Edukacja Międzykulturowa
Forum Glottodydaktyczne
Materiały z Konferencji Naukowej
Pod redakcją Anny Rabczuk
Pracownia Glottodydaktyki Kulturowej oraz
Centrum Języka Polskiego i Kultury Polskiej dla Cudzoziemców POLONICUM
Uniwersytetu Warszawskiego
Warszawa 2013
Wydano nakładem
Centrum Języka Polskiego i Kultury Polskiej dla Cudzoziemców POLONICUM Uniwersytetu Warszawskiego
Korekta:
Monika Kiersnowska
Recenzenci:
prof. dr hab. Jolanta Tambor dr hab. Piotr Garncarek
ISBN 978-83-923039-3-0
Spis treści
Wstęp ………..……….... 7
Teksty kultury
Anna Butcher, Tekst kultury jako narzędzie dydaktyczne (na podstawie podręcznika Bliżej Polski, cz. II). ……… 11 Katarzyna Kołak, Obok i zamiast podręcznika. Testy kulturowe na zajęciach JPJO …...……..……. 26 Lesia Korol, Iryna Szewczyk, ...Kiedy obejrzałem każdy kamień Lwowa... Obecność kultury w nau- czaniu języka (letnie praktyki studentów polonistyki lwowskiej) ….…..…...………..…….. 43 Jerzy Kowalewski, Wykorzystywanie doświadczeń edukacji międzykulturowej i interkulturowej w glottodydaktyce polonistycznej ………..……….……….……….. 52 Anna Trębska-Kerntopf, Jacek Brzeziński, Praca z tekstami XX- wiecznych mistrzów polszczyzny jako przykład konstruktywistycznej kultury uczenia w glottodydaktyce polonistycznej w CJKP UMCS………..…………66 Natalia Tsai, Techniki pracy z poezją na zajęciach językowych ……….…….…. 83
Poprawność językowa
Ałła Krawczuk, Co i jak myślą o polszczyźnie jej ukraińscy użytkownicy (na podstawie badań nad świadomością normatywną studentów polonistyki lwowskiej) ………...… 95 Barbara Kryżan-Stanojević, Filologia w bolońskim wydaniu – codzienność zagranicznych polonistyk
………..117 Julia Sahata, Świadomość normy frazeologicznej w zakresie związków zawierających nazwy zwierząt (na przykładzie ankiety przeprowadzonej wśród studentów polonistyki lwowskiej oraz uczelni pol- skich) ………..………. 129 Aneta Strzelecka, Regionalizmy na lektoracie języka polskiego jako obcego. Prezentacja ćwiczeń po- święconych łodzianizmom ………... 146 Emilia Sztabnicka-Gradowska, Przykłady wykorzystania gier i zabaw multimedialnych w nauczaniu cudzoziemców polskiej grzeczności językowej ……… 155
Dydaktyka
Małgorzata Banach, Czy studenci włoscy uczą się z pasją języka polskiego? O specyfice nauczania
języka obcego studentów włoskojęzycznych – wybrane problemy………..….167
Janusz Bomanowski, Elementy wiedzy o Polsce w nauczaniu JPJO dla początkujących …………. 176
Małgorzata Grys, Wolfgang Zehetbauer, Liliana Madelska, Tak się nie mówi – o poprawianiu błędów w wypowiedziach ustnych……….……….. 185
Katarzyna Jóźwik, Studium przypadku (case study) w nauczaniu JPJO……… 197
Agnieszka Krzysztofowicz, Uczenie uczenia się podczas lektoratu ………...….. 208
Katarzyna Kuś, Kompetencja metaforyczna a nabywanie języka obcego ………...…... 215
Anna Mijas, Sposoby wykorzystania polskiej reklamy w procesie glottodydaktycznym – propozycje ćwiczeń……….………..……….. 226
Joanna Prędota, Napisz do mnie chociaż krótki list – metody doskonalenia umiejętności pisania w JPJO……….………..……….. 241
Anna Rabczuk, Chodź opowiem Ci bajeczkę – obrazowe przedstawienie funkcji przypadków ……. 252
Marta Skura, Magdalena Stasieczek-Górna, Tandemowe nauczanie języków obcych – doświadczenia, wnioski i przykłady zadań. ……….……...……… 266
Iwona Słaby-Góral, Czas przypadka w języku polskim, czyli próba wyjaśnienia polisemii wybranych przyimków ……….………..……..….. 277
Agnieszka Stryjecka, Jak śliwka w kompot - przyimki łączące się z dwoma przypadkami w nauczaniu studentów włoskich. ……….………...……… 293
Aleksandra Święcka, Ćwiczenia wspomagające aparat artykulacyjny w nauczaniu języka polskiego jako obcego……….……….…… 304
Kinga Wawrzyniak, Proces kształcenia przyszłych tłumaczy – problemy, perspektywy, propozycje zmian (na przykładzie studiów polonistycznych w Bratysławie) ……….……...…… 312
Agnieszka Wronowska, Małgorzata Malinowska, Gry i zabawy jako narzędzie pracy na zajęciach indywidualnych z dorosłymi……….……… 326
Justyna Zych, Forma quizu w nauczaniu języka polskiego jako obcego na poziomie początkują- cym……….………... 333
Nowe media w nauczaniu Olga Bambrowicz, Jak uczyć języka polskiego na odległość (na przykładzie platformy Esprit tworzo- nej i wykorzystywanej na uniwersytecie Stendhala w Grenoble)? ………. 342
Danuta Gałyga, Wykorzystanie nowych mediów w nauczaniu fonetyki obcokrajowców na przykładzie przygotowywanego multimedialnego zbioru ćwiczeń. ……….………... 354
Marlena Olechowska, E-learning jako narzędzie w nauczaniu JPJO? ……….….… 372
Agnieszka Pabiańczyk, Blended learning, czyli nauczanie mieszane wykorzystywane w nauczaniu języka polskiego jako obcego……….………..……… 382
Aspekty psychologiczne w glottodydaktyce
Sylwia Barnett, Porozumienie bez przemocy w zadaniowym podejściu do nauczania języka polskiego jako obcego……….……….… 393 Emilia Danowska-Florczyk, Piotr Mostowski, Więcej niż tysiąc słów – o komunikacji niewerbalnej w glottodydaktyce……….………...… 402
Anna Maria Kola, Płeć w nauczaniu języka polskiego jako obcego……….……..… 412 Kamila Kubacka, Komunikacja niewerbalna cudzoziemców uczących się języka polskiego jako obce- go. Wyrażanie niepewności, wątpliwości, niewiedzy lub niezrozumienia………... 426 Joanna Pitura, Specyfika motywacji dorosłych uchodźców i repatriantów do nauki języka polskgo………...……….. 438 Joanna Zawadka, Uczeń z dysleksją na lektoracie języka polskiego jako obcego………... 455
Podręczniki
Kamila Dembińska, Agnieszka Małyska, START 2 najnowszy podręcznik do nauki języka polskiego na poziomie A1……….……… 463 Anna Stelmach, Iwona Stempek, Polski. Krok po kroku……….……….………...… 477
WSTĘP
Już w drugiej połowie XIX wieku Antoni Czechow przekonywał, że: „Bez znajomości języków obcych człowiek czuje się gorzej niż bez paszportu”. W obecnym świecie, przyrów- nywanym chętnie do globalnej wioski, odległości już dawno przestały przerażać swoim fi- zycznym wymiarem. Potrzeba posiadania dokumentów uprawniających do przekraczania gra- nic oraz ilość formalności z tym związanych jest dużo mniejsza niż za życia pisarza. Pokony- wanie kolejnych barier czasowo-przestrzennych przez media elektroniczne nie zwalnia nas z nauki języków obcych, a jedynie ją ułatwia, stymuluje i zwielokrotnia motywacje. Co więcej, łatwy i powszechny dostęp do komunikacji masowej niemal zobowiązuje, a może po prostu zachęca, do akwizycji kolejnych języków.
Glottodydaktyka polonistyczna jest dyscypliną relatywnie młodą, jeśli porównywać ją z opracowaniami naukowymi dotyczącymi np. metodyki języka angielskiego, cieszącą się rosnącym zainteresowaniem. Jak mawiał nieodżałowany, wybitny polonista, Donald Pirie, inicjator założenia Stowarzyszenia „Bristol”, polscy lektorzy nie powinni dać się zwieść po- kusie przenoszenia technik nauczania języka pozycyjnego, jakim jest angielski, na nasz grunt.
Stąd orientacja w dokonaniach rodzimej glottodydaktyki, śledzenie publikacji starszych kole- gów jest szczególnie ważne w pracy młodego lektora. Publikacje naukowe pojawiały się już w latach 80. XX wieku, a kolejne dwie dekady obfitowały w badania, konferencje, nowe pod- ręczniki i projekty.
W marcu 2012 roku w Centrum „Polonicum” Uniwersytetu Warszawskiego w ramach działalności Pracowni Glottodydaktyki Kulturowej odbyła się międzynarodowa konferencja naukowa zatytułowana Edukacja Międzykulturowa – Forum Glottodydaktyczne. Głównym celem tego przedsięwzięcia była popularyzacja interdyscyplinarnego spojrzenia na nauczanie języka polskiego jako obcego, a także integracja różnych (również pozaakademickich) środo- wisk zajmujących się nauczaniem cudzoziemców. Zaproszeni referenci reprezentowali nie tylko instytucje ściśle naukowe, ale także szkoły prywatne i fundacje. Znaczącą grupę prele- gentów tworzyli samodzielni nauczyciele oraz absolwenci specjalizacji glottodydaktycznej, którzy nie identyfikowali się z żadną konkretną placówką. Taka różnorodność prelegentów okazała się świetnym połączeniem wiedzy, praktyki i kreatywności, opartych z jednej strony na innowacyjności, otwarciu na nowe metody nauczania, z drugiej zaś na gruntownej znajo-
mości tematu, czerpaniu z obcych glottodydaktyk. Spotkanie sprzyjało wymianie spostrzeżeń
z zakresu: lingwistyki stosowanej, psycholingwistyki, psychologii, socjologii, kulturoznaw- stwa, dydaktyki, poprawności językowej, literatury, nowych mediów w nauczaniu, edukacji międzykulturowej, a także standaryzacji treści nauczania. Forum stało się okazją dla debiutów naukowych, umożliwiło uczestnikom spotkanie z wybitnymi specjalistami. Zastanawialiśmy się nad zmiennymi potrzebami studentów JPJO, szukaliśmy odpowiedzi na nie, prezentując konkretne propozycje dydaktyczne i strategiczne. Wymienialiśmy się obserwacjami dotyczą- cymi problemów kulturowych i językowych, z którymi może spotkać się lektor, pracując z przedstawicielami różnych państw czy religii. Charakter Forum był w zamyśle praktyczny, stąd najwięcej wystąpień dotykało zagadnień metodycznych. Szanując dotychczasowe roz- wiązania, wskazywaliśmy miejsca dla nowatorskich technik (zarówno dydaktycznych, jak i związanych z bogactwem mediów, którymi może posługiwać się nauczyciel). Spotkanie miało na celu zainicjowanie dyskusji nad tym, czego uczyć cudzoziemców i jak to robić sku- tecznie, by glottodydaktyka polonistyczna rozwijała się na miarę coraz większego zaintereso- wania językiem polskim jako obcym, jak i faktu, iż nauczamy go w XXI wieku.
Idea Forum spotkała się z dużym zainteresowaniem i ciepłym przyjęciem wśród glotto- dydaktyków. Chęć wystąpienia z referatem zgłosiło 55 osób z 9 państw (Polska, Francja, Au- stria, Ukraina, Bułgaria, Węgry, Chorwacja, Włochy, Słowacja). Są to osoby reprezentujące poszczególne jednostki akademickie (uniwersytety w: Bratysławie, Zagrzebiu, Wiedniu, Rzymie, Grenoble, Sofii, ELTE w Budapeszcie, Lwowie, Uniwersytet Przykarpacki, z pol- skich placówek naukowych zaś uniwersytety: w Toruniu, Jagielloński, Wrocławski, Śląski, Łódzki, Marii Curie-Skłodowskiej, Warszawski), a także szkoły prywatne (Akademia Języka Polskiego w Wiedniu, Klub Dialogu z Warszawy, Fundacja Rozwoju Oprócz Granic, Polska Akcja Humanitarna, GLOSSA z Krakowa, Edu&More z Warszawy, Lingua Mundi) i samo- dzielni dydaktycy. Wygłoszono 45 referatów, z czego w niniejszej publikacji znalazło się po- kłosie w postaci 39 artykułów pokonferencyjnych, podzielonych na sześć kategorii. W ramach każdej z nich teksty umieszczono w porządku alfabetycznym nazwisk ich autorów. Forum otworzył panel krakowski, a więc wystąpienia glottodydaktyków: Anny Seretny, Ewy Lipiń- skiej, Agnieszki Rabiej i Przemysława Turka poświęcone standaryzacji wszystkich sprawno- ści językowych na poziomach nauczania od A1 do C2. W tomie nie umieszczono streszczenia z wykładu, gdyż był on zwiastunem wydanej niedawno książki (Programy nauczania języka polskiego jako obcego: poziomy A1-C2, praca zbiorowa pod red. Iwony Janowskiej, Kraków 2011) poświęconej szczegółowo temu zagadnieniu.
Uczestnicy Forum podkreślali, że formuła spotkania pozowliła na poruszenie wielu waż- nych tematów, które zwykle są pomijane lub umykają na tradycyjnych konferencjach nauko- wych poświęconych glottodydaktyce. Zauważali też i współtworzyli miłą atmosferę. Chwalili pomysłowość i innowacyjność. Przedsięwzięcie to nie przebiegłoby w takim charakterze, gdyby nie sami Uczestnicy, a także ogromna pomoc i rady ze strony Pracowników Poloni- cum, którym składam w tym miejscu serdeczne podziękowania. Szczególnie dziękuję za wsparcie, otwartość na wszelkie pomysły, dyspozycyjność, inspirację, dyskusje i opiekę (również duchową) doktorowi habilitowanemu Piotrowi Garncarkowi, moim Rodzicom i Przyjaciołom. Zapraszam do lektury!
Anna Rabczuk
TEKSTY KULTURY
Anna Butcher
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin
TEKST KULTURY JAKO NARZĘDZIE DYDAKTYCZNE (NA PODSTAWIE PODRĘCZNIKA BLIŻEJ POLSKI, CZ.II1)
W Centrum Języka i Kultury Polskiej UMCS w Lublinie od ponad 20 lat prowadzone są roczne kursy przygotowawcze do studiów w Polsce, przeznaczone dla Polonii ze Wschodu. Zdecydowana większość słuchaczy to stypendyści Rządu RP zakwalifikowani na studia na kierunkach humani- stycznych (m.in. filologia polska, historia, kulturoznawstwo, europeistyka i stosunki międzynaro- dowe). Program rocznego kursu obejmuje lektorat języka polskiego oraz przedmioty kierunkowe zgodne z profilem przyszłych studiów, tj. historię literatury polskiej, historię Polski, naukę o języ- ku. Dodatkowo, w ramach lektoratu, prowadzone są również zajęcia z wiedzy o Polsce i jej kultu- rze.
Głównym celem takiego programu jest zlikwidowanie różnic między cudzoziemcami a absol- wentami polskich szkół średnich w zakresie wiedzy o kulturze, ale także w obszarze linguakultury, czyli w „językowym obrazie wartości, symboli, sensów charakterystycznych dla danego obszaru kulturowego”2. Wprowadzanie wiedzy o kulturze, a ściślej o tzw. kulturze wysokiej w CJKP odby- wa się zatem w znacznie szerszym zakresie, niż zakładają to standardy certyfikacji języka polskiego jako obcego3 i nie jest w żadnym razie alternatywą dla socjokultury oraz kultury popularnej, stale obecnych na lektoracie. Zajęcia z tego przedmiotu prowadzone są w grupach na poziomach B2, C1 i C2 i nie polegają jedynie na przekazywaniu wiedzy. Uczą obcowania zarówno z kultura polską, jak i uwrażliwiają na kultury obce w ogóle. Wykorzystując teksty kulturowe, uczymy języka, ćwi- cząc z ich pomocą wszystkie sprawności językowe.
Realizując przyjęty program, lektorzy CJKP odczuwali dotkliwy brak pomocy dydaktycznych.
W odpowiedzi na zapotrzebowanie powstał podręcznik Bliżej Polski. Wiedza o Polsce i jej kultu- rze, cz I, obejmujący rozdziały: Polska (ogólne wiadomości o kraju i jego historii oraz wybranych miastach – Krakowie, Warszawie i Lublinie), Symbole narodowe (godło, flaga, hymn, język pol-
1 Guziuk-Świca B., A. Butcher A, 2011.
2 Zarzycka G., 2004, s. 438.
3 Jelonkiewicz M., 2001, s. 504-506.
ski), Nauka polska (Akademia Krakowska, Mikołaj Kopernik, Maria Curie-Skłodowska, Leszek Kołakowski, Aleksander Wolszczan). Ze względu na bardzo długi cykl wydawniczy podręcznik już w momencie wydania był przestarzały w stosunku do rozwijającej się wtedy bardzo dynamicznie metodyki nauczania kultury. Jednak pomimo tego że reprezentował głównie podejście faktograficz- ne, okazał się przydatny przede wszystkim jako źródło ciekawych tekstów. Autorki, planując napi- sanie części II, postawiły sobie za cel przygotowanie podręcznika komunikacyjnego, w którym znajdą się nie tylko ciekawe i różnorodne teksty, ale także oparte na nich ćwiczenia na rozumienie tekstu pisanego i mówionego, zadania z mówienia i pisania oraz ćwiczenia gramatyczne i leksykal- ne. Powstał zatem podręcznik integrujący nauczanie wiedzy o kulturze z praktyczną nauką języka, rozwijający zarówno kompetencję kulturową, jak i językową.
Jesienią 2011 roku ukazał się drukiem podręcznik Bliżej Polski. Wiedza o Polsce i jej kulturze, cz. II poświęcony malarstwu, filmowi i muzyce. Podręcznik przeznaczony jest dla poziomów C1 i C2 i może służyć nie tylko nauczaniu kultury. Może być wykorzystywany jako podręcznik do nauczania języka polskiego jako obcego na poziomie zaawansowanym. Zawiera wyłącznie teksty autentyczne – ciekawe, dobrze napisane, które mogą stanowić wyzwanie dla cudzoziemców, którzy już dobrze znają język i odczuwają pewien niedosyt, pracując z tekstami o tematyce ogólnej.
Tekst kultury traktowany jest w podręczniku jako narzędzie dydaktyczne, które oprócz dostar- czania informacji, służy kształceniu poszczególnych sprawności. Należy podkreślić, że zdecydowa- na większość zamieszczonych w książce tekstów to jednocześnie – w całości lub we fragmentach – ćwiczenia językowe.
1. Poprawność gramatyczna
Możemy założyć, że cudzoziemiec na poziomie C1 i C2 zna już system gramatyczny języka polskiego i to, czego teraz potrzebuje to powtórzenie trudniejszych kategorii (np. imiesłowy, formy i rekcja trudniejszych bądź rzadszych czasowników) oraz doskonalenie budowania struktur skła- dniowych.
Oto przykład ćwiczenia na tworzenie form różnych imiesłowów, którego tekst jest jednocze- śnie fragmentem opisu obrazu Jacka Malczewskiego4.
W jednej z najbardziej __znanych_ 1 (znać) kompozycji – Thanatos I z 1898 roku – w mroku nocy ………2 (rozpraszać) poświatą księżyca, przed polskim,
4 Wszystkie przykłady ćwiczeń za: Guziuk-Świca B., Butcher A., dz. cyt.
szlacheckim dworem przystanęła półnaga, posągowa kobieca postać z podwójną parą skrzydeł, ………..3 (ostrzyć) kosę. Od dworu z białym gankiem,
……….4. (połyskiwać) światłami w oknach, podąża w jej stronę
……….5. (pochylić) wiekiem starzec. Psy nie towarzyszą swemu panu i ……….6. (węszyć) niespokojnie, skupiają się blisko drzwi domu.
Wszystko ………..7 (utrzymać) jest w barwach metali, chłodnych błękit- no-fioletowych odcieniach, ………8 (stonować) zieleniach i szaroziemi- stych tonach. Tylko biel na skrzydłach Thanatos i frontonie domu jest tu kolorem
………..9 (wyróżnić). Te białe elementy obrazu kojarzą się ze sobą jak próg między życiem a śmiercią.
We fragmencie życiorysu Jana Matejki pojawiają się czasowniki dość rzadko spotykane w tek- stach o tematyce ogólnej.
Proszę wstawić do tekstu podane niżej czasowniki:
wytykać, zadziwiać, borykać się, przyświecać, trapić, przytłaczać, wywrzeć
Jan Matejko ……….. z różnymi problemami życiowymi. Najbardziej
……….. go kłopoty związane z chorobą psychiczną żony Teodory i wy- chowaniem dzieci. Te zmartwienia ……… artystę i odbijały się nie- korzystnie na jego zdrowiu. Chociaż w wieku 50 lat wyglądał jak schorowany starzec,
………. swoją aktywnością i inwencją twórczą. W pracy artystycz- nej i działalności publicznej ……… mu niezmiennie idea służby ojczyźnie. Chociaż w jej realizacji ……… mu różne, niekiedy słuszne błędy, całość dorobku Jana Matejki ……….. ogromny wpływ na kształt polskiej kultury i mentalność Polaków.
Inny typ ćwiczenia łączy tworzenie form czasownikowych z utrwalaniem rekcji, jak ma to miej- sce w poniższym fragmencie tekstu o Karolu Szymanowskim.
Przykład: Obchody roku Szymanowskiego (obfitować – ważne wydarzenia artystyczne) obfitowały w ważne wydarzenia artystyczne.
1. Współcześni architekci stosujący zasady eklektyzmu czasem (wpaść – pułapka)
………. złego smaku.
2. Artysta awangardowy zwykle świadomie (narażać się – niezrozumienie – współcześni)
………
3. Nastroje ludowe, które K. Szymanowski (zawrzeć – utwór)
……….
Stabat Mater, stanowią jeden z najważniejszych walorów tego dzieła.
4. Męczące trasy koncertowe odbywane w latach trzydziestych XX w. (odbić się – zdrowie – kompozytor)
………
5. Obchody 70. rocznicy śmierci Karola Szymanowskiego w 2007 roku (stać – znak)
……… popularyzacji całości dorobku kompozytora.
Pojawiają się również w podręczniku ćwiczenia łączące umiejętność tworzenia odpowiednich form z umiejętnością budowania konstrukcji składniowych.
Proszę sformułować cechy postimpresjonizmu, przekształcając zdania zaznaczone w tekście według podanego wzoru.
Postimpresjonizm to termin obejmujący rozmaite zjawiska sztuki wyrosłe na glebie impre- sjonizmu, a występujące mniej więcej w latach 1886–1910. Zainicjowali go artyści, którzy pod koniec XIX wieku porzucili impresjonizm, by malować nie tylko to, co widzą, lecz tak- że to, co czują 0. Starali się uwolnić obraz od naśladownictwa natury 1, czyli koncepcji
„mimesis” i stworzyć malarstwo o nowych wartościach 2. Kontynuowali, odziedziczone po impresjonizmie, kolorystyczne poszukiwania 3,
ale jednocześnie dążyli do przezwyciężenia wrażeniowości 4. Wprowadzili przejrzystą kompozycję, wydobyli linię tworzącą wyraźne granice poszczególnych plam barwnych 5, a także nadali obrazom symboliczną lub aluzyjną treść 6.
• Malowanie nie tylko tego co się widzi, ale także tego co się czuje.
• Uwolnienie ………
• Stworzenie ……….
• Kontynuacja ………...
• ………
• Dążenie do ………
• Wydobycie ………
• ………
• Nadanie ………. ………...
Wykonując to ćwiczenie, student nie tylko powtarza tworzenie i użycie rzeczowników odcza- sownikowych, ale jednocześnie poznaje założenia postimpresjonizmu w sztuce.
2. Słowotwórstwo
Kształcenie językowe na poziomie zaawansowanym to również czas utrwalania znajomości ka- tegorii słowotwórczych, doskonalenia umiejętności samodzielnego tworzenia różnych formacji.
Oto przykład wykorzystania tekstu na temat malarstwa jako ćwiczenia na tworzenie przymiot- ników:
Rzeczowniki podane w nawiasach proszę przekształcić na przymiotniki i w odpo- wiedniej formie wstawić do zdań.
Wątek ……….. (martyrologia) w twórczości Jacka Malczew- skiego dotyczy losu polskich zesłańców „w ………. (Syberia) piekle”.
Kompozycja Melancholii ma charakter ……….. (monument) i ……….. (wizjoner).
……….. (posąg) postać ……… (kobieta) na obrazie Thanatos I została skontrastowana ze ……… (starzec) sylwetką mężczyzny.
……….. (demon) kobiety należały do ulubionych postaci Mal- czewskiego.
Podręcznik zawiera liczne ćwiczenia słowotwórcze w formie tabel. Oto przykład z rozdziału o Witkacym:
Nazwa abstrakcyjna (co?)
Nazwa osobowa (kto?) Nazwa cechy (jaki?)
0. nowatorstwo nowator nowatorski
1. proroczy
2. wariat
3. genialny
4. prowokacja
5. dziwak
6. prekursor
7. świństwo
8. awangardowy
9. komik
10. estetyczny
Tego typu zadania pozwalają na utrwalanie z jednej strony formacji słowotwórczych, z drugiej zaś na poznawanie terminologii związanej z kulturą.
3. Leksyka i frazeologia
Praca z tekstami kulturowymi stanowi również wspaniałą okazję do poszerzania zasobu leksyki i frazeologii. Każdy, kto osiągnął w nauce języka obcego poziom zaawansowany, musiał zdać sobie w pewnym momencie sprawę z tego, jak niewiele poznaje nowych wyrazów. W podręczniku Bliżej Polski znalazło się więc wiele ćwiczeń leksykalnych, takich jak przede wszystkim definiowanie wyrazów, dobieranie lub wyszukiwanie synonimów i antonimów, grupowanie wyrazów według określonych kryteriów. Ponadto teksty kulturowe umożliwiają poznawanie i ćwiczenie kolokacji, a także wychwytywanie odcieni znaczeniowych, metaforycznych użyć wyrazów oraz archaizmów.
Pokazujemy tutaj przykład ćwiczenia nieco mniej typowego, w którym synonim podanego wy- razu należy wybrać spośród trzech słów, na podstawie kontekstu, w jakim wystąpiły w tekście.
I II
1. błogosławiony święty, zbawienny, rozsławiony 2. ewentualny możliwy, przewidywany, oczekiwany 3. kolosalny pokaźny, spory, ogromny
4. natrętny uporczywy, natarczywy, uparty 5. niejednokrotnie dwukrotnie, parokrotnie, wielokrotnie 6. niezmiernie bardzo, dość, wyjątkowo
7. olśnienie objawienie, oświetlenie, błyszczenie
8. smętek smutek, zmartwienie, rozpacz 9. ustawiczny stabilny, ciągły, częsty
10. zamożny ubogi, biedny, majętny
11. zestrój połączenie, złączenie, przyłączenie 12. żarliwy gorący, rozpalony, rozżarzony
A oto jeden z wykorzystywanych w książce typów ćwiczenia na synonimię i antonimię.
Korzystając z objaśnień do tekstu, proszę podać synonimy przymiotników umiesz- czonych w pierwszej kolumnie, a następnie dobrać do nich odpowiednie antonimy spośród wyrazów zamieszczonych pod tabelą:
Wyrazy z tekstu Synonimy Antonimy
absurdalny niedorzeczny, nonsensowny sensowny
bezapelacyjny nieodwołalny ---
ekspansywny agresywny, gwałtowny nieagresywny
kontemplacyjny medytacyjny --- matowy --- błyszczący
subtelny delikatny brutalny
swoisty typowy, charakterystyczny nietypowy
wyciszony spokojny, łagodny ekspansywny
wyrafinowany wyszukany, wykwintny prosty, niewyszukany
wytworny elegancki nieelegancki
zamglony niewyraźny wyraźny
zgrzebny nieefektowny nieefektowny
prosty, nieagresywny, wytworny, brutalny, sensowny, nieelegancki, błyszczący, wyraźny, eks- pansywny, nietypowy
W podręczniku przeznaczonym dla poziomu zaawansowanego nie mogło zabraknąć frazeolo- gii:
Podkreślone fragmenty zdań proszę zastąpić związkami frazeologicznymi umieszczo- nymi w ramce.
na sucho, z przymrużeniem oka, do reszty, z górnej półki, na gruncie, żywcem wyjęty
1. Polonez z Pana Tadeusza zawojował całkowicie bale studniówkowe i właśnie od niego młodzież zaczyna co roku tradycyjną zabawę.
2. Wśród twórców zajmujących się muzyką filmową jest wielu profesjonalnych kompozy- torów odnoszących jednocześnie sukcesy w dziedzinie muzyki poważnej.
3. Krytycy muzyczni z reguły wypowiadają się o muzyce filmowej nieco ironicznie.
4. Chociaż Zbigniew Preisner nie ukończył studiów muzycznych, jest zaliczany do grona kompozytorów muzyki filmowej wysokiej klasy.
5. Utwór W. Kilara Pieśń o Małym Rycerzu, poświęcony XVII-wiecznemu bohaterowi powieści H. Sienkiewicza, został bez żadnych zmian wyjęty z czołówki filmu Jerzego Hoffmana Przygody pana Michała i stał się hymnem kibiców siatkówki.
Należy podkreślić, że leksyka zawarta w podręczniku jest trudna i wymaga odpowiednich, kon- tekstowych objaśnień. Każda z trzech głównych części zakończona jest rozdziałem zawierającym podstawowe dla malarstwa, muzyki i filmu słownictwo tematyczne, utrwalane w odpowiednich ćwiczeniach, np.:
Proszę utworzyć nazwy instrumentalistów.
Typy instrumentów Nazwy instrumentów Nazwy instrumentalistów
klawiszowe fortepian
pianino akordeon klawesyn
pianista, pianistka pianista, pianistka
smyczkowe skrzypce
altówka wiolonczela kontrabas
Strunowe gitara
harfa mandolina
dęte trąbka
flet saksofon klarnet obój
perkusyjne perkusja
ksylofon
I. Proszę połączyć terminy z kolumny A z odpowiednimi określeniami z kolumny B.
A B
1 film fabularny a Pojedyncza klatka błony filmowej bądź fotograficznej; najmniejsza jednostka sta- tyczna filmu.
2 film dokumentalny b Film, którego czas projekcji nie przekracza 30–60 minut.
3 film animowany c Odcinek taśmy filmowej z obrazem filmo- wanym, zawarty między najbliższymi połą- czeniami montażowymi.
4 film krótkometrażowy d Film realizowany w celach edukacyjnych.
5 film oświatowy e Przedmiot potrzebny na planie filmowym, związany z akcją filmu.
6 kadr f Film aktorski, opowiada o fikcyjnych wy-
darzeniach.
7 ujęcie g Niewielka rola o małym znaczeniu.
8 plan filmowy h Tworzony techniką zdjęć, rejestrujących kolejne fazy ruchu.
9 rekwizyt i Miejsce, w którym wykonuje się zdjęcia do filmu.
10 epizod j Przedstawia fakty, występują w nim auten- tyczne postaci.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
f
4. Rozumienie tekstu pisanego
Kształcenie tej sprawności na tekstach o tematyce kulturowej wydaje się zabiegiem najbardziej oczywistym. W podręczniku znalazły się więc liczne ćwiczenia typu prawda / fałsz, wiele zadań wymagających wyboru opartego na rozumieniu szczegółowym i selektywnym. Istotne miejsce zaję- ły zadania, w których należało odtworzyć strukturę tekstu. Wykorzystano do tego głównie opisy obrazów oraz streszczenia filmów. Oto przykład:
Proszę w poniższych tekstach ustawić zdania we właściwej kolejności tak, aby po- wstały krótkie streszczenia filmów Romana Polańskiego:
Dziecko Rosemary
a……. Wkrótce poznają sąsiadów, państwa Castevetów, którzy wydają się być niezwykle mili i dobroduszni.
b……. Po długiej i meczącej ciąży rodzi dziecko, które rzekomo umiera.
c……. Rosemary i Guy niedługo po ślubie wynajmują mieszkanie w mieszczańskiej kamienicy Bramford o niepokojącej historii (podobno niegdyś była zamieszkiwana przez czarowników) i zaczynają się urządzać.
d……..Jednak ich dziwne zachowanie, a przede wszystkim wpływ, jaki wywierają na Guya, zaczyna bardzo niepokoić Rosemary.
e……. W końcowej scenie filmu matka tuli synka w ramionach, mimo że „ma oczy swo- jego ojca”.
f…… Wreszcie Rosemary zachodzi w ciążę, jak jej się wydaje – z diabłem, który ją zgwałcił.
g – 1 Akcja filmu toczy się w Nowym Jorku na przełomie 1965 i 1966 roku.
h…… Rosemary nie wierzy w to i tajemnym przejściem przedostaje się do mieszkania Ca- stevetów, gdzie w czarnej kołysce, w otoczeniu czcicieli diabła, odnajduje dziecko.
i…… Zaczyna podejrzewać, że stała się obiektem spisku sąsiadów i męża, którzy wybrali ją na matkę Antychrysta.
Liczne teksty w książce występują w postaci „nieuporządkowanej” – zmieniono w nich kolejność akapitów lub usunięto określone fragmenty. Wiele tekstów zawiera luki leksy- kalne, które trzeba uzupełnić.
Władysław Podkowiński Szał uniesień
Czytając tekst, proszę wybrać jeden z trzech wyrazów, który jest najbardziej zgodny z kontekstem.
Koniec roku 1891 obfituje w życiu artysty w perypetie / wydarzenia / przypadki 0 miłosne i towarzyskie. Przypuszcza się, że nieszczęśliwa miłość, która spowodowała zniechęcenie / zdenerwowanie / załamanie 1 psychiczne malarza, a podobno także przyczyniła się do jego śmierci, nie pozostała bez wpływu i na jego twórczość. Od tego czasu bowiem, koło / obok / blisko 2 impresjonistycznych pejzaży, maluje Podkowiński obrazy o treści fantastyczno- symbolicznej.
Większość prezentowanych w podręczniku tekstów stanowi jednocześnie ćwiczenia kształcące rozumienie tekstu pisanego.
5. Rozumienie ze słuchu
W Bliżej Polski teksty kultury posłużyły również jako materiał do kształcenia sprawności ro- zumienia ze słuchu. Wykorzystane zostały teksty pieśni omawianych kompozytorów oraz piosenki Jacka Kaczmarskiego i Przemysława Gintrowskiego z cyklu Muzeum. Oprócz ćwiczeń polegają- cych na uzupełnianiu tekstów utworów muzycznych zastosowano także m.in. porządkowanie tek- stu, poprawianie błędów oraz wstawianie usuniętych fragmentów.
Oto przykłady:
Proszę wysłuchać pieśni Prząśniczka S.Moniuszki i odpowiednio przestawić fragmenty tekstu zaznaczone kursywą.
słowa: J. Czeczot
U prząśniczki siedzą jak anioł dzieweczki, przędą sobie przędą jedwabne niteczki.
Kręć się kręć wrzeciono! Wić się tobie wić!
Ta pamięta lepiej, czyja dłuższa nić.
Gładko idzie przędza, wesoło dziewczynie, pamiętała trzy dni o wiernym chłopczynie.
Kręć się kręć wrzeciono! Wić się tobie wić!
Ta pamięta lepiej, czyja dłuższa nić.
Inny się młodzieniec podsuwa z ubocza i innemu rada dziewczyna ochocza.
Kręć się kręć wrzeciono! Wić się tobie wić!
Ta pamięta lepiej, czyja dłuższa nić.
Poszedł do Królewca młodzieniec z wiciną, łzami się zalewał, żegnając z dziewczyną.
Kręć się kręć wrzeciono!
Prysła wątła nić...
Wstydem dziewczę płonie, wstydź się, dziewczę, wstydź!
Fragmenty usunięte z tekstu pieśni proszę wstawić we właściwych miejscach.
Wigilia na Syberii
Jacek Kaczmarski, Przemysław Gintrowski
Zasyczał w zimnej ciszy samowar. A. „Długo się czeka na niego,”
Ukrop nalewam w szklanki.
Przy wigilijnym stole bez słowa B. „Talerz podstawiam, by nie uronić Świętują polscy zesłańcy. Tego czym życie się słodzi.”
1. ___________
Płomieniem ciemnym świeca się kopci, C. „Jutro przyjdzie Zbawiciel.”
Słowem – wszystko jak w domu.
D. „Na ścianach mroźny osad wilgoci,
„Słyszę z nieba muzykę i anielskie pieśni. Obrus podszyty słomą.”
2. ____________
Nie chce rozum pojąć tego, E. „Nie, nie jesteśmy biedni i smutni.
Chyba okiem dojrzy czego Chustka przy twarzy to katar.”
Czy się mu to nie śni.”
F. „Po ciemku wolność w Jego imieniu
Nie będzie tylko gwiazdy na niebie, Jeden drugiemu obieca.”
Grzybów w świątecznym barszczu.
Jest nóż z żelaza przy czarnym chlebie, G. „Sławią Boga, że nam się Cukier dzielony na kartce. Do stajenki mieści.”
3. ____________
Inny w talerzu pustym twarz schronił. H. „Z kajdan, niewoli Bóg się nam jutro urodzi. Lud swój wyswobodził.”
„Król wiecznej chwały już się nam narodził.
6. Mówienie i pisanie
Wykorzystywanie bodźców wizualnych w nauczaniu języków obcych stosowane jest po- wszechnie. Tzw. stymulusy pozwalają na formułowanie różnego typu wypowiedzi (wyrażanie opi- nii, opisy i streszczenia, interpretacje, głosy w dyskusji czy konwersacji, a także prezentacje).
Do podręcznika dołączona jest płyta, na której znajdują się reprodukcje kilkudziesięciu obra- zów namalowanych przez omawianych w książce artystów. Mogą one stanowić punkt wyjścia do wielu różnorodnych ćwiczeń w mówieniu.
Obrazy, utwory muzyczne i filmy mogą także stać się inspiracją do pisania. Są doskonałą pod- stawą do ćwiczenia form pisanych, takich jak recenzja, felieton, esej, których znajomość wymagana jest na poziomie zaawansowanym.
Oto przykłady wykorzystanych w podręczniku tematów wypowiedzi ustnej i pisemnej:
Proszę przygotować wypowiedzi ustne na poniższe tematy:
• Który z filmów A.Wajdy zrobił na Pani / Panu największe wrażenie. Proszę uzasadnić swój wybór.
• Proszę przedstawić sylwetkę najwybitniejszego reżysera filmowego w Pani / Pana kraju.
• Które filmy w dorobku A. Wajdy można uznać za typowo polskie, a które mają bardziej uniwersalny charakter?
• Które z dokonanych przez A. Wajdę ekranizacji dzieł literatury polskiej najpełniej oddają charakter tych utworów?
Proszę przygotować wypowiedzi pisemne na poniższe tematy:
• Proszę napisać recenzję wybranego filmu A. Wajdy.
• Dlaczego A. Wajda uważa, że reżyser powinien studiować muzykę, literaturę i malarstwo?
• Miejsce Andrzeja Wajdy w kulturze drugiej połowy XX wieku.
Dotychczasowe doświadczenia w prowadzeniu zajęć z wykorzystaniem podręcznika Bliżej Polski pokazują, że umożliwia on przygotowanie zajęć bardzo ciekawych i urozmaiconych. Studen- ci chętnie biorą w nich udział, a atrakcyjna tematyka i różnorodne teksty, często wyrażające kon- trowersyjne opinie, pobudzają kreatywność uczących się. Kształcenie wszystkich sprawności języ- kowych odbywa się jakby „mimochodem”, gdyż poprawne wykonanie wykonanie ćwiczeń staje się kluczem do poznania zjawisk polskiej kultury.
Bibliografia
Guziuk-Świca B., Butcher A., Bliżej Polski. Wiedza o Polsce i jej kulturze. Część II, Lublin 2011.
Jelonkiewicz M., Kanon kulturowy i kompetencja socjokulturowa w opisie kompetencji językowej na potrzeby certyfikacji języka polskiego jako obcego, [w:] Inne optyki. Nowe programy, nowe me- tody, nowe technologie w nauczaniu kultury polskiej i języka polskiego jako obcego, red. R. Cudak, J. Tambor, Katowice 2001, s. 504-506.
Zarzycka G., Linguakultura – czym jest, jak ją badać i „otwierać”? [w:] Wrocławska dyskusja o języku polskim jako obcym, red. A. Dąbrowskiej, Wrocław 2004, s. 438.
Katarzyna Kołak
Uniwersytet ELTE w Budapeszcie, Węgry
OBOK I ZAMIAST PODRĘCZNIKA.
TESTY KULTUROWE NA ZAJĘCIACH JPJO
Nauka języka obcego przypomina mozolne wchodzenie na szczyt wysokiej, trudnej do zdoby- cia góry. Szlak bywa łatwiejszy i trudniejszy, czasem wiedzie przez gęsty las, czasem przebiega przez malowniczą polanę, ale zawsze największą radością i satysfakcją napawa widok ze szczytu.
Dopiero stamtąd można najlepiej zobaczyć roztaczający się widok, pełną panoramę okolicy. Dlate- go jedynie swobodne obcowanie z tekstami literackimi umożliwia osiągnięcie pozycji „na szczy- cie”. Nie znaczy to jednak, że ze szlaku nie możemy podziwiać pojedynczych widoków.
O zasadności wykorzystywania tekstów kulturowych do nauki języka polskiego jako obcego nie należy przekonywać, tym bardziej gdy mowa o zagranicznych studiach polonistycznych, na których kontakt z kulturą, w tym literaturą w oryginale jest bezsprzecznie jednym z najważniej- szych celów. Funkcjonalność literatury na zajęciach języka obcego wielokrotnie uzasadniana w dyskusjach glottodydaktyków wynika przede wszystkim z wprowadzenia w obszar percepcji uczących się tekstu autentycznego1 posiadającego poza warstwą syntaktyczno-semantyczną rów- nież wyznaczniki formalne, indywidualne cechy stylistyczne, kontekst, odnośniki do rzeczywisto- ści, a także intencję i cel. I o ile, mówiąc o wykorzystaniu tych wszystkich cech tekstu autentyczne- go, myślimy również o rozmaitych formach użytkowych, tzw. „gotowych”, jak chociażby broszury, instrukcje, przewodniki, reklamy, komunikaty, formularze, to, posiłkując się rozumieniem tekstu autentycznego jako „zrozumiałego, wielowarstwowego, niejednoznacznego, egzystencjalnego”, który „umożliwia przeżycie, interpretację, może się wydarzyć”2, najpełniejszą realizację dostrzeże- my w tekście literackim i kulturowym.
1 Dyskusja dotycząca funkcjonowania tekstów autentycznych w nauczaniu języka obcego oraz powiązanych z tym sprawności czytania ze zrozumieniem i pisania odsyła do wielu artykułów; por. m.in. W. Martyniuk, Autentyzm i auto- nomia w nauczaniu i uczeniu się języka obcego [w:] Nauczanie języka polskiego jako obcego. Materiały z pierwszej konferencji polonistów zagranicznych i polskich zwołanej z inicjatywy grupy „Bristol” do Instytutu Polonijnego UJ, pod red. W. Miodunki, Kraków 1997; tenże, Wartość dydaktyczna tekstów w nauczaniu języka obcego, Acta Universitas Lodziensis, „Kształcenie polonistyczne cudzoziemców” 10, Łódź 1998.
2 Por. Martyniuk W., 1996, s. 45.
Bo co jest najistotniejsze w czytaniu przez cudzoziemców tekstów kulturowych w oryginalnej wersji językowej? Poznawanie rzeczywistości przyswajanego języka, zbliżenie do kultury, zgłębia- nie sposobu postrzegania świata poprzez dany język, rozumienie innej mentalności, próba wejścia do środka tego odmiennego świata, który ostatecznie może okazać się nie tak odległy, jednak na pewno inaczej przedstawiany. I jak twierdzi Próchniak (2001), równie istotna jest satysfakcja, jaką daje lektura literatury, a w konsekwencji „możliwość przekroczenia własnych ograniczeń, własnych kompetencji językowych” i wreszcie impuls „do zadawania pytań wybiegających poza granice tek- stu, [...] do penetrowania tych obszarów, do których przynależy czytany utwór”3.
Teksty autentyczne dają szerokie spektrum możliwości i jedynie właściwości samego tekstu, stopień jego trudności oraz tematyka, decydują o ograniczeniach jego użycia. Oczywistym uwarun- kowaniem jest również poziom znajomości języka uczących się osób, jednak przyjęło się uważać, że grupa średnio zaawansowana jest już odbiorcą mniej skomplikowanych tekstów, jak wiersze dla dzieci Jana Brzechwy czy Juliana Tuwima, prostsze opowiadania czy fragmenty powieści.
W związku z tym jedynie od powyższych czynników zależy, do czego posłuży tekst literacki czy kulturowy: do omawiania poszczególnych zagadnień językowych – leksykalnych, gramatycznych, stylistycznych, czy też do doskonalenia sprawności czytania ze zrozumieniem, w naturalny sposób wiążącej się z lekturą, a wreszcie może i do podejmowania prób interpretacji, polemiki czy dysku- sji.
Pierwszym etapem jest oczywiście czytanie ze zrozumieniem odpowiadające typowi zadań powiązanych z lekturą. Doskonalenie tej sprawności wiąże się nierozerwalnie z każdą z metod glot- todydaktycznych, od gramatyczno-tłumaczeniowej począwszy na poststrukturalnej skończąc, i w zależności od ich sformułowanego celu kładzie się nacisk na inny rodzaj czytania4. Naturalnie w momencie, gdy uznajemy, że rola tekstu, a tym samym proces nauczania języka obcego, nie koń- czy się na prezentacji i utrwalaniu konstrukcji gramatycznych oraz leksyki, czytanie ze zrozumie- niem zmierza do zrekonstruowania w oczach czytającego pewnego obrazu, który zostanie poddany interpretacji, do odbioru lektury jako metatekstu skrywającego świat wartości, sposób postrzegania oraz estetykę odmienną od własnej.
Z racji tego, że przedmiotem mojego zainteresowania jest wykorzystanie na zajęciach z cudzo- ziemcami bardzo różnorodnych tekstów kulturowych, w tym literackich, do równie rozmaitych ce- lów (i nie w kontekście realizacji polonistycznego kanonu literackiego), w dalszej części szkicu
3 Próchniak W., 2001, s. 208-209.
4 Por. tamże, s. 206–207.
przedstawię kilka propozycji biorących pod uwagę cztery style czytania5, które są istotne dla wielu odmian tekstów, a mianowicie: czytanie poszukujące (search reading), czytanie dla ogólnego ro- zumienia (skimming), czytanie receptywne (receptive reading) oraz czytanie odbiorcze (responsive reading) z odpowiadającymi im typami zadań.
Równie ważne jak dostosowanie tekstu do poziomu komunikacyjnego uczących się jest jego dopasowanie pod względem ich oczekiwań i zainteresowań6. Takie ukierunkowanie na odbiorcę wiąże się z wyborem tekstu ciekawego tematycznie, zachęcającego czy wręcz prowokującego do skomentowania bądź też bliskiego czy odnoszącego się do rzeczywistości studenta. Naturalnie ten ostatni warunek jest znacznie łatwiej spełnić w grupie jednorodnej niż w grupach mieszanych.
Na poziomie średnim ogólnym do rozmowy na temat narodowych tradycji kulinarnych może posłużyć fragment dobrze znanej i nieco kontrowersyjnej w kręgach polsko-węgierskich książki Krzysztofa Vargi Gulasz z turula. Prezentowany fragment wymaga od odbiorcy czytania na pozio- mie ogólnego rozumienia, aby czytelnik mógł sobie wyrobić całościowe wrażenie na jego temat oraz zwrócił uwagę na kluczowe dla wymowy tekstu słowa użyte w kontekście tematyki kulinarnej.
Wreszcie rzetelna lektura powinna w przypadku czytelnika węgierskiego (bądź znającego węgier- ską kulturę i historię) wywołać refleksję na temat autorskiej próby wiązania tradycji kulinarnej z mentalnością narodową, jak i odwołania do stereotypów.
Krzysztof Varga Gulasz z turula (s. 22–23)
[...] Ofiarą węgierskiego smutku i niechęci do życia padają przede wszystkim warzywa – synonim świeżości, zdrowia i lekkości. Warzywo trzeba zabić, upolować jak zwierzę, wszystko co żywe, zawierające witaminy, należy z tego życia i zdrowia wypatroszyć7, utopić w occie lub udusić w zasmażce ze smalcu i mąki. Węgierską wariacją na temat warzyw jest főzelék, jedno ze sztandarowych dań kuchni w wersji fast. Főzeléki robi się z dyni, kapusty, zielonego groszku, szpinaku, soczewicy, fasoli albo kartofli. Gęste zawiesiny, przypominające klasyczną marchewkę z groszkiem i horteksowski szpinak- paciajkę, podaje się jako osobne danie, wystarczające za cały obiad. To wegetariańskie danie zbudowane jest na fundamencie smalcu, a często wkłada się do niego także mielony kotlet wieprzowy lub smażoną kiełbasę. O ile főzelék jest kategorią samą w sobie, o tyle
5 O strategiach czytania pisze m.in. Majkiewicz A., 2001 i Trębska-Kerntopf A., 2005.
6 Por. Majkiewicz A., dz.cyt., s. 133.
7 Czasownik „wypatroszyć” jest leksemem o bardzo małej frekwencji, tzn. że nie znajduje się na liście najbardziej uży- tecznych dla cudzoziemców słów. Jednak dla lepszego zrozumienia tego tekstu i jego stylistyki zwracam na niego uwa- gę wśród leksemów do wyjaśnienia oraz w ćwiczeniach.
pozostałe przejawy węgierskiej kuchni wegetariańskiej składają się ze smażonych, panierowanych pieczarek, tak samo potraktowanej cukinii czy bakłażana podawanych z tak zwanymi „mieszanymi dodatkami”, co oznacza frytki i ryż obok siebie plus sos tatarski. Często w jadłospisach można znaleźć w rozdziale „dania wegetariańskie”
smażonego tuńczyka lub tak zwaną rybę morską, której nazwa nie jest bliżej znana nawet
kucharzowi. No bo co to za mięso, taka ryba z morza albo puszki?
W wersji eleganckiej jest zatem zupa gulaszowa z kociołka, paprykarz z kurczaka i płonące naleśniki Gundela, w wersji normalnej – rosół, indyk po kijowsku, smażony ser, w wersji proletariackiej zaś – kaszanka lub kiełbasa jedzona na stojąco w sklepie mięsnym lub hali targowej. Prawie każdy sklep mięsny ma kącik z wysokimi stolikami, przy których na stojąco je się świeżo upieczoną hurkę, czyli kaszankę – w wersji krwawej lub wątrobianej. Do niej kawał chleba, musztarda, marynowana ostra papryka, kapusta bądź ogórki; niestety, nie można już do tych delikatesów dokupić – jak to jeszcze niedawno bywało – piwa ani pálinki. Taki obiad za kilkaset forintów zjedzony w samo południe z plastikowej tacy przykrytej papierem rozmakającym od musztardy i wypływającego z marynowanej papryki octu nastraja refleksyjnie, a jeśli przesadziło się z wielkością posiłku – depresyjnie. [...]
Propozycje zadań:
1. Proszę wyjaśnić podane wyrazy i podać formę czasownika niedokonanego / dokonane- go:
______________ - upolować (+ B.) ___________________________________________
______________ - wypatroszyć (+ B.) _________________________________________
______________ - udusić (+ B.) ______________________________________________
______________ - podać (+ B. ) ______________________________________________
wkładać - ____________ (+ B.) ______________________________________________
______________ - znaleźć (+ B.) _____________________________________________
smażyć - _____________ (+ B.) ______________________________________________
płonąć - ______________ (+ M.) _____________________________________________
______________ - upiec (+ B.) _______________________________________________
marynować - _______________(+ B., w + Msc.) ________________________________
______________ - przesadzić (+ B., z + N./ w + Msc.) ____________________________
2. Proszę uzupełnić zdania odpowiednimi wyrazami z ćwiczenia 1.
- Kochanie, dziś będzie fantastyczny obiad! Spójrz, byłem na targu i akurat .__________________ (ja) piękne szczupaki!
- Ale... to są świeże ryby. Ktoś musi je ____________________________. Ohyda!
Nie myślisz chyba, że ja to zrobię?!
- Przecież to nic strasznego, nie ____________________(ty)?
- Może nie, ale ja nie mam instynktu łowcy, nie lubię _____________________, ani zabijać, więc nie dotknę tych ryb!
- Dobrze, więc ja _______________________ dziś na obiad pyszną rybę, a ty możesz _____________ warzywa w tym dużym garnku.
- Myślę, że będzie lepiej jeśli __________________ (ja) warzywa w piekarniku. Nie będą tak tłuste jak twoje szczupaki, które ___________________ (ty) na oleju.
3. Proszę wpisać odpowiednie synonimy.
oznaka przysmak wariant oparcie nieregularność podstawa specjał odmiana wyraz aspekt smakołyk podbudowa delikates
wariacja fundament przejaw
4. Proszę połączyć w pary.
1. parzyć A. cebulę w kostkę
2. smażyć B. ogórki w occie
3. dusić C. filety z dorsza
4. smarować D. makaron
5. piec E. chleb masłem
6. cedzić F. chrzan
7. marynować G. ciasto
8. kroić H. ziemniaki
9. trzeć I. kawę
10. obierać J. grzyby z cebulą 11. panierować K. naleśniki
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11.
5. Jakie emocje towarzyszą jedzeniu węgierskich potraw? Proszę znaleźć w tekście słowa i wyrażenia określające uczucia i stany emocjonalne.
[padać ofiarą, smutek, niechęć do życia, nastrajać refleksyjnie, depresyjnie]
6. Czy tradycyjna kuchnia może mieć związek z mentalnością danego narodu?
Proszę opisać swoje wrażenia po spróbowaniu tradycyjnych dań kuchni polskiej (komentarz, 150 słów). Proszę krytycznie opisać tradycyjną kuchnię swojego kraju (tekst argumentacyjny, 160 słów).
Postawienie przed czytającym zadania nie tylko ogólnego zrozumienia tekstu, ale także analizy tonu wypowiedzi i jego organizacji retorycznej, wiąże się ze strategią wspomnianego już skimmingu. Natomiast dodatkowo poddanie się tokowi myśli autora i zapamiętanie infor- macji zawartych w tekście to efekt czytania receptywnego (receptive reading). Połączenie tych dwu stylów czytania może być przydatne w sytuacji, gdy chcemy zwrócić uwagę czyta- jących nie tylko na treść i tematykę tekstu, ale także na jego styl, zastosowane zabiegi reto- ryczne, wymowę. Prezentowany niżej fragment jest użyteczny dla grupy zaawansowanej w kontekście tematyki związanej ze zdrowiem, odżywianiem i dbałością o kondycję fizyczną oraz egzemplifikacji i omówienia wyrażeń eufemistycznych, konstrukcji ubarwiających i za- biegu ironizowania.
Robert Makłowicz Café Museum (s. 93–95)
Leżałem w łóżku z grypą, tylko czasami podnosząc się i wychodząc do kuchni, bo przecież nie wypada palić tytoniu przy chorym. A leżąc tak, ale i wstając, winą za niedyspozycję obarczałem sam siebie – ostatnio znów mało czasu poświęciłem ciepłym źródłom.
Mieszkańcy różnych rejonów świata mają odmienne recepty na zdrowie i długowieczność. Amerykanie Północni wierzą na przykład w magiczną moc
procederu zwanego joggingiem, czyli powodującego potność i zadyszkę biegania bez celu, nie przyjmując przy tym do wiadomości, że owego procederu wynalazca
padł na serce w trakcie jego odbywania. Poza joggingiem Amerykanie Północni posiłkują się różnymi ćwiczeniami, wykonywanymi w domach na przeróżnych kosztownych aparatach, służących do tak pasjonujących czynności, jak bieganie lub pedałowanie w miejscu, a jeszcze częściej podobnym praktykom w setkach odmian oddają się w specjalnych klubach, noszących przydomek „fitness”. Choć ta moda dociera i do nas, prawdziwie Środkowi Europejczycy wciąż hołd oddają swemu staremu bóstwu zdrowotnego życia – gorącym źródłom. Gdy tylko mogą, składają
mu w ofierze swe ciała, nurzając je regularnie w termalnych toniach. Kąpiel w buchającej z ziemskich trzewi wodzie jest dla Środkowych Europejczyków prawie
tym samym, czym dla Hindusa ablucje w świętym nurcie Gangesu. Przy czym zarówno Północni Amerykanie, jak i Środkowi Europejczycy wierzą głęboko, że gdy już oddadzą cześć swym zdrowotnym mzimu*, mogą dalej robić, co im się żywnie podoba. Z prawdziwym rozbawieniem oglądałem po wielokroć jankeskie kobiety o posturze kafara i mężczyzn o brzuchach, jakby połknęli sterowiec, katujących się bieganiem, a przecież wystarczyłoby, gdyby nie żarli tylu hamburgerów, funtowych steków, frytek, czipsów i milkszejków.
Z czułością przyglądałem się nieraz klientom termalnej restauracji w austriackim kurorcie Bad Hofgastein, którzy po długotrwałych sesjach w saunach
suchych i parowych, kąpieli na mrozie w basenach z ukropem i nacieraniu się śniegiem, już ubrani w szlafroki, zamawiali ogromne sznycle z sałatką ziemniaczaną, wielkie knedlowe kule z gulaszem wołowym z kiełbaskami i sadzonym jajkiem, pieczeń wieprzową z zasmażaną soczewicą, strudle, torty linzkie i buchty w szodonie waniliowym, a do tego halby* piwa oraz kielichy gruszkowicy, zaprzepaszczając tym samym cały dietetyczny trud, na który się właśnie z takim mozołem zdobyli.
Ci przynajmniej wadzili się z dietetyką godnie, nadwaga po knedlach jest bowiem czymś wytłumaczalnym i zrozumiałym, a po milkszejkach i czipsach niepojętym, godnym jedynie potępienia. Patrzyłem na nich z czułością, bo i siebie wówczas oglądałem. Przecież też uwielbiam uporczywe wysiadywanie w saunach, nade
wszystko kąpiele w termalnych wodach, które odbywam, gdy tylko mogę, i smutnym, gdy życie kieruje mnie gdzie indziej. Źródeł swego opłakanego stanu po
obżarstwie czy opilstwie nie szukam w opilstwie lub obżarstwie, lecz w niedostatku leczniczych kąpieli. Przyczynę obecności wielu chorób też zwalam na zbyt rzadkie wyjazdy do źródeł, a owa wiara tak jest silna, że gdy tylko u źródeł się pojawię
i zanurzę członki w gorącej wodzie, większość dolegliwości całkowicie ustępuje.
Imaginacja – powiecie; autosugestia – zauważycie z rozbawieniem. Zatem oświadczam wam: mam dowody, że źródła naprawdę leczą. Wiele lat temu, gdy jeszcze odprawiałem termalne prymicje, sam oglądałem w miejscowości Nyíregyháza cud uzdrowienia. [...]
*mzimu – w języku suahili duch przodków, słowo zapożyczone z języka Kalego, Murzyna z plemienia Wa-Hima, bohatera powieści H. Sienkiewicza W pustyi i w puszczy, który wierzył w dobre i złe mzimu, czyli siły dobra i zła panujące w świecie.
*halba – (gwara śląska) kufel do piwa o pojemności pół kwarty lub jednego litra.
Propozycje zadań:
1. Proszę połączyć podane wyrazy z definicjami.
1. proceder A. «nałogowe nadużywanie napojów alkoholowych; zamroczenie alkoholem; pijaństwo, upijanie się»
2. zadyszka B. «pogrążać, zagłębiać się w czymś; tarzać, pławić się»
3. przydomek C. przestarz. «miejscowość lecznicza, uzdrowisko»
4. trzewia D. «uznanie czegoś za złe, ocenienie negatywnie, uznanie kogoś winnym czegoś; zganienie, napiętnowanie»
5. nurzać się E. «statek powietrzny o powłoce w kształcie cygara, wypełnionej gazem, poruszany silnikiem spalinowym, zaopatrzony w gondolę dla pasażerów;
obecnie mało używany»
6. kafar F. «przywrócenie komuś zdrowia za pomocą leków lub odpowiednich zabiegów; lecznicze działanie, leczenie, kuracja»
7. sterowiec G. «narządy wewnętrzne położone w jamie piersiowej, brzusznej i miedniczej; wnętrzności»
8. kurort H. (techn.) «urządzenie do wbijania w grunt pali (np. fundamentowych), zwykle za pomocą ciężkiego bloku stalowego lub żeliwnego swobodnie opuszczanego i podnoszonego przez wciągarkę»
9. potępienie I. «charakterystyczne miano, przezwisko (zwykle nadane komuś złośliwie lub żartobliwie)»
10. opilstwo J. «sposób postępowania, działania, zwłaszcza mało zaszczytny, niemoralny»
11. uzdrowienie K. «brak tchu wywołany zbyt szybkim ruchem, zbyt dużym wysiłkiem, zasapanie się; czasem również: choroba objawiająca się silnymi
napadami duszności, dychawica, astma»
2. Proszę połączyć czasowniki z najbardziej logicznym dopełnieniem.
1. padać talent muzyczny
2. oddawać odpowiedzialność na kogoś innego
3. składać trupem
4. wadzić się życie na ołtarzu ojczyzny 5. katować się z rodziną o majątek 6. zaprzepaścić mszę
7. zwalać honory wojskowe
8. odprawiać niepotrzebnie
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
3. Proszę przekształcić podane zdania tak, aby zastąpić podkreślone wyrażenia po- danymi w ramce.
z mozołem / uporczywie / w setkach odmian / o posturze / wielokroć / z czułością / godnie / z rozbawieniem
1. Ignacy nigdy nie był mężczyzną o niepozornej figurze, ale od kiedy spędzał całe dnie przed komputerem, tył w oczach.
2. Zawzięcie bronił się przed konsultacją z lekarzem do chwili, gdy zasłabł w pracy.
3. Po wizycie u dietetyka z niemałym trudem zaczął stosować się do jego zaleceń.
4. Mijając ulubioną cukiernię na rogu, wiele razy zatrzymywał się przed witryną i wzdychał ciężko.
5. Niskokaloryczne i beztłuszczowe zupy i sałatki podawane w niezliczonych postaciach nie cieszyły ani oka, ani podniebienia.
6. Mimo zniechęcenia dumnie znosił wszystkie ograniczenia diety i powoli gubił kolejne kilogramy.
7. Zawsze rozśmieszał go widok skaczących i wyginających się ciał na siłowni;
teraz sam ćwiczył trzy razy w tygodniu.
8. Po miesiącach rygorystycznego odchudzania nie patrzył już z tkliwością na ogromne jak spadochron spodnie i koszule.
4. Proszę wyjaśnić, co oznaczają podane wyrażenia i zwroty oraz wyjaśnić, jaki to zabieg stylistyczny i na czym on polega.
proceder biegania bez celu powodującego potność i zadyszkę – ________________
kobieta o posturze kafara – _____________________________________________
mężczyzna z brzuchem, jakby połknął sterowiec – ____________________________
wadzić się z dietetyką – ________________________________________________
oddawać się praktykom w setkach odmian w specjalnych klubach noszących przydomek „fitness” – _________________________________________________
odprawiać termalne prymicje – __________________________________________
W zależności od tego, ile czasu chcemy poświęcić zagadnieniu eufemizmów i peryfraz, powyższe ćwiczenie można rozszerzyć o listę najbardziej rozpoznawalnych wyrażeń
omownych:
puszysty, ubrania dla puszystych – ________________________________________
odszedł do wieczności – _______________________________________________
jesień życia, trzeci wiek – _______________________________________________
kobieta lekkich obyczajów, córa Koryntu – _________________________________
mija się z prawdą – ___________________________________________________
ma lepkie ręce – ______________________________________________________
urodzony w niedzielę – ________________________________________________
tam gdzie król chadza piechotą ; ustronne miejsce – __________________________
te dni, kobieca przypadłość – ____________________________________________
strefa bikini – ________________________________________________________
mieć żółte papiery – __________________________________________________
tylna część ciała; miejsce, gdzie plecy tracą swą szlachetną nazwę; cztery litery;
pewna część ciała – ___________________________________________________
widzący inaczej – _____________________________________________________
5. Z prawdziwym rozbawieniem oglądałem po wielokroć jankeskie kobiety o posturze kafara i mężczyzn o brzuchach, jakby połknęli sterowiec, katujących się bieganiem, a przecież wystarczyłoby, gdyby nie żarli tylu hamburgerów, funtowych steków, fry- tek, czipsów i milkszejków.
Cudowne specyfiki, diety-cud i magiczne metody zachowania dobrego zdrowia i młodości przez długie lata – potwierdzone efekty najnowszych badań medycznych, szarlataneria czy dobry marketing? Proszę wyrazić swoją opinię (tekst argumentacyjny, 300 słów).
Inny pomysł na wykorzystanie autentycznego tekstu również wiąże się z połączeniem stylów czytania (search reading i skimming) tak, aby zwrócić uwagę czytających na leksykę odnoszącą się do tematu oraz na charakter poszczególnych wypowiedzi i związek ich treści z informacją o głosie „autora”. Wdzięcznym przykładem lekkiej, ale nie banalnej lektury są Listy dzieci do Boga, które na początek mogą posłużyć do ćwiczeń ortograficznych i leksy- kalnych, a w dalszej kolejności także do rozwinięcia tematu o wyobrażeniach Boga w róż- nych religiach i ich roli w życiu człowieka.
Przykładowe listy:
Propozycje zadań:
1. Proszę odnaleźć i poprawić błędy ortograficzne i interpunkcyjne.
2. Proszę wyjaśnić słowa / wyrażenia i sprawdzić w słowniku ich kwalifikatory, a następnie podać synonimy.
Przykład: spłodzić (przestarzale; dziś książkowo) «powołać do życia, wydać na świat potomstwo»
odpłacać pięknym za nadobne stworzyć
modlić się zesłać
wracać w innej postaci cud
grzech
3. Proszę na podstawie prezentowanych listów określić cechy Boga. Czy obraz Boga jest inny w różnych religiach? Proszę zastanowić się i porozmawiać o tym w grupie.
4. Drogi Panie Boże! To dobrze, że wymyśliłeś różne religie, ale czy czasami Ci się nie mylą?
Proszę się zastanowić i porozmawiać w grupie, jaka jest rola religii w życiu człowie- ka?
I wreszcie strategia czytelnicza wymagająca najwięcej zaangażowania i energii, tzn. czy- tanie odbiorcze (receptive reading), polegające na dokładnym zrozumieniu każdego zdania, dogłębnym przeanalizowaniu tekstu, który powinien wywołać refleksje, skojarzenia i przemy- ślenia. Teksty, których warstwa językowa wiąże się z szerokim polem asocjacji, a interpreta- cja wymaga również reinterpretowania i nadawania tekstowi aktualnego kontekstu, sensu, nowych znaczeń, potrzebują czytania (i czytelnika) kreatywnego. Do takich tekstów należy bez wątpienia poezja, a także proza posługująca się szeroką gamą figur stylistycznych, czy kategorii estetycznych, jak chociażby ironia, groteska, komizm, tragizm. Poniżej propozycje odpowiednich tekstów.
Tekst nr 1
Wisława Szymborska Trzy słowa najdziwniejsze
Kiedy wymawiam słowo Przyszłość
pierwsza sylaba odchodzi już do przeszłości
Kiedy wymawiam słowo Cisza, niszczę ją.
Kiedy wymawiam słowo Nic,
stwarzam coś, co nie mieści się w żadnym niebycie.
Propozycje zadań:
1. Proszę skonstruować definicje podanych słów, a następnie porównać je z definicjami słownikowymi.
Przyszłość - Cisza - Nic -
