Cieślak, Tadeusz
"Das abenteuerliche Leben des
sozialrevolutionaren Agitatore Carl
Minister 1873-1942", Kurt Koszyk,
"Archiv fur Sozialgeschichte", T. 5,
1965 : [recenzja]
Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego 6/2, 263-265
I
Kurt K o s z y k : Da s a b e n te u e rlic h e L e b e n des S o z ia lr e v o l u t io n ä r e n A g i t a t o r e C a r l M i n s t e r (1873—1942), nadb. z „Archiv für Sozialgeschichte” (Hannover), 1965, t. 5, s. 193—225.
A u to r om aw ianej p ra c y w y w o łał pow ażne zain tereso w an ie h isto ry ków p ra s y m on o grafiam i o h isto rii niem ieckiej p r a s y socjald em o k ra ty cz n e j1. K ilka m niejszy ch jego p ra c pośw ięconych h isto rii niem ieckiej p ra s y socjald em o kratyczn ej na Ś ląsk u 2 w zbudza d o datkow e zaintereso w anie w Polsce, u łatw ia ją c poznanie przeszłości śląskiej. Z jego badań n a d p ra s ą socjald em o k raty czn ą w yw odzi się rów nież om ów ienie życia i działalności lewicowego dziennikarza niem ieckiego, k tó ry n a s k u te k swojej wrogości do pruskiego m ilita ry z m u został zaliczony przez h itle ry z m do rzędu groźnych p rzeciw ników i ostatecznie w 1942 r. skazany n a k a rę śmierci.
U rodzony w 1873 r. w Baw arii, .w yem igrow ał C arl M in ster już w 1896 r. do Stan ów Zjednoczonych i tam pozostał do 1912 r., biorąc żyw y udział w ru c h u robotniczym em igracji niem ieckiej, szczególnie w dziedzinie publicystycznej. Był re d a k to re m n iem ieckich gazet ro b o t niczych w F iladelfii, a n astęp n ie w N ow ym Jo rk u . Jeszcze w czasie pobytu w S ta n ac h Zjednoczonych naw iązał k o n ta k t z p rasą socjaldem o k ra ty c z n ą w N iem czech i p rzez szereg la t był jej korespondentem .
Przeniesienie się w 1912 r. do Niemiec tłu m aczy ł M in ster koniecznością leczenia żony, ale d r Koszyk jest ' zdania, że m og ły p rzy tej decyzji odegrać rolę ostre sp o ry w obrębie am ery k ań sk ieg o ru c h u robotniczego i w ydalenie z szeregów p a rty jn y c h re p re z e n ta n tó w lewego, re w o lu c y j nego sk rz y d ła 3. Po pow rocie do Niemiec M in ster został zaangażow ań^
1 A n f ä n g e u n d f r ü h e E n t w i c k l u n g d e r s o z ia ld e m o k r a t is c h e n Presse i m R u h r g e b ie t (1875—1908), Dortmund 1953, oraz Z w is c h e n K a i s e r r e i c h u n d D i k t a t u r ,
Heidelberg 1958.
2 M. in. D ie Presse de r schlesischen S o z ia ld e m o k r a t ie , „Jahrbuch d. Schles. Friedrich-W ilhelm s Univ. zu B reslau”, 1960, t. 5, s. 235—249; D e r Schlesisc he W e b e r a u fs t a n d v o n 1944 n a c h B e r i c h t e n d e r „ M a n n h e i m e r A b e n d z e i t u n g ’’, tamże, 1962, t. 7, s. 22Φ—232.
2 6 4 H E C E N Z J E
do red a k c ji pism socjald em ok raty czn y ch w Zagłębiu R u h ry . W lata ch w o jn y nara z ił się on bardzo szybko n a prześladow anie ze s tro n y w ładz p a rtii socjaldem okratycznej za popieranie g ru p y K aro la L ieb k n ech ta i ostrą k r y ty k ę ugodowości p a rtii wobec polity k i w o je n n e j H ohenzol lernów .
P ozbaw iony posady w red a k c ja c h pism p o d p o rządkow anych tzw. większości p a rty jn e j założył (w 1916 r.) M in ster niezależne pism a („M it teilu n g sb la tt des Sozialdem okratischen V e re in ” oraz „D er K a m p f”). W o b y d w u p ism ach k o n ty n u o w a ł w alk ę z w ładzam i p a rtii socjaldem o kraty c zn e j w obronie g ru p y K aro la Liebknechta. Nie zm ieniła się jego postaw a, g d y pod koniec 1916 r. przeniósł się do B runszw iku, gdzie objął kierow nictw o pism a „V o lk sfreu n d ”. Przeciw ko M insterow i w ielo k ro tn ie w y stęp o w ały władze p a rty jn e , opanow ane przez zw olenników popierania p o lity k i zbro jen ia i k o n ty n u ac ji w ojny. W B ru n sz w ik u dele gaci zarządu socjaldem okracji doprowadzili do szybkiego zw olnienia M instera z redakcji. Poniew aż pozostał bez pracy, został w ezw an y przez w ładze w ojskow e do odbycia słu żby wojskowej.
W czasie poprzednich la t sw ojej działalności w Niemczech M inster nie przy p o m in ał o posiadanym ob yw atelstw ie a m e ry k ań sk im i ty m b a r dziej nie zrobił tego obecnie, gdy S ta n y Zjednoczone w ypow iedziały Niem com w ojnę. Opuścił po tajem nie N iem cy i schronił się w Holandii. W now ym m iejscu swego zam ieszkania n a ty c h m ia st w łączył się do p ra c y politycznej. Uzyskaw szy pomoc o rganizacyjną i finansow ą socjal de m o k ra tó w ho len d ersk ich w y d aw ał od k w ietn ia 1917 r. pism o pt. „D er K a m p f” w A m sterd am ie i przesy łał je różnym i drogam i do Niemiec. G łów ną tre śc ią pism a było atakow anie niem ieckiego im perializm u, po stulow anie zakończenia w o jn y z uw agi na bezsensowność niszczenia ludzi w imię interesów g arstk i kap italistó w i ju n k ró w . Sform ułow ania „D er K a m p f” b yły bardzo ostre w swoim a n ty w o je n n y m u jęciu i p rz y ta czane przez d ra K oszyka w y ją tk i z rap o rtó w w y w iad u niem ieckiego w sk a z u ją n a przypisy w an ie im przez dowództwo niem ieckie w ielkiego znaczenia.
Równocześnie M in ster ro zw ijał ożywioną działalność agitatorską, w y stępując z przem ów ieniam i na zebraniach e m ig ran tó w i uciekinierów nie m ieckich, w org an izacjach żydowskich, lew icow ych u g ru p o w an iach h o lenderskich, a na w e t w ug ru po w aniach rosyjskich i łotewskich. Z a główne jed n a k zadanie uw ażał przem y can ie pism a na te re n Niemiec. W yw iad niem iecki stale podejrzew ał M in ste ra o pobieranie pieniędzy od przeciw ników w o jenny ch Niemiec na prow adzenie p ro p ag an d y dogodnej dla E n ten ty. P ra g n ą c pozbyć się przeciw nika, uznaw anego za szczególnie niebezpiecznego, zorganizow ano prow okację. Zwabiono M instera nad granicę holendersk o -niem ieck ą i w d n iu 11 X II 1917 r. policja niem iec
R E C E N Z J E 2 6 5
ka porw ała go z te re n u Holandii. P ro w o k acja w yw ołała gw ałtow ne oburzenie w społeczeństwie holenderskim , zgłoszono in te rp ela cję w p a r lam encie w tej spraw ie, przypom inano o obyw atelstw ie, a m ery k ań sk im M instera. Sile protestó w h o lenderskich przypisać należy u rato w a n ie ży cia M instera. Oswobodziła go rew o lu c ja listopadow a w Niemczech, k tó ra otw a rła b ra m y więzień dla w ielu więźniów politycznych.
K ierow nictw o pism a „D er K a m p f” w A m sterd am ie po p o rw a n iu M instera p rze jął W ilhelm Pieck, a w śród w spółpracow ników w ystępo w a ły nazw iska F ra n z a M ehringa, E d w ard a B ernsteina, K la ry Zetkin i K arola Radka. Wiele m iejsca w „D er K a m p f” poświęcono poparciu haseł rew olucji październikow ej w -R o sji.
Po w yjściu z więzienia M in ster powrócił do p ra c y dziennikarskiej w red ak cjach lew icy socjaldem okratycznej. Przez pew ien czas p racow ał w prasie kom unistycznej, jed n a k n ajd łu ż ej w pism ach zw iązanych z tzw. Niezależną P a r tią Socjaldem okratyczną. W lata ch 1923— 1924 w spółdziałał z ru ch e m se p ara ty sty cz n y m w P a laty n acie, będąc n aw et se k re tarz em s ta n u w autonom icznym rządzie. Jego nazwisko pojaw iło s ię - w prasie niem ieckiej ponow nie w 1928 r. i aż do objęcia w ładzy przez hitlerow ców był zw iązany z lew icą socjaldem okratyczną. Po n ie ud an y ch próbach p ra c y ko n sp iracy jn ej schronił się do Zagłębia Saary, gdzie jako w spółpracow nik „ S aarlo u iser J o u r n a l” i „Saarlän d isch er G e n e ra la n z e ig e r” m obilizował opinię społeczną do głosow ania przeciw ko przyłączeniu do Niemiec hitlerow skich. Po ogłoszeniu w yników p leb i scytu w spraw ie przynależności p aństw ow ej Zagłębia S a a ry przeniósł się M in ste r do F ra n c ji i zam ieszkał n a jp ie rw w M etzu, a następnie w P ary żu . Po klęsce F ra n c ji próbow ał resty tu o w ać swoje obyw atelstw o a m ery k ań sk ie i w yw ędrow ać do USA, ale bezskutecznie. Z w y ją tk ie m lat 1924— 1928 inne okresy życia i działalności M in ste ra p rzed staw ia d r Koszyk na podstaw ie a k t urzędów niem ieckich, k tó re pilnie obser w ow ały M instera, aby ostatecznie poprzez gestapo aresztow ać go p r a w dopodobnie w 1942 r. W każdym razie w d n iu 27 VII 1942 r. tzw. sąd ludow y (Volksgerichthof) w N e u sta d t a. W. w oparciu o a k ta przedło żone przez gestapo oraz zeznania kupca z D u isb u rg a — H ugo P fe ife ra — skazał M instera na k a rę śmierci. W yrok został w ykonany.
Słusznie d r Koszyk nazw ał życie M instera burzliw ym . Działał' on na dwóch ko n ty n en tach , zawsze jako rzu tk i dziennikarz i ag ita to r lewicy niem ieckiej, często skłócony i w iążący się z różnym i jej odłam ami, ale zawsze n a lewicy. S ta ły nadzór ze stro n y W ywiadu niem ieckiego, k o n ty n u o w a n y przez gestapo, jest nie tylko dowodem aktyw ności i ta le n tów M instera, ale rów nież u zn ania p ra s y za w y ją tk o w o niebezpieczną broń w zw alczaniu m ilita ry z m u i h itlery zm u .
