Misja Publiusza Sestiusza w Galii w 58 r. p.n.e.

Tadeusz Łoposzko

Misja Publiusza Sestiusza w Galii w

58 r. p.n.e.

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Nauki Humanistyczne 29, 11-19

P O L SK A • ПОЛЬША . PO L A N D

VOL. X X IX , 2 SECTIO F 1974

In s ty tu t H istorii W ydziału H um anistycznego UMCS

T a d e u s z Ł O P O S Z K O

M isja Publiusza Sestiusza w Galii w 58 r. p.n.e. М иссия П ублия С естия в Галии в 58 г. до н.э. M ission de P u b liu s S estiu s en G au le en 58 av. J.-C.

S y tu acja w Rzym ie w d ru g iej połowie 58 roku p.n.e. była niezw ykle skom plikow ana. K on su lat C ezara w poprzednim ro k u potw ierdził w p ra w ­ dzie i u g ru n to w ał przew agę triu m w ira tu \y państw ie, lecz w łaśnie po jego u p ły w ie i w yjeździe prokonsula do G alii odżyły nadzieje stronn ic­ tw a optym atów na odzyskanie straconych w pływ ów politycznych i po­ now ne w prow adzenie rządów senatu. O ptym aci szykow ali się do ata k u na pozycje triu m w iró w i w yczekiw ali odpow iedniego ku tem u m om entu. Tym czasem dość niespodzianie w y p łyn ął na aren ę polityczną am bitny try b u n ludow y P ub liusz Klodiusz, k tó ry przy poparciu szerokich rzesz stołecznego plebsu i z pom ocą w łasnych oddziałów zbro jny ch zdobył silną pozycję w państw ie, w prow adzając te rro r i usuw ając z Rzym u przyw ód­ ców sen atu K ato n a i Cycerona. N iew ykluczone, że Klodiuszow i udzielali tajn ego poparcia triu m w iro w ie, a zwłaszcza Cezar. W krótce jedn ak K lo­ diusz zw rócił się także przeciw ko triu m w irom , przede w szystkim Pom - pejuszow i, którego zw olennicy zostali pobici w w alkach ulicznych. Sam P om pejusz zam knął się w sw ej w illi m iejskiej, k tó rą oddziały zbrojne K lodiusza trz y m ały jak b y w oblężeniu. P om pejusz został w ten sposób na kró tk o u su n ięty w cień przez try b u n a ludowego.

W ówczas w obozie triu m w ira zaczęła dojrzew ać m yśl o konieczności po­ rozum ienia z senatem dla przeciw staw ienia się K lodiuszow i. W tym celu obie stro n y naw iązały w stępn e k o n tak ty . P ierw szą w spólną akcją miało był odw ołanie z w yg n ania C ycerona i zarów no senat, jak też Pom pejusz rozpoczęli niezbędne przygotow ania w ty m k ieru n k u . S praw a Cycerona m iała stać się p rete k ste m do rozpoczęcia w alki z K lodiuszem i swego ro ­ dzaju próbą sił.

W tak ie j w łaśnie sy tu acji P ub liusz Sestiusz przedsięw ziął podróż do Galii, do Cezara. Istn ieje jed y n y w łaściw ie przekaz źródłow y bezpośred­ nio w iążący się z tą w y p raw ą. Cycero w m owie Pro Sestio podaje: „W m iędzyczasie, sędziowie, P. Sestiusz, desygnow any try b u n ludow y, w y­

12 T adeusz Ł oposzko

ruszył w podróż do Cezara w m ojej spraw ie. Co zdziałał, czego dokonał, nie należy do rozp atry w an ej tu kw estii. Sądzę jednak, że jeśli ów [Ce­ zar — T.Ł.] jak przypuszczam , był do m nie dobrze ustosunkow any, Ses- tiusz nic od niego nie uzyskał, jeśli jednak był na m nie urażony, Sestiusz osiągnął niew iele.” 1

Przebieg i rez u lta ty p e rtra k ta c ji Sestiusza z Cezarem zostały przez Cycerona przedstaw ione w sposób niezw ykle zwięzły. Nie w iadom o do­ kładnie, dlaczego Sestiusz podjął swą w ypraw ę, kto go w ysłał, jakie p ro ­ pozycje p rzedstaw ił Cezarow i i co p rag nął od niego uzyskać. N iejasne jest też stanow isko, jakie zajął Cezar, i w zw iązku z ty m ogólna ocena rezultató w m isji; czy m ożna mówić o jej powodzeniu, czy też całkow itym fiasku.

T rudno określić dokładniej, kiedy Sestiusz podjął sw ą w ypraw ę. Słow a Cycerona „w m iędzyczasie” (Hoc in te rim tem pore) d ają jedynie nik łe wskazówki w tym względzie. P rzed tem bowiem m ówca om aw iał w ybór tryb unó w plebejskich na 57 rok oraz w ysunięcie przez ośm iu spośród nich w niosku w sp raw ie jego pow rotu. Jeśli Sestiusz w yjechał do G alii „w m iędzyczasie”, stać się to m usiało w okresie przygotow ań do p rze d sta ­ w ienia wniosku, a więc przed końcem października, kiedy w niosek tr y b u ­ nów wniesiono na zgrom adzenie. Stało się to już zapew ne bezpośrednio po pow rocie Sestiusza z Galii, gdyż w ty m czasie zw lekano z rozpoczę­ ciem akcji w oczekiw aniu na w yjaśnienie stanow iska Cezara. P onad pół­ to ra m iesiąca trw ać m usiała podróż, stąd wniosek, że Sestiusz w yru szy ł praw dopodobnie do G alii w pierw szej połowie w rześnia. W sierpn iu Cyce- ro pisał w listach o różnych próbach pozyskania Cezara dla sw ej spraw y, podając jednak, że zabiegał o to wówczas nie Sestiusz, lecz M arek W ar-

ron.2 *

W liście C ycerona do A tty k a z połowy w rześnia 58 roku zn ajdu jem y wiadomość, że Pom pejusz, w edle zapew nienia W arrona, gotów jest roz­ począć n aty ch m iast sta ra n ia o pow rót C ycerona z w ygnania, gdy tylko otrzym a list od Cezara, na k tó ry oczekuje.3 P. G rim al analizując treść tego przekazu, w yraża pogląd, że oczekiw any przez P om pejusza list od Cezara m iał w łaśnie przyw ieźć z Galii Sestiusz, stąd też w yjazd Sestiusza z Rzym u d a tu je nieco w cześniej — na 11 w rześnia — zaznaczając, zresztą, że jest to datow anie n iezbyt pew ne.4

1 C i c e r o : P r o sestio, 71, Ho c in t e r i m t e m p o r e P. S e s tiu s , indices, d e sig n a tu s

tr ib u n u s i t e r a d C. C a e sa re m p ro m e a s a lu te sus cep it. Q u id egerit, q u a n t u m p r o - je c e r it , nihil a d causam . E ą u id e m e x is ti m o si ille, u t a r b i tr o r , a e ą u u s n o b is f u e r it, nih il ab hoc p ro f e c tu m , sin iratior, n o n m u l t u m ”.

t C i c e r o: A d A t t i c u m , III, 15, 1, 3.

s Ibid., III, 18, 1.

W ydaje się, że można w ysunąć co do tego pew ne zastrzeżenia. T ru d ­ no bowiem przypuszczać, aby W arron, od dłuższego czasu prow adzący p e rtra k ta c je z Pom pejuszem i A tty k iem i doskonale znający ówczesną sytuację, mógł powiadom ić C ycerona jedynie o tym , że Pom pejusz ocze­ k u je na list Cezara, nie m ów iąc nic o m isji Sestiusza w Galii. W arron chciał bowiem przekonać C ycerona, że jego spraw a jest na dobrej dro­ dze. O czekiw anie Pom pejusza na list Cezara daw ało znacznie m niej po­ wodów do zadow olenia niż ew en tu aln a wieść o w ysłaniu w specjalnej m isji P. Sestiusza. Nie było poza ty m konieczności, aby Sestiusz wiózł list Pom pejusza do C ezara i odpowiedź. Zw ykłe listy najczęściej wozili nie­ wolnicy, niekiedy pow ierzano je rów nież znajom ym lub k rew n y m ud a­ jącym się do danej m iejscowości. M isja Sestiusza posiadała z pewnością znacznie w iększą wagę niż zw ykły list. W skazuje na to sam w ybór osoby Sestiusza, późniejszego try b u n a ludowego, zdecydow anego i niezw ykle ak­ tyw nego zw olennika rządów nobilitas, k tó ry w 57 ro k u stw orzył silny od­ dział zb ro jny pozostający na usługach senatu. Sestiusz z pewnością m iał prow adzić z Cezarem jakieś rozm ow y i p e rtrak ta cje , układać się, w ysu­ wać propozycje i ustosunkow yw ać się do wniosków Cezara.

Można rów nież zaznaczyć, że Pom pejusz nie był m ocodaw cą Sestiusza, nie pozostaw ał z nim naw et w bliższych stosunkach, nie wiadomo więc dlaczego przez niego w łaśnie m iałby w ysyłać list do Cezara i oczekiwać odpowiedzi. M iał w ielu zaufanych ludzi i przyjaciół, któ ry m i m ógłby po­ służyć się w tej spraw ie. S potykam y zresztą w źródłach wskazówkę, że podróż Sestiusza do Galii w ynikła nie z in icjaty w y Pom pejusza, lecz se­ natu . W m owie De provinciis consularibus Cycero stw ierdza: „Lecz jeśli ów [Cezar — T.Ł.] p ragn ął mego ocalenia, jeśli w y [senatorow ie — T.Ł.] oczekiwaliście mego pow rotu jak najdroższego syna i jeśli sądziliście wówczas, że dla m ej sp raw y byłoby bardzo korzystne, aby mój pow rót nie był sprzeczny z życzeniem Cezara ... pow inienem usunąć z pam ięci ten sm u tn y okres 5 [gdy Cezar był Cyceronow i niechętny — T.Ł.].

N asuw a się więc przypuszczenie, że skoro senat w łaśnie prag nął po­ znać bliżej stanow isko Cezara w tej spraw ie, zaś Sestiusz był człowiekiem pozostającym na usługach senatu, a przy ty m bliskim przyjacielem Cy­ cerona, został on w ysłany z in icjaty w y senatu i przyjaciół Cycerona, a nie jako poseł Pom pejusza. N iew ykluczone natom iast, a n aw et bardzo p ra w ­ dopodobne, że m isja Sestiusza została uzgodniona z Pom pejuszem .

Jeśli więc dow iadujem y się, że Pom pejusz w połowie w rześnia ocze­ kiw ał listu od Cezara, nie było to chyba oczekiw anie na pow rót Sestiusza z Galii, lecz na odpowiedź Cezara na jakiś inny, wcześniej w ysłany list. P aris 1967, s. 154; tenże: L e c o n te n u h is to riq u e d u „Contre P is o n ”, „C om ptes R endus d’A cad ém ie des In scrip tion s et B e lle s-L e ttr e s”, 1966, s. 102 i n.

14 T adeusz Łoposzko

Gdy Cezar zw lekał z odpowiedzią i jego stanow isko wobec C ycerona s ta ­ nowiło n adal zagadkę, niecierpliw i przyjaciele w ielkiego m ówcy w poro­ zum ieniu z senatem , a być może także z Pom pejuszem , zdecydow ali się na w ysłanie specjalnej m isji do prokonsula Galii.

Zasadnicza kw estia zw iązana z m isją Sestiusza — to jej re z u lta ty i oce­ na. Czy Sestiusz zdołał uzyskać zgodę i poparcie Cezara w spraw ie po­ w rotu C ycerona z w ygnania, czy też nie udało m u się to i cała m isja za­ kończyła się fiaskiem ? Zdania badaczy w ty m w zględzie są podzielone. N iektórzy m ówią o całkow itym niepow odzeniu m isji, inni, o „m iernym sukcesie”, „w ątpliw ym sukcesie”, „mało obiecującej” lub „chłodnej” od­ powiedzi Cezara itd .6 W ątpliw ości w y nikają z cytow anego na w stępie frag m en tu w ypow iedzi C ycerona. „Co zdziałał, czego dokonał, nie n ale­ ży do ro zp atry w an ej tu kw estii.” Skoro Cycero nie chciał szerzej mówić na ten tem at, widocznie nie było o czym i Sestiusz nic nie uzyskał od Cezara. Jeszcze większe w ątpliw ości co do osiągnięć Sestiusza nasunęło badaczom zakończenie cytow anego frag m en tu : „jeśli jednak [Cezar] był na m nie urażony Sestiusz osiągnął n iew iele”.

Lakoniczność w ypow iedzi C ycerona i jego stw ierdzenie, że spraw a ta nie wiąże się z rozpatryw an ą ak tu a ln ie w sądzie kw estią (nihil ad causam), nie m usi oczywiście oznaczać niepow odzenia Sestiusza. Cycero nie chciał szerzej rozw ijać sp raw y nie w iążącej się zbyt ściśle z zarzutam i w y su n ię­ tym i przeciw ko Sestiuszowi. W spom ina o tym niejako na m arginesie sp ra ­

wy, dla podkreślenia zasług Sestiusza wobec siebie.7

N atom iast stw ierdzenie, że w razie nieprzychylności Cezara Sestiusz osiągnął „niew iele” (non m u ltu m ) zasługuje na bliższą uwagę. W ydaje się bowiem, że w ystąpił tu jakiś błąd. W przytoczonym fragm encie tkw i w y­ raźna sprzeczność i w yrażenie „non m u ltu m ” (zdziałał niew iele) pozbawia zdanie sensu. Cycero bowiem zakłada dw ie m ożliwości: 1) Cezar, jak przypuszcza, był m u przy jazny przed rozm ow am i z Sestiuszem i wówczas Sestiusz nic nie uzyskał, zatem cała m isja była niepotrzebna, gdyż p rz y ­

6 E. M e y e r: Caesa rs M onarchie u n d das P r i n z i p a t des P o m p e iu s, S tu ttg a rt 1918, s. 106, przypis 1; J. D i c k i n s o n : D e a th of th e R ep u b lic. P oli ti cs an d Political

T h o u g h t at R o m e 59— 44 B.C., N e w Y ork 1963, s. 106; R. E. S m i t h : C icero th e S ta t e s m a n , C am bridge 1966, s. 161; G r i m a i : É tu d e s de chronologie..., s. 120 p isze

o „m iernych, lecz n ie n eg a ty w n y ch ” w y n ik a ch m isji S estiu sza; S u k ces m isji w idzą: J. V a n O o t e g h e m : P o m p é e le G r a n d B â ti s s e u r d ’E m p ire , N am ur 1954, s. 356; E. S. G r u e n: P. Clodius: I n s tr u m e n t or I n d e p e n d e n t A g e n t? , „ P h o en ix ” X X , 1966, s 129.

7 S estiu sz został oskarżony d e v i — o tw o rzen ie od d ziałów zbrojnych i sto so w a n ie p rzem ocy w ob ec p rzeciw n ik ó w p olityczn ych w 58 i 57 roku. C ycero op isu je jego w y ­ jazd do G alii w sw o jej sp raw ie n ie dlatego, że zam ierza go oczyścić z zarzutów , lecz dla zobrazow ania sy lw e tk i oskarżonego, p rzed sta w ien ia jego zasłu g w zględ em w ła s ­ n ej osoby. O czy w iście sam w y ja zd do C ezara do G alii nie sta n o w ił p rzedm iotu oskarżenia i n ie b yło pow odu, aby m ów ca szerzej rozw in ął ten tem at.

chylność Cezara dla spraw y była oczyw ista; 2) Cycero dopuszcza rów nież możliwość, że C ezar był p rzed tem na niego urażony i wówczas, jak stw ier­ dza „Sestiusz osiągnął niew iele” . To ostatn ie stw ierdzenie „niew iele” jest w yraźn ie sprzeczne z założeniem p rzy ję ty m na początku zdania. Cycero rozw aża bow iem jed y n ie możliwość, że przed m isją Sestiusza Cezar mógł m u być n iechętny. N atom iast nie m a w ątpliw ości, że po m isji Cezar był m u przy ch y lny . W ty m kontekście bezsensow ne sta je się stw ierdzenie, że w w y p ad ku uprzed niej niechęci Cezara Sestiusz osiągnął „niew iele” . W tak im bowiem przy p ad k u n astąp iłab y zm iana stanow iska prokonsula, Sestiusz w p ły n ąłb y na jego zjednanie dla sp raw y Cycerona. Nie można więc określić, że zdziałał „niew iele”, raczej przeciw nie — bardzo wiele. W om aw ianym zdaniu C ycerona tkw i w yraźna sprzeczność.

O kreślenie „non m u ltu m ” (niewiele) w y pada więc uznać za błąd w tekście i zastąpić go bardzo zbliżonym pod w zględem literow ym określe­ niem „non n u llu m ” o dość szerokim zakresie znaczeniow ym . Można by to rozum ieć jako „coś niecoś” lub n aw et „bardzo w iele” . Tak nieznaczny błąd literow y kopistów (lub badaczy odczytujących n iezbyt w y raźny teskt) w yd aje się praw dopodobny a drobna k o rek tu ra potrzebna i m ożliw a do przyjęcia.

Na poparcie powyższej in te rp re ta c ji m ożna przytoczyć inne w zm ianki źródłow e nie m ów iące w praw dzie bezpośrednio o m isji Sestiusza, lecz określające stanow isko Cezara wobec pow rotu Cycerona. Z listu z sierpnia 58 ro k u dow iadujem y się, że W arron zabiegający o pow rót Cycerona z w y gnan ia zapew niał go usilnie o przychylności C ezara do tej sp raw y .8 W spom niano już o liście P om pejusza do Cezara w tej spraw ie i jego ocze­ kiw aniu n a odpowiedź, która, jak się spodziewał, będzie przychylna i już zaw czasu szykow ał się do w ysunięcia w senacie i na zgrom adzeniu odnoś­ nego w niosku.9

W końcu listopada Cycero pow iadom ił listow nie żonę, że spodziewa się pom ocy ze stro n y w ybranego na 57 rok konsula L en tu lu sa oraz Pom pe­ jusza i C ezara.10 W późniejszym liście (z 54 roku) do L en tu lu sa Cycero opow iada o zapew nieniach Pom pejusza, iż w szystko, co uczynił w sp ra ­ w ie jego p ow rotu „uczynił za zgodą C ezara”. N astępnie pisze L entuluso- wi o „daw nej p rz y ja ź n i” C ezara dla niego samego i jego b ra ta K w in tu - sa, dodaje, że to w łaśnie L e n tu lu s zdołał pojednać z senatem zarów no P om pejusza, jak i C ezara.1.1 W m owie In Pisonem Cycero podaje, że L en­ tu lu s w sw ych staran iach o jego pow rót do Rzym u zdołał pozyskać so­ jusznika i pomoc w osobie C ezara (socium sibi et adiutorem C. Caesarem

* C i c e r o : A d A t t i c u m , III, 15, 3. » Ibid., III, 18, 1.

10 C i c e r o : A d Fam iliares, X IV , 1, 2. 11 Ib id., I, 9, 9— 12, 14.

16 T adeusz Ł oposzko

a d iu n xit).12 W mowie De provinciis consularibus Cycero stw ierdza w y ­ raźnie: „Cezar p rag nął wówczas mego ocalenia”, dodając, że św iadkiem tego może być P om pejusz.13

Również u Diona K asjusza zn ajd ujem y wiadomość, że w praw dzie „Ce­ zar i K rassus byli na ogół n ieprzychylnie usposobieni do Cycerona, lecz wówczas (gdy chodziło o spraw ę p ow rotu z w ygnania) okazali m u pew ne względy, zdając sobie spraw ę, że powróci on w każdym p rzy pad ku . C e­ zar naw et mimo nieobecności dał m u pew ne dowody swej życzliw ości” .14

W ypowiedzi źródeł w om aw ianym przedm iocie są więc jednoznaczne. Cezar poparł spraw ę pow rotu C ycerona z w ygnania i w tym okresie, po m isji Sestiusza, był p rzychylnie n astaw iony do w ielkiego mówcy.

D odatkow ym i w ażnym arg u m en tem w ty m przedm iocie jest w ynik głosow ania w senacie nad w nioskiem o odw ołaniu Cycerona z w ygnania. Głosowali za ty m w szyscy senatorow ie z jed nym w y jątk iem — P. K lo- diusza.15 J e st rzeczą oczyw istą, że w śród senatorów nie brakło zw olen­ ników Cezara. T rudno przypuszczać, aby głosowali oni w brew jego woli. O pełnym pow odzeniu m isji Sestiusza św iadczy pośrednio rów nież dalszy rozwój w ypadków w Rzymie. P rzed tem zarów no senat, jak też Pom pejusz oczekiwali w yjaśn ien ia stanow iska C ezara wobec sp raw y C y­ cerona. Bezpośrednio po m isji Sestiusza, w końcu października 8 try b u ­ nów plebsu postaw iło na zgrom adzeniu w niosek o odw ołanie w ielkiego m ówcy z w y g n ania.16 Sp raw a u padła w praw dzie w sk u tek w eta Eliusa Ligusa i K lodiusza, nie u stały jed nak dalsze w ysiłki Pom pejusza i sena­ tu, które doprow adziły w końcu do triu m faln ego pow rotu C ycerona do Rzymu.

C h arak tery styczn a jest w yraźn a zm iana stosu nk u K lodiusza do Ceza­ ra w ostatnich m iesiącach 58 roku. W ystąpił on zdecydow anie przeciw ko konsulow i Galii. W ielokrotnie zw oływ ał zgrom adzenie na k tó ry ch w oparciu o daw ne ed y k ty w roga Cezara — B ibulusa — przem aw iającego zresztą na ty ch contiones, ogłaszał całe ustaw odaw stw o C ezara z 59 ro ku za niew ażne. Podobno K lodiusz zgłaszał gotowość przyniesienia C ycero­ na z w ygnania do Rzym u „na sw ych w łasnych b a rk a c h ”, jeśli ty lko se­ n a t zgodzi się znieść ustaw odaw stw o Cezara z 59 ro k u .17 Ten nagły i n ie­ zbyt zrozum iały dla badaczy zw rot w polityce K lodiusza i jego gw ałtow ny ata k na Cezara m ożna chyba w ytłum aczyć jedynie w oparciu o w yniki m isji Sestiusza. Gdy Sestiusz przyw iózł zgodę C ezara na pow rót Cycero­

18 C i c e r o: In P isonem , 80.

13 C i c e r o : De p ro v in c iis co nsularib us, 43. 14 C a s s i u s D i o, X X X V III, 10.

15 C i c e r o : Pro Sestio , 129; A d s e n a t u m p o s t r e d i t u m , 26; A d A tt ic u m , IV, 2, 3. 16 G r i m a l : Le contenu..., s. 103 w ią że śc iśle ten w n io sek z m isją S estiu sza i u zyskaniem zgody C ezara na pow rót C ycerona.

na, K lodiusz uznał to za zdradę wobec siebie i przejście Cezara do obozu jego wrogów.

N asuw a się pytanie, jakie propozycje przed staw ił Sestiusz Cezarowi i co ofiarow ano za poparcie Cycerona, czy też — jak przypuszczają nie­ którzy badacze — tylko za zaniechanie przeciw działania? Dom ysły w tej m ierze są w sk u tek b ra k u danych źródłow ych bardzo utrudnione. W arto jed nak zwrócić uw agę na treść w spom nianego już w yżej listu Cycerona do L entu lusa z gru d n ia 54 roku. O m aw iana tam jest spraw a ziemi w K am ­ panii, k tó ra w m yśl dru giej ustaw y a g ra rn e j Cezara m iała zostać przydzie­ lona w eteranom oraz rodzinom w ielodzietnym . W 54 ro k u spraw a ta s ta ­ ła się a k tu a ln a i należało rozpocząć rozdział g runtów . Jed nakże na wnio­ sek C ycerona kw estia została odłożona i senat m iał się ponow nie nią za­ jąć na specjalnym posiedzeniu. Trium w irow ie, nie bez racji, dopatrzyli się w postępow aniu C ycerona wrogości wobec siebie. Cezar n atychm iast publicznie w yraził w ielkie niezadow olenie, zaś Pom pejusz oświadczył b ra ­ tu C ycerona K w intusow i: „Jeśli nie rozm ówisz się pow ażnie z b ratem sam poniesiesz konsekw encje, gdyż zaręczałeś za niego” . N astępnie w y ra ­ ził swe rozczarow anie z pow odu „niew dzięczności” M arka C ycerona w sto­ su n ku do Cezara, i w ezw ał K w intusa, aby sta ra ł się w płynąć na b rata i skłonić go do zaniechania ataków na ustaw ę o g ru n tach kam pańskich, „jeśli nie może jej bronić” . Nie poprzestając na tej rozm owie, Pom pejusz pospiesznie w ysłał do Cycerona swego zaufanego — W ibulliusza — z żą­ daniem niem ieszania się do sp raw y ziemi kam pańskiej. W tej sytuacji Cycero po dłuższych w ahaniach zdecydow ał się w yw iązać z obietnic i za- ręczeń składanych uprzednio w jego im ieniu przez K w intusa, „aby oka­ zać się nie tylko dobrym obyw atelem , lecz także człow iekiem uczciw ym ” . D ecydujący w pływ na powyższą decyzję w y w arły nie tylko, jak sam pisze, szlachetność i szczodrość Cezara, lecz głównie fak t składania przez Pom pejusza zaręczeń wobec Cezara co do jego osoby, oraz złożenie po­ dobnych zaręczeń przez K w in tu sa wobec Pom pejusza.18

Cała ta spraw a w yn ik ła w sku tek w y stąpienia Cycerona przeciwko ustaw ie Cezara. Tres viri, jak widać, n aty ch m iast przypom nieli m u ja ­ kieś zobow iązania i zaręczenia za niego sk ładane wcześniej. P ow staje p y ­ tanie, w jakim okresie i jakiej treści? W ty m m iejscu nieodparcie n asu ­ wa się w niosek, że były one sk ładane w okresie sta ra ń o pow rót Cyce­ rona z w ygnania. Bardzo przekonujące w yd aje się połączenie przypusz­ czalnych p e rtra k ta c ji na ten tem at w łaśnie z m isją Sestiusza, gdy zaist­ niały odpow iednie w aru n k i do tego ty p u rozm ów i ustaleń. Niezależnie bowiem od w ysiłków W arrona i K w in tusa Cycerona, ostateczne określe­ nie stanow iska Cezara w te j kw estii przyniosła dopiero m isja Sestiusza w Galii. Do tego czasu Pom pejusz i sen at zw lekali z podjęciem jak iejś

** C i c e r o : A d F am iliäres, I, 9, 8 i n.

18 T ad eu sz Ł oposzko

zdecydow anej akcji. Cezar zgodził się na pow rót C ycerona, a Sestiusz w im ieniu C ycerona zobowiązał się, że nie będzie on atakow ał triu m w i- rów, w szczególności zaś nie będzie w ystępow ał przeciw ko ustaw o daw ­ stw u Cezara z 59 roku. Taka była praw dopodobnie treść ugody oraz r e ­ z u lta ty podróży Sestiusza do G alii.19

W ydaje się, że błędem byłoby ograniczanie znaczenia tej m isji jed y ­ nie do doraźnych rezultató w , w yłącznie do sp raw y Cycerona. Z w raca uw agę sam fa k t w ysłania m isji do Cezara, do Galii. Dowodzi to, że mimo p obytu poza Rzym em , Cezar n adal m iał w stolicy silne w pływ y i bez jego w iedzy i zgody żadna pow ażniejsza spraw a nie m ogła być załatw iona. Znaczenie i w p ływ y polityczne C ezara w Rzym ie w ty m okresie są chyba niedoceniane, zwłaszcza w najnow szej historiografii.

W ydaje się ponadto, że m isja Sestiusza zapoczątkow ała pew ien zw rot w dotychczasow ym układzie sił politycznych. D ruga połowa 58 ro ku p rz y ­ niosła w yraźne ochłodzenie stosunków m iędzy triu m w iram i, a zwłaszcza m iędzy Cezarem i Pom pejuszem . Doszło do swego ro d zaju napięcia. J e ­ den z zaufanych stronników P om pejusza — K ulleon doradzał m u naw et całkow ite zerw anie z C ezarem i ścisłą w spółpracę z senatem . Pom pejusz odrzucił w praw dzie tę radę, jed n ak w triu m w ira cie uw idoczniły się po­ ważne rysy.

N iezależnie od tego, kto w ysłał Sestiusza do Galii: Pom pejusz czy se­ n at, doprow adziła ona do ujednolicenia stanow iska obu trium w iró w , p rz y ­ n ajm n iej w spraw ie C ycerona. S tanow iła pierw sze bodaj po okresie ochło­ dzenia naw iązanie k o n tak tów i w spółpracy. Było to zapoczątkow anie dro ­ gi do R aw enny, a n astęp n ie L ukki, gdzie w 56 ro k u nastąpiło odnow ienie triu m w ira tu i ponow ne um ocnienie zw iązku trzech najpotężniejszych lu ­ dzi ostatnich la t istnienia repu b lik i rzym skiej, co stało się bezpośrednią przyczyną jej upadku.

Р Е З Ю М Е Т емой статьи является миссия, с которой был вы слан П ублий С естий, б у ­ дущ ий народны й трибун, и з Рим а в Галлию к пребы вавш ем у там Ю лию Ц е ­ зарю . О п ределен и е как времени этой экспедиции, так и ее харак тера очень затрудняю т короткие и лаконичны е сообщ ения источников по этому вопросу. Т щ ательное сопоставление в сех упом инаний встречаю щ ихся в источник ах, и х интерпретация дал и возм ож ность вы двинуть т ези с о дате в ы езда Сестия. (первая половина сентября 58 г.) А втор предполагает, что С естий был вы слан не П омпеем (как многие предполагаю т), а римским сенатом. В оспроизв ести со д ер ж а н и е переговоров с Ц езарем и п р ед л ож ен н ы е ем у П у ­ блием условия очень трудно. И з ан ал и за п о зд н ей ш и х писем Ц ицерона сл ед ует, что С естий просил Ц езар я, чтобы тот не противился возвращ ени ю Ц и церона

и з изгнания. В зам ен П ублий п р едл ож и л обещ ание Ц ицерона, что он не будет вы ступать пи против триумвирата, ни против закон одательства Ц езаря от 59 г. Это обещ ание сам М арк Ц ицерон дал посредственно, а его брат Квинтий и П ом ­ пей поручи ли сь за него. В опреки мнениям некоторы х и сследователей, а в т о ^ р а б о т ы считает, что м ис­ сия С естия оконч илась полным усп ехом . Ц езарь принял представленны е ему предл ож ен и я . Н е вы ступил та к ж е он и против п р едл ож ен и я о возвращ ении Ц ицерона и з изгнания и после дол ги х стараний, а та к ж е после сокруш ения со­ противления К лодия, сопротивлявш егося возвращ ению Ц ицерона, в начале сен ­ тября 57 г. велики) оратор с три ум ф ом вернулся в Рим. М иссия С естия имела больш ое зн ач ен и е не только для Ц ицерона. В озм ож н о, что после периода некоторой н ап ряж ен н ости и враж дебн ости , это была первая попы тка Помпея и Ц езаря п ерейти к сотрудничеству, попы тка навязания к а ­ к и х -л и б о контактов, уни ф и ц и рован и я хоть некоторы х позиций (пока только по дел у Цицерона). П оздн ей ш и е контакты м е ж д у П ом пеем и Ц езарем привели к соглаш ению и примирению , а т а к ж е к восстановлению пош атнувш егося тр и ­ умвирата. R É S U M É ’

Le su jet d e c e tte d isserta tio n est la m ission avec la q u elle P u b liu s S estiu s, futur trib u n de p eu p le, a été e x p éd ié de R om e à J u les C ésar séjou rn an t en Gaule. Vu que le m a tériel de sou rces s ’y rapportant e st très lacon iq u e, il est d iffic ile de d é­ fin ir le tem p s et le ca ra ctère de c e tte exp éd ition .

La r e v u e d é ta illé e d e to u tes le s m en tion s con ten u es dans les sources et leur in terp réta tio n ont p erm is d’avan cer la th è se éta b lissa n t le départ de S estiu s dans la p rem ière m o itié d e sep tem b re 58. Il p arait que S e stiu s a it été ex p éd ié par le sén a t rom ain et non par P om p ée, com m e on a d m et g én éralem en t.

Le con ten u d es en tretien s a vec C ésar et des p ropositions lu i a yan t été p ré­ sen tées, son t très d iffic ile s à étab lir. C om m e il s ’e n su iv ra it pourtant de l’an a ly se de certa in es le ttr e s de C icéron, é crites u ltérieu rem en t, S estiu s, au nom du sénat, d em an d ait que C ésar n e s ’oppose pas au retour de C icéron d e son e x il. En revanche, il a p résen té à C ésar le s p ro m esses fa ite s par C icéron de n e p lu s s’opposer a c ti­ v em en t a u x triu m virs, et su rtou t de ne p as attaq u er la lé g isla tio n de C ésar de 59. Ces prom esses, fa ite s par l’in term éd ia ire de Marc C icéron lu i-m êm e, ont été g a ­ ran ties par son frère Q uintus et par P om pée.

En d ép it d es op in ion s de certain s ch erch eu rs, la m ission d e S estiu s a eu un grand succès. C ésar a accep té le s p ropositions qui lu i a v a ien t é té p résen tées. Il ne s ’est pas d écla ré co n tre la m oiton de rév o ca tio n de C icéron d e l ’e x il et ce grand orateur, b ien qu ’après des d ém arch es p lu s lo n g u es m algré tou t et après avoir m a îtrisé la résista n ce de C lodius, au début de sep tem b re 58 e st rev en u à R om e en triom phe.

La m issio n de S e stiu s a v a it de l’im p ortan ce non seu lem en t à l ’égard de l ’a ffa ire de C icéron. C’é ta it, p a ra ît-il, après une périod e de certa in e ten sio n et d’attitu d e h o stile, u n e prise de contact, par l’in term éd ia ire de S estiu s et du sénat, un début de collab oration , une u n iform isation des attitu d es en tre P om p ée et César, pour le m om en t dans l’a ffa ir e de C icéron seu lem en t. L es relation s fu tu res, ayan t été in itiées de c e tte façon, on t ab ou ti à l’en ten te et à l ’arran gem en t, de m êm e qu’au ren o u v el­ le m e n t du triu m virat, fo rtem en t éb ran lé, lors des congrès à R aven n e et à Lucca.