PRZYKŁADY WYKORZYSTANIA GIER I ZABAW MULTIMEDIAL- MULTIMEDIAL-NYCH W NAUCZANIU CUDZOZIEMCÓW POLSKIEJ

GRZECZNO-ŚCI JĘZYKOWEJ

Artykuł ten jest próbą zebrania wiadomości dotyczących pewnych aspektów polskiej grzeczności językowej i przedstawienia konsekwencji, jakie z tego wynikają dla nauczania języka polskiego jako obcego. Pierwsza część pracy poświęcona jest prezentacji polskiej ety-kiety językowej ze specjalnym uwzględnieniem miejsca tzw. zwrotów adresatywnych w tym systemie, druga zaś przedstawia autorskie pomysły na wprowadzanie nauczania elementów grzeczności do lekcji języka polskiego jako obcego.

Zagadnieniami związanymi z grzecznością zajmują się nie tylko lingwiści, ale również specjaliści powiązani z komunikacją społeczną, psychologią, pedagogiką, czy socjologią.

Wszystko to dlatego, że zakres pojęcia grzeczność jest tak szeroki. Obejmuje wzory zacho-wań językowych, gesty, formy zachowania się, stosunek do ludzi. Interesująca mnie tu grzeczność językowa definiowana jest jako zbiór wzorów zachowań językowych, które są charakterystyczne dla danej społeczności. Członkowie grupy językowej uczą się zasad etykie-ty wraz z socjalizacją. Poznają jej zasady oraz konteksetykie-ty użycia w ruetykie-tynowych sytuacjach życiowych. Ich „przewodnikami” po świecie etykiety są zwykle „znaczący inni”, czyli w okresie dzieciństwa – rodzice, dziadkowie, później nauczyciele, a także rówieśnicy. Niektó-rzy językoznawcy (por. Marcjanik M., 1997) porównują grzeczność językową do gry. Prze-mawia za tym wiele faktów – grzeczność, tak jak gra, ma określone zasady, jest silnie skon-wencjonalizowana, a uczestnicy w obu przypadkach dążą do uzyskania zadowolenia. Podob-nie też jak w Podob-niektórych grach, tak i w zwrotach grzecznościowych, zawartość informacyjna wypowiedzi nie jest ważna, problematyka bowiem sytuuje się na poziomie ustanawiania i przestrzegania relacji międzyludzkich.

Grzeczność nazywana bywa wyższą formą ludzkiego zachowania, potrzebna jest jednak w kontaktach codziennych. Często o jej sile i istotności przekonujemy się, gdy reguły gry

grzecznościowej zostają zaniechane. Dotyczy to zarówno odstępstw, jeśli chodzi o aspekt werbalny, jak również niedostosowania zachowań pozawerbalnych. Używanie zwrotów grzecznościowych powiązane jest bowiem ze stosowaniem zasad grzeczności ponadjęzyko-wej (fonetyczne cechy mówienia) i grzeczności pozajezykoponadjęzyko-wej (gesty, postawa).

Najważniejsza funkcja grzeczności językowej polega na kształtowaniu relacji między partnerami dialogu. Poza tym wpływa ona też na zmniejszanie napięć międzyludzkich, akcen-towanie nastawienia na współpracę. Nade wszystko jednak stanowi niezwykle istotny skład-nik komuskład-nikacji.

Małgorzata Marcjanik (1997) sformułowała kilka zasad, które charakteryzować mają pol-ską etykietę językową. Wyróżniła:

• symetryczność zachowań grzecznościowych;

• solidarność z partnerem;

• bycie podwładnym:

• umniejszanie własnej wartości;

• pomniejszanie własnych zasług;

• wyolbrzymianie własnej winy;

• bagatelizowanie przewinień partnera.

Przestrzeganie tych zasad oznacza, że rozmówca wykształcił kompetencję komunikacyj-ną, czyli coś więcej niż tylko kompetencję językową. Małgorzata Marcjanik opublikowała po raz pierwszy powyższe reguły w 1997 roku. Język jednak jest tworzywem, które często ulega zmianom i deformacjom. Z perspektywy minionych piętnastu lat ostatni punkt, czyli „bycie podwładnym”, wydaje się nieco przestarzały. Być może funkcjonuje on w tradycyjnym ujęciu polskiej grzeczności językowej, poza tym jednak w praktyce bywa pomijany. Demokratyzacja obyczajów, na którą największy wpływ ma z pewnością ekspansja kultury amerykańskiej do różnych dziedzin życia, w tym i do języka, zmieniła styl życia i sposoby zachowania się Pola-ków. Przejawia się to chociażby w coraz częstszym pomijaniu form zwracania się do odbior-cy z zachowaniem relacji „na pan/pani”, a zastępowanie bardziej swobodną relacją „na ty”.

Owe zmiany w polskim systemie adresatywnym bywają kłopotliwe dla samych Polaków, tym bardziej więc mogą stanowić problem dla osób uczących się języka polskiego jako obce-go. Grzeczność bowiem jest głęboko zakorzeniona w kulturze każdego społeczeństwa, po-dejmując naukę języka obcego często nieświadomie adaptujemy zasady nam już znane do nowego kontekstu. Tymczasem każda kultura wykształciła swój własny zbiór charaktery-stycznych dla niej aktów i gatunków mowy. Aby w tym zawiłym systemie się nie zgubić, warto przypomnieć sobie wykładniki relacji funkcjonujących w polszczyźnie.

Relacja „na ty” w języku polskim:

• daje poczucie pragmatycznej równorzędności;

• obustronna zgoda na wkraczanie na obszar prywatności partnera;

• dotyczy: członków rodziny, osób niedorosłych i dzieci w obrębie grup rówieśniczych;

• może być też relacją asymetryczną tzn. nadawca zwraca się do odbiorcy przez „ty”, odbiorca zaś stosuje formę „pan/pani”;

• „przejście na ty” jest możliwe miedzy partnerami rozmowy, ale taka propozycja po-winna zawsze wypłynąć od osoby wyższej rangą.

Relacja na „pan/pani”:

• zaznacza obszar prywatności partnerów dialogu;

• wskazuje na asymetryczność, czyli różne miejsce w hierarchii zawodowej, czy spo-łecznej;

• możliwa jest też symetryczność relacji, kiedy inna jest jedynie ranga pragmatyczna wynikająca z odgrywania ról społecznych;

• neutralna i uniwersalna forma proszę pani/pana/państwa.

Relacja pośrednia;

• ze względu na duży dystans miedzy relacją „na ty”, a tą „na pan/pani” zarysowuje się wyraźna tendencja do tworzenia form pośrednich, które skracałyby dystans i niwelo-wały oficjalność kontaktów;

• jest to forma pan/pani + imię np. Pani Ewo

• pojawiają się także konstrukcje skontaminowane, czyli posiadające wykładniki języ-kowe z obu porządków np. Drogie Panie, rozdajcie te dokumenty…

Na podstawie: Marcjanik M., Grzeczność w komunikacji językowej, Warszawa 2008, s. 36-50.

Oczywiście trudno sobie wyobrazić podawanie tych zasad cudzoziemcom uczącym się języka polskiego w formie tabeli i wymaganie od nich przyswojenia ich. Należy szukać in-nych możliwości, aby skutecznie wprowadzać elementy grzeczności do nauczania. Najlepszą metodą są zwykle ćwiczenia oparte na naśladowaniu autentycznych sytuacji z życia codzien-nego. Często konieczne jest tu budowanie dialogów, a nawet jeszcze dokładniejsze określanie sytuacji przez nauczyciela, tak by kontekst był zupełnie jasny, a pojawiający się akt mowy występował naturalnie.

Niezwykle pomocne okazują się tu gry i zabawy multimedialne. Zdecydowanie uatrak-cyjniają one proces nauczania, pozwalają na odłożenie na jakiś czas na bok tradycyjnych pod-ręczników, dlatego też doskonale skupiają uwagę. Przenoszą także naukę języka do przestrze-ni wirtualnej. Wiele osób obecprzestrze-nie spędza przy komputerze bardzo dużo czasu. Medium to jest nie tylko narzędziem pracy, ale daje też rozrywkę, czy jest formą odpoczynku. Świat kompu-terów nie stanowi bariery dla większości z nas, a niektórym jest nawet bliższy niż świat real-ny. Jest on tak barwny i przyciągający z pewnością dlatego, że oddziałuje na różne zmysły.

Poprzez gry multimedialne wysyła się zarówno bodźce wzrokowe, jak i słuchowe. Wreszcie dodać należy, że zabawy tego typu wprowadzają elementy rywalizacji, która pobudza do działania i mobilizuje do myślenia. „Nauka przez zabawę” może okazać się równie skuteczna, jak wykonywanie dryli językowych.

Poniżej przedstawiam ćwiczenia, które zostały przygotowane w postaci gier multime-dialnych. Ze względu na pojawiające się w nich struktury leksykalne są one przeznaczone dla poziomu językowego B1. Wzory gier pochodzą ze stron internetowych dedykowanych nau-czycielom języka angielskiego. Większość z nich opiera się na programie PowerPoint, w tym miejscu zaprezentowane zostaną tylko fragmenty wraz z krótkimi wyjaśnieniami.

Gra 1

Gra ta polega na dokonaniu wyboru jednej, poprawnej odpowiedzi z czterech podanych możliwości. Wybór niewłaściwy odsyła do okna sygnalizującego złą odpowiedź i nakazują-cego podjęcie kolejnej próby.

Odpowiedź poprawna jest z kolei nagradzana brawami – sygnał dźwiękowy i poniższą grafiką.

Proponowane pytania:

Część z zaproponowanych ćwiczeń może stać się także pretekstem do dyskusji na temat norm obyczajowych panujących w Polsce i w krajach studentów. Może być także pomocna przy określaniu relacji panujących w grupie oraz między lektorem a studentami.

Gra 2

Celem tej gry jest ćwiczenie pisania w języku polskim ze szczególnym uwzględnieniem form adresatywnych. Polega ona na wymienianiu wiadomości poprzez pocztę internetową, przy czym każdy z uczestników otrzymuje wcześniej rolę i konkretne zadanie do wykonania.

Nauczyciel wyznacza czas na realizację gry – jeśli jest to zadanie domowe, istnieje jednak także możliwość przeprowadzenia zadania podczas lekcji, nawet bez użycia komputerów.

Proponowany przeze mnie kontekst sytuacyjny odwzorowuje schemat funkcjonowania firmy. Wybrane role to:

• prezes;

• wiceprezes;

• księgowa;

• sekretarka;

• tłumacz;

• hydraulik.

Każdy ze studentów powinien wylosować rolę dla siebie. Następnie wspólnie z nauczy-cielem grupa powinna omówić relacje panujące w tej określonej firmie. Dodatkowym zada-niem może być wymyślanie nazwy firmy, wybranie branży itp.

Kolejnym krokiem jest przekazanie zadań dla każdego uczestnika gry.

Runda pierwsza:

• Prezes: proszę napisać wiadomość do sekretarki z prośbą o umówienie spotkania z wiceprezesem;

• Wiceprezes: proszę napisać wiadomość do tłumacza z prośbą o przetłumaczenie tekstu;

• Tłumacz: po otrzymaniu wiadomości od „wiceprezesa” proszę odpisać, iż jest pan na urlopie;

• Księgowa: proszę napisać wiadomość do hydraulika z prośbą o przesłanie ra-chunku za wykonane prace.

Odbiorcy wiadomości zobowiązani są udzielić odpowiedzi. Nauczyciel może swobodnie kontrolować postępy uczestników gry, tworząc np. grupę dyskusyjną w obrębie poczty elek-tronicznej. Po zakończeniu jednej rundy nastąpić powinno omówienie pracy uczestników gry, mogą oni wskazywać na ewentualne problemy i wspólnie je rozwiązywać.

Gra 3

Ta gra ma nieco wyższy stopień trudności ze względu na to, iż odpowiedź trzeba tu po-dać samodzielnie, nie ma zaś testu wyboru. Podobnie jak w grze 1 kolejnym pytaniom towa-rzyszy sygnał dźwiękowy. Pierwszy ekran przedstawia jedynie pytanie, odpowiedź pojawia się po ponownym kliknięciu myszką w pole odpowiedzi.

Z pewnością gry te można zamienić na zwykłe ćwiczenia zapisane na kartce. Treści, któ-rych chcemy nauczyć, pozostaną takie same. Zadania stracą jednak z pewnością na atrakcyj-ności, będą podobne do innych, a przez to mniejsze są szanse na to, że wiadomości zostaną zapamiętane. Przestaną być zabawą, czy grą, która może mieć tak pozytywny wpływ na mo-bilizację uczących się. Może więc warto pozostawić je w przestrzeni wirtualnej – kolorowej, ciekawej i nieco innej.

Bibliografia

Antas J., Polskie zasady grzeczności, [w:] Język trzeciego tysiąclecia II. Nowe oblicza komunikacji we współczesnej polszczyźnie, red. G. Szpila, Kraków 2002.

Kita M., Językowe rytuały grzecznościowe, Katowice 2005.

Krawczuk A., Nauczanie Ukraińców polskiej etykiety językowej (zwracanie się do adresata), [w:] W poszukiwaniu nowych rozwiązań. Dydaktyka JPJO u progu XXI wieku, Kraków 2008.

Marcjanik M., Grzeczność w komunikacji językowej, Warszawa 2008.

Marcjanik M., Polska grzeczność językowa, Kielce 1997.

Strony internetowe

http://facstaff.uww.edu/jonesd/games/

http://www.classtools.net/

http://www.eclipsecrossword.com/

DYDAKTYKA

Małgorzata Banach

Uniwersytet Jagielloński, Kraków

CZY STUDENCI WŁOSCY UCZĄ SIĘ Z PASJĄ