S T A N ISŁ A W L A SK O W SK I, BO ŻE N A SZO ZD A
N IEK TÓ R E W ŁAŚCIW OŚCI CHEM ICZNE MAD OD RZA ŃSKICH R E JO N U PR ZY C H O W EJ
K ated ra G leb o zn a w stw a A k a d em ii R olniczej w e W rocław iu
W ST ĘP
D ecydującym czynnikiem w p ow staw aniu i rozw oju m ad je s t proces aluw ialny, u w aru n k o w an y działaniem w ody pow ierzchniow ej przep ły w ow ej w dolinach rzecznych [15, 16].
P oglądy polskich au to ró w na istotę p ro cesu aluw ialnego różnią się m iędzy sobą. Je d n i badacze jednoznacznie o k reśla ją proces aluw ialny; jako geologiczny [13, 9]. In n i [17] zajm u ją stanow iska podobne, aczkol w iek p odkreślają, że aluw ia są w tó rn ą sk ałą m acierzystą gleb. W pracach T o m a s z e w s k i e g o [15, 16] rep rezen to w an y je s t konsek w entn ie po gląd, że złożony w sw ojej n a tu rz e proces alu w ialn y m a c h a ra k te r glebo- tw órczy, poniew aż osady alu w ialne stan ow ią nie m a te ria ł sk alny , lecz m asę glebow ą zachow ującą n iek tó re cechy (próchnicę, o rg an izm y żywe) gleb zerodow anych.
Tw orzenie się i ew olucja typologiczna m ad zależy od rozm aitych, w zajem nie pow iązanych ze sobą czynników glebotw órczych, spośród k tó ry ch u k ształto w an ie pow ierzchni doliny, w a ru n k i hydrologiczne, sk ład g ran u lo m etry czn y osadów oraz szata roślin na i k lim at m ożna uw ażać za n ajw ażniejsze [5]. W pływ u k ształtow an ia pow ierzchni n ie ogranicza się ty lk o do zróżnicow ania sk ład u g ran u lom etrycznego gleb w ob ręb ie dolliny, lecz także o ddziałuje na ich m orfologię o raz rodzaj i przebieg procesów glebow ych, a ty m sam ym rów nież i na w łaściw ości chem iczne gleb. D latego prow adząc b adania n a d w łaściw ościam i sorpcyjn ym i, sk ła dem fra k c y jn y m próchnicy, zw iązkam i żelaza i glin u w m adach d arnio w ych zw róciliśm y szczególną uw agę na m ik ro re lie f doliny, będący jed nym z istotniejszych czynników glebotw órczych dla gleb aluw ialnych.
S. Laskowski, В. Szozda
O BIEK TY B A D A N I M ETO DY K A
B adaniam i objęto darniow e gleby aluw ialne lew obrzeżnej części do lin y O diy, w odległości około 60 km od W rocław ia w dół biegu rzeki, w y stęp ujące na tere n ie wsi Przychow a.
P od w zględem u k ształtow an ia pow ierzchni te re n te n stan o w i ró w ninę, jed n a k ta rów n inn a pow ierzchnia urozm aicona je s t licznym i m ik ro - w zniesieniam i i zagłębieniam i, tw orzącym i drobne w ały, ry n n y i niecki. Różnice w ysokości dochodzą do 2 m (88,40— 90,40 m n.p.m.).
Poziom wód glebow o-gruntow ych w aha się w granicach 80— 150 cm, ale w okresie w iosennym i jesiennym podnosi się bliżej pow ierzchni. Ba d an y te re n o bejm ow any jest okresow ym i w ylew am i O dry i w te d y n a grom adzona w zagłębieniach teren o w ych w oda u trz y m u je się p rzez dłuż szy czas w yw ołując dość in te n sy w n e procesy glejowe.
Poziom wód glebow o-gruntow ych w raz z m ikrorzeźbą doliny w głów nej m ierze zadecydow ały o składzie g atunkow ym roślin. Na ty m sto su n kowo niedużym obszarze w y stęp u ją rośliny różnych stano w isk — od suchych do nadm iern ie w ilgotnych. Na tere n ac h su chych z zalegającą na głębokości około 150 cm wodą glebow o-gruntow ą w y stę p u je zespół
F estu cetu m rubrae (kostrzew a czerw ona, kostrzew a owcza, tom ka wonna).
Zbiorow iska siedlisk bardziej w ilgotnych (poziom w ody glebow o-grun- tow ej 90— 100 cm) należą do zespołu C ericetum gracilis, gdzie obok tu rzyc spotkać m ożna jask ier, pięciornik oraz w yczyniec łąkow y i w iechlinę łąkow ą. N a obszarach okresow o n a d m iern ie w ilgotnych o dużych w a h a niach poziom u w ody glebow o-gruntow ej w y stęp u ją zbiorow iska J u n c e tu m
effu si, w k tó ry c h p rzy dom inacji sitów w y stęp u ją jask ry , k u k lik zw isły,
tu rzyce, iry sy oraz m ozga i m ann a. W zespołach ro ślinn ych badanego te re n u stw ierdzono przew agę g atu n k ó w m ałow artościow ych pod w zglę dem rolniczym . D olina ta użytkow ana jest ekstensyw nie, głów nie jak o słabe pastw isko.
Do badań szczegółow ych w ytypow ano 9 p rofilów glebow ych (tu p rzed
staw iono 4) rep re z en tu ją c y c h w y stęp u jące na b adan ym teren ie n a stę p u
jące jednostki glebowe: m ady w łaściw e (profil 1), m ady b ru n a tn e słabo
oglejone (profil 2) i silnie oglejone (profil 3) o raz m ad y glejow e (pro fil 4). W praw dzie m ad y glejow e nie stanow ią odrębnej jed no stki w sy stem aty ce gleb Polski, opracow anej przez Polskie Tow arzystw o G lebo znawcze (1974), to jednak , k ie ru ją c się obserw acjam i terenow ym i p o p ar ty m i analizam i lab o ra to ry jn y m i oraz sugestiam i różnych badaczy [14], uw ażaliśm y w ydzielenie m ad glejow ych w od rębną jedn ostk ę za uza sadnione.
M ady w łaściw e n a tere n ie badanej doliny z ajm u ją stanow iska płaskie i stosunkow o wyżej położone. Nie zaznaczyły się w n ich dotychczas cechy typologiczne m ad b ru n a tn y c h lub m ad próchnicznych. O dznaczają się zw ięźlejszym , w p orów naniu z w arstw am i głębszym i, poziom em d a m io
-w o-próchnicznym , z m niejszą jed n a k aniżeli -w inn ych podtypach b ada nych m ad zaw artością m a te rii organicznej (tab. 1). P iaszczysty sk ład w a rstw podpróchnicznych pow oduje, że są one przew ażnie n ad m iern ie przepuszczalne i okresowo za suche. W łaściwości te w połączeniu z ubo gą rośldnnośaią o g raniczają ak u m ulację m a te rii organicznej w ty ch glebach. T a b e l a 1 S k ła d g r a n u l o a e t r j c z n y , m a t e r i a o r g a n i c z n a i o d cz y n G r a n a l o a e t r i o s o a p o s i t i o n , » z g a n ić a a t t e r a n d r e a c t i o n F r p r o f i l a G łę b o k o ś ć p o b r a n i a p r ó b k i S a m p lin g d s p th oa P o z io n g e n e ty c z n y Proy-o j a m e c h a n ic z n a w % •«eułu g ś r e d n i c y w on M e c h a n ic a l f r a c t i o n s i n % M a te ria -o r g a n i c z n a O r g a n ia m a t t e r % pH P r o f i l a - n - ■ h2o Iff £0 1 lïo . 1 , 0 - 0 , 1 J 0 , 1 - 0 , 0 2 -<.0,02 ^ - 0 ,0 0 2 V ery L'ada w łu ^ c tw a ó r * d n i a , b a r d z o p .'^ tk a c a р.1.аэ.Чц 1ц£пув s h a llo w t y p i c a l a a d l u d a l l u v i a l e o l l u n d e r l a i n by lo o s e s a n d 1 7 -1 5 Ad С Г 0 ,0 27 7 2 ,8 5 ,5 4 ,4 3 0 -4 0 D s e , о 0 t 0 2 1 2 ,0 5 , 9 5 , 0 70 —90 J) 9 3 ,0 jI 0 , 0 I 2 1 n . o . 6 , 7 5 , 6 Mada b T im e tc a a r e d r ^ a , b -лггзо p ły t* ta na s ł a b o o g le ^ o n a V ery s h a ll o w w e a k ly g le y a d m ed iira brow n a l l n t : ' a l e o i l u n d e r l a i n by s a n d
2 7 -1 5 A..d 1 5 ,5 3 5 ,5 43 21 3 ,8 5 ,1 4 , 0 3 5 -4 5 / В / 7 4 ,0 1 1 ,0 15 8 0 , 8 5 ,2 4 ,1 6 5 -7 5 D 3 1 ,0 1 6 , 0 3 2 n * o . 5 , 3 4 , 2 9 5 -1 0 5 D1 G 4 7 ,0 4 0 ,0 13 9 n .o * 5 ,4 4 ,5 Mada b r u n a t n a c i ę ż k a , ś r e d n i o g łę b o k a n a p y ls g l i n i a e t y n , e i l c i - ) o g le Jo n a Medium d e e p s t r o n g l y g le y a d h e a v y brow n a l l u v i a l s o i l u n d e r l a i n by l o a n у s i l t 3 1 0 -2 0 A1d в , з 26 * 7 ( 5 15 3 ,6 5 , 2 4 ,2 4 0 -5 0 / B / g 1 2 ,6 3 7 ,4 50 21 1 ,4 6 ,1 4 .3 8 0 -9 0 DG 1 3 ,2 5 4 ,8 32 14 n .o « 6 . 8 5 , 2 Mada g le jo w a b a r d z o c i ę ż k a , p ł y t k a r.a p i a s k u lu ź n y a S h a llo w vaary h e a v y g l e y a l l u v i a l s o i l u n d e r l a i n by lo o se san d
4 7 -1 5 A id 3 , 5 3 1 ,5 65 20 7 , 8 5 , 3 4 , 2 3 0 -4 0 A ^ g 1 5 ,0 2 5 ,0 60 24 2 ,0 6 , 0 4 ,7 6 0 -7 0 DG 9 0 ,0 5 ,0 5 2 n . o . 6 , 3 4 ,3 n , o . - n o t d e t e r m i n e d
M ady b ru n a tn e słabo oglejone zajm u ją, podobnie ja k m ady w łaściw e, m iejsca wyżej położone, lecz różnią się od nich w iększą n a ogół liczbą w a rstw zw ięźlejszych w p ro filu i w yraźnie w ykształconym poziom em b ru n a tn ie n ia o raz wyższą zaw artością próchnicy. O glejenie o b ejm u je w a r stw y najgłębiej zalegające.
M ady b ru n a tn e silnie oglejone w y stęp u ją w m iejscach przew ażnie niżej położonych i w ilgotnych, odznaczają się zw ięźlejszym od m a d po
30 S. Laskowski, В. Szozda
przednio w ym ienionych składem g ranu lo m etrycznym , są p rz y ty m za sobne w m ate rię organiczną, co pow oduje nasilen ie procesu glejowego, którego oznaki m ożna stw ierdzić niekiedy już w dolnej części poziom u darndowo-próchniicznego.
M ady glejow e w y stęp u ją najczęściej w płaskich zagłębieniach, w y k a zują dużą zaw artość m aterii organicznej i zazw yczaj zw ięzły sk ła d g ra- nulom etryczny. Ś lady zachodzącego w ty ch glebach procesu glejow ego obserw u je się w poziom ie d am iow o-próchnicznym w postaci szaronie- bieskich plam ek, a intensyw n e jego znam iona w y stę p u ją w e w szystkich poziom ach podpróchnicznych.
W pró bk ach glebow ych p o b ran ych z p rzedstaw ionych pro filó w m ad oznaczono:
— sk ład gran u lo m etry czn y m etodą Bouyoucosa w m odyfikacji Casa- g ren d e ’a i Prószyńskiego,
— odczyn w H 20 i 1 N KC1 elek tro m etry cznie,
— kw asow ość hydrolityczną m etodą K appena,
— k ationy w ym ienne o c h a ra k te rz e zasadow ym w w yciągu NH4C1
(pH 8,2), Ca, К i Na n a fotom etrze płom ieniow ym , a Mg na sp ek tro fo to m etrze,
— С organiczny oksydom etrycznie m etodą T iurina,
— sk ład fra k c y jn y próchnicy m etodą K ononow ej-B ielczikow ej,
— ogólną zaw artość żelaza w 20-procentow ym roztw orze HC1,
— żelazo ruchom e (dw u- i trójw artościow e) i glin ru chom y w w ycią gu Tam m a.
OM ÓW IENIE W Y NIK Ó W B A D A Ń
O d c z y n i k w a s o w o ś ć h y d r o l i t y c z n ą . B adane m ad y n a leżą do gleb kw aśnych. Cechą c h a ra k te ry sty c z n ą jest dość reg u la rn e , aczkolw iek nieznaczne zm niejszanie się zakw aszenia w głąb profilu. N a j niższe w artości pH stw ierdzono w poziom ach d arniow o-próchnicznych (tab. 1).
Kwasowość hydrolityczn ą H h w y k azu je najw yższe w artości (3,1—
—6,5 m e / l00 g gleby) w poziom ach darniow o-próchnicznych o najn iższym
pH (tab. 1 i 2). W yraźnie wyższą kwasowość h y d ro lityczn ą stw ierd za się
w ty ch poziom ach genetycznych, któ re zaw ierają w ięcej m a te rii o rg a nicznej i rów nocześnie zwiększoną zaw artość dłu koloidalnego. U dział jonów H + w kom pleksie so rp cyjny m b adanych m ad je st znaczny d s ta
now i 13—45% pojem ności so rp cy jnej, a średnie w artości najczęściej
m ieszczą się w przedziale 26— 35°/o.
W y m i e n n e k a t i o n y z a s a d o w e . W iększość zbadanych gleb w y k azu je bardziej lub m niej w yraźn ą zm ienność pod w zględem sk ład u granulom etrycznego, zaw artości próchnicy, odczynu i stopnia oglejenia,
T a b e l a 2 W ła ś o iw o ś c i s o r p o y jn e - S o r p t i o n p r o p e r t i e s G łę b o k o ś ć p o b r a n i a p r ó b k i S a m p lin g P o z io a g e n e ty c z n y G e n e t ie K a ti o n y z sead o w e - B ase c a t i o n s c * h Ф p r o f i l u C a2+ Mg2+ ** Ka+ О Th T P r o f i l e П о. d e p t h cm h o r i z o n m e /1 0 0 g g le b y - l\ о 1 о 1 o f s o i l % V ery Mada w ła ś c iw a ś r e d n i a , b a r d s o p ł y t k a n a p ia s k u l u f n y a s h a ll o w t y p i c a l medium a l l u v i a l s o i l u n d e r l a i n by l o o s e s a n d 1 7 - 1 5 Ad С 5 . 4 2 ,0 0 . 3 0 , 4 8 , 1 3 ,1 1 1 .2 72 3 0 -4 0 D 1 .4 0 ,6 0 ,1 0 .1 2 ,2 0 . 9 3 ,1 71 7 0 -8 0 D 0 , 6 0 , 1 0 ,1 0 ,1 0 . 9 0 ,6 1 ,5 60 Mada b r u n a t n a ś r e d n i a , b a r d z o p ł y t k a n a p i a s k a c h , s ł a b o o g le Jo n a V ery s h a ll o w w e a k ly g le y e d medium brow n a l l u v i a l s o i l u n d e r l a i n by Band
2 7 - 1 5 A1d 7 , 8 2 ,1 0 , 3 0 , 5 1 0 ,7 5 ,9 1 6 , 6 64 3 5 -4 5 / В / 2 ,8 0 , 6 0 , 2 0 .1 3 .7 3 .1 6 , 8 54 6 5 -7 5 D 3 ,4 0 , 4 0 , 2 0 , 2 4 ,2 1 ,8 6 ,0 70 9 5 -1 0 5 D1G 1 .2 0 , 2 0 ,1 0 .1 1 .6 0 ,8 2 ,4 67
Mada b r u n a t n a c i ę ż k a , ś r e d n i o g łę b o k a n a p y le g l i n i a s t y m , s i l n i e o g l e j o n a Medium d e e p s t r o n g l y g le y e d h e a v y brow n a l l u v i a l s o i l u n d e r l a i n by loam y s i l t
3 1 0 -2 0 V 1 1 .4 3 , 4 0 , 4 1 .1 1 6 ,3 4 ,1 2 0 ,4 8 0 4 0 -5 0 / Б / g 1 0 ,4 2 , 8 0 , 3 1 .0 1 4 ,5 3 ,5 1 8 ,0 81 8 0 - 9 0 DG 7 , 2 1 .4 0 . 2 0 . 5 9 . 3 2 ,0 1 1 .3 8 2 Mada g le jo w a b a r d z o c i ę ż k a , p ł y t k a n a p i a s k u lu źn y m S h a llo w v e r y h e a v y g lo y a l l u v i a l s o i l u n d e r l a i n by l o o s e s a n d 4 7 -1 5 A1d 1 3 ,2 3 .8 0 . 5 1 . 3 1 8 ,8 6 ,5 2 5 , 3 74 3 0 -4 0 A / C g 1 2 ,4 3 ,6 0 , 3 1 .1 1 7 ,4 3 ,4 2 0 ,8 84 6 0 -7 0 DG 2 , 4 0 , 3 0 ,1 0 , 2 3 ,0 1 .1 4 .1 73
co w w idoczny sposób odbiło się n a jakościow ym i ilościow ym składzie kationów zasadow ych w ich kom pleksie sorpcyjnym .
W ilościach najw iększych, w poró w n aniu z in n y m i kationam i, w y stę
p u je w ap ń w ym ienny. B adane m ad y zaw ierają od 0,6 do 13,2 m e Ca n a
100 g gleby (tab. 2). Udział teg o sk ład n ik a w kom pleksie so rp cy jn y m
stanow i od 41 do 64% pojem ności sorpcy jn ej (Th), a w arto ści śred nie uk ład ają się przew ażnie n a poziom ie 50% (tab. 3).
Ilość Ca2+ w w arstw ach dro bn o ziarn isty ch jest k ilk a k ro tn ie w iększa niż w w arstw ach piaszczystych. G leby w yk azu jące tak ą sam ą zaw artość fra k c ji koloidalnej, ale zm ienną zaw artość próchnicy różnią się zaw ar tością kationów w apnia. N ajm niej Ca2+ z n a jd u je się w m adzie w łaściw ej
(profil 1), k tó ra w y k azu je n ajlżejszy sk ła d g ran u lo m etry czn y o raz sto
sunkow o niską zaw artość m a te rii organicznej. W m ad ach b ru n atn y c h oglejonych i m adach glejow ych dolne w a rs tw y są zazw yczaj zubożone w w apń, jednakże procentow y udział k atio nó w Ca w ogólnej pojem ności
32 S. Laskowski, В. Szozda T a b e l a 3 U d z ia ł k a tio n ó w w ym iennych w k o m p le k s ie s o r p c y jn y m P e r o e n t a g e o f e x c h a n g e a b le c a t i o n s i n th e s o r p t i o n c o m p le x Nr p r o f i l u G łę b o k o ś ć p o b r a n i a p r ó b k i S a m p lin g d e p t h , си Poziom g e n e t y c z n y G e n e t ic h o r iz o n C a2+ Mg2+ i f Na+ Hh+ C a2 + ,Mg2+ C a2 + »** P r o f i l e No. * Th V ery Mada w ła ś c iw a ś r e d n i a , b a r d z o p ł y t k a n a p ia s k u lu źn y m s h a ll o w t y p i c a l medium a l l u v i a l s o i l u n d e r l a i n by l o o s e s a n d 1 7 -1 5 Ad С 48 18 3 4 27 2 , 7 1 3 ,0 6 . 0 3 0 -4 0 2 4*5 19 3 3 2Э 2 , 3 1 4 ,0 6 , 0 7 0 -8 0 D 40 7 6 7 40 6 , 0 6 ,0 1 .0 Mada b r u n a t n a ś r e d n i a , b a r d z o p ł y t k a n a p i a s k a o h , s ł a b o o g l e j o n a V ary s h a ll o w w oai-ly g le y a d medium brow n a l l u v i a l s o i l u n d e r l a i n by nand
2 7 -1 5 A14 47 13 2 3 35 3 .7 2 6 ,0 7,0 3 5 -4 5 / 3 / 41 9 3 2 45 4 , 7 1 4 ,0 3 ,0 6 5 -7 5 D 57 7 3 3 30 6 . 5 1 7 ,0 2 ,0 9 5 -1 0 5 DlG 50 9 4 4 33 6 , 0 1 2 ,0 2 , 0 Mada b r u n a t n a c ię ż k a » ś r e d n i o g łę b o k a n a p y le g l i n i a s t y m , s i l n i e o s l e j o n a U e d iu a d e e p L t r o r .g ly g le y s d h e a v y brow n a l l u v i a l s o i l u n d e r l a i n by 1овд>у s i l t 3 1 0 -2 0 V 56 17 2 5 20 3 , 3 2 8 ,5 8 , 5 ii j 4 0 -5 0 / 3 / g 58 15 2 6 19 3 ,7 3 4 ,7 9 ,3 8 0 -9 0 DC 64 13 2 4 17 5 ,1 3 5 ,0 7 , 0 Mada g le jo w a b a r d z o c i ę ż k a , p ł y t k a n a p ia s k u lu źn y m S h a llo w v e r y h e a v y g l e y a l l u v i a l s o i l a n d e r l a i n by l o o s e s a n d 4 7 -1 5 V 52 15 2 5 26 3 ,5 2 6 , 4 7,6 3 0 -4 0 A jCg 60 17 2 5 16 3 ,4 4 1 , 3 12,0 6 0 -7 0 DG 59 7 2 5 27 8 , 0 2 4 ,0 3 ,0
sorpcyjnej w zrasta w głąb profilu, poniew aż w ra z z głębokością m ale je udział jonów w odorow ych w kom pleksie sorpcy jny m . W apń jako k atio n dom in u jący w y d atn ie w pływ a n a w ysycenie kom pleksu sorpcy jneg o za sadam i.
Ilość m agnezu w ym iennego jest przeciętnie 3—4-k ro tn ie m niejsza od ilości w ym iennego w apnia. Z aw artość k ationów Mg w aha się w gran icach
0,1— 3,8 m e/100 g gleby, a udział jego w kom pleksie so rp cy jn y m bad a
nych m ad wynosii 7—20%. Na uw agę zasług uje fak t, że zm ienność k a tionów Ca i Mg w yk azu je pew ną proporcjonalność, z czego m ożna by sądzić, że rozm ieszczenie ty ch skład n ikó w w p ro fila c h badanych m ad u w aru n k o w an e jest ty m i sam ym i czynnikam i.
P o tas w ym ien ny w badanych glebach w y stę p u je w ilościach n a jm n ie j szych (od 0,1 do 0,5 me/100 g gleby). N ajw yższą zaw artością (potasu
odznaczają się poziom y darniow o-próchniczne (0,3—0,5 m e na 100 g gle
tością w apnia i m agnezu, je d n a k jego p ro cento w y udział w kom pleksie so rp cy jn y m nie w ykazuje tak iej zbieżności. Zazwyczaj p rzy w yższym udziale k atio nó w dw uw artościow ych n a stę p u je zm iejszenie u działu po tasu.
Z aw artość sodu w ym iennego przew yższa w badanych m adach zaw ar tość potasu. Podobne zjaw isko stw ierd zili rów nież w m adach od rzańskich i inni au to rz y [2]. P rzew aga N a + n a d K + jest niek ied y praw ie trz y k ro tn a . Częściowego w yjaśn ien ia tego fa k tu m ożna d opatryw ać się w c h a ra k te rz e w spółczesnych w ód rzecznych, k tó re okresow ym i w ylew am i o b e jm u ją te re n om aw ianej okolicy. G leby glejow e i b ru n a tn e oglejone w y stępu jące w obniżeniach zaw ierają w ięcej N a+ niż gleby położone w yżej (tab. 2 i 3).
Sum a zasad w y m ien nych (S) w poziom ach darniow o-próchnicznych w ynosi 8,1— 18,8 me/100 g gleby. W pływ zaw artości części ilasty ch i m a terii organicznej jest w yraźny, istotna jest tak że jakość zw iązków p ró ch - nicznych. Sum a zasad w ym ien n ych oraz zaw artość części sp ław ialny ch w pow ierzchniow ych w a rstw ac h p rofilów 3 i 4 u trz y m u je się n a zbli
żonym poziom ie pom im o różnej zaw artości m a te rii organicznej (profil 3 —
3,6'%, profil 4 — 7,8Vo). P rzyczy ną tego, jak w ykazała analiza sk ła d u frak cy jn eg o próchnicy, je s t różna zaw artość kw asów h um inow ych zw ią zanych z Ca. K w asów ty ch w p ro filu 3 stw ierdzono 54,3%, w p ro filu 4 tylko 3,6°/o (tab. 4). W m adach w y k azujący ch oglejenie zaznacza się spa dek su m y zasad w ym iennych w n ajgłębszych w a rstw ac h d nagrom adzenie kationów zasadow ych w części środkow ej p ro filu glebowego.
Różnice ilościowe i jakościow e części składow ych k om plek su so rp cy j nego są p rzyczyną dużych w ah ań pojem ności sorpcy jnej (Th) b ad an y ch gleb. W artości graniczne bow iem m ieszczą się w przedziale od 1,5 do 25,3 me/100 g gleby. W glebach o b ardziej w y ró w n an y m składzie granulom e-
try c z n y m pojem ność sorp cy jn a nie w yk azu je ta k n agłych zm ian jak
w glebach z w arstw am i piaszczystym i, w k tó ry c h ulega w y raźn em u
zm niejszeniu.
Stopień wysyceniia zasadam i (V) nie jest n a ogół w ysoki i k sz ta łtu je się różnie, zarów no w układzie p rzestrzen n y m , jak i pionow ym poszcze gólnych gleb. Zróżnicow anie to spow odow ane jest zm ianam i ich odczynu oraz w pew n ym stopniu różnią zaw artością i jakością próchnicy. W po ziom ach ak u m u lacyjn ych, w y k azu jący ch w yższą kw asow ość h y d ro lity cz- ną, stopień w ysycenia zasadam i w ynosi 64 do 80%, w poziom ach głęb
szych jest na ogół w yższy (tab. 2).
W zajem ne stosunki ilościowe kationów zasadow ych m ają isto tn e zna czenie w odżyw ianiu się roślin.
P rzeciętn y stosunek Ca2+ : Mg2+ w poziom ach darniow o-próchnicz- nych w ynosi 3,5. D aje się zauw ażyć pew ne rozszerzenie tego sto su nk u w w a rstw ac h głębszych, zwłaszcza piaszczystych (tab. 3).
T a b e l a 4 S k ła d f r a k c y j n y p r ó c h n i c y w % С o r g a n i c z n e g o o g ó łe m F r a c t i o n a l c o m p o s i t i o n o f hum us i n % o f o r g a n i c С t o t a l G łę b o k o ś ć p o b r a n i a p r ó b k i С o r g a n i c z n y o g ó łe m
С w y d z ie lo n y С s e p a r a t e d Kwasy hum inowe fium ic a c i d s С n i e h y d r o -p r o f i l u 0 ,1 tiî Na4 P 2 0 7 ► 0 ,1 M NaOH 0 , 1 li NaOH
w o ln e z w ią z a n e z Ca b o u n d e d w i t h Ca l i z u j ą c y N on-h y d r o l y z i n g С P r o f i l e No. S a m p lin g d e p t h om O r g a n ie С t o t a l с w y c ią g u Ckh C k f С ^ С w y c ią g u С o f e x t r a c t C kh C k f C k h îC k f 0 , 0 5 M h2s o4 f r e e % e x t r a c t w % C. i n % o f 1 o g ó ł e a t o t a l Mada w ła ś c i w a ś r e d n i a , b a r d z o p ł y t k a n a p i a s k u lu ź n y m Vory s h a ll o w t y p i c a l m edium a l l u v i a l o o i l u n d e r l a i n by lo o s e e a n d 1 7 -1 5 1 ,6 4 3 2 ,9 1 1 ,0 2 1 , 9 0 , 4 6 2 4 ,2 7 , 9 1 6 ,3 0 , 4 8 2 , 2 7 3 , 7 2 6 , 3 6 7 ,1 3 0 -4 0 0 ,1 1 5 4 ,6 1 8 ,2 3 6 ,4 0 , 4 8 5 1 , 9 1 3 ,6 3 3 ,4 0 ,4 1 2 ,3 7 8 , 9 2 1 ,1 4 5 , 4 Mada b r u n a t n a ś r e d n i a , b a r d z o p ł y t k a n a p i a s k a c h , s ł a b o o g l e j o n a V ery s h a ll o w w e a k ly g l e y e d m edium b row n a l l u v i a l s o i l u n d e r l a i n by s a n d
2 7 - 1 5 2 ,2 3 3 6 ,4 1 2 ,5 2 4 , 3 0 , 5 2 2 2 ,4 8 , 3 1 4 ,1 0 ,5 9 2 .1 6 5 , 7 4 4 , 3 , 6 3 , 2 3 5 -4 5 0 , 4 5 5 8 ,4 2 1 ,8 3 6 , 4 0 , 6 0 4 3 ,3 7 , 3 3 6 ,0 0 , 2 0 5 , 3 3 3 , 7 6 6 , 3 4 1 ,6 Mada b r u n a t n a c i ę ż k a , ś r e d n i o g łę b o k a n a p y le g l i n i a s t y m , s i l n i e o g l e j o n a .Y.edium d e e p s t r o n g l y g l e y e d h e a v y brow n a l l u v i a l s o i l u n d e r l a i n b y lo am y s i l t 3 1 0 -2 0 2 ,1 0 3 3 ,8 1 0 ,5 2 3 , 3 0 , 4 5 2 2 , 9 4 ,8 1 8 , 1 0 , 2 7 2 ,1 4 5 , 7 5 4 ,3 6 6 , 2 4 5 -5 5 0 ,8 2 3 7 ,8 1 8 ,3 1 9 ,5 0 , 9 4 1 4 ,0 3 ,9 1 0 ,1 0 , 1 2 1 .5 2 1 , 3 7 8 , 7 6 2 ,2 Mada g l e j o w a b a r d z o c i ę ż k a , p ł y t k a n a p i a s k u lu ź n y m S h a llo w v e r y h e a v y g l e y a l l u v i a l s o i l u n d e r l a i n by lo o s e s a n d 4 7 -1 5 4 , 5 3 3 2 ,8 1 1 ,6 2 1 , 2 0 ,5 5 2 9 , 3 1 1 .2 1 3 ,1 0 ,6 2 3 ,1 9 6 , 4 3 , 6 6 7 , 2 3 0 -4 0 1 .1 3 3 7 ,0 9 , 4 2 7 , 7 0 , 3 4 2 2 , 7 3 , 0 1 9 ,6 0 , 1 5 5 . 0 3 6 , 6 6 3 , 4 6 2 ,8
Stosunek Ca2+ : K + jest w ysoki i przeciętnie w ynosi około 25, p rzy w artościach sk ra jn y c h 6,0 i 41,3. W yraźnie niższy stosunek od przeciętn e
go we w szystkich poziom ach w yk azu je p ro fil 1.
Rów nież stosunek Mg2+ : K + jest zróżnicow any profilow o w poszcze
gólnych glebach i w ahâ się od 1,0 do 12,0.
W św ietle dokonanych bad ań [7, 12] stosunek Ca2+ : Mg2+ pow inien
w ynosić 2 — 5, Ca2+ : K + — 13 i Mg2+ : K + —> 2. O pierając się n a ty c h
stw ierd zen iach m ożna przyjąć, że sto su n ek Ca2+ : Mg2+ w b adany ch gle bach je st w łaściw y, nato m iast stosunek Ca2+ : K + oraz Mg2+ : K + jest zbyt w ysoki i św iadczy o niedoborze potasu. W praw dzie m ad y są n a ogół gle
bam i zasobnym i w skład n ik i chem iczne [6], to jed n a k stw ierdzone tu ta j
niedobry form w ym ienych potasu p o tw ierd zają w yniki w cześniejszych
badań [10].
S k ł a d f r a k c y j n y p r ó c h n i c y . Z aw artość w ęgla organicz
nego w poziom ach darniow o-próchnicznych badanych m ad w ynosi 1,64 do 4,53%, co w p rzeliczeniu n a m ate rię organiczną stan o w i 2,8 — 7,8% (tab. 1 i 4). Rów nież w a rstw y podpróchniczne zaw ierają znaczne ilości m a te rii organicznej, dochodzące m ak sy m aln ie do 1,95% na głębokości 30— 40 cm (profil 4).
J a k wiadomo, w glebach o wyższej zaw artości iłu koloidalnego zn aj d u je się w ięcej m ate rii organicznej. Zaznacza się to szczególnie w y ra ź n ie w m adach b ru n atn y c h oglejonych i m adach glejow ych w y stępu jących n a obszarach o gorszych w a ru n k ach pow ietrzno-w odnych. W arunk i beztle
nowe bow iem w środow isku glebow ym sp rz y ja ją nie h u m ifik acji, lecz
konserw acji resztek organicznych [4].
Udział kw asów hu m inow ych w próchnicy badanych gleb je s t znacz nie niższy aniżeli kwasów fulw ow ych (tab. 4). Znalazło to odbicie w sto su n k u Ckh : Ckf k tó ry je s t m niejs'zy od jedności i w poziom ach darniow o^ -próchnicznych w ynosi 0,45—0,55. W grupie zw iązków próchnicznych
przechodzących do ro ztw o ru 0,1 N N a4P207 + 0,1 N NaOH sto su n e k
Ckh • Ckf różnie zm ienia się w raz ze w zrostem głębokości w profilach po szczególnych m ad. W m adach b ru n a tn y c h zwiększa się, w glejow ych u le ga zm niejszeniu, a w m ad ach w łaściw ych pozostaje nie zm ieniony.
W p rzy p ad k u zw iązków próchnicznych w y ek strah o w an y ch 0,1 N N a O H
stosun ek Ckh : Ckf we w szystkich b adanych m adach m aleje w głąb p ro filu. Zm iana jakościow a próchnicy w pro filu zw iązana jest z odm iennym i w a ru n k a m i h u m ifik acji w w arstw ach pow ierzchniow ych i głębszych. W w ierzchnich poziom ach procentow y udział kw asów hum inow ych w olnych
i zw iązanych z bezkrzem ianow ym i fo rm am i R203 w ogólnej ilości w ydzie
lonych kw asów hum inow ych jest wysoki, co szczególnie silnie zaznaczyło się w m adach glejow ych (tab. 4). W skazuje to n a m ałą stabilizację próch nicy w analizow anych glebach. Można przypuszczać, że poziojnach d a r niow o-próchnicznych, o dużym dopływ ie m a te rii organicznej, grom adzą się głów nie związki próchniczne ruchom e, poniew aż przechodzenie ich w
36 S. Laskowski, В. Szozda
trw a łe kom p leksy próchniczno-ilaste je s t d łu g o trw a łe [1]. W głębszych w arstw ach zdecydow anej w iększości b ad an ych gleb przew ażają kw asy
hum inow e zw iązane z Ca. Jed y n ie w m adzie w łaściw ej (profil 1) n a głę
bokości 30—40 cm ob serw uje się zm niejszenie tej g ru p y zwiiązków pró ch- niicznych. Z w iązane je s t to z w y raźn y m spad kiem części sp ław ialn y ch i m ałą ilością w ym iennego w ap n ia w w a rstw ie podpróchnicznej m ad y w łaściw ej.
S u b stan cje organ iczne rozpuszczalne w 0,05 M H2SO4 w ysitępują w
bardzo m ały ch ilościach ii stano w ią zaledw ie około 2% С organicznego
ogółem. Nieco w yższe w arto ści stw ierdzono w m adzie glejow ej.
Znaczną część p róchnicy glebow ej stanowti fra k c ja n ie uleg ająca h y d rolizie. Będą to w p rzy p ad k u b adanych m ad n ie tylko hum iny, ale w d u żej m ierze nie zhum ifikow ane resz tk i organiczne, k tó ry c h n ie d a sdę w y p rep aro w ać z p ró bek glebow ych ze w zględu n a bardzo duże rozdro bn ie nie. U dział tej fra k c ji w próch n icy poziom ów ak u m u lacy jn y ch je st w ięk szy niiż w próch nicy poziom ów głębszych.
Z w i ą z k i ż e l a z a . Ź ródłem żelaza w m ad ach je s t m a te ria ł mime- rainy, m a te ria organiczna o raz zaw iesiny w o do rotlenku żelazowego z n a j dujące się w wodzie przepływ ow ej [16].
W b adanych glebach oznaczono- żelazo ogółem o raz jego form y ru ch o m e w postaci żelaza d w u - i trójw artościow ego. Z aw artość żelaza ogółem o k reśla zasobność sk a ły m acierzystej w te n składnik, n ato m iast fo rm y ruchom e c h a ra k te ry z u ją przebieg procesu glebotw órczego i jego n a sile nie [3].
M ady re jo n u P rzychow ej zawłierają 1,1— 3,8% żelaza ogółem (tab. 5). W glebach i w a rstw ac h o lżejszym składzie g ran u lo m etry czn y m stw ie r dzono m niejszą zaw artość żelaza. W szystkie b ad an e gleby zaw ierają n a j w ięcej żelaza w poziom ach w ierzchnich. W poziom ach ty c h żelazo tr ó j w artościow e przew aża nad dw uw artościow ym . Duży w p ły w na rozm iesz
czenie w p ro filu zw iązków żelaza w y w a rł proces glejow y. W glebach
okresow o podm okłych o zw ięźlejszym składzie g ran u lo m etry czn y m żela zo przechodzi w w iększym sto p n iu k u pow ierzchni, gdzie w w a ru n k a ch silniejszego napow ietrzenia n a stę p u je u tlen ien ie F e2+ i a k u m u lacja zw iąz ków trójw arto ścio w y ch. Zjaw isko to m a duże znaczenie p rzy tw o rze n iu się poziomów b ru n atn ien ia w m adach. Z aw artość żelaza w poziom ie b ru n atn ie n ia je s t z reg u ły w yższa niż w w arstw ach zalegających pod nim .
M igracja zw iązków żelaza p row adzi do zróżnicow ania cech m orfolo gicznych p ro filu glebowego, a także w pływ a n a w iększe nagrom adzenie żelaza w poziom ach bru n atn ien ia, zm niejszenie jego ilości w poziom ach glejow ych o raz p ow staw anie różnych w y trą c e ń żelazistych [11]. Podczas badań tereno w ych zaobserw ow ano, że ru rk o w a te w y trąc e n ia żelaziste tw orzą się wokół ko rzeni roślin lub kanalikó w po dżdżownicach. Może to być spow odow ane w aru n k am i lepszego n a tle n ie n ia w ty ch m iejscach oraz
T a b e l a 5 Z a w a r to ś ć zw iązków ż e i e z a 1 r l l n u C o n te n t o f i r o n an d a i u m li iiu a o c a p o u m la Kr p r o f i l u P r o G łę b o k o ś ć p o b r0.n ia p r ó b k i S a m p lin g Pc г: i o a Р о г ° з t o t a l % Z o la z o iu c h c L .ï - L lo b llu i r o n Buchomy i ' j c z n y Р е * 1 -n 2+Pe ! P e 3 *+I'o2 i‘ i P o 2+ FG> + Fo2+ a i2o3 ffio b lle f i l e N o, d e p t h
em h o rlz c -u w % maey g le b o w a .j i n % o f s o i l b u lk w % ż e l a z a o g ó łe m i n % o f t o t a l I r o n A12 ° 3 % H.'ida w ła ś c iw a s V ery s h a llo w t y p i c a l r e d n i » ’je d iu r a ivv.'c : alluv.L,: >n n a p ia s k u l u ź пуп u n d e r l a i n by lo o за s a n d 1 7 -1 5 AdC 2 ,2 0 , 8 0 ,4 1 1 .2 3 6 ,4 i 1 8 ,7 5 5 .1 0 , 9 3 0 -4 0 D 1 .1 0.. i C ,2 1 0 , 5 2 8 ,3 2 0 ,4 4 8 .7 0 , 6 7 o - e o D ’ I t 4 0 , 3 ! 0 ,4 2 1 ,4 7 ,1 2 0 ,5 0 . 2 Mada b r u n a t n a ś r e d n i a , b a r d z o pł.y*;<r. p ia o k a c h , s ł a b o o k l e j o n a V ery s h a ll o w w e a k ly ß le y e d m e d ia n * b rcw u t l l u v i a l c o i l u n d e r l a i n by s a n d 2 7 - 1 5 A ,4 3 ,0 1 .2 0 ,9 2 .1 4 1 .7 3 0 ,0 7 1 .7 1 .1 3 5 -4 5 / в / 2 ,8 1 ,1 0 ,6 1 .7 3 9 .3 2 1 .4 6 0 ,7 0 . 7 6 5 -7 5 D 2 , 4 0 , 8 0 , 6 1 .4 3 3 . 3 2 5 .0 5 8 , 3 0 . 4 9 5 -1 0 5 D1° 1 ,9 0 , 4 0 , 8 1 ,2 2 1 ,0 4 2 ,1 6 3 .1 0 , 6 Mada b r u n a t n a c i ę ż k a , ś r e d n i o g Medium d e e p s t r o n g l y g le y e d h e a v y lo b o k a n a p y le g l i n i a s t y m , s i l n i o o g l e j o n e brow n a l l u v i a l s o i l u n d e r l a i n by loam y s i l t 3 1 0 -2 0 A ,4 3 .6 1 ,4 1.0 2 , 4 3 8 ,9 2 7 ,8 6 6 ,7 0 , 8 4 0 -5 0 / В / в 2 ,6 1 ,0 0 , 8 1 ,8 3 8 ,5 3 0 ,8 6 9 . 3 0 , 5 8 0 - 9 0 DG 1 ,6 0 , 6 0 . 7 1 , 3 3 7 ,5 4 3 ,7 8 1 , 2 0 , 6 Mada g le jo w a b a r d z o c i ę ż k a , p ł y t k a n a p ia s k u lu źn y m S h a llo w v e r y h e a v y g l e y a l l u v i a l s o i l u n d e r l a i n by l o o s e s a n d 4 7 - 1 5 V 3 ,8 1 .5 0 , 0 2 , 3 3 9 .5 2 1 ,0 6 0 ,5 1 .2 3 0 -4 0 V C g 3 ,1 1.1 1 .1 2 , 2 3 5 .5 3 5 ,5 7 0 ,1 1 .0 6 0 -7 0 s a 2 ,6 0 , 6 0 , 8 1 .4 2 3 ,1 3 0 ,8 5 3 .9 1,1
zdolnością sy ste m u korzeniow ego ro ślin do utlen ian ia zw iązków żela za [17].
O glejenie spow odow ało nie ty lko zubożenie poziom ów glejow ych wi zw iązki żelaza, ale stało się rów nież przyczyną znacznego u d ziału w ogól n ej zaw artości żelaza dw uw artościow ego. W m adach glejow ych, w k tó ry ch o g lejen ie w y stęp u je p raw ie w cały m profilu, sto su n ek Fe*+ : F e 2+ je s t tylko w w ierzchnich w a rstw ac h w iększy o d jedności. Głębsze poziom y w y k azu ją przew agę żelaza dw uw artościow ego.
G l i n r u c h o m y . G łów ną przyczyną uruchom ienia zw iązków gli™?
je s t zakw aszenie środow iska glebow ego [8]. Poniew aż b ad an e g leb y s ą
znacznie zakw aszone, zrozum iałe je s t w y stępow anie g lin u ruchom ego w e w szystkich ich poziom ach.
W w ierzch n ich w a rstw ac h b ad an y ch g leb glin ru ch o m y w y stę p u je w
38 S. Laskowski, В. Szozda
(tab. 5). W zasadzie są to jed n a k zm iany niew ielkie, świadczące o m ałej skłonności glinu do przem ieszczania się w pro filu glebow ym . Poza ty m m ig racja ku górnym w arstw om jest ograniczona z pow odu w iększego za kw aszenia poziomów darniow o-próchnicznych badanych m ad, a, ja k w ia domo, środow isko kw aśne nie sp rzy ja jego w y trącan iu . Ponadto stw ie r dzono, że zaw artość glinu ruchom ego p rzy ty ch sam ych w artościach pH je s t niejednakow a, co może w skazyw ać na zależność ilości gldnu ru chom e go w glebie nie tylko od pH, ale tak że od innych czynników , k tóre n ale żałoby określać w to k u dalszych badań.
W N IO SK I
1. W ierzchnie poziom y badanych m ad, niezależnie od pod typu, w y ka
zują silne zakw aszenie w ynikające z procesów rozkład u nagrom adzonej w znacznej ilości m a te rii organicznej oraz w adliw ie prow adzonej gospo d ark i rolnej.
2. S tosun ek Ca2+ : Mg2+ w kom pleksie so rp cy jn y m badanych gleb jest k o rzy stn y dla rozw oju roślin. N atom iast s to su n e k К w ym iennego do kaitfio- nów dw uw artościow ych jest niew łaściw y d w skazuje n a niedobór tego p ierw iastka.
3. P rzew aga kw asów fulw ow ych n ad kw asam i hum inow ym i o raz m a ły udział kw asów hum inow ych zw iązanych z Ca w skazują, że próchnica ty ch gleb je s t jeszcze m ało ustabilizow ana i nie dość trw ała.
4. Profilow e rozm ieszczenie żelaza ogółem i żelaza ruchom ego w y k a zuje zw iązek z poziom am i genetycznym i. N ajbardziej zasobne w żelazo są poziom y darniow o-próchndczne oraz poziom y (B) m ad b ru n atn y ch . W poziom ach tych żelazo ruchom e odznacza się przew agą F es+ n a d F e 2*. N atom iast w poziiomach DG pod w pływ em procesu glejow ego zm niejszyła się ogólna zaw artość żelaza i wylstąpiła przew aga F e2+ n a d F es+.
LIT E R A TU R A
[1] D r o z d J.: Z w iązk i próch n iczn e n iek tó ry ch gleb n a tle ich w ła śc iw o ś c i fiz y koch em iczn ych . R ocz. glebozn. 24, 1973, 1, 3—55.
[2] D r z y m a ł a S., M a s z n e r P.: Z m ian y zasob n ości m ad odrzańskich D o lin y G łogow sk iej n a tle ich a k tu a ln y ch w ła śc iw o ś c i fizy k o ch em ic zn y ch . R ocz. AR P oznań, С II, R o ln ic tw a 20, 1978, 33— 42.
[3] К o n e с к а -В e 11 e у K.: Z agadnienia żelaza w* procesie glebotw órczym . Rocz. glebozn. 19, 1968, 1, 51—97.
[4] K o n o n o w a M.: S u b sta n c je organ iczn e gleb y, ich bu d ow a, w ła śc iw o ś c i i m e tod y badań. PW R iL, W arszaw a 1968, 391.
[5] К o w a l i ń s k i S.: S to su n k i g le b o w e n a d rzek ą W id aw ą w rejo n ie P sieg o P o la. Zesz. n au k . W SR .Wrocł. 1956, 1, 5—39.
[6] L a s k o w s k i S., S z e r s z e ń L., R o s z y k E.: Z aw artość siarki i n iek tórych m ik ro elem en tó w w m adach odrzańskich o k o lic G łogow a. Z esz. probl. P o st. N auk roi. 1976, 179, 427—438.
[7] M a r c i n e k J.: Stu d ia nad fizy k o ch em ic zn y m i w ła śc iw o ś c ia m i gleb b ielico w y c h i b ru n a tn y ch N iz in y W ielk o p o lsk o -K u ja w sk iej. P T P N 1960, 7, 1—73. [8] M o s k a l S.: G lin ru ch om y w glebach P olsk i. R ocz. glebozn. 4, 1955, 149— 17S [9] O l s z e w s k i Z., B o b r o w s k i T., R u s i e c k a D., S k ł o d o w s k i P.: M a
dy okolic W ilan ow a. Rocz. N auk roi. 91—A — 1, 1966, 57—95.
[10] R e i m a n n B.: M ady nad od rzań sk ie w sch od n iej części D o lin y G łogow sk ie; P T P N 18, 1964, 3, 383—406.
[11] S i u t a J.: W p ływ procesu glejow eg o n a k szta łto w a n ie się cech m orfologicz n y ch i w ła śc iw o ś c i ch em iczn ych p r o filu g leb ow ego. M ady Ż u ław sk ie. Pam . puł. 1963, 9, 99— 121.
[12] S i u t a J.: C h arak terystyk a m ad żu ła w sk ich na tle a n alizy k a tion ó w w y m ie n n ych i sk ła d n ik ó w rozp u szczaln ych w w o d zie. Pam . puł. 1963, 9, 275— 292. {13] S t r z e m s k i M.: T y p ologia m a d p o lsk ich . R ocz. gleb ozn . 4, 1955, 180— 192. [14] S t r z e m s k i M. , S i u t a J., W i t e k T.: P rzyd atn ość ro ln icza g le b P o lsk i.
PW R iL, W arszaw a 1973, 285.
[15] T o m a s z e w s k i J.: O p rocesach gleb otw órczych . R ocz. glebozn. 8, 1959, 2, 17— 38.
[16] T o m a s z e w s k i J.: G leb y łą k o w e. P.WRiL, W arszaw a 1969, 179. [17] W i t e k T.: G leb y Ż u ław W iślan ych . Pam . puł. 1965, 18, 158—266.
С. ЛЯСКОВСКИ, Б. ШОЗДА НЕКОТОРЫЕ ХИМИЧЕСКИЕ СВОЙСТВА АЛЛЮ ВИАЛЬНЫХ ПОЧВ В ПОЙМЕ Р. ОДРЫ В ОКРЕСТНОСТЯХ СЕЛА ПШИХОВА Кафедра почвоведения Сельскохозяйственной академии во Вроцлаве Р е з ю м е Соответствующие исследования охватывали аллювиальные почвы левобережной части поймы р. Одры, выступающие на площади села Пшихова. На исследуемой площади были выделены типичные и бурые аллювиальные почвы (слабо и сильно оглеенные) и глеевые аллювиальные почвы. В образцах отобранных из указанных почв определяли: гранулометрический состав, реакцию, гидролитическую кислотность, обменные щелочные катионы (Ca2-r, Mg2 , К +, N a ł ), общий углерод и фракционный состав гумуса, общее и подвижное железо и подвиж ной алюминий. Результаты исследований показали, что микрорельеф поймы и гранулометрический состав аллювиальных отложений обусловливают воздушно-водный режим, тшшлогичес- кие процессы и морфологические признаки исследуемых почв. Химические свойства указанных почв формировались под сильным влиянием процесса оглеения. Соотношение Ca2 + :M g2+ в сорбционном комплексе исследуемых почв благоприят ствует развитию растений, тогда как соотношение Ca2ł : K ł и Mg2+ : К * неправильное и свидетельствует и дефиците калия. Преобладение фульвовых кислот над гуминовыми и небольшое участие гуминовых кислот связанных с Са свидетельствует о том, что гумус исследуемых почв не является еще достаточно стабильным. Распределение в профилях исследуемых почв общего железа и подвижного алюминия связано с процессами образующими отдельные генетические горизонты. Оглеение при водило не только к снижению содержания соединений железа в горизонтах но также к выс шему участию восстановленных форм железа в его общем содержании.
40 S. Laskowski, В. Szozda
S. LASKOWSKI, В. SZOZDA
SOM E CH EM IC AL PR O PE R TIES OF OD R A R IVER A L L U V IA L SO ILS IN E N V IR O N S OF THE PR ZY CH O W A V ILLA G E
D ep artm en t o f S o il S c ie n c e A g ricu ltu ra l U n iv e r sity of W rocław
S u m m a r y
A llu v ia l so ils o f le ft-b a n k side of the Odra riv er o ccu rring on th e1 area of th e P rzy ch o w a v illa g e w e r e ex a m in ed . T y p ica l and b ro w n a llu v ia l soils (w e a k ly and stro n g ly gleyed ) and g le y a llu v ia l soils h a v e b een sep a ra ted on th e area under stu d y.
In so il sam p les tak en from th e soils m en tio n ed gran u lom etric com position, r e action, h y d ro ly tic a cid ity , ex ch a n g e a b le basic cation s (Ca2+, M g+2, K +, N a+), to ta l carbon and fra ctio n a l co m p o sitio n o f hum us, total and m o b ile iron and m o b ile a lu m in iu m w ere d eterm ined.
T he r esu lts ob tain ed 'have p roved th at th e v a lle y m ic r o r e lie f and the g ra n u lo m etric com p osition o f a llu v ia l sed im en ts d eterm in e air and w a te r con d ition s as w e ll as th e cou rse of ty p o lo g ica l p ro cesses an d m orp h ologic fea tu res o f the soils e x a m i ned.
C h em ical p rop erties o f th ese soils w ere form ed u n der th e strong g leiza tio n p ro cess effect.
T h e Ca2+ : M g2* ra tio in th e so rp tio n c o m p le x of th e so ils ex a m in ed w a s fa v o u ra b le for th e d ev elo p m en t o f p la n ts, w h e r e a s th e Ca2 : K + and M g2+ : K + ratio w e r e w ro n g and su g g ested th e p o ta ssiu m d eficien cy .
P r e v a le n c e of fu lv ic over hum ic acids a n d a lo w per cen t of h u m ic acids b ou n d ed w ith Ca su g g est th a t th e hum us o f th e so ils ex a m in e d s till n ot s u f fic ie n t ly stable.
T o ta l and m o b ile iron d istrib u tion in th e p ro files o f th e so ils e x a m in ed proves th eir con n ection w ith th e p rocesses fo rm in g p a rticu la r g en etic horizons. G leization led n o t o n ly to a d ecrease o f iron com pounds in g le y horizons, but also to a c o n sid era b le p ercen ta g e o f red u ced form s in th e to ta l co n ten t o f iron.
Dr Stanisław Laskowski
Katedra Gleboznawstwa AR Wroclaw, ul. Grunwaldzka <3
