„STUDIUM PRZYPADKU” (CASE STUDY) W NAUCZANIU JPJO

Metody nauczania języków obcych dostosowują się do oczekiwań uczniów. W ostatnich latach duży nacisk kładziony jest na konkretne umiejętności, które uczący się powinien przy-swoić. Aby uatrakcyjnić zajęcia często proponowane są uczniom zadania mające prawdziwe zastosowanie. Takie właśnie zadania „z życia wzięte”, nazywane case study, od dawna funk-cjonują w naukach społecznych i eksperymentalnych. Pierwsze „casy” pojawiły się w nau-kach prawniczych. Chodziło o uzasadnianie wyroków sądowych przez studentów prawników.

W latach 30. XX w. studium przypadku pojawiło się w psychiatrii, a następnie w psychologii, później jako narzędzie dydaktyczne we wszystkich dziedzinach medycyny. W nauczaniu biz-nesu zastosowano je po raz pierwszy w 1967, a w latach 70. metoda ta była stosowana we wszystkich wyższych szkołach biznesowych w USA. Harvard Business School rekomendo-wał ją jako skuteczne przygotowywanie przyszłych menedżerów do rozwiązywania ewentu-alnych problemów, z którymi mogą zetknąć się w swojej pracy. Obecnie case study posługują się niemal wszystkie dziedziny wiedzy: medycyna, socjologia, psychologia, antropologia, ekonomia, zarządzanie i finanse.

Od wielu lat studium przypadku funkcjonuje też w nauczaniu języków specjalistycznych.

Popularna metoda content-based teaching (nauczanie zintegrowane) kładzie nacisk nie tylko na znajomość przez uczniów słownictwa i struktur gramatycznych, ale także na umiejętne ich użycie w praktyce. Ważne jest zastosowanie odpowiedniej terminologii (jeden wyraz może mieć zupełnie różne znaczenie w mowie potocznej i języku specjalistycznym), jak również zachowanie odpowiedniego „kodu kulturowego”. Odnosi się to zwłaszcza do języka biznesu.

Spotkania, negocjacje, oferty handlowe, rozmowy kwalifikacyjne mają oczywiście określone struktury i wyglądają względnie podobnie na całym świecie, ale każdy pracujący w między-narodowym środowisku wie, że często niemożliwe jest proste przeniesienie wzorców kultu-rowych panujących w danym kraju na język innego kraju. Studium przypadku jest bardzo dobrym sposobem wyćwiczenia także tych kulturowych „umiejętności” w praktyce.

Pomimo obszernej literatury przedmiotu analizującej wykorzystywanie case study w na-uczaniu języków obcych, nie ma jednej, wspólnej definicji, która obejmowałaby wszystkie zadania tego typu. Kluczową sprawą dla tej metody jest problem, który wymaga rozwiązania.

Istota problemu i sposoby jego rozwiązania są kwestią indywidualnego wyboru studentów.

Zazwyczaj poza samym problemem do rozwiązania podawane są informacje dające dodatko-wą wiedzę o zaistniałej sytuacji, które pomogą podać sensowne rozwiązanie. Ważne jest, aby problem nie był zbyt prosty, a jego rozwiązanie nie powinno być oczywiste. Najlepiej, aby możliwe było podanie kilku alternatywnych rozwiązań. Można później poprowadzić dyskusję na forum grupy i wypracować wspólny pomysł.

Typowe zadania w naukach społecznych, ekonomicznych i przyrodniczych mają po kil-kanaście stron (czasem mogą sięgać 50 stron). W nauczaniu języków obcych tego typu zada-nia mają najczęściej po dwie, trzy strony. Prezentują one problem (najczęściej w postaci pyta-nia, instrukcji do pracy, na końcu ćwiczenia) i dają kilka dodatkowych informacji (zdjęcia, tabelki, wykresy). Najczęściej studium przypadku wykorzystywane jest do pracy w grupie na zajęciach, aby ćwiczyć sprawność mówienia, ale może to być także indywidualna prezentacja ustna bądź pisemna, jak również nauczyciel może użyć go jako impulsu do pracy domowej.

W literaturze przedmiotu przedstawiane są następujące etapy pracy nad studium przy-padku:

• Analiza sytuacji. - Obejmuje selekcję, gradację i organizację treści przedstawionych w zadaniu tak, aby można było łatwo korzystać z informacji na dalszych etapach pracy.

• Określenie obszarów problemowych. – Problem definiowany jest jako różnica mię-dzy tym co jest (lub będzie) a tym, co chcielibyśmy, aby było. Czasami problemy są precyzyjnie określone w zadaniu, czasami trzeba je wyszukać. Ważna jest też selek-cja i gradaselek-cja problemów (jeśli jest więcej niż jeden), nie wszystkie należy rozwią-zywać.

• Określenie rozwiązań alternatywnych. – Rozwiązania najbardziej prawdopodobne powinny być brane pod uwagę jako pierwsze. Następnie należy zastanowić się nad możliwymi alternatywami i dokonać pełnej selekcji rozwiązań.

• Przewidywanie wyników. – Należy określić jakie będą efekty zaproponowanych rozwiązań. Trzeba również pamiętać o tym, że niektóre rozwiązania mogą spowo-dować nowe problemy, których nie było na etapie początkowym.

• Ocena rozwiązań alternatywnych. – Obejmuje porównanie zaproponowanych roz-wiązań, zestawienie wad i zalet wszystkich alternatyw branych pod uwagę i wybór jednego, najlepszego rozwiązania.

• Przedstawienie wyników. – Nauczyciel wcześniej instruuje studentów, w jaki sposób mają być zaprezentowane wyniki pracy, może to być forma pisemna (raport, zesta-wienie w tabeli, dłuższa forma opisowa) lub ustna prezentacja.

Typowe case study w nauczaniu języków specjalistycznych z zakresu na przykład prawa, medycyny, finansów, bankowości, marketingu, czy zarządzania, występują naj-częściej na poziomach najbardziej zaawansowanych (C1/C2) i przypominają bardziej na-ukę przedmiotu niż języka. Niemniej w nauczaniu popularnych języków (zwłaszcza an-gielskiego, ale również niemieckiego, francuskiego, rosyjskiego, hiszpańskiego, czy wło-skiego) włączane są elementy języka specjalistycznego już na poziomie B1/B2 (a często nawet na A2). Wiąże się to z zapotrzebowaniem potencjalnych uczniów, którzy chcą szybko stosować nabyte umiejętności językowe w pracy, czy w trakcie potencjalnych studiów. Nauka na tych poziomach koncentruje się na ćwiczeniu ogólnych sprawności językowych, takich jak pisanie, mówienie, rozumienie ze słuchu i tekstu czytanego. Zaś język specjalistyczny ograniczony jest do stosowania słownictwa odpowiedniego dla da-nej dziedziny i prezentowania sytuacji, problemów, z którymi mogą sobie poradzić uczą-cy się na tym poziomie. Wiele sytuacji prezentowanych w nauczaniu biznesu, marketin-gu, zarządzania, a czasami nawet prawa na średnim poziomie zaawansowania może być wykorzystana także w nauczaniu języka ogólnego.

Dobrym przykładem zastosowania studium przypadku w nauczaniu języka polskiego jako obcego na kursie ogólnym jest zadanie 17 w lekcji piątej podręcznika Hurra po polsku 2.

Studenci muszą zdecydować, kto będzie najlepszym kandydatem na szefa działu zabawek w Ikei. Mają do dyspozycji profile pięciu najpoważniejszych kandydatów i w grupach zastana-wiają się jakie mają wady i zalety poszczególni kandydaci. Analizują także jakie są plusy kandydatur i jakie istnieje ryzyko dla firmy w przypadku zatrudnienia konkretnej osoby.

Wy-branego kandydata studenci konfrontują z decyzją szefów firmy, która może być kontrower-syjna i wywoływać dyskusje.

Podobne typy zadań można z powodzeniem wykorzystać w pracy z grupami na każ-dym poziomie zaawansowania. Poniżej prezentuję trzy przykładowe studia przypadku. Zada-nie przedstawione na rys. 1 jest przykładowym casem stosowanym przez duże koncerny mię-dzynarodowe, przy tak zwanym Assessment center, podczas rekrutacji. Ze względu na uni-wersalny charakter, może być ono wykorzystane przy rekrutacji na niemal każde stanowisko, więc część uczących się może zetknąć się z podobnym poleceniem w trakcie poszukiwań pracy. Do zadania można dołączyć rys. 2, jeśli mamy wątpliwości, czy studentom uda się wymyślić odpowiednie przykłady lub mogą mieć problemy ze sformułowaniem poprawnych językowo hipotez. Tego przykładowego ćwiczenia można użyć w pracy z uczniami na po-ziomie B2/C1 lub nawet C2 (wtedy już bez dodatkowych wskazówek). Zaproponowane stu-dium przypadku może być wykorzystane zarówno do pracy w grupie, jak i samodzielnej. Te-matycznie pasuje do materiału leksykalnego związanego z pracą i do słownictwa powiązane-go z ekologią.

Zadanie zaprezentowane na rys. 3 może być użyte w pracy z grupą na poziomie B1/B2.

Jest to typowe role play, czyli odgrywanie scenek, w których studenci wchodzą w role postaci z polecenia. Nauczyciel może przygotować dodatkowe małe karteczki z imionami bohaterów zadania (można wymyślić kolejne imiona i postaci, jeśli uzna się to za stosowne) i krótkimi informacjami, co dana osoba ma powiedzieć podczas odgrywania scenki. Zalecane jest, aby grupy nie były za duże, gdyż część osób będzie miała mniejszą możliwość zabrania głosu.

Najlepsze są grupy 3-4 osobowe, tak jak zasugerowano w poleceniu. Jeśli uważamy, że stu-denci poradzą sobie z zadaniem, można podać tylko treść polecenia i pozostawić swobodę twórczą. Praca nad tym ćwiczeniem może być wstępem do rozmowy o grzeczności językowej i zwrotach adresatywnych stosowanych w różnych krajach.

Trzeci przykład zadania typu case study to rys.4, który możemy wykorzystać w pracy z grupami A1/A2. Jest to ćwiczenie przewidziane do pracy w parach i chodzi o odegranie scenki rozmowy telefonicznej, która jest reklamacją usługi. Jeśli mamy wątpliwości, czy stu-dentom uda się przedstawić poprawnie sytuację, możemy przygotować małe karteczki z do-datkowymi informacjami lub nawet gotowymi zwrotami / zdaniami, które chcielibyśmy, aby zostały przez nich użyte. Czasami nieśmiałość uczących się (zwłaszcza tych na niższych po-ziomach) może być paraliżująca i mają problemy nawet z prostymi wypowiedziami.