k i e m .

O ! u m i a ł a ż s i ę , u m i a ł a s t r o i ć z a l o t n i c a ! B i a ł e g o p ł ó t n a k a ­ w a ł , p s t r y r a ń t u c h , p a s c z e r w o n y , s z n u r k o r a l i , g a r ś ć p s t r y c h k w i a t ó w p o l n y c h , ś w i e c ą c e s z k i e ł k a : — w s z y s t k o j ó j b y ł o s t r o j e m i w s z y s t k o d o t w a r z y . S t a w a ł a n a d w o d ą , m y ś l a ł a t r o c h ę i o b w i e s z a ł a s i ę c o r a z i n a c z ć j o d s t ó p d o g ł ó w w u b o g i e s w o j e ś w i e c i d ł o ; c z ę s t o g o d z i n ę t a k w d z i ę c z y ł a s i ę s o b i e s a m a , l e c z g d y w r ó c i ł a p o t ó m p o d s z a r y z a k o p c o n y n a m i o t , j a ś n i a ł a w n i m s a m a j e d n a o d n o w i o n ą u r o d ą , t a k , ż e A p r a s z n i e r a z p o ­ d n i ó s ł g ł o w ę o d r o b o t y , a ż e b y s i ę j ó j p r z y p a t r z ó ć , a s p o j r z a w ­ s z y s m ę t n i e s i ę u ś m i e c h a ł c z e g o ś .

J e d e n c h ł o p a k , d z i k i ó w c y g a n , c o t o z w o d z e m n i e r a z si ę ś m i a ł s p i e r a ć , a n i p a t r z a ł n a p i ę k n ą t o w a r z y s z k ę s w o j ę ; z d a w a ł o s i ę

to w

n i m r a c z ó j s i l n ś m p o s t a n o w i e n i e m , n i ż e l i d o b r ą w o l ą .

(18)

O p a r t a o n a m i o t , w c i e n i u , b ł y s z c z ą c t y l k o c z a r n e m i o g u i - s t c m i o c z y m a , A z a ś p i e w a ł a , l u b s ł o w y j a k s t r z a ł a m i z a t r u t e m i d r a ż n i ł a i j ą t r z y ł a m i l c z ą c e g o . A l e t e s ł o w a b y ł y j a k l i ś c i e , c o p a d n ą n a w o d ę : w o d a s i g z m a r s z c z y , l i ś ć p ł y n i e , i z n o w u n i e b o si g w n i ć j p r z e g l ą d a . T u m r y , l a k z w a n o c h ł o p a k a , n i e s ł u c h a ł , n i e p a t r z a ł , n i e o d p o w i a d a ł ; c z a s e m s i ę n a c h m u r z y ł , n i e k i e d y d o s i e b i e u ś m i e c h n ą ł i k u ł ż e l a z o j a k n i e ż y w y m ł o t , j a k p o s ł u s z n e n a r z ę d z i e , s p o g l ą d a j ą c , r y c h ł o z a j d z i e s ł o ń c e i o g i e ń p o d b o r a ­ n e m z a g a ś n i e , ż e b y u c i e c n a g ó r y s a m e m u i z s o b ą o d p o c z ą ć ,

A" pr a s z i d z i e w c z y n a , c z a s e m d z i e ń c a ł y d o g r y z a l i m u o s t r z o n e m i w i d o c z n i e w y m ó w k a m i , s z y d e r s t w e m , ś m i e c h e m l u b ł a j a n i e m ; o n c i e r p i a ł , o b u r z y ł si g c z a s e m n a s t a r e g o , b r y z n ą ł s ł o w e m n a d z i e w c z y n ę , l u b c z g ś c i ć j z m i l c z a ł , d o b i ł k o ń c a d n i a i u c i e k a ł . I n n e g o d n i a z n o w u i s t a r y i A z a c h c i e l i g o k u s o b i e p o c i ą g n ą ć p i o s n k ą , m i o d o w ć m s ł ó w k i e m , d ł u g ą n a u k ą , l u b s i o d k i e r o i o b i e t n i c a m i ; T u m r y m i l c z a ł u p o r c z y w i e i u d a w a ł g ł u c h e g o .

W s z y s t k o t o i w i e l e i n n y c h s c e n d r a m a t u w i d z i e l i n i e r a z w i e ś n i a c y , c z e k a j ą c n a s w e l e m i e s z e i r a d ł a , i p o j ą ć n i e u m i e l i , c o s i g l a m d z i a ł o p o d t y m n a m i o t e m w ę d r o w n e g o T u b a l - K a i n a . R o z m o w y p r z y b y s z ó w g o r ą c e , ż y w e , s z y b k i e , o d b y w a ł y si g w s z y s t k i e w t y m j ę z y k u n i e z b a d a n y m , k t ó r e g o n i k t d o t ą d d o ­ b r z e n i c z r o z u m i a ł , n i k t si g n i e w y u c z y ł ; b o j ę z y k t e n z m i e n i a s i ę u m y ś l n i e , j a k w ą ż b a r w i ą c c o r a z i n a c z ś j , i j a k w ą ż s u n ą c p o d t r a w y i l i ś c i e o d l u d z i . K t ó ż t a m w i e , i l e k r a j ó w , w i e ­ k ó w , l u d z i i p a m i ą t e k , s t w o r z y ł o t g m o w ę s p l e c i o n ą z e d ź w i ę ­ k ó w n a j d z i w a c z n i e j s z y c h . M o ż e w n i ć j b r z m i ą j e s z c z e w y r a z y r o b o t n i k ó w , c o w o ł a l i z w i e r z c h o ł k a w i e ż y B a b e l , m o ż e d ź w i ę ­

c z y z a k l ę c i e k a p ł a n ó w B r a h m y l u b O z y r y s a ; m o ż e ! . . . . a l e k t ó ż t o o d g a d n i e !

B y ł j e d n a k " w e w s i S t a w i s k u k t o ś j e d e n , c o j ę z y k R o m ó w u m i a ł , c y g a n , k t ó r y za p r z y b y c i e m s w ó j b r a c i z a m k n ą ł s i ę w c h a c i e , b y i c h n i e w i d z i ć ć ; a l e p a l o n y n i e p o k o n a n ą ż ą d z ą u s ł y s z e n i a . c h o ć z d a l e k a d ź w i ę k ó w m o w y , k t ó r ą j a k s e n d z i e ­ c i ń s t w a p a m i ę t a ł , n o c ą s i ę p o d k r a d a ł t a j e m n i e p o d s z a t r ę i g o ­ d z i n y c a ł e l e ż ą c n a z i e m i , pi ł g ł o s r o d z i n n e g o j ę z y k a , c o m u s i ę o d z y w a ł t o w p i o s e n c e A z y , t o w n a r z e k a n i a c h k o b i ó t , t o w r o z k a z a c h A p r a s z a .

S t a r y L e p i u k w i s t o c i e b y ł p o c h o d z e n i a c y g a ń s k i e g o , a l e w n i m t y l k o j e g o p a m i ę ć p o z o s t a ł a , b o s i ę d ł u g i ć m ż y c i e m

(19)

p r z e t w o r z y ł z u p e ł n i e i r z a d k o k t o w t w a r z y n a w e t m ó g ł w y ­ c z y t a ć r ó d j e g o . L u d z i e m ó w i l i , ż e d a w n e m i c z a s y z n a l e z i o n o k t ó r ć j ś c i ę ż k i e j z i m y , n a d r o d z e m i ę d z y S t a w i s k i e m a R u d n i ą p o d k u p ą n a w i a n e g o ś n i e g u , d w o j e z m a r z ł y c h l u d z i : b y ł t o n a ­ gi c y g a n i c y g a n k a . O b o j e n a p a d n i ę c i w d r o d z e m r o z e m i z a ­ w i e j ą , c z u j ą c w i d a ć z g o n s w ó j , r a t o w a l i j u ż t y l k o d z i ć c i ę , k t ó r e m i e l i z s o b ą ; s e n ś m i e r t e l n y i c h z m o r z y ł n a d d r o g ą s k u l o n y c h p r z y k i l k o l e t n i ć m d z i e c i ę c i u , k t ó r e o c a l a ł o z a s ł o n i o n e s k o s t n i a ­ ł e m ! t r u p a m i r o d z i c ó w . J a k i ś l i t o ś c i w y g o s p o d a r z o k r y w s z y k o ż u c h e m d z i e c i n ę , z a w i ó z ł j ą d o w s i , o d c h u c h a ł , a z m a r z ł y c h c y g a n ó w p o c h o w a n o n a r o z d r o ż u b e z k r z y ż a , i m o g i ł a i c h d o ­ t ą d z a s y p y w a n a k a m i e n i e m i g a ł ę ź m i , z o w i e s i ę : c y g a n - c y g a n i - c h a . L e p i u k w ł a ś n i e b y ł o w y m z n a j d ą ; w y c h o w a ł si ę w S t a ­ w i s k u , w y r ó s ł n a p a r o b k a , p r z e j ą ł o b y c z a j w i e j s k i , m o w ę , p o s t a w ę i t w a r z n a w e t ; z d a w a ł o s i ę , ż e z a b y ł s w o i c b n a w i e k i . G o s p o d a r z , c o g o u r a t o w a ł , d a ł m u k r e w n i a c z k ę za ż o n ę ; o b j ą ł z n i ą c h a t ę , o d z i e d z i c z y ł n a z w i s k o , d o c h o w a ł s i ę d z i e c i , i w ż y ł s i ę w w i o s k ę j a k w s w o j ę .

A j e d n a k , o w s p o m n i e ń s i ł o ! k r w i p o t ę g o ! c u d a n i e o d g a ­ d n i o n a ! w ę z ł y n i c s t a r g a n e ! i le r a z y s t a r e m u j u ż L e p i u k o w i p r z y s z ł o p r z e c h o d z i ć k o ł o m o g i ł y n a r o z s t a j u , s t a ł t o m d ł u g o i m y ś l a ł i w z d y c h a ł ; a k i e d y d o w s i p r z y b ł ą k a l i s i ę c y g a n i e , L e p i u k g ł o w ę s t r a c i ł . U c z u ł , ż e m u s i ę w n i ć j m ą c i ł o , ż e s t a r e , z a s t y g ł e s e r c e p r z e j e c h a ł o w z d ł u ż i w s z ó r z c a ł ą p i e r ś , j a k b y z n i e j c h c i a ł o w y s k o c z y ć i r z u c i ł s i ę d o d r z w i , z a r y g l o w a ł j e s a m p r z e d s o b ą ; w n o c y n i c s p a ł , w e d n i e c h o r o w a ł . P o t ć m j ą ł o d b r a c i c y g a n ó w u c i e k a ć , b o j ą c s i ę i c h s p o t k a ć , l ę k a j ą c s i ę , b y n a j e g o c z o l e n i e w y c z y t a l i o d s t ę p s t w a ; a n o c a m i w y k r a d a ł s i ę j a k z ł o d z i ć j p o d s z a t r ę A p r a s z a , i s t a r y p ł a k a ł n a d p i e ś n i ą , k t ó r ć j z p o c z ą t k u n i e r o z u m i a ł .

J ę z y k t e n j e g o d z i e c i ń s t w a b y ł w n i m j a k b y u ś p i o n y a n i e ­ z a p o m n i a n y ; s p a ł o n g d z i e ś w s e r c u , c z y w g ł o w i e , a g d y g o i s k r a u c z u c i a d o t k n ę ł a , p r z e b u d z i ł s i ę i p o w s t a ł . Z r a z u L e p i u k n i c n i e r o z u m i a ł p r a w i e ; b y ł t o t y l k o s z u m j a k i ś , s z e m r a n i e j a ­ k i e ś , j a k g d y g w a r n y t ł u m j o d z i e ś p i e w a j ą c p i e ś ń : c h w y t a s z j ą j u ż , a j e s z c z e z r o z u m i ć ć n i e m o ż e s z . P o t ć m p o j e d n e m u , k t ó ż w i ś j a k i w y r a z s p a ł g l ę b i ć j , l e ż a ł c i ę ż ć j p r z y k r y t y , z k o l e i w s t a ­ w a ć p o c z ę ł y s t ó w a , o ż y w i a ć s i ę , p o r u s z a ć , u k a z a ł y s i ę j a ś n i e j ­ s z e , j e d n o d r u g i e w i o d ł o z a r ę k ę , a ż w s z y s t k i e d o j e d n e g o p o ­ d n i o s ł y s i ę , i z a ś p i e w a ł y s t a r c o w i u r o c z ą p i e ś ń m ł o d o ś c i .

(20)

— • A s t a r y p l a k a t r z c w n e m i ł z a m i i w s t y d z i ł s i ę s w y c h o c z u i k r y l z n i e m i , a b o l e ś ć i w s t y d k a m i e n i e m g o g n i o t ł y ; k o c h a ł p r z e s z ł o ś ć , a b a ł s i ę d o n i ś j p o w r ó c i ć .

. !'> I? ih; o i / / 1 ] r>\\\ {\ fiifij i>:: ilv.uu .tiyrn

“ ^ l d d j ( l u i d ' ( b ^ n i»wb i / j i i b l ^ n i i j o i m ć i u ) O n j e d e n s ł y s z a ł w ś r ó d n o c y d z i w n e r o z m o w y w ł ó c z ę g ó w ; w i d y w a ł w y b i e g a j ą c e g o z s z a t r y T u m r y , w y g l ą d a j ą c ą z a n i m A z ę , k l n ą c e g o A p r a s z a i c z a r n e o c z y j e g o ż o n y , n i e r u c h o m i e w l e p i o n e , w d / i ć c i ę , k l ó r e m ży ł a . 9' * l(iiTd.x . m e i i t a s i s b s j l e i d N i e r a z , g d y s t a r z y i p o s ł u g a c z e u s n ę l i p o d w o z e m n a d a r n i , p o d n a m i o t e m p ł o n ą ł j e s z c z e o g n i k i s ł y c h a ć w n i m b y ł o d ł u g o s z m e r s ł ó w , j a k i s k r y z r o z ż a r z o n e g o p r y s k a j ą c e w ę g l a .

!' jin — S ł u c h a j A z a o r o , t o d a r e m n i e — m ó w i ł r a z A p r a s z d o d z i e w c z y n y , k t ó r a w y c i ą g n ą w s z y r ę k ę , g r o z i ł a n i ą p o z a n a m i o t k u s i e d z ą c e m u z d a ł a n a u r w i s k u g l i n i a s t ć m T u m r y . — T r z e b a z a - p o m n i ć ć o t y m z d r a j c y , t o k r e w n i e n a s z a : t o k r e w

G adziów

( n i e c y g a n ó w ) , t o d z i e c k o m o j e g o b r a t a , a l e n i e s i o s t r y m o j ć j , m a t k a j e g o b y ł a j a s n o - w ł o s ą

G dzią

( c h r z c ś c i a n k ą ) * D a r e m n i e , b y l e k r w i i c h k r o p l a z m i e s z a ł a s i ę t y l k o z n a s z ą , z w y c i ę ż a i b i e r z e g ó r ę . • ■ ■ .oi r tbe<| y s w J m m o n o ^ s p o i a b o

W i e l k i d u c h ,

M ruden-oro

( B ó g ) s k a z a ł n a s n a w s z e l a k i e z n i s z c z e n i e , i l e r a z y p o t ą c z y m s i ę z i n n y m r o d e m ; k r e w o b c a z a t ł u m i k r e w

Rom ów .

Z o s t a w m y g o l o s o w i , k t ó r y g o c z e ­ k a , n i e c h i d z i e n a z ł a m a n i e k a r k u , g d y m i o d s ł u ż y c o w i n i e n

za n a u k ę . . "

— A ! b y l e ś c i e g o o d e p c h n ę l i , t o p ó j d z i e ! — o d p o w i e d z i a ł a d z i e w c z y n a . — P t a k a z i a r n e m w a b i ą , n i e s t r z a ł ą ...

— M a ł o ż e m g o w a b i ł i g ł a s k a ł ? t y i j a ?

— J a m o ż e , a l e t y n i e b a r d z o ; z a w s z e w n i m n i e n a w i d z i ł e ś

o b c e g o . .

— M a m ż e k o c h a ć o b c y c h ? — s z y d e r s k o u ś m i e c h a j ą c s i ę o d p a r ł A p r a s z — d l a n a s za n i e m i a n i n a z i e m i k ą t a , a n i k r o p l i w o d y , a n i c i e n i a , a n i s p o c z y n k u . P o w i t a ż n a s k t o s ł o w e m p o - c z c i w ć m , p o ż e g n a d o b r e m ż y c z e n i e m , p o w i ć n a m k t o , b r a c i e ? W y k l ę c i , m u s i m y p r z e k l i n a ć !

— A c ó ż t e m u w i n i e n T u m r y , ż e s i ę u r o d z i ł z j a s n o - w ł o - s ć j m a t k i ?

— W i n i e n , n i e w i n i e n , k a ż d y p o k u t u j e za g r z e c h y c u d z e ; za n a s z e m ę c z y ć s i ę b ę d ą w n u k i , m y z a p r a d z i a d o w s k i c j ę -

o

Tom U . K w iecień 1853. u

Cytaty

Powiązane dokumenty

gnąć wiadomości, gdzie i kiedy zjazdy się odbędą, tak, iżby mógł być wyprawionym wielki poseł. Mość pragnie sprawę pokoju polu- mwnie załatw ić i ma

tissim o, animo officiosissimo. pilnie oddaw szy.. N ie onego św iata obyczaje. P odszaleć musi rozum, potem do siebie przychodzi. przedsie rw iesz, jako

Katedra w Korfu, równie jak wszystkie kościoły g re ­ ckie, je st bardzo mała, i dla tego do jej wnętrza wchodzili tylko reprezentanci wszystkich wysp, wsi i

lepsze ze wszystkich polskich, lubo z uw agi n a treść jego, więcej je pismem zbiorowem, niż czasopism em peryodycz- nćm bieżącem nazw aćby można. SłoIwiński,

ny do odjazdu, mały parostatek dowoził pasażerów na pokład Silezyi, stojącćj na kotwicy, już na pełniejszśm morzu, o dwie godziny jazdy od portu; ponieważ

Kiedy przełożono na jgzyk Angielski roz praw ę Śniadeckiego o Koperniku przebito medal w Paryżu, ani się domyślano wznowię nia sporu.. Taka

Jedynym jéj oporem w tej drodze, w tym locie dachowym jest uznawanie: Iż lot ten poddanym jest jednak jakiemuś wyższemu źródłu, duchowi; a ztąd opieranie

my więc, że nowopowstające fabryki tego rodzaju znajdą jeszcze pole do działalności dla krajowego przemysłu użytecznój, a dla siebie zysków nój, mając