Opracowała Dominika Dyrka
Postępowanie egzekucyjne
Organy egzekucyjne
Zasadniczo jako organ egzekucyjny czynności dokonuje sąd rejonowy, choć niektóre czynności należą do sądu okręgowego.
Sąd rejonowy jako organ egzekucyjny podejmuje czynności w przypadku:
1) egzekucji świadczeń pieniężnych z nieruchomości w zakresie przybicia i przysądzenia własności (por.
art. 987 i 998 KPC),
2) zarządu przymusowego (art. 10643 KPC),
3) sprzedaży przedsiębiorstwa dłużnika lub gospodarstwa rolnego (art. 106415 KPC),
4) Świadczeń niepieniężnych w zakresie wykonania określonych czynności (art. 1047, art. 1049 § 1 KPC)
5) Nieprzeszkadzania czynnościom wierzyciela (art. 1051 KPC).
Sąd rejonowy sprawuje nadzór judykacyjny nad czynnościami dokonywanymi w postępowaniu egzekucyjnym przez komornika. Czynności te polegają na rozpoznawaniu środków zaskarżenia, jak też na sprawowaniu nadzoru z urzędu.
Sąd okręgowy, jako organ egzekucyjny, dokonuje czynności egzekucyjnych wyjątkowo, np. w razie zaistnienia konieczności wydania zarządzenia przeprowadzenia egzekucji łącznej z nieruchomości położonej w okręgach różnych sądów. Rozpoznaje także zażalenia na postanowienia sądu rejonowego, a w niektórych przypadkach nadaje tytułom egzekucyjnym klauzulę wykonalności.
Zagadnienia dotyczące praw, jak i obowiązków komorników jako organów egzekucyjnych, zostały uregulowane nie tylko w przepisach KPC, ale także w KomSEgzU, która określa status prawny komorników, zasady ich odpowiedzialności, sprawowanie nadzoru nad czynnościami komornika, a także ustrój samorządu komorniczego. Artykuł 10 ust. 1 KomSEgzU określa wymogi jakie należy spełnić aby być powołanym na stanowisko komornika. Komornik wykonuje powierzone mu obowiązki jako funkcjonariusz publiczny (art. 1 KomSEgzU), choć jednocześnie wykonuje powierzone mu czynności na własny rachunek, w ramach kancelarii komornicze.
Właściwość
Do zadań komornika należy w szczególności wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach o roszczenia pieniężne i niepieniężne oraz o zabezpieczenie roszczeń, a także wykonywanie innych tytułów wykonawczych wydanych na podstawie odrębnych przepisów. Ponadto komornik może dokonywać doręczeń zawiadomień sądowych, obwieszczeń, protestów i zażaleń oraz innych dokumentów za potwierdzeniem odbioru i oznaczeniem daty, a ponadto na wniosek organizatora licytacji – sprawować urzędowy nadzór nad dobrowolnymi publicznymi licytacjami z przybiciem najniższej lub najwyższej oferty.
Komornik jest samodzielnym organem egzekucyjnym, jednakże podległym nadzorowi judykacyjnemu sądu rejonowego i administracyjnemu prezesa sądu rejonowego. Komornikowi przyznane zostały także uprawnienia w zakresie wydawania rozstrzygnięć, zbliżonych do czynności judykacyjnych sądu, zaliczyć można do nich m.in. wydawanie postanowień o ukaraniu grzywną, orzekanie o kosztach postępowania egzekucyjnego, o zawieszeniu czy umorzeniu tego postępowania. Obok powyższych czynności o charakterze decyzyjnym, komornik podejmuje także czynności egzekucyjne takie jak przeszukanie pomieszczeń, odbiór rzeczy i inne.
Komornik przy wykonywaniu czynności podlega tylko ustawom oraz orzeczeniom sądu.
1. Nadzór judykacyjny
Czynności nadzorcze nad działalnością komornika sądowego polegają na sprawowaniu nadzoru judykacyjnego nad czynnościami dokonywanymi przez komornika sądowego sprawuje sąd, który w ramach czynności nadzorczych jest uprawniony do:
1.
rozpoznawania wniesionych środków zaskarżenia;
2.
wydawania z urzędu zarządzeń zmierzających do zapewnienia należytego wykonywania egzekucji oraz nakazujących usunięcie spostrzeżonych uchybień (art. 759 § 2 KPC);
3.
polecenia komornikowi usunięcia niedokładności lub wadliwości stwierdzonych w toku postępowania egzekucyjnego z nieruchomości (art. 960 zd. 2 KPC);
4.
uczestniczenia i sprawowania nadzoru na prawidłowością przebiegu licytacji z nieruchomości (art. 972 KPC);
5.
weryfikacji, a także zmiany lub uzupełnienia sporządzonego przez
komornika projektu planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji z
nieruchomości (art. 1035 zd. 2 KPC).
2. Nadzór administracyjny
Nadzór administracyjny nad komornikami sądowymi sprawują:
Prezes sądu rejonowego przy którym działa komornik, sprawuje nadzór administracyjny nad formalną poprawnością działalności komornika w zakresie:
1) szybkości, sprawności i rzetelności postępowania poprzez badanie czy w konkretnych sprawach nie zachodzi nieuzasadniona przewlekłość w podejmowaniu czynności, przy czym nadzór nie może wkraczać w działania podlegające nadzorowi sądu;
2) prawidłowości prowadzenia biura i rachunkowości, z tym, że nadzór nie może wkraczać w gospodarkę środkami przeznaczonymi na utrzymanie kancelarii komorniczej i finansowanie działalności egzekucyjnej;
3) kultury pracy, w tym przestrzegania wyznaczonych terminów czynności i przyjmowania interesantów oraz
4) utrzymywania kancelarii komorniczej na poziomie odpowiednim do godności urzędu i posiadanych środków.
Minister Sprawiedliwości w ramach nadzoru zwierzchniego sprawuje nadzór zarówno nad działalnością komorników, jak i działalnością samorządu komorniczego. Nadzór ten nie może wkraczać w działania podlegające nadzorowi sądu. Minister Sprawiedliwości sprawuje nadzór nad działalnością komorników przez prezesów sądów okręgowych, sędziów-wizytatorów, a w zakresie kontroli finansowej – przez osoby upoważnione.
3. Nadzór korporacyjny
Nadzór związany z rozpoznawaniem skarg na postępowanie komornika, które nie dotyczą czynności egzekucyjnych i nie są objęte nadzorem prezesa sądu rejonowego rozpatrują organy samorządu komorniczego.
Rada izby komorniczej sprawuje nadzór nad należytym wykonywaniem obowiązków przez komorników o charakterze korporacyjnym i sprawozdawczym.
Krajowa Rada Komornicza sprawuje nadzór nad
komornikami niezależnie od nadzoru sprawowanego
przez Ministra Sprawiedliwości i prezesów sądów.
Referendarze sądowi
Przyjęto generalna zasadę, że czynności zastrzeżone dla sądu mogą być wykonywane przez referendarza sądowego, z wyłączeniem enumeratywnie wymienionych, tj.
1) stosowania środków przymusu;
2) orzekania o ściągnięciu należności w trybie art. 873 KPC;
3) stwierdzenia wygaśnięcia skutków przybicia i utraty rękojmi;
4) spraw o egzekucję świadczeń niepieniężnych z wyjątkiem wydania rzeczy ruchomej;
5) spraw o egzekucję przez zarząd przymusowy;
6) spraw o egzekucję przez sprzedaż przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego.
Celem takiej regulacji było odciążenie sędziów i usprawnienie
przebiegu postępowania egzekucyjnego.
Prawo wyboru KS
Kodeks nie wyłącza uprawnień wierzyciela do wyboru komornika, dokonującego czynności egzekucyjnych.
Rewir komorniczy obejmuje obszar właściwości sądu rejonowego, część tego obszaru lub obszar właściwości dwóch lub kilku sądów rejonowych (art. 7 ust. 1 KomSEgzU). Wykaz komorników prowadzi i na bieżąco aktualizuje Minister Sprawiedliwości na stronach internetowych Ministerstwa Sprawiedliwości, a Prezes sądu rejonowego na stronach internetowych sądu.
Wierzycielowi przysługuje prawo wyboru komornika działającego na terytorium RP, z wyjątkiem spraw o egzekucję z nieruchomości oraz spraw, w których przepisy o egzekucji z nieruchomości stosuje się odpowiednio.
Komornik właściwy do prowadzenia egzekucji, zgodnie z przepisami KPC, w chwili wszczęcia postępowania pozostaje właściwy do jego ukończenia, choćby podstawy właściwości zmieniły się w toku sprawy.
Komornik, w sprawach w których jest właściwy według przepisów KPC, nie może odmówić przyjęcia wniosku o wszczęcie egzekucji lub dokonanie zabezpieczenia (art. 8 ust. 4 KomSEgzU).
W przypadku przyjęcia przez komornika do prowadzenia egzekucji poza swoją właściwością ustawową, komornik nie może odmówić przyjęcia innych wniosków o egzekucję przeciwko temu samemu dłużnikowi.
Natomiast komornik wybrany przez wierzyciela nie może odmówić przyjęcia wniosku o wszczęcie egzekucji, dokonania zabezpieczenia lub podjęcia innych czynności wchodzących w zakres jego ustawowych zadań (art. 8 ust. 7 KomSEgzU).
Komornik wybrany przez wierzyciela musi odmówić, w formie postanowienia, wszczęcia egzekucji, dokonania zabezpieczenia lub podjęcia innych czynności wchodzących w zakres jego ustawowych zadań, jeżeli w zakresie prowadzonych przez niego egzekucji zaległość przekracza sześć miesięcy.
W razie podejmowania czynności, na żądanie wierzyciela poza rewirem komornika, kosztami obciąża się wierzyciela, niezależnie od przysługującego mu zwolnienia od ponoszenia kosztów sądowych. Do kosztów tych nie wlicza się kosztów egzekucji, które obciążają dłużnika (art. 8 ust. 11 KomSEgzU). Na pokrycie kosztów (tj. diety, zwrotu za przejazdy, transporty specjalistyczne oraz koszty noclegów komornika) wierzyciel zobowiązany jest wówczas wpłacić zaliczkę przed podjęciem czynności (art. 40 ust. 1 KomSEgzU).
Obowiązek informacyjny
W postępowaniu egzekucyjnym wnioski i oświadczenia składa się na piśmie albo ustnie do protokołu, a jeżeli przepis szczególny tak stanowi albo dokonano wyboru wnoszenia pism za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, wnioski i oświadczenia składa się wyłącznie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego.
Wszczęcie postępowania egzekucyjnego następuje z inicjatywy wierzyciela, poprzez złożenie wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego i dokonanie czynności egzekucyjnych wskazanych we wniosku.
Nie można łączyć wniosków, które są skierowane do sądu z wnioskami kierowanymi do komornika.
Pomimo niedopuszczalności połączenia wniosków komornik lub sąd powinien rozpoznać wniosek w zakresie swojej właściwości, a w pozostałej części wniosek przekazać do rozpoznania właściwemu organowi egzekucyjnemu, o ile wierzyciel w wyznaczonym terminie przedstawi odpis wniosku.
W postępowaniu egzekucyjnym zasada ustności obowiązuje jedynie, gdy organem egzekucyjnym prowadzącym postępowanie jest sąd. Zasada ustności znajduje zastosowanie jako forma komunikowania się stron z sądem. W postępowaniu egzekucyjnym ustawodawca daje priorytet zasadzie pisemności, która dotyczy zarówno stron postępowania, jak i organów egzekucyjnych.
Ze względu na przyznaną wierzycielowi możliwość wyboru komornika, niebędącego właściwym miejscowo, należało jednocześnie przyznać wierzycielom posiadającym tytuł wykonawczy lub co najmniej tytuł egzekucyjny, prawo do uzyskania informacji od komornika właściwego do prowadzenia egzekucji według przepisów KPC. W szczególności wierzyciel przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego powinien posiadać informację czy przeciwko dłużnikowi prowadzone są przez ten organ egzekucyjny postępowania egzekucyjne, a jeżeli tak, to jakiego rodzaju sposoby egzekucji prowadzone były dotychczas przez pozostałych wierzycieli, w jakiej wysokości udało się wyegzekwować roszczenia pozostałym wierzycielom, a także, jaki jest aktualnie stan sprawy.
Składanie wyjaśnień
Organ egzekucyjny ma prawo żądać od uczestników postępowania złożenia wyjaśnień, natomiast od organów administracji publicznej, podatkowych, rentowych, banków, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, zarządów wspólnot mieszkaniowych oraz innych podmiotów zarządzających mieszkaniami – informacji umożliwiających prowadzenie egzekucji.
Od powyższego obowiązku wyżej wymienione podmioty mogą się uchylić tylko w takim zakresie, w jakim mogą odmówić przekazania dokumentu lub złożenia zeznań w charakterze świadka albo odmówić udzielania odpowiedzi na zadane pytanie.
Komornik w ramach czynności egzekucyjnych ma obowiązek powiadomić dłużnika o wszczęciu postępowania egzekucyjnego. Dłużnik, który został zawiadomiony o wszczęciu egzekucji, obowiązany jest do powiadomienia w terminie 7 dni organu egzekucyjnego o każdej zmianie miejsca swego pobytu, trwającej dłużej niż jeden
miesiąc. W szczególności pod pojęciem "informacji niezbędnej do prowadzenia egzekucji" należy rozumieć uzyskanie informacji czy dłużnik jest właścicielem posiadanych rzeczy, czy rzeczy należące do dłużnika są w posiadaniu osób trzecich, czy też osobie trzeciej przysługuje w stosunku do zajętej rzeczy inne uprawnienie, pozwalające na zgłoszenie żądania zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji.
Grzywna
Celem skutecznego przeprowadzenia egzekucji wprowadzono obowiązek udzielania organowi egzekucyjnemu wyjaśnień lub informacji, zabezpieczony możliwością zastosowania grzywny za zaniechanie ich udzielenia.
Ukaranie grzywną przez organ egzekucyjny za nieuzasadnioną odmowę udzielenia wyjaśnień lub informacji nie zwalnia od odpowiedzialności karnej za niedopełnienie lub przekroczenie obowiązków służbowych. Niezastosowanie się do żądania organu egzekucyjnego udzielenia wyjaśnień lub informacji, o których mowa w art. 761 KPC, przez funkcjonariusza publicznego, może spowodować odpowiedzialność karną takiej osoby na podstawie art. 231 KK.
W przypadku nieuzasadnionej odmowy udzielenia informacji
komornikowi przez żołnierza należy zawiadomić o tym dowódcę
jednostki wojskowej, w której żołnierz ten pełni służbę.
1. Postępowanie egzekucyjne
Nie wszystkie czynności egzekucyjne, ze względu na swoją specyfikę, mogą być dokonane w obecności obu stron.
Art. 763 KPC nakłada na komornika obowiązek powiadomienia o dokonanej czynności egzekucyjnej tej strony postępowania egzekucyjnego, która nie była zawiadomiona o jej dokonaniu i przy której nie była obecna. Przy czym obie te przesłanki musza być spełnione kumulatywnie. Na żądanie tej strony komornik oprócz zawiadomienia udzieli także wyjaśnień o stanie sprawy.
W przypadku, kiedy w trakcie wykonywania czynności egzekucyjnych komornik spotka się z niewłaściwym zachowaniem lub ktoś będzie przeszkadzał w wykonywaniu czynności egzekucyjnych, komornik powinien taką osobę upomnieć, a po bezskutecznym upomnieniu ma prawo wydalenia. Stosowanie środków dyscyplinujących powinno odbywać się w kolejności od najłagodniejszych, jakim jest upomnienie, do bardziej surowych w postaci wezwania do opuszczenia miejsca wykonywanych czynności egzekucyjnych, a na grzywnie kończąc.
Upomnienie nie powoduje konsekwencji procesowych, w związku z tym nie przysługuje na zastosowanie tego środka dyscyplinującego skarga na czynności komornika. Natomiast wydalenie przez komornika uczestnika postępowania z miejsca wykonywania czynności może zostać zaskarżone w formie skargi na czynności komornika. Najsurowszym środkiem dyscyplinującym jest grzywna, która może zostać wymierzona do kwoty 1000 zł.
2. Postępowanie egzekucyjne
W przypadku, kiedy podczas wykonywania czynności egzekucyjnych komornik nie będzie mógł ich realizować bez przeszkód, tzn. napotka opór ze strony osób cywilnych, może wezwać do udzielenia pomocy organy Policji. Natomiast w sytuacji, gdy opór podczas dokonywania czynności egzekucyjnych stawia osoba wojskowa, to komornik musi wezwać do udzielenia pomocy właściwy organ wojskowy, chyba że zwłoka tym wywołana groziłaby udaremnieniem egzekucji, a na miejscu nie ma takiego organu.
Zasadą jest rozpoznawanie przez sądy spraw egzekucyjnych na posiedzeniu niejawnym. Sąd wyznacza rozprawę tylko wówczas, gdy zachodzi potrzeba wyznaczenia rozprawy albo też wysłuchania stron lub innych osób przed wydaniem orzeczenia.
Sąd po rozpoznaniu sprawy egzekucyjnej, niezależnie czy na
posiedzeniu niejawnym, czy po przeprowadzeniu rozprawy,
rozstrzyga ją w formie postanowienia.
1. Skarga na czynności KS
Skarga na czynności komornika jest niedewolutywnym środkiem zaskarżenia sensu largo, który nie powoduje przeniesienia postępowania przed sąd wyższej instancji.
Przedmiotem skargi na czynności komornika mogą być czynności o charakterze decyzyjnym (takie jak zarządzenie, postanowienie czy przybicie w egzekucji z ruchomości), ale także pozostałe czynności i zaniechania Komornika. Ustawa nie różnicuje dopuszczalności zaskarżenia czynności komornika od tego czy dokonał jej z własnej inicjatywy, czy na polecenie innego organu, gdyż przedmiotem skargi są czynności lub zaniechania komornika.
Wyróżnia się trzy grupy sytuacji, w których skarga nie przysługuje:
1. gdy na mocy przepisu ustawy wyłączona została dopuszczalność zaskarżenia czynności komornika (np. na udzielenie przybicia ruchomości ulegających szybkiemu zepsuciu);
2. gdy zaskarżenie czynności komornika nie służy udzieleniu ochrony prawnej (np.
skierowania przez komornika upomnienia wobec niewłaściwego zachowania);
3. Gdy przewidziano inny środek zaskarżenia lub weryfikacji (np. zarzuty co do planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji).
Skarga na czynności komornika nie przysługuje na:
1) zarządzenie komornika o wezwaniu do usunięcia braków pisma, 2) zawiadomienie o terminie czynności,
3) uiszczenie przez komornika podatku od towarów i usług.
2. Skarga na czynności KS
Skarga przysługuje zarówno na czynności, jak i zaniechanie podjęcia czynności przez komornika, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, a więc jeżeli nie został przewidziany inny środek zaskarżenia. Odmienność skargi na zaniechanie czynności polega na tym, że skargę na zaniechanie wnosi się w terminie tygodnia od dnia, w którym czynność miała być dokonana, oraz polega na treści żądania, gdyż wówczas wnosi się o nakazanie dokonania określonej czynności, która została zaniechana przez komornika.
Podstawą do wniesienia skargi na zaniechanie dokonania przez komornika czynności będzie zaniechanie podjęcia czynności, pomimo iż wynika to z przepisu ustawy lub innego aktu prawnego wykonawczego, albo obowiązek taki został nałożony na komornika przez sąd jako organ egzekucyjny.
Aktualnie skargę wnosi się do komornika, który dokonał zaskarżonej czynności lub zaniechał jej dokonania. Następnie komornik sporządza uzasadnienie zaskarżonej czynności, o ile nie zostało ono sporządzone wcześniej, albo przyczyn jej zaniechania w terminie trzech dni od dnia otrzymania skargi i przekazuje je wraz ze skargą oraz aktami sprawy do właściwego sądu. Komornik może uwzględnić w całości skargę, wówczas nie sporządza uzasadnienia i nie przekazuje skargi wraz z aktami sprawy do sądu. O uwzględnieniu skargi komornik powinien zawiadomić skarżącego oraz zainteresowanych, których uwzględnienie skargi dotyczy. Natomiast w razie przekazania przez komornika skargi wraz z uzasadnieniem zaskarżonej czynności i aktami sprawy do sądu, jej kontrolę pod względem formalnym i fiskalnym przeprowadza przewodniczący. Jeśli skarga spełnia wszystkie wymogi formalne i fiskalne lub braki w tym zakresie zostały uzupełnione, sąd rozpoznaje merytorycznie skargę.
3. Skarga na czynności KS
Uprawnienie do wniesienia skargi przysługuje stronie, jak i innej osobie, której prawa zostały przez czynność lub zaniechanie komornika naruszone bądź zagrożone. Ustawa uzależnia uprawnienie do wniesienia skargi na czynności komornika od naruszenia prawa lub jego zagrożenia wskutek czynności lub zaniechania komornika.
Prawo do wniesienia skargi przysługuje ponadto podmiotom mogącym występować w postępowaniu na prawach strony, tj. prokuratorowi, RPO, RPDz i organizacjom pozarządowym, a więc podmiotom, do których stosuje się odpowiednio przepisy o prokuratorze.
Skargę wraz z odpisem wnosi się w terminie tygodniowym do komornika.
Termin na wniesienie skargi należy liczyć od:
1. dnia dokonania czynności, gdy strona lub osoba, której prawo zostało przez czynność komornika naruszone, bądź zagrożone, była przy czynności obecna lub była o jej terminie zawiadomiona,
2. dnia zawiadomienia o dokonaniu czynności w pozostałych przypadkach,
3. dnia powzięcia wiadomości przez skarżącego o dokonanej czynności w braku takiego zawiadomienia,
4. od dnia, w którym skarżący dowiedział się, że czynność miała być dokonana.
4. Skarga na czynności KS
Skarga powinna czynić zadość wymaganiom pisma procesowego (art. 126 i n. w z w. z art. 13 § 2 KPC) oraz określać zaskarżoną czynność lub czynność, której zaniechano, jak też zawierać wniosek o zmianę, uchylenie lub dokonanie czynności wraz z uzasadnieniem (art. 767 § 3 KPC). Sąd po otrzymaniu skargi wraz z aktami stwierdziwszy braki formalne skargi wzywa wnoszącego do ich uzupełnienia w terminie tygodniowym.
Określenia zaskarżonej czynności lub czynności,
której zaniechano, należy dokonać w sposób
pozwalający na ustalenie o jaką czynność lub
zaniechanie chodzi.
5. Skarga na czynności KS
Sąd rozpoznaje skargę w terminie tygodniowym od dnia jej wpływu do sądu. Przy czym termin tygodniowy na rozpoznanie skargi przez sąd należy liczyć od dnia przekazania skargi przez komornika wraz z aktami sprawy.
Sąd stwierdziwszy braki formalne, które można uzupełnić wzywa do ich uzupełnienia. W przypadku, gdy w terminie nie uzupełniono braków skargi, jak też w przypadku, gdy skargę wniesiono po terminie sąd odrzuca skargę, chyba że uzna, iż istnieją podstawy do wydania komornikowi zarządzenia, zmierzającego do zapewnienia należytego wykonania egzekucji lub usunięcia spostrzeżonych uchybień (art. 759 § 2 KPC).
Wniesienie skargi nie wstrzymuje czynności egzekucyjnych, chyba że sąd zawiesi postępowanie lub wstrzyma dokonanie czynności.
Sąd nie jest związany granicami skargi, a działania lub zaniechania komornika ocenia pod względem zgodności z przepisami regulującymi przebieg postępowania egzekucyjnego. Sąd po rozpoznaniu skargi, niezależnie od rodzaju rozstrzygnięcia, wydaje postanowienie, uwzględniające w przypadku zasadności skargi lub oddalające skargę, jeżeli jest bezzasadna. Sąd uwzględniając skargę może zmienić lub uchylić zaskarżoną czynność, albo nakazać komornikowi dokonanie zaniechanej czynności, jak też dokonanie innej czynności w miejsce czynności uchylonej. Sąd może również wydać postanowienie o umorzeniu postępowania egzekucyjnego.
6. Skarga na czynności KS
Sąd odrzuca skargę także w przypadku jej
nieopłacenia lub gdy z innych przyczyn jest
niedopuszczalna. Skarga na czynności
komornika zostanie odrzucona także w
przypadku jej wniesienia przez podmiot
nielegitymowany, np. taki, który nie zdoła
wykazać interesu prawnego w złożeniu
skargi, czy zaskarżenia czynności, na którą
nie przysługuje skarga na czynności
komornika, jej wniesienie wyłącza
pozytywny przepis ustawy, ustawa
przewiduje inny środek zaskarżenia lub nie
dotyczy czynności procesowych.
Skarga na postanowienie referendarza
W postępowaniu egzekucyjnym na postanowienie referendarza przysługuje skarga w przypadkach, w których na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.
Wniesienie skargi nie wstrzymuje jednak wykonania postanowienia, gdyż wniesienie skargi nie powoduje utraty mocy przez zaskarżone postanowienie referendarza sądowego, tj. skutku anulacyjnego. Sąd, który rozpoznaje skargę na postanowienie referendarza, działa jak sąd II instancji, stosując odpowiednio przepisy o zażaleniu.
Sąd rozpoznaje skargę na referendarza sądowego w składzie
jednego sędziego. Sąd orzekając w przedmiocie rozpoznania
skargi wydaje postanowienie albo o odrzuceniu skargi, albo
zmieniające postanowienie referendarza sądowego, albo
utrzymujące w mocy postanowienie referendarza sądowego.
Zażalenie
W postępowaniu egzekucyjnym na postanowienie sądu przysługuje zażalenie w wypadkach wskazanych w Kodeksie. Skarga kasacyjna nie jest dopuszczalna na postanowienia sądu II instancji.
W postępowaniu egzekucyjnym rozstrzygnięcia mogą być weryfikowane za pomocą zwyczajnych środków odwoławczych, do których należy zaliczyć zażalenie.
W postępowaniu egzekucyjnym jedynym środkiem odwoławczym, z jakiego można skorzystać jest zażalenie. Rozpoznanie zażalenia w postępowaniu egzekucyjnym następuje na zasadach przewidzianych w Części pierwszej Kodeksu w art. 394 i n.
KPC. Sąd bada zatem warunki dopuszczalności zażalenia, tj. zachowanie tygodniowego terminu do jego wniesienia, legitymację wnoszącego zażalenie, zachowanie wymogów formalnych, spełnienie warunków fiskalnych. W przypadku stwierdzenia niedopuszczalności zażalenia, sąd zażalenie odrzuca. Sąd ma także możliwość zastosowania art. 395 § 2 KPC w razie uznania, że zażalenie jest oczywiście uzasadnione lub zasadny jest zarzut nieważności postępowania. W przypadku, gdy sąd nie stwierdzi podstaw do zastosowania art. 395 § 2 KPC, przekazuje akta sprawy wraz z zażaleniem sądowi II instancji.
Na postanowienie sądu w przedmiocie ukarania grzywną przez komornika przysługuje zażalenie.
Postanowienie komornika o ukaraniu grzywną po uprawomocnieniu podlega wykonaniu bez konieczności zaopatrywania w klauzulę wykonalności.
Koszty
Regulacja dotycząca kosztów postępowania egzekucyjnego nie jest wyczerpująca, dlatego też na podstawie art. 13 § 2 KPC, należy odpowiednio stosować przepisy dotyczące kosztów procesu, zamieszczone w Tytule V Części pierwszej KPC.
W postępowaniu egzekucyjnym jako zasadę przyjęto, że koszty ponosi dłużnik, niezależnie od wyniku tego Postępowania.
Koszty postępowania egzekucyjnego, służące do celowego prowadzenia egzekucji można podzielić na trzy rodzaje: opłatę za prowadzenie czynności egzekucyjnych (która może być stała lub stosunkowa), wydatki gotówkowe oraz inne koszty.
Postanowienie komornika w przedmiocie kosztów podlega wykonaniu po uprawomocnieniu, bez konieczności nadawania mu klauzuli wykonalności.
Strona zwolniona od kosztów w postępowaniu rozpoznawczym w zakresie obowiązku ponoszenia kosztów sądowych korzysta z tego uprawnienia także w postępowaniu egzekucyjnym.
Oczywiście zwolnienie od kosztów sądowych nie oznacza zwolnienia dłużnika od opłaty egzekucyjnej na rzecz komornika z tytułu dokonywanych czynności egzekucyjnych.
Zwolnienie wierzyciela od kosztów egzekucyjnych wiąże się z tym, że:
1) nie ponosi kosztów sądowych ani wydatków, jeżeli organem egzekucyjnym jest sąd, 2) nie ma obowiązku uiszczania zaliczki na wydatki, jeśli egzekucję prowadzi komornik.
1. Zbieg egzekucji
Zbieg egzekucji nie wstrzymuje czynności egzekucyjnych.
Strona lub uczestnik postępowania zawiadamiają sądowy organ egzekucyjny o zbiegu egzekucji do tej samej rzeczy albo prawa majątkowego, wskazując datę dokonania każdego zajęcia i wysokość należności, na poczet których każde zajęcie zostało dokonane.
Sądowy organ egzekucyjny prowadzi łącznie egzekucje w trybie dla niego właściwym.
W razie kolejnego zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej do tej samej rzeczy albo prawa majątkowego egzekucję administracyjną przejmuje sądowy organ egzekucyjny, który prowadzi łącznie egzekucje w wyniku pierwszego zbiegu egzekucji.
Przepisów regulujących zbieg egzekucji administracyjnej i sądowej w
zakresie właściwości komornika oraz kosztów postępowania nie stosuje
się w przypadku zbiegu egzekucji administracyjnej i sądowego
zabezpieczenia oraz zbiegu administracyjnego zabezpieczenia i
egzekucji sądowej, chyba że przedmiotem zabezpieczenia są rzeczy
ulegające szybkiemu zepsuciu.
2. Zbieg egzekucji
W przypadku zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej do tej samej rzeczy albo prawa majątkowego egzekucje do tej rzeczy albo prawa majątkowego prowadzi łącznie ten sądowy albo administracyjny organ egzekucyjny, który jako pierwszy dokonał zajęcia, a w razie niemożności ustalenia tego pierwszeństwa - organ egzekucyjny, który dokonał zajęcia na poczet należności w wyższej kwocie.
Sądowy organ egzekucyjny przejmujący łączne prowadzenie egzekucji administracyjnej i sądowej rozstrzyga w
przedmiocie kosztów dotychczasowych czynności egzekucyjnych w trybie dla niego właściwym.
Sądowy organ egzekucyjny, który przejął prowadzenie łącznie egzekucji sądowej i administracyjnej, na żądanie
administracyjnego organu egzekucyjnego, informuje ten
organ o przebiegu egzekucji.
3. Zbieg egzekucji sądowych
W przypadku zbiegu egzekucji sądowych dalszą egzekucję prowadzi komornik właściwy według przepisów KPC.
Natomiast jeżeli według przepisów KPC żaden z komorników nie jest właściwy lub właściwych jest kilku komorników, to komornik, który później wszczął egzekucję niezwłocznie przekazuje sprawę komornikowi, który pierwszy wszczął egzekucję, o czym niezwłocznie zawiadamia wierzyciela.
Przekazując sprawę komornik dokonuje rozliczenia dotychczasowych kosztów prowadzonej egzekucji.
Komornik, który przyjął wniosek o prowadzenie egzekucji, do której nie jest właściwy według przepisów KPC, nie może odmówić przyjęcia innych wniosków o wszczęcie egzekucji przeciwko temu samemu dłużnikowi, jeżeli następni wierzyciele wnoszą o przeprowadzenie egzekucji według tych samych sposobów, co wcześniejsi wierzyciele.
Komornik zawiadamia strony, uczestników postępowania i administracyjny organ egzekucyjny o zachodzącej podstawie przekazania egzekucji sądowej administracyjnemu organowi egzekucyjnemu. Skarga na czynności komornika oraz na zaniechanie przez komornika dokonania czynności przysługuje również administracyjnemu organowi egzekucyjnemu.
1. Tytuł wykonawczy
Tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności stanowi tytuł wykonawczy będący podstawą do prowadzenia egzekucji, chyba że ustawa stanowi inaczej.
Ustawa przewiduje jednak możliwość prowadzenia egzekucji w oparciu o tytuł egzekucyjny, niewymagający nadania klauzuli wykonalności, np. w przypadku egzekucji grzywny nałożonej przez komornika.
Tytuł egzekucyjny, jak wskazuje się w literaturze
powinien spełniać łącznie pięć cech: posiadać znamiona
dokumentu urzędowego, wskazywać roszczenie
wierzyciela i obowiązek dłużnika, spełniać wymogi
przewidziane prawem, zawierać stwierdzenie, iż dany
obowiązek nadaje się do wykonania w drodze egzekucji
oraz zawierać zrozumiałą treść.
2. Tytuł wykonawczy
Wyjątek dotyczy sytuacji, gdy dłużnikiem jest osoba pozostająca w związku małżeńskim. Mamy w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odstępstwo od generalnej zasady, a tym samym możliwość prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego małżonków.
Kodeks umożliwia prowadzenie egzekucji z przedmiotów oraz praw stanowiących majątek osobisty dłużnika, a także ze składników majątkowych, które w wyniku zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej weszły w skład wspólności majątkowej, w sytuacji gdyby umowy takiej nie zawarto.
W przypadku zawarcia przez dłużnika, przeciwko któremu prowadzone
jest postępowanie egzekucyjne, umowy majątkowej małżeńskiej, na
mocy której rozszerzono wspólność majątkową, nie jest wyłączona
egzekucja z tych składników majątku, które należałyby do majątku
osobistego dłużnika, gdyby umowy takiej nie zawarto. Przyjęta
regulacja nie wyłączą prawa dłużnika oraz jego małżonka do
wytoczenia powództwa przeciwegzekucyjnego, celem wykazania, że
umowa majątkowa małżeńska była skuteczna wobec wierzyciela.
1. Sądowe tytuły egzekucyjne
Pod pojęciem sądowych tytułów egzekucyjnych należy rozumieć orzeczenia sądu prawomocne lub podlegające natychmiastowemu wykonaniu, jak również ugody zawarte przed sądem. Do sądowych tytułów egzekucyjnych zalicza się orzeczenia wydawane przez sądy powszechne (wyroki, postanowienia, nakazy zapłaty wydawane w postępowaniu nakazowym, jak i upominawczym; nie tylko prawomocne, ale także zaopatrzone w rygor natychmiastowej wykonalności), a także orzeczenia wydawane przez sądy polubowne oraz akty administracyjne podlegające wykonaniu w drodze egzekucji sądowej.
Ugoda (zawarta zarówno w ramach zwykłego postępowania, jak i postępowania pojednawczego), niezależnie od tego czy jej zawarcie nastąpiło przed sądem krajowym (powszechnym, jak i szczególnym), a także zagranicznym może być także zrealizowana w drodze przymusu państwowego, jeżeli zostanie zaopatrzona w klauzulę wykonalności.
Warunkiem nadania klauzuli wykonalności rozstrzygnięciom sądu polubownego (wyrokom i ugodom przez nimi zawartym) jest stwierdzenie ich wykonalności.
Ugoda zawarta przed mediatorem ma po jej zatwierdzeniu przez sąd nie tylko ma moc prawną ugody zawartej przed sądem, ale po nadaniu jej klauzuli wykonalności stanowi tytuł wykonawczy.
2. Pozasądowe tytuły egzekucyjne
Ugoda zawarta w postępowaniu przed komisją pojednawczą z zakresu rozpoznawania sporów o roszczenia pracowników ze stosunku pracy,
Ugoda zawarta przed geodetą w postępowaniu rozgraniczeniowym będąc ugodą o charakterze cywilnoprawnym) ma ex lege moc ugody zawartej przed sądem i w związku z tym stanowi tytuł egzekucyjny,
Zatwierdzony prawomocnym postanowieniem sądu plan podziału funduszu ograniczenia odpowiedzialności za roszczenia morskie.
Plan podziału sumy uzyskanej przez egzekucję z nieruchomości,
Administracyjny tytuł wykonawczy,
Orzeczenia Komisji Regulacyjnej i ugody przed nią zawarte,
Bankowy tytuł egzekucyjny - klauzula wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu może być nadana wyłącznie przeciwko osobie, która bezpośrednio z bankiem dokonywała czynności bankowej albo jest dłużnikiem banku z tytułu zabezpieczenia wierzytelności banku wynikającej z czynności bankowej, a ponadto złożyła pisemne oświadczenie o poddaniu się egzekucji, a roszczenie objęte tytułem wynika bezpośrednio z tej czynności bankowej.
4. Pozasądowe tytuły egzekucyjne
Notarialny tytuł egzekucyjny, w którym dłużnik dobrowolnie poddaje się egzekucji.
Dłużnik może dobrowolnie poddać się egzekucji w formie aktu notarialnego w odniesieniu do następujących obowiązków: zapłaty sumy pieniężnej, uiszczenia innych rzeczy oznaczonych co do gatunku, ilościowo w akcie oznaczonych, wydanie rzeczy indywidualnie oznaczonych, lokalu, nieruchomości lub statku wpisanego do rejestru. Obecnie możliwe jest dobrowolne poddanie się egzekucji nie tylko przez dłużników osobistych, ale także rzeczowych bowiem właściciel nieruchomości, jak i wierzyciel wierzytelności obciążonej hipoteką niebędący dłużnikiem osobistym może poddać się egzekucji z obciążonej nieruchomości albo wierzytelności, w celu zaspokojenia wierzyciela hipotecznego, jeżeli wysokość wierzytelności podlegającej zaspokojeniu jest w akcie określona wprost albo oznaczona za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, zaś akt notarialny zawiera określenie "zdarzenia, od którego uzależnione jest wykonanie" obowiązku, a także określony jest termin, do którego wierzyciel może wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności.
Cztery wymogi, które powinien spełniać akt notarialny mający stanowić tytuł egzekucji, zaliczając do nich: sporządzenie przez notariusza w zakresie jego uprawnień i przewidzianej przez prawo formie, dokładne określenie świadczenia, dokładne oznaczenie terminu spełnienia świadczenia, wskazanie osoby wierzyciela i dłużnika, którego oświadczenie o dobrowolnym poddaniu się egzekucji musi być wypowiedziane w sposób nie nasuwający żadnych wątpliwości.
Tytuł egzekucyjny przeciwko spółce
Do przeprowadzenia egzekucji z majątku wspólników spółki prawa cywilnego niezbędny jest tytuł egzekucyjny wydany przeciwko wszystkim wspólnikom.
Odpowiedzialność wspólników spółki cywilnej za zobowiązania zaciągnięte w ramach wspólnie prowadzonej działalności gospodarczej jest odpowiedzialnością solidarną, co oznacza możliwość dochodzenia roszczeń od wszystkich wspólników spółki cywilnej łącznie lub też od każdego ze wspólników z osobna. Rodzaj współuczestnictwa w ramach postępowania egzekucyjnego w przypadku egzekucji z majątku wspólnego wspólników spółki prawa cywilnego, które ma charakter współuczestnictwa koniecznego.
Jeżeli egzekucja przeciwko osobowej spółce handlowej okaże się bezskuteczna zostanie ona skierowana przeciwko jej wspólnikom odpowiadającym za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem. Podstawą egzekucji przeciwko wspólnikom jest tytuł egzekucyjny wydany przeciwko tej spółce. A contrario, sąd nie nada klauzuli wykonalności przeciwko wspólnikom, którzy wprawdzie ponoszą odpowiedzialność swoim majątkiem, ale w sposób ograniczony, tj. przykładowo przeciwko komandytariuszowi czy partnerowi w spółce partnerskiej. Problematyka możliwości wykonywania orzeczenia wobec osób, które nie zostały wymienione w tytule egzekucyjnym wiąże się z tzw. rozszerzoną prawomocnością materialną.
Egzekucja ze spadku
W sytuacji, gdy za życia spadkodawcy nie doszło jeszcze do wydania tytułu egzekucyjnego, do egzekucji ze spadku niezbędne jest – aż do działu spadku, uzyskanie tytułu egzekucyjnego przeciwko wszystkim spadkobiercom. Komentowany przepis będzie miał zastosowanie jedynie w odniesieniu do sytuacji, gdy jest kilku spadkobierców, bo tylko wówczas należy przeprowadzić dział spadku.
W przypadku, kiedy przeciwko spadkodawcy tytuł egzekucyjny został wydany jeszcze za jego życia, przejście obowiązków następuje poprzez nadanie klauzuli wykonalności na następców prawnych. Przejście prawa i obowiązków spadkowych na
spadkobierców w toku postępowania klauzulowego lub w toku postępowania
egzekucyjnego należy wykazać poprzez przedłożenie prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Przepis art. 779 § 2 reguluje przejście obowiązków na spadkobierców, gdy tytuł był wydany przeciwko spadkodawcy, poprzez odesłanie do przepisu art. 788 § 1 KPC.
Do prowadzenia egzekucji z majątku oddanego w zarząd konieczne jest uzyskanie tytułu egzekucyjnego przeciw zarządcy masy majątkowej, kuratorowi spadku lub wykonawcy testamentu. Jeśli w momencie objęcia zarządu majątkiem dłużnika tytuł egzekucyjny był już wydany przeciwko dłużnikowi, to do egzekucji wymagane jest jedynie uzyskanie klauzuli wykonalności stosownie do przepisu art. 788 KPC.
Natomiast, jeżeli taki tytuł nie był jeszcze wydany przeciwko dłużnikowi, to niezbędne jest uzyskanie tytułu egzekucyjnego przeciwko osobom sprawującym pieczę nad majątkiem dłużnika.
1. Nadanie klauzuli wykonalności
Właściwość sądu w postępowaniu klauzulowym ma charakter właściwości wyłącznej.
Tytułom egzekucyjnym pochodzącym od sądu, co do zasady, klauzulę wykonalności nadaje sąd I instancji, przed którym sprawa się toczy lub toczyła. Ponadto w przypadku nakazów zapłaty klauzulę wykonalności nadaje ten organ, który wydał nakaz zapłaty. Natomiast sąd II instancji nadaje klauzulę dopóki akta sprawy znajdują się w tym sądzie.
Powyższa reguła, że sąd II instancji jest także uprawniony do nadania klauzuli wykonalności, jeśli akta sprawy znajdują się w tym sądzie nie dotyczy przypadków, o których mowa w art.
7781, art. 786, art. 787, art. 7871, art. 788 i art. 789 KPC. W przypadkach zatem, kiedy nadawanie klauzuli wykonalności ma charakter konstytutywny, bądź wykonalność tytułu jest uzależniona od zdarzenia niezwiązanego z samym tytułem (art. 786 KPC), ustawodawca zasadnie wyłączył dopuszczalność nadawania klauzuli wykonalności przez sąd II instancji. W tych sprawach w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności powinien orzekać sąd I instancji, aby zapewnić możliwość kontroli wydanego orzeczenia przez sąd wyższej instancji
Sąd Najwyższy nie nadaje klauzuli wykonalności.
Wprawdzie jako regułę przyjęto, że czynności w sprawach o nadanie klauzuli wykonalności tytułom egzekucyjnym, o których mowa w art. 777 § 1, może wykonywać także referendarz sądowy. Jednakże wyłączną kompetencję do nadania klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu, o którym mowa w art. 783 § 4 KPC, jak i w przypadkach określonych w art.
7781, 787, 7871, 788 oraz 789 KPC przyznano sądowi rejonowemu właściwości ogólnej dłużnika.
Tytułom egzekucyjnym pochodzącym od sądu administracyjnego oraz innym tytułom klauzulę wykonalności nadaje sąd rejonowy właściwości ogólnej dłużnika. W przypadku gdy właściwości tej nie da się ustalić, klauzulę nadaje sąd rejonowy, w którego okręgu ma być wszczęta egzekucja, a gdy wierzyciel zamierza wszcząć egzekucję za granicą – sąd rejonowy, w którego okręgu tytuł został sporządzony.
2. Nadanie klauzuli wykonalności
Wniosek o nadanie klauzuli wykonalności powinien zostać rozpoznany niezwłocznie, jednak nie później niż w ciągu 3 dni od dnia jego złożenia. Jest to termin instrukcyjny.
Sąd w postępowaniu klauzulowym nie dokonuje merytorycznej oceny zasadności wydania tytułu egzekucyjnego, lecz bada jedynie spełnienie wymogów wynikających z przepisów w zakresie nadania klauzuli wykonalności.
Klauzulę wykonalności nadaje sąd w składzie jednego sędziego w wyniku rozpatrzenia wniosku wierzyciela, inicjującego wszczęcie postępowania klauzulowego.
Z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności może wystąpić wierzyciel, którym jest zarówno wierzyciel w znaczeniu materialnoprawnym (uprawniony do występowania w postępowaniu klauzulowym na mocy przepisów prawa materialnego), jak i w znaczeniu formalnym (upoważniony na mocy przepisów ustawy do wystąpienia z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności na rzecz innej osoby).
Wniosek taki powinien spełniać wymogi dla pisma procesowego, określone w art. 126–128 KPC, a ponadto zawierać wskazanie granic przedmiotowych oraz podmiotowych klauzuli wykonalności. Sąd nadając klauzulę wykonalności musi bowiem zbadać czy w zakresie przedmiotowym i podmiotowym wskazanym przez wierzyciela nadanie klauzuli wykonalności jest dopuszczalne należy we wniosku o nadanie klauzuli wykonalności wskazać nie tylko na rzecz jakiego podmiotu klauzula wykonalności ma być nadana, ale także przeciwko jakiemu podmiotowi oraz określić w jakim zakresie tytuł egzekucyjny podlegać będzie wykonaniu. Należy we wniosku o nadanie klauzuli wykonalności wskazać nie tylko na rzecz jakiego podmiotu klauzula wykonalności ma być nadana, ale także przeciwko jakiemu podmiotowi oraz określić w jakim zakresie tytuł egzekucyjny podlegać będzie wykonaniu.
3. Nadanie klauzuli wykonalności z urzędu
Nadanie klauzuli wykonalności z urzędu ma miejsce, gdy rodzaj postępowania uzasadnia prowadzenie postępowania z urzędu, np.: przez sąd opiekuńczy, sąd w postępowaniu o zabezpieczenie spadku.
Sąd II instancji ma obowiązek z urzędu nadania rygoru natychmiastowej wykonalności wyrokowi sądu I instancji zasądzającemu świadczenie na rzecz pracownika lub członków jego rodziny, w stosunku do którego sąd II instancji oddalił apelację zakładu pracy oraz wyrokowi wydanemu w II instancji zasądzającemu świadczenia na rzecz pracownika lub członków jego rodziny – w dniu ogłoszenia wyroku, jednocześnie wydając uprawnionemu wyrok, zaopatrzony w klauzulę wykonalności (art. 4776 § 3 KPC).
Sąd z urzędu nadaje klauzulę wykonalności również tytułowi egzekucyjnemu zasądzającemu alimenty, jednocześnie doręczając wierzycielowi tytuł wykonawczy (art.
1082 KPC).
Sąd nadaje klauzulę wykonalności z urzędu w przypadku, kiedy postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia podlega wykonaniu w drodze egzekucji, chyba że z treści postanowienia o udzieleniu zabezpieczeniu wynika, iż podlega wykonaniu w inny sposób, wówczas przewodniczący z urzędu czyni jedynie wzmiankę o wykonalności (art. 743 § 2 KPC).
Sąd nadaje klauzulę wykonalności z urzędu także w przypadku dotyczące innych tytułów egzekucyjnych w części, w jakiej obejmuje grzywnę lub karę pieniężną orzeczoną w postępowaniu cywilnym lub koszty sądowe w sprawach cywilnych przysługujące Skarbowi Państwa.
1. Treść klauzuli wykonalności
Postanowienie o nadaniu klauzuli orzeczeniom, o których mowa w art. 777 § 1 pkt 1 i 11 KPC (tj. w przypadku orzeczeń sądów prawomocnych lub podlegających natychmiastowemu wykonaniu, jak również ugodom zawartym przed sądem, a także orzeczeniom referendarza sądowego) jest wydawane bez spisywania odrębnej sentencji, przez umieszczenie na tytule egzekucyjnym klauzuli wykonalności i opatrzenie jej podpisem sędziego albo referendarza sądowego, który wydaje postanowienie.
Zasadą jest, że klauzulę wykonalności umieszcza się na tytule egzekucyjnym niezwłocznie po ogłoszeniu postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności, a gdy ogłoszenia nie było niezwłocznie po jego wydaniu, z zastrzeżeniem przypadków, o których mowa w art. 781 § 12 KPC, na zweryfikowanym przez sąd dokumencie uzyskanym z systemu teleinformatycznego potwierdzającym istnienie i treść tytułu egzekucyjnego. Jeżeli tytułem egzekucyjnym jest orzeczenie wydane w formie elektronicznej, to postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności jest wydawane bez spisywania odrębnej sentencji, przez umieszczenie klauzuli wykonalności w systemie teleinformatycznym i opatrzenie jej bezpiecznym podpisem elektronicznym sędziego albo referendarza sądowego, który wydaje postanowienie.
2. Treść klauzuli wykonalności
Klauzula wykonalności powinna zawierać stwierdzenie, że tytuł egzekucyjny uprawnia do egzekucji, a ponadto w razie potrzeby – także informacje dotyczące oznaczenia świadczenia podlegającego egzekucji i zakresu egzekucji. Postanowienie o nadaniu klauzuli wykonalności oprócz wymienienia tytułu egzekucyjnego powinno wskazywać czy orzeczenie podlega wykonaniu jako prawomocne, czy jako natychmiast wykonalne.
Przy czym, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, tytułowi egzekucyjnemu opiewającemu na świadczenie pieniężne w walucie obcej sąd nada klauzulę wykonalności ze zobowiązaniem komornika do przeliczenia tej kwoty na walutę polską według średniego kursu waluty obcej ogłoszonego przez Narodowy Bank Polski na dzień sporządzenia planu podziału, a jeżeli planu podziału nie sporządza się – na dzień wypłaty kwoty wierzycielowi.
Obecnie treść klauzuli wykonalności określa rozp. MS z 6.8.2014 r. w sprawie określenia brzmienia klauzuli wykonalności (Dz.U. z 2014 r. poz.
1092), które weszło w życie 2.9.2014 r., a zastąpiło rozp. MS z 5.4.2012 r.
w sprawie określenia brzmienia klauzuli wykonalności (Dz.U. poz. 443).
4. Nadanie klauzuli wykonalności
Kodeks wymaga, aby do wniosku o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi pochodzącemu od organu administracji państwowej lub sądu szczególnego, który sam nie jest uprawniony do nadania klauzuli wykonalności, wierzyciel przedłożył oprócz samego tytułu także zaświadczenie, że tytuł podlega wykonaniu.
W przypadkach, gdy jednym z warunków uzasadniających nadanie klauzuli wykonalności niezbędnym jest przedłożenie zaświadczenia lub dokumentu, które według ustawy organy państwowe obowiązane są wydać dłużnikowi, wierzyciel może samodzielnie żądać ich wydania. Natomiast, jeśli wierzyciel nie będzie mógł uzyskać wymaganych dokumentów lub zaświadczenia, to wierzyciel może wystąpić do sądu, aby ten zobowiązał organ państwowy do jego wydania.
W przypadku, gdy wykonanie tytułu egzekucyjnego uzależnione jest od zdarzenia, które udowodnić powinien wierzyciel, to nadanie klauzuli wykonalności będzie możliwe po dostarczeniu przez wierzyciela dowodu tego zdarzenia w formie dokumentu urzędowego lub prywatnego z podpisem urzędowo poświadczonym.
W przypadku, gdy pracodawca dobrowolnie nie dokonuje wypłaty wynagrodzenia, pomimo wydania orzeczenia przywracającego pracownika do pracy lub zawarcia ugody w tym zakresie, warunkiem nadania klauzuli wykonalności celem możliwości wszczęcia egzekucji, jest stwierdzenie przez sąd, że pracownik podjął taką pracę.
1. Klauzula wykonalności przeciwko małżonkowi
Klauzulę wykonalności można nadać także przeciwko małżonkowi osoby pozostającej w związku małżeńskim, jednakże z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, o ile wierzyciel wykaże dokumentem, że wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika.
Jednym z warunków uzasadniających uwzględnienie wniosku wierzyciela o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim jest zgoda małżonka dłużnika na dokonanie czynności prawnej, z której powstała wierzytelność. Sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko małżonkowi dłużnika, jednakże z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, jeżeli zostanie wykazane przez wierzyciela dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika.
Powyższy wymóg wynika z art. 41 KRO, stosownie do którego jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków, natomiast jeśli takiej zgody nie było albo zobowiązanie nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel mógłby żądać zaspokojenia swoich roszczeń jedynie z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak też z korzyści uzyskanych z jego praw, a gdy wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa.
Sąd nadając klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika jedynie wskazuje, że jest ona ograniczona do składników majątkowych objętych wspólnością majątkową.
Natomiast nie określa szczegółowo, jakie to są składniki majątkowe.
2. Klauzula wykonalności przeciwko małżonkowi
Fakt zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej nie stanowi przeszkody do nadania klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika oraz prowadzenia następnie na podstawie tak powstałego tytułu wykonawczego egzekucji do tych składników, które należałyby do majątku wspólnego, gdyby umowy majątkowej nie zawarto.
Klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika sąd nada z ograniczeniem jego odpowiedzialności do przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego małżonków, gdy wierzyciel wykaże dokumentem, że wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa.
W sytuacji, gdyby dłużnik zawarł umowę majątkową małżeńską, na podstawie której przedmioty stanowiące majątek wspólny zostałyby wyłączone ze wspólności ustawowej, to wówczas sąd nada klauzulę przeciwko małżonkowi dłużnika, jednakże z ograniczeniem jego odpowiedzialności do wskazanych przedmiotów majątkowych.
Nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika pomimo zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej nie stanowi przeszkody do podjęcia obrony przez małżonka dłużnika poprzez wytoczenie powództwa przeciwegzekucyjnego, jeżeli umowa majątkowa małżeńska była skuteczna wobec wierzyciela.
Przejście praw i obowiązków
Postępowanie egzekucyjne musi być prowadzone zgodnie z zakresem przedmiotowym i podmiotowym tytułu wykonawczego, a zatem, jeżeli nastąpią zmiany podmiotowe w zarówno przed wszczęciem postępowania Egzekucyjnego, jak i w trakcie prowadzonego postępowania egzekucyjnego, to dla prawidłowego przebiegu egzekucji niezbędnym będzie uzyskanie klauzuli wykonalności na rzecz aktualnie egzekwującego lub egzekwowanego podmiotu.
Przejście uprawnień lub obowiązków rozumiane jest jako wszelkie zamiany związane z prawem rozporządzania mieniem.
Przepis art. 788 § 1 KPC wymaga przedłożenia dokumentów, potwierdzających przeniesienie uprawnień wynikających z prawa materialnego, a więc przedłożenia dowodów potwierdzających następstwo prawne.
Nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego, jeżeli tytuł egzekucyjny uprawomocnił się przed ich nabyciem, celem uzyskania klauzuli wykonalności powinien wykazać przejście uprawnień dokumentem.
W przypadku, gdy wierzyciel napotyka trudności z uzyskaniem dokumentu stwierdzającego zbycie przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego, sąd może wysłuchać nabywcę. W razie przyznania okoliczności nabycia sąd nada klauzulę wykonalności bez okazywania dokumentu stwierdzającego nabycie.
Podstawą przeprowadzenia egzekucji przeciwko nabywcy przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego może być tytuł egzekucyjny wystawiony przeciwko zbywcy, o ile wierzyciel wniosek o wszczęcie egzekucji złożył w terminie miesiąca od dnia nabycia przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego.
Tytuł wykonawczy skuteczny erga omnes
W przypadku, gdy z tytułu wykonawczego wynika uprawnienie wierzyciela do żądania wydania nieruchomości, statku lub do opróżnienia pomieszczenia, może on prowadzić egzekucję w celu uzyskania ochrony w drodze przymusu państwowego przeciwko każdemu, kto uzyskał władanie nad tymi rzeczami po wszczęciu postępowania, w którym wydano tytuł egzekucyjny.
Tytuł wykonawczy skuteczny erga omnes upoważnia do prowadzenia egzekucji nie tylko przeciwko dłużnikowi, ale także przeciwko jego domownikom, krewnym i innym osobom reprezentującym jego prawa.
W przypadku skierowania przeciwko osobie władającej nieruchomością, statkiem czy zajmującej pomieszczenia egzekucji przez wierzyciela legitymującego się tytułem wykonawczym skutecznym erga omnes, osoba taka powinna zgłosić zarzut posiadania prawa do władania przedmiotem egzekucji, które jest skuteczne wobec wierzyciela.
W przypadku gdy dłużnik twierdzi, że przysługuje mu prawo skuteczne wobec wierzyciela komornik wstrzyma się z czynnościami egzekucyjnymi, pouczając dłużnika, że może w terminie tygodnia wystąpić do sądu z powództwem o pozbawienie w stosunku do niego wykonalności tytułu wykonawczego i o zabezpieczenie tego powództwa przez zawieszenie postępowania egzekucyjnego.
W przypadku, gdy następca prawny ponosi odpowiedzialność tylko z określonych przedmiotów lub do wysokości ich wartości, to w klauzuli wykonalności należy zastrzec na jego rzecz prawo powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczoną odpowiedzialność.
Dalszy TW i ponowne wydanie TW
Wydanie dalszego tytułu wykonawczego następuje na wniosek wierzyciela, który decyduje się na wszczęcie postępowania egzekucyjnego i prowadzenie egzekucji w stosunku do kilku dłużników lub wobec różnych składników majątkowych danego dłużnika. Sąd wydając dalszy tytuł wykonawczy (poprzez sporządzenie odpisu) powinien wskazać, w jakim celu jest on wydawany, a więc czy chodzi o prowadzenie egzekucji przeciwko innym osobom czy też o egzekucję z innych niż dotychczasowe składniki majątkowe dłużnika.
Postępowanie o wydanie ponownego tytułu wykonawczego jest dwuetapowe, w pierwszym etapie sąd przeprowadza
postępowanie wyjaśniające co do faktu utraty tytułu wykonawczego, zaś w drugim wydaje postanowienie
w przedmiocie wydania ponownego tytułu wykonawczego lub
o oddaleniu wniosku
1. Zażalenie
Postanowienie w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności podlega zaskarżeniu w formie zażalenia.
Uprawnienie do weryfikacji prawidłowości rozstrzygnięć wydanych w postępowaniu klauzulowym przysługuje zarówno wierzycielowi, jak i osobom, przeciwko którym została nadana klauzula wykonalności. Dopuszczalne jest zaskarżenie postanowień co do nadania klauzuli wykonalności, a więc zarówno uwzględniających wniosek, jak i oddalających wniosek, przy uwzględnieniu, że zażalenie na nadanie przysługuje podmiotowi, wobec którego klauzula została wydana, natomiast na odmowę, ale także, po noweli, na nadanie klauzuli wierzycielowi.
Rodzaj środka zaskarżenia, z jakiego można skorzystać w postępowaniu w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności uzależniony jest od tego, jaki organ rozpoznawał wniosek. W przypadku wydania postanowienia przez sąd, środkiem do weryfikacji rozstrzygnięcia będzie zażalenie. Orzeczenia wydane przez referendarza sądowego, a więc także rozstrzygnięcia co do nadania klauzuli wykonalności podlegają zaskarżeniu w drodze skargi na orzeczenie referendarza.
Zażalenie natomiast nie przysługuje, gdy tytuł wykonawczy został wyegzekwowany, gdyż zażalenie stanowi środek zaskarżenia, mający uniemożliwić wykonanie tytułu egzekucyjnego.
Termin do skorzystania z prawa zaskarżenia w przypadku wierzyciela należy liczyć od dnia doręczenia mu postanowienia oddalającego wniosek w całości lub w części, a dla dłużnika od momentu doręczenia zawiadomienia o wszczęciu postępowania egzekucyjnego lub podjęcia wiadomości o czynnościach egzekucyjnych.
2. Zażalenie
W zakresie wymogów, jakie powinno spełniać zażalenie należy odpowiednio stosować przepis art. 394 i n. w zw. z art. 13 § 2 KPC.
Zarzuty mogą dotyczyć tego, że klauzula wykonalności została nadana:
1) rozstrzygnięciu, które nie stanowi tytułu egzekucyjnego wymienionego w art. 777 KPC,
2) przeciwko lub na rzecz osób niewskazanych w tytule egzekucyjnym,
3) pomimo niedopełnienia wymogów wynikających z przepisów prawa,
4) pomimo, iż tytuł egzekucyjny został zmieniony, uchylony,
5) w przypadku bankowych i notarialnych tytułów egzekucyjnych upłynął termin na złożenie wniosku przez wierzyciela.
