O gatunku Endemoceras (Lyticoceras) Noricum (Roem.) z kredy dolnej niecki tomaszowskiej

tJlKD 564.53(<1I16.&2):5ll. '7G3.J2(4.308.J.2-2ll2 Wąwał pow. opoczyński)

Andrzej WlITKOWSKiI

o ^gatunku Endemoceras (Lyticoceras) noricum (Roem.) z kredy dolnei niecki łomaszowskiei

W czasie geologicznych prac terenowych prowadzonych przeze mnie na obszarze kredowej niecki tomaszowskiej, położonej na północno-za­

chodnim mezozoicznym obrzeżeniu Gór Swiętokrzyskich ('fig. 1), wykona- no m. in. badania w IWąwale koło Tomaszowa Mazowieckiego (NE skrzy-

dło niecki tomaszowskiej).

Fig. 1. Szkic geologiczny niecki tomaszow- skiej

Geological sketch of the ·T·omasz6w trough

11 - <ldJslonlęcie Wąwał; Js - ~ura

górna' Xl - kreóa d,alna; KI - /fire- da gÓrna: K2a ~ alb, KIc - ceno- man, <KIt - tUll'.on

il - Wą,wał exIpOlSUIl'e; Ja - Uptler Juramlc; Xl - lLoOwer Cretaeeous;

iKt - ,UIPiPe:r Cil'etaceous: <K.a - A1bian, K.c - Cen<limalllill«l, K.t - Tll4'onian

ą 2 3k ..

- /

W 1964 r. odsłonięto SW ścianę czynnego wyrobiska cegielni państwo­

wej Wąwał wykorzystującej iły neokomu oraz wykonano wkop w niżej leżących utworach starszej kredy dolnej U!zyskując :naStępujący profil g,eologio:zm.y ponad 7 mmiążs7Jośdi. (od góry;):

1 - piaski różnoziarniste ze żwirami pochodzenia północnego o śred­

nicy do 3 cm i okruchami zlimonityzowanych iłów neokomu (0,5+0,7 m) -

czwartorzęd;

2 - mułowce i mułki limonityczne z dość licznymi ziarnami glauko- nitu częściowo rozłożonego, o bar!Wie'bruna1lnożół'tej (0,,115-:-0.,20 m);

3 - mułki czarnoszare przepełnione glaukonitem ze smugami limo-

Kwar<taln1k Geologlc~ny, t. 11, nr 3, lil67 ^1'.

638 ---~---Andrzej Witkowski nitycznymi i wyklinowującymi się przemazami ilastymi, brunatnożółty­

mi, zawierającymi nieliczne okruchy żelaziste (0,80 m);

4 - iły i mułki ilaste brunatnożółte z drobnym muskowitem i nie'- licznym glaukonitem zawierające nielic:tną, drobną faunę małżową

(0,5+0,6 m);

5 - iły czarne i czarnbszare z drobnym muskowitem 1('2,0 m), zawie-

rające poziom przepełniony źle zachowanymi amonitami z rodzaju Di- chotomites, wśród których przeważa gatunek Dichotomites bidichotomus (L e y m.). J. Sztejn w warstwie tej stwierdziła następujący zespół mikro- fauny: Astacolus cephalotes ^'(IB. e lU !S IS), Citharina seitzi B art. et B r a lI1 d.

Epistomina caracolla caracolla(R o e m.) (występuje masowo},E. cretosa Ten D oB. m, E. tenuicostata B a 'r t. ·et B r a III d, Frondicularia costata co- stata Ro e m., Lenticulina miinsteri, (R o e m), ,Marginulinopsis pyrami·

dalis ,(IK o c h.), . Lenticulina gaultina {B e r t h.), Protocythere aff. heti Tr i e b., Vaginulina striolata R e u

ss. .

6a - iły popiela'toszare, nieco mulaste, z licznymi szczątkami znisz- czonej fauny małżów i amonitów, drobnym muskowitem i pojedynczy- mi konkrecjami syderytowymi o średnicy do 5 cm, zawierające w górnej

części przemazy i wyklinowujące się warstewki czarnego iłu.

W warstwie tej występuje bardzo ,bogaty ilościowo i jakościowo ze-

spół mikrofaunistyczny: . Ammodiscus gaultinus B e r t h., Astacolus ce:- phalotes ^(R e'U s 's), Citharina seitzi ^B a r t., et B r a n d, Conorbis hofkeri B art. et B r a n d, C. valendisensis B art. et B r a n d, Epistomina ca- racolla caracolla ~R o e m.), E. cretosa Ten D a m, E. tenuicostata tE art.

et B r a n d, Frondicularia lamellata (T a p.!), Lenticulina dubiensis (lB e r t h.), L. miinsteri ~ o e m.), L. gaultina ,(\B e r t h.}, L. nodosa (oR e lU s s), L. subalata 1(lR e u s s), L. guttata 'T e n D a m, Lingulina cf. loryi B e r t h., Patelina subcretacea C u s h. et A l e X., Protocythere frankei T r i e b., Pseudoglandulina mutabilis ^(R e u s s), Quadrulina rhabdogo- noides(C h a p:), Schuleridea juddi N e a l e, S. thorensis T r i e b., S. lam- plughi N e a l e, Stravia crassata N e a l e, Spirillina minima S c h a c k q, Vaginulinopsis humilis (R e u s s).

Powyższy zespół mikrofauny wraz z zespołem występującym w war- stwie 5 wskazuje lIla hoteryw 'dolny (J. 8ztejn, 19517, 1960). .

6b - iły popielatoszare, jak wy*ej nieco mulaste, zawierające. liczną

typOWo górnowalanżyńską faunę dobrze zachowanych amonitów: Astie- ria bachelardi 8 a y n I(występuje masowo), A.. cf.sayni K i l i an, Bo- chiantes neocomiensis (d'O rb.), Craspedites . complanatus K o e n e n.

N eocomites neocomiensis (d'O rb.), Leopoldia provincialis oS a y n, L. qua- dristriangulata 8 a y n, Polyptychites cf. scalarinus K o e n e n, Sayno- ceras verTUcosum @'Q r b.) (występuje ma'sowo). Ponad to· 'Z warstwy tej ozna'czony został wb.oższy, różniący się od występującego w warstwie 6a,

zespół. mikrofaunistyczny: Ammodjscus gaultinus B e r t h., Astacolus diversicostatus 1(lL i s zk a), Cytherellaovata ^I~R o e m.), Conorbis hofkeri B art. et B r a n d, CithaTina orthonata ^(R e u s :;ł), Epistomina ornata (1R o e m.),. Haplophragmoides kummi (Tr i e b.I),· Haploc;ytheridea vonva- lensis S z t e j n, Lenticulina nodosa (R e u s s), L. subalata (R e·u s s), Pro- tocythere propria ¹⁸ c h a r a p., P. frankei T r i e b., 'Saracenaria italica D e f., Stravia. crassata N e a l e, Verneuilino.idesneoeomiensis (iM j a t.).

Łączna miąższość warstw tra i 6b wynosi około 3,30 m.

Endemoceras (Lyticoceras) noricum (R o e m.) z kredy dolnej 639 W warstwie Sb {na głębokości 7,5>0 m od powierzchni terenu) wśród

osadów ilastych majdujących się bez wątpienia in situ i zawierających

typowy górnowalanżyński zespół wymienionej wyżej fauny, znalezione

zostały dwa bardzo dobrze zachowane amonity określone j'ako Endemo- ceras. (Lyticoceras) nOTicum '~ o e m.!), gatunek uważany dotychczas pow- szechnie za przewodni dla hoterywu dolnego.

Należy przy tym stwierdzić, że znalezisko to nie jest w Wąwale od- oSdbnione. Pracujący na tym obszarze włataćh 111961/>612 J. Pruszkowski (196¹2) wspomina owystępo'waniu w tej samej warstwie nie zidentyfi- kowanych ;bliżej fra'gment&W amonitów z rodlzaju Neocomites U h 1 i g.

1'905. Korzystając z uprzejmości prof. dra E. Passendorfera i dra J. Kutka zapoznałem się z powyższymi okazami z kolekcji J. Pruszkow- skiego, stwierdzając, że okazy te należą do tego samego gatunku.

Warto również przypomnieć, że już w pracy J. Lewińskiego (19'32')

wśród walanżyńskiego zespołu fauny występującej w warstwie 7 synte- tycznego profilu stratygraficznego kredy dolnej niecki tomaszowskiej cy- towany jest amonit Neocomites d. amblygonius N. e y ^lil a y r u. U h l i g (M. Neymayr, V. Uhlig, 1001) uważany przez A. Thiermanna (1003) za

jedną z odmian rodzaju Endemoceras.

Autor ten na podstawie szczegółowych stu'diówprzeprowadzonych na ogromnym materiale porównawczym obejmującym ponad 1'4'00 amonitów . z grupy Neocomites amblygonius z Europy północnej i zachodniej doszedł

do wniosku, że grupa ta ma ściśle ograniczony zasięg tak pionowy, jak i pomomy, a 'Więc najwŁaściwszą 'będzie dla mej 1IlB:2lWa EndemoceraS' n.g., zwłaszcza że stosowana dotychczas niesłusznie nazwa Lyticoceras H y a t t (1'900) stanowi synonim rodzaju Leopoldia iM a ye r - E Y m a r (1887). A.Thiermann (li!~6'3) wyróżnia w hoterywie dolnym, poniżej po- wszechnie uznanego poziomu Endemoceras noricum, jeszcze poziom En- democeras amblygonium (tab. 1).

Występowanie w Wąwale gatunku Endemoceras noricum (iR o e m.) w przeidstawi'OIlej wyżej sytuacji .geologicznej mOże ;być rozpatrywane

następująco:

l - Endemocerasy w tej części dolnokredowego basenu sedymenta- cyjnego pojawiają się wcześniej niż w Europie zachodniej, a więc już

u schyłku walanżynu górnego, wobec czego warstwa 61b należy do wa-

lanżynu górnego.

2 - Endomocerasy ^są przewodnie tylko dlta hoterywu dolnego, a fau- na amonitowa uważana powszechnie za typowo górnowalanżyńską, cyto- wana z warstwy 61b, może przechodzić do hoterywu dolnego. W tym przy- padku warstwa 6b powinna ^zostać zaliczona do hoterywu dolnego.

3 - ^Zespół fauny amonitowej cytowany z warstwy ob znajduje ^się­

na wtórnym złożu. Jednak ani charakter zachowanej w ;bardzo dobrym stanie fauny (piękna "kolczasta" ornamentacja saynocerasów}, ani szcze-

gółowe obserwacje litologiczne profilu nie wska2lują na tę ostatnią moż­

liwość, wobec czego pozostawałaby tylko interpretacja alternatywna.

Dodatkową trudnością jest brak zgodności poglądów na przebieg gra-·

nicy walanżyn - hoteryw w .Europie. Nie rozwijając szerzej tego zagad- nienia można stwierdzić, że granica ta jest odmiennie przeprowadzana w Związku Radzieckim i Europie 'Zachodniej.

640 Andrzej Witkowski

Hoteryw dolny ^W !Polsce udokumentowany został paleontologicznie po raz pierwszy przez S. Marka (1915¹7, 1'⁹⁽¹⁾ cytującego z rejonu Rogoź­

na amonity Lyticoceras sp. ex gr. noricum-regale i Lyticoceras sp. ex gr.

noricum-oxygonium występujące w niższym hoterywie dolnym (kompleks

,dolny) oraz Craspedites ci. cartercmi (d' O r b.) z ^wyŻ'szego hoterywu

dolnego {kompleks .górny)

Hoteryw górny w Polsce nie został dotychczas udokumentowany fau-

ną amonitową. Ułamki amonitów z rodzaju Symbirskites cytowane przez J. Lewińskiego 'ClOOI2) z niecki tomaszowskiej nie zostały potwierdzone przez późniejszych badaczy tego terenu (M. Kobyłecki, 19148; 'B. Koko-

szyńska, 19156; J. Pruszkowski, 1¹9/6¹2; A. Witkowski, 1191611, 19/00 oraz w przygotowaniu do druku); Również w hoterywie górnym na Niżu

Polskim nie została dotychczas znaleziona fauna amonitowa, a wydzie- lenia stratygraficzne oparte są na dość umownych korelacjach litolo- gicznych (IS. Marek, 1'9163; W. Pożaryski, 1960; A. Raczyńska, 191611) ..

Dodatkowym problemem jest interpretacja stratygraficzna masowo

występujących w warstwie 5 dichotomitesów {wskazujących na wyraź­

ne wpływy borealnej prowincji zoogeograficznej) znalezionych powyżej

gatunku Endemoceras noricum (IR o e m.), a ^zwłaszcza interpretacja ga- tunku Dichotomites bidichotomus (L e y m.) o niesprecyzowanej wyraź­

nie pozycji stratygraficznej.

Wediug przyjętego w Niemczech ^podziału stratygraficznego O. Seitza (1950) walanżyn dzieli się na następujące poziomy amonitowe:

g6rny

środkowy

I

warstwy pOlyptychitesowe

warstwy garnieriowe

I

{ g61'1ne dolne

I

dolny = infrawalanżyn

Natomiast według podziału stratygraficznego przyjętego dla platfor- my rosyjskiej ^~. T. Sazonow, 1'9519; lP. A. Gerasimow, 119¹612; I. G. Sazo- nowa, 1916¹2) warstwydichotomitesdwe zaliczane są do hoterywu dol- nego.

Podział hoterywu na plalt:formie rosyjskiej według N. T. Sazonowa (1959) przedstawia się następująco:

górny

dolny

Speetoniceras versicolor

I

Endemoceras (Lyticoceras) noricumGR o e m.) z kredy dolnej , 641 Tabela 1

Podział hoterywu dolnego na podstawie endemocerasów (A. Thiermann, 196b) pozIOm Aegocrioceras capricornu

poziom

» Endemocetas noricum ..5 o

zasięg

"Ó

~ ^{E. enode}

~

longinodum E. curvinodum

l

W [Polsce środkowej, według S. Marka ,(1957, ,19¹611), dichotomi'tesy ^są charakterystyczne dla ^walanżynu górnego. iW rejonie ^Rogoźna w gór-

nym kompleksie ilastym walanżynu (walanżyn górny

=

. Bardzo podobny zespół fauny cytowany jest przez

.o.

z walanżynu Niemiec; większość wymienionych wyżej gatunków wystę­

puje w warstwach dichotomitesowych - astieriowych, jeaynie gatun- ki Polyptychites michalski B o g. i P. keyserlingi K o e n. uważane są

za charakterystyczne dla walanżynu dolnego (walanżyn środkowy O.

Seitza - warstwy polyptychitesowe).

Masowe występowanie dichotomitesów w Wąwale powyżej gatunku Endemoceras noricum (R o e m. ) nie zezwala jednak na ^dalszą jednoznacz-

ną dotychczas w Polsce interpretację stratygraficzną gatunku Dichoto- mites bidichotomus {L e y m.). Podkreślić przy tym należy, że już we-

dług E. Baumbergera (190i31) gatunek ten ^występuje tak w walanżynie

górnym, jak i w ho"terywie dolnym, poclc'zas gdy IW. Kilian \(:1:9¹15) i F.

Roman ,(019318) ^cytują Dichotomites bidichotomus (L e y m.) tylko z ho- terywu dolnego basenu paryskiego i Niemiec.

Opierając się na przedstawionych wyżej faktach wydaje się, że naj-

słuszniejsze byłoby przyjąć pogląd E. Barumbergera ,(1900) o przechodze- niu powyższego gatunku 'z ^walanżynu górnego do hoterywu dolnego, w związku z czym Dichotomites bidichotomus I~ e y m.) nie powinien

być uważany za przewodni dla walanżynu górnego, a o jego przyna-

leżności .stratygraficznej może decy'clować dopiero charakter szerszego

zespołu fauny.

Sygnalizując niektóre zagadnienia wypływające ze stwierdzonego po raz pierwszy występowania gatunku Endemoceras noricum ^(R o e m.)

wśród górnowalanżyńskiego zespołu fauny amonitowej pragnę podkreś­

lić, że nie należy wyciągać libyt pochopnych wniosków co do przydat-

'KWartalnik Geologiczny ...., !li3

642 Andrzej WitkowSki

r7'<fjl

Wr

^'iJ2/'

^{;83 ~4 ~5}

^~8

[][]7[]2J8

Fig. 2. Profil litologiczno-stratY'grafi'CznYl wyższej kredy dolnej w odsłonięciu Wąwał

Lithologic-stratigraphical section {)f the upper part of the Lower Cretaceous in the Wąwał exposure

]; - plaski z atoczalkami; ~ - dły lPiaS'./lczyste; 3 - mułki

i mułowce; 4 - iły i :i1I:awce; 5 - zlepy musd·owe; 6 - liferosYideryty; 7 - masowe wY&ttllPOW'8l1llie fauny amoni- ltQi.ved; 8 - numery warstw qpisany.c'h w tekście

a ...:... sand.s with p.eblbles; z - alrellaceous clays; 3 - slll.ts

and sUfIS1;on.e8; 4 - cliays and cliIystOllle5; 5 - sIlelly aggllo- mera<te; 6 - LS1Phaer.asider!~es; 7 - g;reat occuI'II"ence of ammondte fauna; 8 - numbenr of beda descr~bed in the text

ności ,tego 'gatunku jako skamieniał>ości przewodniej

:W

są zbyt istotne i wyjaśnienie ich wymaga znacznie szerszego materiału

dowodowego. ObowiąZkiem moim jest jednak zwrócenie uwagi geolo- gów-stratygrafów na istniejące zagadnienie.

Endemoceras (Lyticoceras) noricum ~R o e m.) z kredy dolnej 643

W niniejszym lromunikacie nie podałem szczegółowego opisu paleon- tologicznego i wymiarów gatunku Endemoceras noricum (R o e m.) ogra-

niczając się do załączenia kilku zdjęć fotograficznych, ponieważ wyczer~

pujące dane przedstawiłem w monografii o dolnej kredzie niecki toma- szowskiej złożonej do druku.

WJN1IOSK!I

1. W kredzie dolnej niecki tomaszowskiej i6Wąwał) wśród typowo

górnowalanżyńskiego zespołu fauny amonitowej po raz pierwszy stwier- dzono występowanie gatunku Endemoceras noricum i(!R o e m.) uważa­

nego powszechnie za przewodni dla hoterywu dolnego.

2. Gatunek Dichotomites bidichotomus (L e y m.) uważany za cha- rakterystyczny dla walanżynu górnego Polski środlrowej przechodzi do hoterywu dolnego, gdzie tworzy niekiedy masowe nagromadzenia.

3. Powyższy fakt zdaje się wskazywać, że dla hoterywu dolnego niecki tomaszowskiej bliższy byłby, być może, pddział przyjęty w hote- rywie platformy rosyjskiej niż zachodnio-europejski pr-zyjęty dla hote- rywu Polski środkowej.

* *

W zakończeniu pdwyższego artykułu pragnę złożyć podziękowanie

prof. drowi E. !Passendorferowi i drowi J. Kutkowi za uprzejme wypo-

życzenie kolekcji amonitów zebranych przez 'J. Pruszkowskiego. Mgr A.

Raczyńskiej wdzięczny jestem za przedyskutowanie problemów straty- graficznych kredy dolnej, a drowi S. Markowi dziękuję za uprzejme

udostępnienie najnowszej literatury poświęconej endemocerasom i po- moc w oznaczaniu fauny.

Za·kład lZł6żiRud 2elam Instyturtu Geologicznego WaTSZa'W'll, ul. Rakowiecka 4

Nadesłano dniia 2d. września 1966 r.

PISMmNNICTWO

BA:UMBERGER E. 1(1900) - Fauna der untern Kreide im westschweizerischen Jura.

Die Ammonitiden der unteren Kreide im westschwe'izerischen Jura.

Soc. Pal. Suisse, Mem., 30, p. 29-Jl2. Ziirieh.

KllLIAN W. 01915) - Contribution a l'etude des faunes paleocretaoeous du sud-est de la France. Paris.

KOBYLECKI M. Cl'!ll48) - Kredowa niecka tomaszowska. BiuI. Państ. Inst. Geol., 41, p. 52-61. Warszawa,

KOKOSZYŃSKA B. (19~6) - Dolna kreda okolic Tomaszowa Mazowieckiego. BiuI.

:Inst. Geol., 113, p. 51-00. Warszawa.

LEWIŃSKiI J. (1932) - Das Neokom in Połen und seine paIaegeographische Bedeu- tung. GeoI. Rundsch. 23, p. 2518_2.715, nr 5. 'Berlin.

MAREK S. (;l9ó7) - Wstępne rozpoznanie dolnej kredy w obszarze Rogożna i Ozor- kowa. Kwart. geoI., l, p. 247-25e, nr 2. Warszawa.

644 Andrzej Witkowski

.MAREK S. ~1001) - Nowy pogląd na stratygrafię neokomu w Rogoźnie. Kwart.

geoI., 5, p. 3~, nr 2. Warszawa .

. MAREK S. 01963) - Szkic paleogeograf.iczno-stratygraficzny kredy dolnej na Niżu

Polskim. Kwart. geoI., 8, p. 282----l290, nr 2. Warszawa.

NIEYMAYR M., UH:UIG V. (1881) - Ueber Ammondtiden aus den Hilsbildungen Norddeutschland. Palaeontographica, 21. KasseI.

POżA!RYSKiI W. (1960) - Zarys stratygrafii i paleogeografii kredy na Niżu Pol- skim. Pr. Inst. GeoI., 30, cz. 2, p. 377--430. Warszawa.

PRUSZlKOWSK'I J. (1002) - Geologia okolic Smardzewic i Nagórzyc. Bib!. Wydz.

Geologii UW (maszynopis pracy magisterskiej). Warszawa

HAC2YŃSKA A. (196\1~ - stratygrafia osadów dolnokredowych okolic Sompolna.

Kwart. geoI., 5, p. 353-3'711, nr 2. Warszawa.

ROMAIN F. (.\19i318) - Les ammonites jurassiques et cretaces. Masson. Paris.

SE~ O. (,11950') - "Ober die Gliederung des ober und mi!ttel V'alendis im Nord- westdeutschland. Zs. Deuts. GeoI. Ges., 101, p. 'l,,s7f-J145. Hannover.

SZT·EJN J. 019517) - StratYgirafia mikropaleontologiczna dolnej kredy w Polsce

środkowej. Pr. Inst. GeoI., 22. Warszawa.

SZTEJN J. (1900) - stratygrafia mikropaleontologiczna dolnej kredy w Polsce, bez iKarpat. Kwart. geoi., 4, p. ~, nr 4. Warszawa.

1lliIERJMANN A. 1{ł96:ł) - Die .A.InIDonitengattung Endemoceras n.g. aus dem Unter- -Hautterivev:on iNordwest Europa. GeoI. Jb., 81, 'P. o34&---4l1i2. Hannover.

W1ITKOWSKJlI A. (100l} - Wstępne wyniki nowszych pnac wiertniczych prowadzo- nych w niecce tomaszowskiej. Prz. geol., 9, p. M1f-1244, nr 5. Warszawa.

WiITKOWSKll A. G1963) - Wyniki prac poszukiwawczych i kartujących prowad-zo- nych w roku 1'9iOO w niecce toml!szowskiej. Kwart. geoI., 7, p. 672t- 67'3, nr 4. Warszawa.

WITKOiWSIKI A. (w przygotowaniu do druku) - Budowa geologk:ma oraz pro- blemy sedymentacji i okruszcowania osadów kredy dolnej niecki tomaszowskiej.

rEPACHMOB n. ^A. (1962) -lOpcme H M'enOBLle OTnolKelOOl PyCCKOit UnaTcPoPMLI. Oqepm Per. reon. CCCP, BJdII. 5. MOCKBa

CA30HOB H. T. (1959) - CoBeID;aHHe DO CTpa~HH M:e3030itcKHX OTHO:lKeHHłt PyCCJ[oit llnaTIPOpMLI. CoB. reOJI., N2 6, CTp. 145-150. MocKBa.

CA30HOBA H. r, (1962) - YHHIPHI(Hp0BaHHaJl cxeMa CTpamrpalPHH HHlKHeMenOBLlX OTnO- JKeHIIR PyCCKOit UnaTIPOpMhl. B m.: PemelOOl Bcecoł03Horo COBeID;aHIIJl no yTO'l- HeHRK> YlIHIPHD;HpOBaHHoii: CXeMbI CTPamrpalPHH ~3030ii:CKRX OTnOlKeHH PyccKołłit IIrraTIPOpMhl, cTP. 55-67. rOCTOnTeXR3,l(aT. JIeBHBrpa,l(.

AB,UJKeit BIITKOBCKH

O B~ ENDEMOCERAS (LYTICOCERAS) NORICUM (ROEM.)

ID HIDl\HEME.JIOBLIX OTJIOXCE.IłIłH TOMAmoBCKo.ił MY JIL~I

Pe3łOMe

Bo BpeMR noneBLIX reOnOrH'lCCKHX HCCne,l(OBaHUii:, npOBO,ll;HMLIX B 1964 rom' B TOMamoBCKo:ll:

MY1Ib,l(e (ceBepO-3aDa,l(HOe Me3030łłcRoe 06paMJ!eHlle CBeRTOKIBHCKRX rop -IPHI". 1), ODRCaH B 06HalKeHHH y DOC. BOMBaJ! npOIPHnL HIIlKHeMenOBLIX (BILlIalDKImCKRX ~ roTepHBCKRx) OTno- zeHHłł.

Streszczenie

B 3TOM DpoellllJIe (ellHI'. 2, cnoA 6b) B TBJIH1:[HO BepXHeBanaIDKHHcKoM KOMDJIeKce aMMOmITOBOit ella)'HLl (Astieria bachelardi Sayn, A. cf. sayni Kilian, Bochianites neocomiensis (d'Orb), Leopoldia provincialis Say n, L. quadristriangulata Sayn, Polyptychites cf. scaJarinus Koen., Saynoceras verru-' cosum (d'Orb.) BDepBhIe OTMe'flleTClI H3JIK'1He BH)J;a Endemoceras noricum (Roe m.), C'lHTaeMOro:

BeeMH PYKOBO~~ei1 ellopMoA ,n:.rIlI HIDKHeroTepHBCKHX OTJIO)KeHldl: (Ta6Jl. I, ellHI'. 3-7). 3Ta 0 - xowca He JlBJ1lIeTCll CIJopa~KoA . .H. JIeBHHCKHM (1932), nepBhIM KCCJIe,IJ.OBaTeJIeM :noro paAoHa.:

,n:.rIlI OTJIO)KeHldl: HK)KHero Mena oKpecrxocreA TOMam:ys-Ma3oBe~oro npHBO,IJ.KTCJI BH)J; Neoco- mites cf. amblygonius Neymayr u. Uhlig, BCTpe'lalO~KAcJI TaK)Ke cpe,tOl BepXHeBaJIaIDKHHCKoit, ellaym,I • .H. ilpymxOBCKHM, 1I3Y'laK>~ 3TY TeppKTOpmo B nepKo,n; C 1961 no 1962 IT., ynOMH-, xaeTCJI (1962) 0 Heonpe,IJ.eJIKMbIX ellparMeHTaJI! aMMOHKTOB pO,Illl Neocomites Uhlig (1905), pa-:

cnpocrpaHeHBldX B OTnO)KeHKJIX BaJIaH)KKHa, KOTOPbre aBTOPOM C'.IllTIUOTCJI Endemoceras nori- cum (Roem.).

,l1;oIlOJImITeJThBldM BOnpOCOM JIBJIlIeTCJI ctpaTlITpaellH'lecKoe nOnO)KCHKe BH)J;a Dichotomites bidichotomus (Leym.), paCIJpOCTPaHeHHOro B MaCCOBOM KOJlH'leCTBe B CJIoe 5 y DOC. BOMBaJI, 3Ha'lllT BbIIIIe Endemoceras noricum (Roem.). B repMaHKK (0. CeiITD;, 1950) JI :QeHTPllJILBoit iloJlhIIIe (C. MapeK, 1961) BRA Dichotomites bidichtomus (Leym.) C'lHTaeTClI xapaKTepBLIM rom BepXHeBaJIaH)KKHClQIX OTJIO)KeHldl:, B TO BpeMll xaK Ha PyCCKO:it IIJIaTellopMe (H.

r.

1962) paCCMaTpKBaeTCJI KaK HK)KHerOTepHBCKall ellopMa.

B CTan.e BhICKa3b[BaeTClI MIIeHKe, 'ITO npaJlKJIbl[ee Beero npBHllTb JlJ.lBO~, cp;enallllLlA 3. JiaYM- 6eprepoM (1903), 'ITO 3TOT B~ nepeXO,ll;HT 113 BepXBerO B lIJDKHlI1t BaJIaH)KKH K B CBJI3K C 3TIIM Ire ,I:(OJl)KeB C'lHTaTbClI PYKOBO~A clloPMo:it,n:.rIll BepXHeBa,I:(aIDKHHCKKX oTJlo)KeBKil.

Andrzej WLTKOWSKI

ON THE SPECIES ENDEMOCERAS (LYTICOCERAS) NORICUM (R 0 E,M.) OF THE LOWER CRETACEOUS DEPOSITS FROM THE TOMASZOW TROUGH

Summary

During geologi<:al field works conducted in :1.'964 within the Tomasz6w trough (north-western margin of the Swi~tokrzyskie Mountains - Fig. 1) the present author described the Lower Cretaceous (Valanginian - Hauterivian) section while exa- mining an exposure at W~wal.

Amoog the representatives of the type Upper V>alanginian ammonite assemblage (Astieria bachelardi Say n, ^A. cf. ^{sayni iK} i 1 i an, Bochianites neocomiensis \(d' 0 r b.), Leopoldia provincialis Say n, L. quadristriangulata Say n, Polyptychitescf.· scala-' rinus K 0 en., Saynoceras verrucosum (d' 0 r b.), the species Endemoceras noricum (R () e m.) thought to be a guide form of the Lower Hauterivian, was for the first time found ,(FIg. 2) in this section (Table I, Fig. 3~7). This find w:as, however, not alone. J. Lewh'lskiOl9t32), the first scientist conducting his works in this area, cited from the Lower Cretaceous of the vicinities of Tomasz6w Mazowiecki the species Neocomites cl. amblygonius Ne y m ay r u. U h I i g also found among the fauna representatives of the Upper Valanginian. J. Prus'7Jkowski working within this region in 111961""""'11962 mentions (19612) several, not identified ammonite fragments of the genus Ntwcdmites U hI i g 1905, whi1ch are found in Valanginian deposits.

I have determined them as Endemoceras noricum !(R 0 em.).

646 Andrzej Witkowski

Stratigraphical position of the genus Dichotomites bidichotomus (L e y.m.), very abundantatWliIwo~ in the bed No. 5, i.e. above Endemoceras noricum(R 0 e .m.), constitutes an additional problem there. [n Germany (0. Seitz, 1000) and in Central Poland (S. Marek, 1'9611) the species Dichotomites bidichotomus (L e y m.) is thought to be characteristrc of the Upper. Vialanginian, whereas within .the Russian plat-

~orm (l. G. Sazanava, ,w62) it is referred to the Lower Hauteri'vian.

The present. author is of an opinion that acceptance of E. Braumbel'ger's con- clusion (tl900) maintaining that this species passes from Upper Valanginian to Lower Hautedvian and, in consequence of this, cannot be regarded as a guide form of the Upper Valangini'an, would be the best solution here.

TABLICA 'I Fig. 3--5. Endemoceras noricum (R 0 e mer)

Wielko~c naturalna, okaz z kolekcji ^A. Witkowskiego '(19166) Natural size; specimen from the collection of A. Witkowski (1006) Fig. 6, 7. Endemoceras noricum I{R 0 em e r)

Wie1ko~c naturalna, okaz z kolekcji A. W,it!kowskiego (1006) Natural size; specimen from the collection of A. WtitkowSki ([966)

Kwar.t. geol., nr 3, 1967 r. 'I'ABLICA 1

Fig. 3 Fig. 4

Fig. 6 Fig. 5

Fig. 7

Andrzej WITJKIOWlS'KI _ ^0, ga I!u~u Endemoceras (Lytncoceras) noricum (IR () em.) z Ikredy doLnej